ویکیادبیات:تعارض منافع
الگو:این رهنمود در یک نگاه الگو:جعبه راهنما۲ هدف اصلی ویکیادبیات، تولید دانشنامهای با طرح اکثر دیدگاههاست. تضاد منافع یا ناسازگاری اهداف در ویکیادبیات زمانی رخ میدهد که بین هدف اصلی ویکیادبیات و اهداف یک یا چند ویرایشگر ناسازگاری ایجاد شود. این اهداف ممکن است شامل نکاتی چون تبلیغ مثبت برای خود، دیگران، جنبشها، حزبها، سازمانها، شرکتها، کالاها یا تبلیغ منفی و دادن اطلاعات اشتباه یا انتقاد از رقبا باشد.
ویرایش هنگام بروز تضاد منافع، بسیار مذموم است. زمانی که چنین ویرایشهایی سبب اخلال در دانشنامه بهدلیل زیرپاگذاشتن سیاستهایی مانند لحن خنثی، ویکیادبیات چه چیزی نیست، سرشناسی شود ممکن است به قطع دسترسی کاربر منتهی شود.
بهمنظور اجرای سیاست بیان حداکثری دیدگاهها در ویکیادبیات، با ویرایشهایی که در آنها تعارض منافع دیده شود یا از لحن آنها چنین برداشتی شود، برخورد خواهد شد. یکی از مصادیق مهم، تعارض منافع سازمانی است. هرگونه کوتاهی در پیروی از رهنمودهای این صفحه، میتواند ویرایشگران یا طرفهای آنها را در موقعیتهای بدی قرار دهد.
ویکیادبیات دانشنامهای است که هرکس میتواند آن را ویرایش کند؛ اما بکوشید و بسیار مراقب باشید تا در موضوعات زیر دچار تعارض منافع با ویکیادبیات نشوید:
- ۱. ویرایش مقالههایی که به شما یا سازمان شما یا رقبای آن مربوط هستند. این موضوع پروژههایی را که شما درگیر آنها هستید نیز شامل میشوند.
- ۲. شرکت در بحثهایی که برای اجماع دربارۀ حذف مقالههایی هستند که مربوط به سازمان شما یا رقبای آن باشند.
- ۳. پیونددهی به مقالههای ویکیادبیات یا وبگاه سازمانی خود در دیگر مقالهها.
- ۴. همچنین از هرگونه نقض قوانین و رهنمودها، بهویژه قانون بیان حداکثری دیدگاهها، انتساب و خودزندگینامه خودداری کنید.
حسابهای کاربری که فقط برای سوءاستفاده از ویکیادبیات استفاده شود تا ابد بسته میشوند. خودستایی پرسروصدا، خرابکاری تلقی میشود.
سیاست زندگینامهٔ زندگان، به افرادی که موضوع مقاله باشند اجازه میدهد اشتباههای مقاله را اصلاح کرده و نکتههای اشتباه یا بیمنبع را حذف کنند. در این موضوع خاص میتوانید مقالهای را که مربوط به شماست، ویرایش کنید.
تعارض منافع چیست؟
ویکیادبیات یک دانشنامهاست و باید فقط شامل مطالبی باشد که ناقض سیاستهای آن نباشند. ویکیادبیات جایگاه تبلیغات یا ناشر سوداگر (vanity press) نیست. ما اعتماد رقبا و منتقدان و عموم را صرفاً زمانی بهدست میآوریم که منافع دانشنامه را درنظر بگیریم. ویرایشگری که اولویت را به منافع خارج از ویکیادبیات بدهد، دچار تعارض منافع با این دانشنامه شدهاست.
معیار روشنی برای تشخیص بود یا نبود تعارض منافع در ویکیادبیات نیست؛ ولی هشدارهای مفیدی در این خصوص بیان شده است. افزودن مطالبی که نشانهٔ تبلیغ برای منافع نویسندهٔ مقاله، اعضای خانواده، کارمندان یا وابستگان وی باشند، میتواند باعث تعارض منافع شود. غالباً میتوان با خواندن مطالب ویرایشگرانی که جهت منافع خود مینویسند به قصد آنها پیبرد؛ زیرا ویرایشهای آنها معمولاً ربطی به چیزی که خواننده از مقاله (بهعنوان یک اثر مرجع) میخواهد، ندارند. تعارض منافع بهخودیخود، باعث حذف یک مقاله نمیشود؛ بلکه این نبود سرشناسی است که این گونه مقالهها را بهسوی حذف میبرد.
در بیشتر مواقع، هدف اصلی نویسنده را میتوان از روی لحن مقاله تشخیص داد. اگر مقالهای دربارۀ مطلبی مینویسید که زیاد شناخته شده نیست یا شخصاً درگیر آن هستید، بکوشید تا آن را با لحنی غیرجانبدارانه نوشته و منابع چاپشده و درخور اعتمادی برای آن ذکر کنید.
دربارۀ منابع افزودهشده به مقالات نیز ممکن است شکلی از تعارض منافع، خود را نمایان کند. اگر شما در چاپ یا نشر منبعی درگیرید یا اینکه بهنوعی حامی این فرآیندید؛ مثلاً شما کارمند یا طرف قرارداد سازمان مرتبط برای کارهایی نظیر فروش، بازاریابی، توزیع، تعمیر و نگهداری و بهروزرسانی سامانهها، نشر دیجیتالی یا مدیریت محتوا هستید، در کل اگر مسئلهٔ بود یا نبود یادکرد یا پیوند از ویکیادبیات به یک کتاب، نشریه یا وبگاه خاص برایتان بیاهمیت نیست، احتمالاً شما دچار تعارض منافعاید. در این حالت از شما انتظار میرود که بر تزریق این گونه یادکردها در مقالات مختلف اصرار نورزید و در صورت زدودهشدن و جایگزینکردن این گونه یادکردها و پیوندها، از افزودن مجدد آنها بدون ورود به بحث و مذاکره پرهیز کنید.
سرچشمههای احتمالی تعارض منافع
مالی
اگر یکی از نکات زیر شامل حال شما میشود:
- ۱. شما نمایندهٔ یک سازمان هستید و بهدلیل ویرایش ویکیادبیات از سازمان خود پول یا مزایا میگیرید، چه بهطور مستقیم بهعنوان کارمند آن سازمان یا بهطور غیرمستقیم از طریق شرکت ثالثی که برای گسترش بخش روابطعمومی شرکتها با آنها قرارداد میبندد؛ یا اینکه
- ۲. انتظار دارید با ویرایش مقالههای مربوط به شرکتی که شما یکی از صاحبان آن یا یکی از سهامداران آن هستید، به پول یا مزایای بیشتر دست یابید،
در این صورت شدیداً به شما توصیه میکنیم از هر گونه ویرایش مقالههای ویکیادبیات در موقعیتهایی که باعث بروز تعارض منافع میشوند، خودداری کنید. سیاست طرح حداکثر دیدگاهها در ویکیادبیات اینطور بیان میدارد که تمامی مقالهها باید دیدگاهها را بهطور منصفانه و بهدور از تعصب بیان کنند و اینکه تعارض منافع به توانایی ویکیادبیات در برآوردهکردن خواستههای دانشدوستان ضربه میزند. اگر ویرایشهایی که با انگیزهٔ مالی انجام دادهاید، خنثی نیست، آنها را به ویکیادبیات نفرستید.
طرفین دعوای حقوقی
رعایت اصل پرهیز از جانبداری در مقالههای مربوط به دعاوی حقوقی که شما یکی از طرفین دعوا یا یکی از نزدیکان طرفین هستید بسیار مشکل است. همچنین این مقالهها میتواند شامل سازمانهای حقوقی که شما با آنها درگیرید نیز باشند؛ درنتیجه از هرگونه ویرایش مقالۀ ویکیادبیات در این گونه موضوعات که میتواند باعث بروز مشکل بین ویکیادبیات با سازمان مرتبط یا حتی خود شما شود، خودداری کنید.
خودستایی
تعارض منافع غالباً خود را بهشکل خودستایی همراه با پیوندهای تبلیغاتی، پیوند به وبگاههای شخصی، تصویرهای نیمهشخصی یا دیگر مطالبی که به شکل مخفیانه یا تجاری مبلّغ ویرایشگر یا وابستگان او هستند نشان میدهند.
نمونههایی از این دست:
- ۱. پیوندی که بهنظر میرسد با اشاره به وبگاهی گمنام یا تجاری بیربط درپی تبلیغ برای کالایی است. (پیوندهای تجاری)
- ۲. پیوندهایی که به وبگاههای شخصی داده شدهاند و درپی تبلیغ برای افراد گمنام هستند.
- ۳. متون زندگینامهای که مطلب خاصی برای افزایش کیفیت یا وضوح مقاله ندارند.
خودزندگینامه
به شما توصیه میشود که مقالهای دربارۀ خود ننویسید. اگر سرشناس هستید، مطمئن باشید کسی پیدا میشود و مطلبی دربارهٔ شما مینویسد. گاهی کاربران ویکیاادبیات مقالههایی دربارۀ خود مینویسند، درحالیکه بهتر است آن را در صفحهٔ کاربری خود بنویسند. در چنین مواقعی بهجای حذف مقاله، آن را به صفحهٔ کاربری شخص بفرستید. اگر فکر میکنید که بهاندازهٔ کافی سرشناس هستید، در یکی از صفحههای بحث مرتبط، موضوع خود را بیان کنید، سپس بکوشید تا با دیگر اعضا بر سر سرشناسی و هرگونه خودزندگینامهٔ پیشنهادی، به اجماع برسید.
وابستگی
ویرایش مقالهٔ جواد محقق نوشتۀ احسان رضایی بسیار مشکل است؛ زیرا وی از دوستان، پیروان و همکاران بسیار نزدیک محقق بوده است. هرگاه بین ویرایشگر و شخص موضوع مقاله وابستگیِ خاصی باشد، امکان وقوع تعارض منافع فزونی مییابد. تعارض منافع میتواند شخصی، اعتقادی، سیاسی، دانشگاهی، مالی یا حقوقی باشد. تعارض منافع توسط موضوع مشخص نمیشود؛ بلکه هنگامی رخ میدهد که وابستگی، خود را در تعهد شخصی، درگیری یا التزام به یک شخص، موضوع، عقیده، نظر انتقادی یا سازمان نشان دهد.
وابستگی یا نزدیکی به یک موضوع باعث نمیشود که شما نتوانید با دیدگاهی خنثی به ویرایش مقاله بپردازید؛ اما ممکن است تا حدودی شما را بهسمت جانبداری پیش ببرد. توصیههای دیگر کاربران را قبول کنید. اگر برخی کاربران در صفحهٔ بحث شما به شما گوشزد میکنند که ممکن است با ویرایش فلان مقاله دچار تعارض منافع با ویکیادبیات شوید، بکوشید از ویرایش آن مقاله دست بشویید یا اینکه نکات جانبداری را بهحداقل رسانید. طبق یک روال مشخص، هرچه بیشتر با موضوعی در زندگی واقعی ارتباط بگیرید، باید دقت بیشتری در رعایت سیاستهای ما نظیر دیدگاه خنثی و انتساب نشان دهید.
تعریف «وابستگی زیاد» در موقعیتهای خاص، با دیدگاه عُرف تشخیص داده میشود. مقالهای که دربارۀ انجمن ادبیِ گمنامی است ترجیحاً نباید یکی از اعضای آن انجمن بنویسید. بااینحال یک هواشناس میتواند در زمینهٔ مقالههای مربوط به آبوهوا مطلب بنویسد با اینکه تعلق خاطر زیادی به این موضوع دارد.
ذکر منابع خودنوشته
ممکن است بخواهید منابعی را که در انتشارات خودتان چاپ کردهاید، کنار دیگر منابع در مقالهای ذکر کنید، مشکلی نیست؛ ولی باید کاملاً مطمئن شوید که منبع شما مدرکی پذیرفتهشده برای هدف ویکیادبیات است. مراقب ذکر بیش از حد آثار خود باشید تا شبههٔ خودستایی را ایجاد نکنید. هرگاه در این نمونهای شکی داشتید آن را در صفحهٔ بحث خودش مطرح کرده و نظر دیگر کاربران را جویا شوید.
صفحههای کاربری برای نوشتن خودزندگینامههای کوتاه
کاربران ثبتنام کرده میتوانند از صفحهٔ کاربری خود برای انتشار خودزندگینامههای کوتاهی که در محدودهٔ اهداف دانشنامهای باشند استفاده کنند. اگر انتشار مطالبی دربارۀ خود یا عقاید خود را پیگیرید بهتر است در جایی دیگر یک وبگاه یا وبنوشت ایجاد کنید. ویکیادبیات میزبان اینترنتی شما نیست.
شیوهٔ برخورد با مطالب تعارض منافع
تعارض منافع غالباً باعث مطرح شدن سؤالاتی از این دست میشود که آیا لازم است فلان مطلب در دانشنامه بیاید یا نه. همچنین میتواند علت اصلی (یا یکی از علل) بروز اختلاف نظر بر سر این باشد که آیا یک ویرایشگر بهنحوی مغایر با اهداف ویکیادبیات بهعنوان یک دانشنامه ویرایش میکند یا خیر. مطالب اختلاف نظر باید در مکان مناسب (در ویکیادبیات، فعلاً در قهوهخانه) مطرح شوند تا از طرف دیگر کاربران تحت بحث قرار بگیرند.
اولویت سیاستهای پایه
تمام متنهایی که در فضای نام اصلی ویکیادبیات نوشته میشوند باید از معیارهای ذکرشده در سیاستهای ویکیادبیات چه چیزی نیست، ممنوعیت تحقیق دستاول، اثبات پذیری و بیان حداکثری دیدگاهها سازگار باشند، ضمن اینکه از دید حق تکثیر هم ایرادی بر آنها وارد نباشد. از تمام ویرایشگران ویکیادبیات توقع میرود که در تمام ویرایشهایشان به این قوانین توجه کنند و به تلاش دیگر کاربرانی که با ویرایش کردن متن آنها، سعی در منطبقشدن هرچه بیشتر مقالات با معیارهای ذکرشده دارند، احترام بگذارند.
سرشناسی و برجستگی
معیاری که در بیشتر مطالب تعارض منافع مطرح است، سرشناسی است. بااینحال لازم است که برجستگی را هم مدنظر قرار دهیم.
یک موضوع باید از حد کافی سرشناسی برخوردار باشد تا بتوان دربارۀ آن در ویکیادبیات مقاله نوشت. تعداد درخور توجهی از مقالات ویکیادبیات، بهدلیل سرشناسنبودن موضوع مقاله، حذف میشوند.
محتوایی که به مقالات اضافه میشود باید بهطورمداوم از صافی سرشناسی بگذرد تا مطالبی که بهطور مستقیم به موضوع مقاله مرتبط نیست، حذف شده و فقط مطالبی نگاه باقی بماند که از اهمیت و برجستگی کافی دربارۀ موضوع مقاله برخوردار است. حتی درخصوص معروفترین اشخاص هم، مقالهٔ مربوط به آنان در ویکیادبیات اصولاً شامل ابعاد شخصی زندگی آنها نمیشود. حتی اگر بتوانیم با منابع موثق اثبات کنیم که صبحانهٔ دلخواه صادق هدایت چه بوده است، بازهم آن را در ویکیادبیات بهعنوان دانشنامه، نمینویسیم.
حذف مقالههای غیرسرشناس
مقالاتی که در متنشان دلیل کافی برای نشاندادن سرشناسی موضوع مقاله نباشد، معمولاً بهدلیل بیاهمیتبودن حذف سریع میشوند. دو روند دیگر هم برای حذف مقالاتی که موضوع آنها از سرشناسی کافی برخوردار نیست برقرار است.
- مقالاتی که در متنشان اشارهای به منابع موجود دربارۀ سرشناسی موضوعشان میشود؛ اما این اشاره برای اثبات سرشناسی آن موضوع کافی بهنظر نمیرسد، از طریق رأیگیری برای حذف پیگیری میشوند. گاهی روند رأیگیری برای حذف منشأ بحثهای سازندهای دربارۀ مقاله میشود. گاهی نیز تصمیم به انتقال متن به یک زیر صفحهٔ کاربری سازندۀ مقاله گرفته میشود.
- وقتی که نویسندگان اصلی مقاله در شمار مشارکتکنندگان فعال ویکیادبیات نباشند، از روند حذف زماندار یا پیشنهاد حذف استفاده میکنند. این روش در ویکیپدیای انگلیسی Proposed Deletion خوانده میشود.
توجه کنید که گاهی کاربری مقالهای دربارۀ یک موضوع غیرمهم میسازد، فقط بهدلیل اینکه تجربهٔ کافی در ویکیادبیات ندارد. اگر آن مقاله حاوی مطلب توهینآمیزی درخصوص آن موضوع نیست، بهجای آنکه کاربر مدنظر را سرزنش کنید، به وی کمک کنید تا با ایراد مقالهاش آشنا شود، رهنمودها و سیاستهای مربوط به آن را بخواند و با رعایت ادب و احترام او را تشویق کنید تا ویرایشهای بهتری در ویکیادبیات انجام بدهد.
اهمیت نزاکت
گاه و بیگاه پیش میآید که در صفحات رأیگیری برای حذف مقالات، تعارض منافع ویرایشگران باعث میشود که سخنانی درخصوص اهمیت موضوع مقاله یا خصوصیات شخصی یک کاربر دیگر ویکیادبیات به زبان بیاروند که خیلی از اینها در مرز حملهٔ شخصی جای دارند و حتی ممکن است که نویسندهٔ مقاله را از ادامهٔ مشارکت در ویکیادبیات دلسرد کنند. لطفاً فقط دربارۀ خود مقاله صحبت کنید و از صفحات بحث یا خلاصهٔ ویرایش برای بحث دربارۀ دیگر ویکینویسان خودداری کنید. نظرات دیگران را هم با درنظر گرفتن فرض حسننیت بخوانید.
تعارض منافع در کشمکشهای دیدگاهی
گاهی وقتی بحث دربارۀ توجه به رویکرد بیان حداکثری دیدگاهها در مقالهای داخل صفحهٔ بحث یا صفحهٔ رأیگیری برای حذف آن مقاله درمیگیرد، تعارض منافع افراد به اختلاف نظرشان دامن میزند. در چنین مواقعی افراد بسیار راحت میتوانند بههم تهمت تعارض منافع بزنند. این کار را نکنید. صرف درگرفتن تعارض منافع باعث نمیشود که فرض حسننیت را نادیده بگیرید. اتفاقاً برعکس!
این قانون کلی را همیشه بهخاطر بسپارید: دربارۀ مقاله نظر بدهید، نه دربارۀ ویرایشکننده مقاله.
افشا نکنید
ویکیادبیات برای اینکه کاربران بتوانند با نام مستعار ویرایش کنند اهمیت زیادی قائل است. هنگام بررسی تعارض منافع، سیاست مبارزه با آزار اولویت مییابد و ویکینویسها باید مراقب باشند هویت کاربران را خلاف خواست آنها برملا نکنند. درعوض، رفتار کاربران را بررسی کنید و به ویکیادبیات:بازرس رجوع کنید.
ویرایشگرانی که تعارض منافع دارند
این بخش از این رهنمود دربارۀ کاربرانی است که تعارض منافع دربارۀ یک موضوع خاص دارند. برای احترام به رویکرد مطرحشدن حداکثر دیدگاهها، ویرایشهایی که مشخصاً با دیدگاه جانبدارانه انجام شده باشند یا تعارض منافع ویرایشگر را بتوان درآن مقاله، منطقی فرض کرد، ویرایشهایی پسندیده نیستند. ارائه اطلاعات کاملاً سوگرایانه ممنوع است.
اعلام دیدگاهها
برخی کاربران علاقهٔ خودشان را بهصورت موضوعی خاص اعلام میکنند. خیلی از کاربران این کار را در صفحهٔ کاربری خودشان انجام میدهند. مزایای این کار در آن است که:
- وقتی شما علایق شخصیتان را اعلام میکنید، جلوی اینکه دیگران دربارۀ بیطرفی شما اعتراض بکنند، میگیرید.
- بیشتر مشارکتکنندگان دیگر در ویکیادبیات، صداقت شما را تحسین میکنند.
این کار معایبی نیز دارد:
- ممکن است کسی از این اعتراف شما علیه خودتان استفاده کند.
- ویرایشهای شما دربارهٔ آن موضوع خاص ممکن است توجه بیشتری را جلب کند.
- اینکه شما علاقهٔ خود را به این موضوع اعلام کنید، هیچ حقی به شما نمیبخشد. ممکن است دیگران به شما تذکر بدهند یا گاهی شدیدتر مجبورتان کنند از ویرایش دربارهٔ آن موضوعات دست بردارید.
در مطالبی که شما برای حمایت از یک شرکت یا مؤسسه تجاری اقدام به ویرایش در ویکیادبیات میکنید، توجه کنید که، زمانی که اعلام کنید که با آن شرکت در ارتباط هستید، از شما بیشتر توقع میرود که به دیدگاه خنثی پایبند باشید و در ویرایشهایتان سوگرایی نکنید.
دفاع از دیدگاهها
پیشنهاد تغییر در مقالهها
اگر درنظر دارید تغییری در مقالات پیشنهاد کنید، از صفحۀ بحث آن مقالات استفاده کنید.
- میتوانید به سیستم وارد شوید و صفحۀ کاربری برای خود بسازید و توضیحی مختصر از خود و تخصصتان در آن قرار دهید. شما میتوانید از نام اصلی یا مستعار برای این کار استفاده کنید.
- به صفحه بحث مقاله بروید.
- با فشار دادن دکمه «+» در بالای صفحه، بخش جدیدی به آن بیفزایید. عنوان آن را «پیشنهاد تغییر» یا «پیشنهاد گسترش مقاله» بگذارید. تغییراتی پیشنهادی خود را مطرح کنید و در انتها با چهار علامت مدک «~~~~» متن خود را امضا کنید.
پیامدهای نادیدهگرفتن این رهنمود
از زمانی که مقالهای دربارۀ خودتان، گروهتان یا شرکتتان در ویکیادبیات بنویسید، دیگر هیچ کنترلی بر مطالب آن نخواهید داشت و نمیتوانید آن را از راههای غیرعادی حذف کنید. هیچ مطلبی بهصرف اینکه کسی آن را دوست ندارد از ویکیادبیات حذف نمیشود. هر ویرایشگری میتواند هر مطلبی را که در حیطهٔ سیاستهای ویکیادبیات باشد، اضافه کند. وقتی مطلبی دردسترس عموم قرار میگیرد و شما نمیخواهید که آن مطلب در یک مقاله قرار گیرد، مطلب مدنظر بهزودی راه خود را به ویکیادبیات پیدا خواهد کرد. چندین کاربر تابهحال بر ساخت مقاله و تبلیغ برای خود تلاش کردهاند؛ ولی در درازمدت به هدفی که رسیدند، شهرتی بیارزش درمیان ویرایشگران ویکیادبیات بوده است؛ بنابراین بکوشید تا میتوانید از ایجاد مقالههایی که بهشکلی درپی تبلیغ برای شما یا سازمان شما است خودداری کنید. یا بیطرفانه ویرایش کنید یا اصلاً ویرایش نکنید. سیاست بیان حداکثری دیدگاهها، مطلق است و بهدور از بحث.