ویکیادبیات:سیاست تحریم
تحریم در ویکیادبیات، گزینهای رسمی برای جلوگیری از ویرایش کاربر(ان) در یک یا چند مقالهاست. تحریم در ویکیادبیات ممکن است شامل ممنوعکردن کاربر از ویرایش در یک مقاله، یک موضوع بهخصوص یا تحریم از کل پروژه باشد. تحریم کاربران در ویکیادبیات، ممکن است به دو شکل موقت یا دائمی صورت گیرد. شایان ذکر است دعوت رسمی ویکیادبیات از کاربران به ویرایش همهٔ صفحات، شامل، کاربران تحریمشده نمیشود.
تحریم میتواند نتیجهٔ فرایند حل اختلاف باشد. تصمیم به تحریم میتواند توسط اجماع اجتماع، هیئت داوری یا تصمیم مدیر(ان) (در حیطههای محتوایی معینی)؛ اتخاذ و اعمال شود.
تحریم کاربر، الزاماً با بستن کاربر همراه نخواهد بود. درواقع بستن، مکانیزمی فنی برای اعمال تحریمهاست که بیشتر مواقع، برای مسائلی مانند خرابکاری و نقض سه برگردان صورت میگیرد. این بدین معناست که تحریم یک کاربر، بهتنهایی قادر به لغو امکانات فنی کاربر، جهت ویرایش نیست. بااینحال، کاربری که از تحریم تصویبشده، تجاوز کند، ممکن است حساب کاربریش برای همیشه بسته شود.
انواع تحریم
زمانی که توضیح دیگری ذکر نشده باشد، تحریم بهمعنای تحریم از تمام ویکی است. در این حالت کاربر مجاز به ویرایش در هیچ صقحه یا مقاله یا مطلبی از ویکی نیست، چه از طریق یک حساب کاربری و چه بهصورت گمنام (بدون ورود به سامانه). بااینحال، انواع محدودتری از تحریم نیز مطرح است:
تحریم از مقاله یا صفحه
در این حالت کاربر از ویرایش در یک مقاله یا مجموعهای از مقالهها تحریم میشود. متن تحریم باید مشخص کند که آیا تحریم شامل صفحهٔ بحث مقالههای مدنظر هم میشود یا خیر. کاربری که به این شکل تحریم شود مجاز است که در دیگر مقالههای ویکیادبیات ویرایش کند یا درخصوص مقالهٔ موضوع تحریم در صفحههای دیگر ویکی بحث کند.
منظور از صفحه در اینجا هر نوع صفحهای از ویکی است. مقاله یک نوع صفحه است که در فضای نام اصلی قرار دارد. تحریم کاربران از ویرایش در صفحههای غیرمقاله (نظیر صفحههای بحث) باید در متن تحریم بهطور روشن قید شود.
تحریم موضوعی
هدف از این نوع تحریم آن است که کاربر از ویرایش در مقالههای مرتبط با یک موضوع که قبلاً در آن ویرایشهای اخلالگرانه داشته خودداری کند، درحالیکه اجازه دارد در بقیهٔ ویکی ویرایش کند. تحریم موضوعی شامل تمام صفحههای مرتبط با آن موضوع است (و نه فقط مقالهها)؛ مگرآنکه بهگونهای دیگر ذکر شده باشد. همچنین تحریم موضوعی، شامل بخشهای از صفحههای دیگر که به آن موضوع مرتبطاند نیز میشود. برای نمونه، اگر کاربری از ویرایش در صفحههای مرتبط با آبوهوا تحریم شود، نهتنها ویرایش در مقالهٔ آبوهوا برای او ممنوع است؛ بلکه ویرایش در صفحههای دیگری که به این موضوع مرتبط میشود نیز برایش ممنوع است، نظیر:
- مقالههای مرتبط با آبوهوا مثل باد یا باران
- ویکیپروژههای مرتبط با آبوهوا
- بخشهای مرتبط با آبوهوا در صفحههای دیگر؛ مثلاً در مقالهٔ نیویورک، بخش آبوهوا مشمول این تحریم است؛ اما سایر بخشهای صفحه نه
- بحث دربارهٔ موضوعات مرتبط با آبوهوا در هر بخشی از ویکی، مثل خلاصهویرایش، در صفحهٔ نظرخواهی برای حذف مقالهٔ مرتبط با یک هواشناس و... .
تحریم از تعامل
هدف از این تحریم جلوگیری از بحث و برخورد بین کاربرانی است که نتوانستهاند اختلافشان را از راهی دیگر حل کنند. در این حالت، کاربرهای تحریمشده میتوانند یک صفحه را ویرایش کنند یا در یک بحث مشترک شرکت کنند بهشرط آنکه کاری به کار هم نداشته باشند و بحثی باهم نکنند. مثلاً اگر کاربر «الف» از تعامل با کاربر «ب» منع شده باشد، کارهای زیر برای کاربر «الف» ممنوع است:
- ویرایش در صفحهٔ کاربری و صفحهٔ بحث کاربر «ب»
- پاسخ دادن به بحثهای کاربر «ب»
- اشارهٔ مستقیم یا غیرمستقیم یا پیوند دادن یا نظر دادن دربارهٔ کاربر «ب» در هر بخشی از ویکی
- خنثی کردن ویرایشهای کاربر «ب» در ویکی (چه از طریق واگردانی و چه به هر طریق دیگر)
استثنائات تحریمهای محدود
معمولاً برای تحریمهای صفحه، مقاله، موضوع یا تعامل استثناهای زیر پذیرفتنی است:
- واگردانی خرابکاری واضح (نظیر جایگزین کردن متن صفحه با چرندیات) یا نقض واضح سیاست زندگینامهٔ زندگان. نکتهٔ کلیدی در اینجا آن است که این مطالب باید چنان واضح باشند که هر فرد معقولی بتواند متوجه آنها شود.
- بحثهای لازم و ضروری دربارهٔ خود تحریم در مکانی مناسب. بهعنوان مثال، یکی از طرفین تحریم از تعامل میتواند مدیران را آگاه کند که طرف دیگر، از تحریم سرباز زده است؛ البته این کار را یک جا بیشتر نباید انجام دهد. درضمن میتواند درخواست تجدیدنظر در تحریم را بدهد.
راههای تصویب تحریم
تحریم شدن یک کاربر، محصول یکی از این حالات است.
- اجماعِ اجتماع ویکیادبیات به اعمال تحریم بر یک کاربر. این بحثها معمولاً در یک زیرصفحه از تابلوی اعلانات مدیران صورت میگیرد.
- تصویب تحریم توسط هیئت داوری، در صورت درخواست از این کمیته برای رفع مشکلات
- تفویض اختیارات تحریم توسط هیئت داوری به یک مدیر غیردرگیر
- تحریمهای تصویبشده توسط جیمی ولز
- تصویب تحریم از سوی بنیاد ویکیمدیا
بند دوم و سوم در نبود کمیته حکمیت در ویکیادبیات، بیاعتبار تلقی میشود. شایان ذکر است که کاربران عادی و مدیران، نمیتوانند دست به تحریم کاربران دیگر بهصورت فردی زنند.
تحریم از طریق اجماع در ویکیادبیات
اجتماع ویکیادبیات قادر به اعمال تحریم بر ویرایش کاربرانی است که باعث لبریز شدن کاسه صبر اجتماع شدهاند:
- اگر اثبات شود که کاربری به دفعات، اقدام به اخلال در یک یا چند فضای ویکیادبیات میکند، اجتماع ویکیادبیات میتواند با اجماع کاربران غیردرگیر، اقدام به تصویب تحریم کاربر بهصورت کلی، یا یکی از انواع تحریم محدود کند. پس از پایان نظرخواهی، مدیران موظفاند ضمن بستن نظرخواهی، اقدام به جمعبندی آن کنند.
- حالت دیگر آن است کاربران ویکیادبیات دربارهٔ یک بستن نامحدود بحث کرده باشند و اجماع ویرایشگران غیردرگیر آن باشد که کاربر باز نشود. در این حالت، کاربر بستهشده، طرد شده از ویکیادبیات تلقی میشود و مشمول تحریم کامل از ویکی است.
بحث تحریم یک کاربر، ممکن است در تابلوی اعلانات مدیران صورت گیرد. بحث دربارهٔ تحریم یک کاربر، ممکن است از راه قرار دادن الگویی مناسب صورت بگیرد تا نظرهای کاربران درگیر و غیردرگیر مجزا شود و کاربر موضوع تحریم هم بتواند پاسخهای خود را ارائه کند. صفحه نظرخواهی برای تحریم یک کاربر، باید «حداقل ۷۲ ساعت»[۱] باز باشد تا کاربران بتوانند نظر دهند. پس از آنکه بحث دربارهٔ تحریمها بهاجماع رسید، مدیری غیردرگیر اقدام به اعلام نتیجه اجماع خواهد کرد. در این هنگام نظرخواهی بسته خواهد شد و تحریمی باتوجهبه اجماع و همچنین متناسب با تخطی کاربر باید اعمال شود.
تحریم به دست مدیران نماینده از طرف هیئت داوری
هیئت داوری میتواند اختیار وضع تحریم بر کاربران ویرایشکننده در موضوعی مشخص را به مدیران غیردرگیر تفویض کند. مدیرانی که این اختیار را از هیئت داوری دریافت کردهاند، میتوانند محدودیتهایی را بر آن مقاله، موضوع یا فضای مشخصشده اعمال کنند.
نمونههایی از اعمال تحریم:
- شما حق ویرایش در مقالههای این موضوع را برای یک ماه ندارید. با این حال شما هنوز قادر به شرکت در صفحههای بحث هستید.
- شما حق ویرایش و ایجاد بحث در صفحهٔ بحث این مقاله را برای یک هفته ندارید.
- شما حق اظهارنظر و ویرایش در صفحههای بحث این چند کاربر را برای یک ماه ندارید.
مدت زمان تحریم
مدت زمان انتخابی برای اعمال تحریم، نباید کوتاه باشد؛ زیرا بیشتر تحریمها، برای بهبود وضع بهوجودآمده حاصل از چندین ماه درگیری است. گاهی تحریم برای یک مدت مشخص چندماهه اعمال میشود؛ ولی بیشتر مواقع، مدت زمان تحریم مشخص نمیشود، بدین معنا که کاربر هرگز نمیتواند در بخشهای موضوع تحریم ویرایش کند.
معمولاً وقتی تحریمی تصویبشده توسط هیئت داوری در جریان یک داوری معمولی تصویب میشود، برای تحریمهای شدید، یک دوره یکساله بیشترین مدت زمان تحریمی است که داده میشود. استدلال پشت این قضیه آن است که اگر بعد از سپریشدن تحریم اعمالشده توسط هیئت داوری ادامهٔ تحریم ضروری باشد (مشکل هنوز حل نشده است)، اجتماع ویکیادبیات خود، دربارهٔ اعمال تحریم از طریق اجماع اقدام خواهد کرد.
تجدیدنظر در تحریم
تجدیدنظر
کاربر تحریمشده میتواند درخواست بازنگری و تجدیدنظر در تحریم را بدهد. اگر تحریم توسط کمیته حکمیت اعمال شده باشد، کاربر فقط پس از گذشت یک سال (یا به پایان رسیدن دورهٔ تحریم) میتواند درخواست بازنگری بدهد.
- کاربری که از ویرایش در صفحهها یا موضوعهای خاص تحریم شده است؛ ولی میتواند در صفحههای دیگر ویرایش کند، باید درخواست بازنگری را داخل ویکی و در تابلوی اعلانات مدیران ارسال کند.
- کاربری که از ویرایش در همهٔ صفحهها بهجز صفحهٔ بحث خودش تحریم شده است، میتواند:
- در صفحهٔ بحث خودش درخواست تجدیدنظر بدهد و بعد از طریق ارسال رایانامه یا راههای دیگر، از کاربری بیرون از محیط ویکی بخواهد که درخواست تجدیدنظر او را بهجای مناسب منتقل کند. این کار یک روند داوطلبانه است و نباید بیش از اندازه استفاده شود.
- درخواست تجدیدنظر خود را از طریق رایانامه به کمیتهٔ حکمیت ارسال کند.
- کاربری که از ویرایش در تمام صفحهها (حتی صفحهٔ بحث خودش) تحریم شده است، درخواست تجدیدنظر را فقط در خارج از ویکی میتواند ارائه کند؛ مثلاً از یک مدیر یا یکی از اعضای کمیتهٔ حکمیت بخواهد که از طرف او در ویکی درخواست تجدیدنظر بنویسد.
گاهی کاربر بستهشده را صرفاً برای نوشتن درخواست تجدیدنظر میتوان باز کرد. در این حالت، ویرایش در هر صفحهٔ دیگری یا با هر منظور دیگری دلیلی کافی برای بستن مجدد کاربر خواهد بود.
هر کاربری که از تغییر تحریمها تأثیر بپذیرد؛ مثلاً کاربری که قبلاً توسط کاربر تحریمشده، با تهدید روبهرو شده باشد باید از روند تجدیدنظر باخبر شود تا بتواند در روال تجدیدنظر مشارکت کند.
واگردانی تحریمها
مدیران مجاز نیستند کاری را که توسط مدیر دیگری بهمنظور اعمال تحریم مصوب انجامشده و مشخصاً ذکر شده که همسو با آن تحریم است، واگردانند یا برعکس کنند؛ مگر در چنین مواقعی:
- (الف) با تأیید مکتوب کمیته حکمیت
- (ب) در اجماع واضح و قاطع کاربران برای واگردانی تحریم
اگر درخصوص اقدامی که همسو با اعمال تحریم انجامشده، ابهامی مطرح باشد، باید در تابلوی اعلانات مدیران مطرح شود.
فرار از تحریم و اعمال تحریم
رویکرد ویکیادبیات به اعمال تحریم، تعادلی بین چند دغدغه برقرار میکند:
- بهحداکثررساندن کیفیت دانشنامه؛
- پرهیز از ایجاد ناراحتی برای افرادی که قربانی جعل هویت شدهاند؛
- بهحداکثررساندن کاربرانی که میتوانند در ویکیادبیات ویرایش کنند؛
- پرهیز از اختلافنظر درخصوص کاربرهایی که تحریم شدهاند؛
- جلوگیری از ویرایش کاربران تحریمشده جهت ویرایش در ویکیادبیات یا قسمتهای موضوع تحریم.
بههمیندلیل اعمال تحریم ابعاد مختلفی دارد. هیچ کاربری موظف نیست که تحریمها را اعمال کند؛ اما همهٔ کاربران موظفاند که به اعمال تحریمها احترام بگذارند و از کارشکنی در اعمال تحریمها خودداری کنند.
تحریم در تمام ویرایشهای است، خوب و بد
ویرایشگرها صرفاً در قدم آخر از ویکی تحریم میشوند و این کار معمولاً درنتیجهٔ مشکلات شدید و مداومی که از طریق تحریمهای دیگر حل نشده و منجر به اخلال عمده یا پریشانی دیگر کاربران شده است، انجام میشود. تحریم فقط درخواستی برای ویرایشنکردن «مگر در صورت رفتار درست» نیست. معنای تحریم از ویکی آن است که حتی اگر کاربر ویرایش مفید هم انجام داده، اجازهدادن به او برای برگشت به ویکی، خطر اخلالگری یا آزار رساندن به دیگران را بهدنبال دارد؛ درنتیجه کسی که از ویکی تحریم شده است نباید در ویکی ویرایش کند، حتی ویرایشهای خوب.
برخی از کاربران تحریمشده از انجام «ویرایشهای خوب» (نظیر مقابله با خرابکاری) بهعنوان حربهای استفاده میکنند تا سیاست تحریم را به بازی بگیرند و «ثابت کنند» که نمیتوان جلوی ویرایشکردشان را گرفت یا دیگر ویرایشگران را به این تناقض برسانند که یا باید اجازه ویرایش کاربر تحریمشده را داد یا باید ویرایشهای خوب او را پاک کرد. حتی اگر کاربر تحریمشده ویرایش خوبی انجام بدهد، بهدلیل اینکه تحریم را دور زده باید او را از نو تحریم کرد.
در نمونههایی بسیار نادر، میتوان درخواست یک استثنای محدود داد؛ مثلاً اجازه داد کاربر تحریمشده در یک موضوع محدود اجازه ویرایش بگیرد.
بستنها
در مواقع تحریم از کل ویکی، حساب اصلی کاربر تحریمشده برای مدت تحریم بسته میشود. اگر کاربر تحریمشده اقدام به ساخت حساب زاپاس برای دور زدن تحریم کند، این حسابها هم بسته خواهد شد. دربارهٔ کاربری که تحریم را دور میزند و نشانی آیپی ثابتی دارد، میتوان نشانی آیپی او را هم در مدت تحریم بست. اگر کاربر از یک بازهٔ آیپی برای دور زدن تحریم استفاده میکند، میتوان کل بازه را برای مدتهای کوتاه (مثلاً بیستوچهار ساعت) بست.
شروع مجدد تحریم در صورت دور زدن تحریم
معمولاً مدت تحریم درصورتیکه کاربر اقدام به دور زدن تحریم کند یا از نو شروع میشود یا طولانیتر میشود. برای این منظور نیاز به روند رسمی نیست. مثلاً، اگر کاربری ده روز از ویرایش در ویکی منع شده باشد؛ اما در روز ششم اقدام به دور زدن تحریم کند، در آن صورت مدت تحریم از «چهار روز دیگر» به «ده روز دیگر» تبدیل میشود. در این حالت اگر کاربر دوباره اقدام به تخلف از تحریم نکند، مدت تحریم او ۱۶ روز خواهد بود. دور زدن مکرر تحریم ممکن است باعث شود که مدت تحریم اصلی طولانیتر شود یا تحریمهای بیشتری درنظر گرفته شود.
روش مقابله با کاربر تحریمشده یا بستهشدهای که برای دور زدن تحریم یک حساب زاپاس میسازد مشخص است: حساب زاپاس بسته میشود و ویرایشهای آن واگردانی یا حذف میشود (پایینتر را ببینید). برای اطلاعات بیشتر به صفحهٔ سیاست حساب جایگزین مراجعه کنید.
ویرایش از طرف کاربر تحریمشده
هر کاربری آزاد است که ویرایشهایی را که در مغایرت با تحریمها انجام شده است، واگردانی کند. با تحریم یک کاربر، اجتماع ویکیادبیات به این نتیجه رسیده که مشکلات عمدهتری که با ویرایش آن کاربر ایجاد میشود، بهنسبت فایدهای که از ویرایشهای او حاصل میشود وزن بیشتری دارد؛ درنتیجه برای واگردانی ویرایشهای کاربر تحریمشده هیچ دلیل دیگری لازم نیست.
این بدان معنی نیست که ویرایشهای بهوضوح مفید کاربر (نظیر اصلاح غلطهای نگارشی) باید واگردانی شوند، فقط به این دلیل که کاربر تحریمشده آنها را انجام داده است؛ اما در مواقعی که شکبرانگیز باشد، پیشفرض آن است که ویرایش واگردانی شود.
همچنین، ویکینویسان مجاز نیستند که از طرف کاربر تحریمشده اقدام به ویرایش در ویکی کنند (به چنین کاری «پروکسیشدن» میگویند)؛ هرکس باید برای ویرایش، دلیلی مستقل و قانعکننده داشته باشد.
سیاست حساب جایگزین میگوید که همزادبازی به این معنی است که کاربری، کاربران دیگر را بهکار بگیرد تا محتوای ویکیادبیات را بهشکلی که او میخواهد تحت تأثیر قرار دهند. این کار ممنوع است و کاربرانی که همسو با یک کاربر تحریمشده ویرایش کنند و ویرایشهایشان محدود به موضوعهای خاصی باشد، چه کاربر قدیمی باشند و چه تازهوارد، مشمول تحریمهایی که برای حساب اصلی درنظر گرفته شده است، خواهند شد.
اعمال تحریم با واگردانی
زمانی که ویرایشهای کاربر تحریمشده، واگردانی میشود باید مراقب بود که نتیجه واگردانی با سیاستهایی نظیر بیان حداکثریِ دیدگاهها، اثباتپذیری و زندگینامهٔ زندگان در تناقض نباشد. کاربرانی که ویرایشهای کاربر تحریمشده را بازمیگردانند مسئولیت محتوایی را که تغییر میدهند، برعهده میگیرند.
واگردانی صفحههای تازه ایجادشده، ممکن نیست؛ چون نسخهٔ قبلی ندارند که واگردانده شوند. ازاینرو، صفحههای را که کاربر تحریمشده ایجاد میکند، میتوان حذف سریع کرد. برای این منظور میتوان از برچسب {{حذف سریع|تحریم}} استفاده کرد. اگر کاربرهای دیگری در صفحهای که کاربر تحریمشده، ایجاد کرده است، ویرایشهایی با حسننیت انجام داده باشند، محترمانهتر آن است که این کاربران در صفحهٔ بحثشان درخصوص این مسئله که آن صفحه را کاربر تحریمشده ایجاد کرده است، آگاه شوند و بهصورت خاص دربارهٔ صفحه تصمیمگیری شود.
صفحههای کاربری
صفحهٔ کاربری کاربر تحریمشده را میتوان با برچسبی که نشاندهندهٔ تحریمشدن او و حاوی پیوندی به بحثها یا روند تصمیمگیری دربارهٔ تحریم او باشد جایگزین کرد. هدف از این کار آگاهکردن دیگر کاربرهایی است که با ویرایشهای آن کاربر مواجه میشوند تا بهسهولت دریابند که آن کاربر تحریم شده است. حق ویرایش صفحههای کاربری یا ارسال رایانامه ممکن است از کاربرانی که برای همیشه از ویکی تحریم میشوند گرفته شود.
دیگر راههای اعمال تحریم
تحریم طولانیمدت و مکرر گاهی با روشهای فنی یا با ارسال شکایت به مدیران شبکهای که کاربر از آن طریق به اینترنت دسترسی دارد حل میشوند.
دیگر ملاحظات
رفتار با کاربر تحریمشده
ویکیادبیات امیدوار است که کاربری که تحریمشده ویکی را ترک کند یا از ویرایش در صفحات تحریم پرهیز کند، بدون آنکه غرور و شخصیتش لطمهدار شود؛ ازاینرو، تحریک کردن کاربرهای تحریمشده یا طعمهزدن به آنان درست نیست.
گسترهٔ تحریم
ویکیادبیات کنترلی روی پروژههای خواهر یا دیگر ویکیهای مشابه ندارد؛ بنابراین تحریمهای اعمالشده در ویکیادبیات ربطی به ویرایش کاربر در دیگر ویکیها ندارند.
تفاوت بین تحریم و قطع دسترسی
تفاوت اصلی تحریم و قطع دسترسی آن است که تحریم یک تصمیم اجتماعی برای سلب حق ویرایش است و بستن یک روش فنی برای اعمال چنین تحریمی.
نرمافزار مدیاویکی امکان اینکه جلوی ویرایش را بهطور انتخابی بگیرد، ندارد. کاربرانی که از ویرایش در برخی صفحهها یا موضوعها تحریم شدهاند باید بسیار فوری از این صفحههای و موضوعها پرهیز کنند. در غیر این صورت، از بستن بهعنوان روشی برای اعمال تحریم استفاده خواهد شد. چنین بستنی امکان ویرایش در دیگر صفحهها را هم از کاربر میگیرد؛ اما به این معنی نیست که آنها از ویرایش در کل سایت تحریم شدهاند و چنین کاربرانی عضوی از اجتماع ویکیادبیات میمانند.
کاربری که از کل ویکی تحریم شده است، بهطور کامل از پروژه بیرون انداخته شده است. در مدت تحریم، چنین کاربری عضوی از اجتماع ویکیادبیات دانسته نمیشود و این روی واکنشی که به وی نشان داده میشود، اثر میگذارد.
بستهشده
(شامل بستهشدن «بیپایان»)تحریم از صفحه/موضوع تحریم از ویکی عضوی از اجتماع ویکیادبیات دانسته میشود؟ بله، اگر چه موقتاً نمیتواند ویرایش کند. بله نه دسترسی به صفحهٔ بحث خودش معمولاً بله، مگر سوءاستفاده کند. بله معمولاً نه اعمال تحریم/بستن توسط هر مدیر غیردرگیر فقط توسط کمیته حکمیت یا اجماع کاربران. محتوای ایجادشده در مدت قطع دسترسی یا تحریم
(توسط کاربر یا توسط دیگری از طرف او)صفحههایی را که کاربر بستهشده ایجاد و فقط خودش ویرایش میکند، میتوان برچسب حذف سریع زد. ویرایشهای را که کاربر اعمال میکند یا از طرف او انجام میگیرد، میتوان بدون هیچ پرسشی واگرداند (استثناها) و صفحههایی را که کاربر تحریمشده، میسازد و فقط خودش ویرایش میکند، میتوان برچسب حذف سریع زد.
جستارهای وابسته
- ↑ برپایه این بحث و اجماع