ویکی‌ادبیات:راهنمای بهترنوشتن مقاله‌ها
الگو:شیوه‌نامه این مقاله بخشی از سیاست رسمی ویکی‌ادبیات نیست. فقط مجموعه‌ای از پیشنهادها برای بهترکردن ظاهر مقاله‌هاست.
- این مقاله درخصوص شیوهٔ ویرایش صفحات نیست.
- این مقاله شیوه‌نامهٔ نگارشی مقاله‌ها نیست. برای دیدن شیوه‌نامه به ویکی‌ادبیات:شیوه‌نامه رجوع کنید.
- این مقاله دربارۀ روش‌های ابهام‌زدایی از صفحات و تصاویر نیست.
- برای کسب اطلاع از شیوهٔ ارجاع به منابع به منابع رجوع کنید.
پس خیالتان راحت باشد. این مقاله دربردارندهٔ هیچ قانون و ضابطه‌ای نیست. به‌خاطر بسپارید که: اگر قوانین و ضوابط یا چیزهایی از این قبیل شما را دستپاچه، افسرده و از شرکت در ویکی دلسرد می‌کند، فراموششان کنید و به کار خود ادامه دهید؛ اگر نه، در ادامه با شیوهٔ صورت‌بندی و نگارش مقاله‌ها و چگونگی ساختن مقاله‌های سلیس، دقیق و باب‌طبع مخاطبان آشنا خواهیم شد. همچنین در پایان راهنمایی‌هایی کلی در زمینۀ چندین موضوع ارائه خواهد شد.
صورت ظاهری
صورت ظاهری یک مقاله اهمیت دارد. مقاله‌های خوب با مطالبی مقدماتی آغاز می‌شوند و سپس اطلاعات را در ساختاری روشن ارائه می‌دهند و در انتهای آن‌ها پیوست‌هایی چون فهرست منابع و جستارهای وابسته آورده می‌شود. چیدمان یک مقالهٔ عادی به‌صورت زیر است. ممکن است برخی از نکات زیر، بنابر وضعیت متفاوت یک مقاله در آن لازم نباشند.
{{برچسب‌ها}}
{{الگوی جعبه اطلاعات}}
توضیح ابتدایی
== بخش نخست == /
=== زیربخش نخست === |
. |
. | متن اصلی
. |
== بخش چندم == |
=== زیربخش چندم === \
== نگارخانه ==
== جستارهای وابسته ==
{{درگاه|}}
== پانویس ==
{{پانویس}}
== منابع ==
== [منابع برای] مطالعه بیشتر ==
== پیوند به بیرون ==
{{ویکی‌انبار}} <!-- الگوی پروژه‌های پیوند به خواهر ویکی‌ادبیات -->
{{الگوی خرد}}
{{الگوهای ناوبری}}
{{الگوهای نیاز}}
{{ترتیب‌پیش‌فرض:}}
رده‌ها
ساختمان مقاله
مطالب مقدماتی
مقالات خوب با بخشی مقدماتی آغاز می‌شوند که در آن موضوع به‌اختصار معرفی می‌شود. قسمت آغازین را در آینده به‌تفصیل توضیح خواهیم داد.
اندازه
خود مقالات باید کوتاه باشند. آنچه گفتنی است را بگویید اما افراط نکنید. باید سعی شود که اندازهٔ مقالات (جز فهرست‌ها) کمتر از ۳۲ کیلوبایت باشد. وقتی متن آمادۀ خواندن (یعنی شامل کدهای ویکی نمی‌شود) از این مقدار (۳۲ کیلوبایت) بیشتر می‌شود باید به بخش‌های ریزتر شکسته شود. این کار به خوانش‌پذیری و ساده‌کردن ویرایش کمک خواهد کرد. برای این کار مطالب زیربخش به مقالهٔ جدیدی منتقل می‌شود عنوان زیربخش مقاله حفظ می‌شود و عنوان مقالهٔ جدیدی که بر آن اساس نوشته شده است به صورت ایتالیک می‌آید. مثلاً: مقالهٔ اصلی: تاریخ عجیبستان ولی خلاصهٔ مطالب منتقل‌شده در همان مقالهٔ اصلی می‌آید.
همچنین هنگام ویرایش مقاله‌های ۳۲کیلوبایتی ممکن است مشکلاتی فنی پیش بیاید. به‌علاوه فقط تعداد اندکی از ویراستاران حاضرند یک متن ۵۰ یا ۷۰ کیلوبایتی و فاقد ساختاری درست را از آغاز تا انجام بخوانند تا مثلاً اطمینان حاصل کنند که فلان مطلبی که می‌خواهند به آن بیفزایند از قبل نوشته نشده است. نتیجه این است که اطلاعات در جای غلط وارد می‌شود یا دوباره‌کاری می‌شود یا اصلاً وارد نمی‌شود.
بندها
بندها باید کوتاه باشند تا کمتر به‌چشم فشار بیاید؛ اما نه بیش از اندازه کوتاه. مطالب و جمله‌های شبیه هم را در کنار هم بیاورید تا خوانش‌پذیری مطلب بهتر شود. معمولاً یک بند بلند را می‌توان به دو یا چند بند کوتاه‌تر با مضامینی شبیه هم شکست، به شرطی که بندهای دوم به بعد با جمله‌ای مقدماتی از لحاظ معنایی به‌هم ارتباط داده شوند. این عبارت آغازین می‌تواند خیلی کوتاه باشد مثلاً «مثال دیگر ...». از طرف دیگر یک بند تک‌جمله‌ای توجه خیلی زیادی به خود جلب می‌کند پس مطلب آورده‌شده باید بسیار مهم باشد. مقاله‌ای که تماماً از بندهای تک‌جمله‌ای تشکیل شده است معمولاً می‌تواند به‌صورت مقاله‌ای با چند بند چندجمله‌ای نوشته شود.
عنوان‌ها
عنوان‌ها به مفهوم‌ساختن مقاله‌ها و نیز ایجاد فهرست مندرجات کمک می‌کنند. (رجوع کنید به ویکی‌ادبیات:بخش‌ها). ازآنجاکه عنوان‌ها شامل سلسله مراتب می‌شوند و بعضی از افراد ترجیحشان به گونه‌ای است که عنوان‌ها با عدد می‌آیند، هنگام عنوان‌بندی باید با == عنوان == آغاز کنید و بعد === زیرعنوان === و بعد زیرزیرعنوان تا آخر... بله، == عنوان == در بعضی از مرورگرها به‌طرز فجیعی بزرگ است، این مشکل در آینده خیلی راحت با style sheet رفع خواهد شد درحالی‌که یک مقالهٔ فاقد سلسله مراتب به این راحتی اصلاح‌شدنی نیست.
گرچه بسیاری ترجیح می‌دهند از bullet point به‌جای زیرعنوان استفاده کنند، قلم سیاه نباید استعمال شود. رفتارهای خوب مرتبط با HTML اقتضا می‌کند که عنوان‌ها با عنوان مشخص شوند. اینکه زیرعنوان‌های مفصل باید به مقاله‌های جداگانه منتقل شوند یا در همان صفحه بمانند یک امر سلیقه‌ای است.
عنوان نباید یک پیوند ویکی‌ادبیاتی (پیوند داخلی) باشد، به این دلیل که عنوان خودش مقدمه‌ای بر اطلاعات موجود در متن است و به خواننده این امکان را می‌دهد که با موضوع متن آشنا شود؛ لذا بهتر است پیوندهای ویکی‌ادبیاتی در داخل متن آورده شود.
تصویرها
اگر مقاله‌ای با آوردن تصاویری گویاتر می‌شود، تصویر را جایی نزدیک متنی که تصویر به فهم آن کمک می‌کند قرار دهید. هرگاه شک داشتید خواننده را متوجه تصویر سازید (نگاره سمت چپ). برای کسب اطلاعات بیشتر به ویکی‌ادبیات:خودآموز (تصاویر) رجوع کنید.
پیوست‌های استاندارد
بعضی از بخش‌های اختیاری در پایان مقاله می‌آیند.
گفتاوردها (یا نقل‌قول‌ها)
در این بخش فهرست از گفتاوردهای به‌یادماندنی دربارۀ مطلب آورده می‌شود.
جستارهای وابسته
در اینجا فهرست سایر مقاله‌های ویکی‌ادبیات که مرتبط با موضوع‌اند آورده می‌شود. ترتیب این فهرست مهم نیست (Bullet list).
منابع
در این قسمت فهرست منابع آورده می‌شود برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع. در هر صورت به‌خاطر بسپارید که مهم‌ترین قسمت آوردن کامل مشخصات منبع است شیوهٔ ارائهٔ آن در درجهٔ بعدی اهمیت است.
پیوند به بیرون
توجه کنید که هیچ پیوندی بدون توضیح یا با توضیح مبهم نگذارید. توضیح پیوندها باید گویا باشد.
اگر با موضوعات بحث‌انگیز سروکار دارید خوب است که اشاره کنید که وبگاه متعلق به طرفداران کدام دیدگاه است. درضمن خوب است که پیوندها را دسته‌بندی کنید.
هنگامی که به پیوندهای ویکی‌ادبیاتی (پیوند داخلی) نیاز داریم، از پیوند خارجی استفاده نکنید؛ یعنی اگر احتیاج به مقاله‌ای در ویکی‌ادبیات داریم پیوندی داخلی ایجاد کنیم (هرچند که خالی است). پیوندهای بیرونی فقط در قسمت مربوط به پیوند به بیرون بیاورید. مثلاً اگر درحال نوشتن مقاله‌ای دربارۀ ملک‌الشعرا بهار هستید و یک مقالهٔ عالی برخط دربارۀ قصیده‌سرایی می‌شناسید کلمهٔ قصیده‌سرایی را به آن مقاله پیوند ندهید؛ بلکه فقط به آن پیوندی داخلی به‌صورت [[قصیده‌سرایی]] بدهید. این پیوند به آن مقاله را در بخش پیوندهای بیرونی بیاورید. حتی هنگام ارجاع بهتر است که نخست به پاورقی ارجاع دهید و بعد پیوند بیرونی را ذکر کنید نه در داخل متن مقاله.
صورت ظاهری مقاله‌ای بلند
مدخل‌های ویکی‌ادبیات به‌تدریج که افراد اطلاعات جدیدی به آن‌ها اضافه می‌کنند بلند می‌شوند. این امر نمی‌تواند تا ابد ادامه داشته باشد. مدخل‌های بی‌نهایت بلند مشکل‌زاست؛ بنابراین به‌تناوب باید مطالب را از مدخل‌ها خارج کنیم. مسلماً اطلاعات نباید از ویکی‌ادبیات حذف شود؛ چراکه این امر با هدف ویکی‌ادبیات درتضاد است؛ بلکه باید مدخل‌های جدیدی ایجاد کرد و مطالب به آن‌ها منتقل شود.
مقاله‌های دارای زیرموضوع
مدخل‌های ویکی‌ادبیات با گذشت زمان به نحوی رشد می‌کنند که ایجاد مقاله‌های جدید به‌طور طبیعی نیاز می‌شود. متن هر مقاله شامل دنباله‌ای از زیرموضوعات متفاوت اما مرتبط است. وقتی متن یکی از این موضوعات به اندازه‌ای بلند شد که می‌توانست تشکیل مقاله‌ای جداگانه دهد، مطالب به مقالهٔ جدیدی منتقل می‌شود و در مقالهٔ اصلی پیوندی به مقالهٔ جدید گذاشته می‌شود. (البته خلاصه‌ای از مقالهٔ جدید در همان مقالهٔ قدیم می‌آید) نشانه‌ها:
- مقاله‌های بلندتر به بخش‌هایی چند شکسته می‌شوند (هرکدام از این بخش‌ها چندین بند است).
- در حالت آرمانی بسیاری از این بخش‌ها هریک درواقع خلاصه‌ای از مقالهٔ جداگانه و مفصل‌تری است که فقط به موضوع آن بخش می‌پردازد. (در ابتدای بخش پیوند به مقالهٔ مفصل‌تر به‌صورت:مقالهٔ اصلی: فلان می‌آید.)
- مقاله‌های مربوط به زیرموضوع‌ها هرکدام یک قسمت آغازین (پیش‌درآمد) دارند.الگو:نشانه
- یک قانون عمومی می‌گوید مقاله‌ها نباید منجربه پیغام (هشدار اندازهٔ این مقاله...) شوند. البته این قانون استثنائاتی هم دارد؛ چون ممکن است اندازهٔ بخش خوانش‌پذیر (شامل ویکی‌کد نمی‌شود) کمتر از ۳۲ کیلوبایت باشد در این صورت این هشدار نادیده گرفته می‌شود.
توازن بخش‌های مختلف صفحه
هنگامی که به مقاله‌ای بلند با چندین و چند بخش می‌پردازید سعی کنید که میان بخش‌های مختلف مقاله توازن برقرار کنید. این طور نباشد که به یک بخش بیش از حد وزن و بها بدهید و از سایر بخش‌ها غافل شوید. در مقاله‌های کوتاه‌تر اگر یکی از زیرموضوعات خیلی درازتر از بقیه است شاید نشانهٔ آن باشد که باید مقالهٔ جداگانه‌ای به آن اختصاص داده شود و فقط خلاصه‌ای از آن در صفحهٔ اصلی بیاید.
کدامین سبک نگارشی را به‌کار گیریم؟
الگو:همچنین معمولاً یکی از دو سبک نگارشی زیر (که البته شباهت بسیاری به‌هم دارند) در ویکی‌ادبیات مرسوم است.
سبک اخباری
الگو:همچنین بعضی از ویکی‌نویسان از طرفداران سبک اخباری‌اند. این سبک، سبک نثر خبرهای کوتاه صفحهٔ آغازین روزنامه‌ها و گزارش‌های خبری رادیو و تلویزیون است. نه‌تنها شامل انتخاب واژگان و ساختار جملات می‌شود؛ بلکه شیوهٔ خاصی هم برای ارائهٔ اطلاعات و لحن و غیره دنبال می‌کند.
لزومی ندارد که مقاله‌های دانشنامه از این سبک خاص نوشتاری تبعیت کنند؛ اما آشنایی با این سبک در تدوین صورت ظاهری و ساختار مقاله‌ها می‌تواند بسیار مفید باشد.
سبک چکیده‌گویی
این سبک بسیار شبیه سبک اخباری است با این تفاوت که سر و کارش با مباحث (زیرموضوع‌ها) است نه با جملات. جان کلام اینکه اطلاعات باید به گونه‌ای در مقاله‌ها بیاید که افراد با سطح تقاضاهای مختلف همگی به‌راحتی آن را درک کنند؛ یعنی بسته به خواننده است که تا چه عمقی می‌خواهد بداند. آوردن خلاصه‌های بلندتر و بلندتر به‌دنبال هم باعث می‌شود اطلاعات زیادی ناگهان بر سر خواننده فرونریزد.
توجیه
ویکی‌ادبیات برخلاف بعضی دانشنامه‌های دیگر چون بریتانیکا به دو بخش خرد و کلان تقسیم نشده است. باید هر دو گروه خوانندگان از این دانشنامه بهره‌مند شوند. اساس سبک چکیده‌گویی بر آن است که تمام اطلاعات پیرامون یک مبحث نباید در یک تک‌مقاله گرد آید؛ چراکه خوانندگان مختلف نیازهای مختلفی دارند:
- بعضی خوانندگان فقط نیاز به یک خلاصهٔ کوتاه دارند. (قسمت آغازین)
- عدهٔ بیشتری احتیاج به حجم متوسطی اطلاعات دارند. (مجموعه‌ای از بخش‌های چندبنده)
- برخی نیز اطلاعاتی جامع و مفصل می‌خواهند. (پیوند به مقاله‌ای کامل و جداگانه).
ما باید تمام این گروه‌ها را بهره‌مند کنیم.
نکتهٔ دیگر آنکه از نوشتن جملات به‌صورت اول شخص و دوم شخص باید خودداری شود. جمله‌هایی که از زبان «من» یا «ما» نوشته می‌شوند، دیدگاه بی‌طرفانه‌ای را نمایش نمی‌دهند. جمله‌هایی که با لحن دوم شخص («تو» یا «شما») نوشته شوند هم نامناسب دانسته می‌شوند.
خواننده را درنظر بگیرید
خوانندگان ویکی‌ادبیات پیش‌زمینه‌ها، تحصیلات و جهان‌بینی‌های گوناگونی دارند. سعی کنید مقاله‌تان را تاجائیکه می‌توانید همه‌فهم کنید. خواننده احتمالاً به قصد یادگیری مقاله را می‌خواند؛ بنابراین کاملاً ممکن است که هیچ چیز دربارۀ موضوع نداند. مقاله باید برای چنین خواننده‌ای هم مفید باشد.
هرقدر می‌توانید از به‌کاربردن اصطلاحات تخصصی پرهیز کنید، البته فراموش نکنید که خواننده را درنظر بگیرید. به‌فرض مقاله‌ای با عنوان «نظریه نقیضه» احتمالاً توسط خواننده‌ای با دانش ادبیات پست‌مدرن یا زبان‌شناسی پیشرفته خوانده می‌شود؛ بنابراین استفاده از اصطلاحات تخصصی (البته با پیونددار کردن آن‌ها و ارجاع به مقاله‌هایی که این اصطلاحات را توضیح می‌دهند) مشکل‌زا نیست.
اما مثلاً مقاله‌ای با عنوان «دل‌نوشته‌های خود را داستانک کنیم» احتمالاً توسط یک شخص عادی که دانش زیادی دربارۀ داستان‌نویسی نداشته و می‌خواهد کلیاتی دربارۀ این دانش بداند خوانده می‌شود؛ بنابراین باید به‌زبانی ساده نوشته شود و پیوندهایی نیز به مقاله‌های تخصصی‌تر آورده شود. به‌علاوه باید از آوردن اصطلاحات تخصصی تا جای ممکن پرهیز کرد. اگر هم اصطلاحی تخصصی آورده می‌شود در همان مقاله به‌اختصار توضیح داده شود.
بدیهیات را ذکر کنید
واقعیاتی را که به نظرتان بدیهی است ذکر کنید؛ چراکه لزوماً برای خواننده بدیهی نیست. آوردن این بدیهیات باید در همان یکی دو جملهٔ آغازین باشد. مثلاً این جمله را درنظر بگیرید:
- فریدون کسی است که ضحاک ماردوش را از سریر سلطنت به زیر کشیده و در دماوند به بند می‌کشد.
هیچ اشاره‌ای به این موضوع نیست که این فریدون کیست. پادشاه است، افسانه‌ای یا تاریخی است و در چه زمانی می‌زیسته و... . به‌جای جملهٔ فوق می‌توان چنین گفت:
- فریدون از پادشاهان معروف اسطوره‌ای ایرانیان است.
اما نیازی نیست که در توضیح زیاده‌روی کنید و مثلا کلمهٔ پادشاه را توضیح دهید. معمولاً تکرار لازم نیست. مثلاً:
- «رستم فرخ‌زاد سردار سپاه ایران در جنگ قادسیه بود.»
به اندازهٔ کافی گویاست. دیگر لازم نیست بگوییم:
- رستم فرخ‌زاد یک ایرانی بود و از سرداران سپاه ایران بود. او سردار سپاه ایران در جنگ قادسیه بود.
بخش آغازین
بخش آغازین یا پیش درآمد بخشی است که پیش از نخستین سرفصل (زیرعنوان) می‌آید. این بخش بالای فهرست مندرجات نشان داده می‌شود (اگر مقاله بیش از سه زیرعنوان داشت). بخش آغازین باید اهمیت موضوع، نتایج آن و اینکه اصلاً چرا باید برایمان مهم باشد را شرح دهد.
جملهٔ نخست
اگر موضوع تعریف می‌طلبد، جملهٔ نخست باید تعریفی مختصر و منطقی از آن ارائه دهد تا جایگاه مفهومی و منطقی مقاله روشن شود. نخستین باری که عنوان مقاله در متن می‌آید باید به‌صورت سیاه باشد؛ ولی نه دفعات بعد. به‌علاوه عنوان نباید پیونددار باشد.
برای مثال مقاله‌ای پیرامون بهمن فرزانه نباید به این صورت آغاز شود:
- فرزانه با انتشار صدسال تنهایی سروصدای زیادی برانگیخت.
بلکه باید به‌گونه‌ای شبیه این آغاز شود:
- بهمن فرزانه (١٣١٧-١٣٩٢) نویسنده و مترجم بود که رمان صد سال تنهایی گابریل گارسیا مارکز را ترجمه کرد.
ویکی‌ادبیات:شیوه‌نامهٔ نوشتن زندگی‌نامه توضیحات و پیشنهادهای بیشتر و جامع‌تری دربارۀ نوشتن مقالات زندگی‌نامه‌ای دربردارد.
یک مشکل متداول این است که مقاله‌نویسان اثری از آثار نویسنده را در صفحهٔ مربوط به نویسنده پیونددار می‌کنند و سپس مقالهٔ مربوط به آن اثر را بدین گونه آغاز می‌کنند: «الف سومین رمان او بود...» بدون آنکه اشاره کنند که او به چه کسی برمی‌گردد.
اگر مقاله دربارۀ شخصیت یا مکانی داستانی (خیالی) است به این موضوع اشاره کنید. ممکن است خوانندگان ندانند که برره روستایی خیالی است. مثلاً:
- برره روستایی خیالی در مجموعه تلویزیونی ...
بقیهٔ بخش آغازین
آنگاه به توضیح ادامه دهید. تعریف تاآنجاکه ممکن است باید برای یک غیرمتخصص مفهوم باشد. اگر مقاله دراز است (طولانی‌تر از یک صفحه)، باقیماندهٔ بند آغازین باید خلاصه‌ای از کل مقاله را ارائه کند. توجه کنید که اهمیت بنیادین یک موضوع، ممکن است به‌رغم مفهوم‌بودن بخش آغازین، بر یک خوانندهٔ غیرمتخصص پوشیده باشد. پس اهمیتش را به خواننده بگویید! مثلاً:
پانویس
- ^ البته عبارت پیش‌درآمد در ابتدای متن آورده نمی‌شود.
جستارهای وابسته
| محتوایی |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| رفتاری |
| ||||||||
| حذف |
| ||||||||
| اجرایی |
| ||||||||
| ویرایشی |
| ||||||||
| |||||||||
