ویکی‌ادبیات:زندگی‌نامه زندگان
الگو:سیاست‌های ویکی‌ادبیات الگو:فهرست سیاست‌ها ویراستاران ویکی‌ادبیات باید هنگام نوشتن مطالب مربوط به افراد در قید حیات، در تمام صفحات ویکی‌ادبیات دقتی مضاعف به‌خرج دهید. [۱] این‌گونه نوشتارها نیازمند حساسیت بیشتر است و باید کاملاً از سیاست‌های محتوایی بنیاد ویکی‌ادبیات تبعیت کنند:
باید کار را درست انجام دهیم. برای استفاده از منابع پرکیفیت بسیار سختگیر باشید. همهٔ گفتاوردها و مطالبی که به‌چالش کشیده می‌شوند یا احتمالاً به‌چالش کشیده خواهند شد باید به‌صراحت به منبع دارای اعتمادِ منتشرشده نسبت داده شده باشند؛ این کار معمولاً با استفاده از یادکرد درون‌خطی انجام می‌شود. مطالب مناقشه‌برانگیز، دربارهٔ افراد زنده (یا به‌تازگی درگذشته) که منبع ندارند یا منبع ضعیفی دارند - بدون درنظر گرفتن منفی، مثبت یا خنثی بودن مطلب یا اینکه صرفاً سؤال‌برانگیز باشد - باید بی‌درنگ و بدون صبرکردن برای بحث حذف شوند.[۲] کاربرانی که به‌طور مداوم یا به طرز فاحشی این سیاست را نقض کنند ممکن است از ویرایش قطع دسترسی شوند.
زندگی‌نامهٔ زندگان باید محافظه‌کارانه و با درنظر گرفتن حریم فرد نوشته شود. ویکی‌ادبیات یک دانشنامه است، نه یک روزنامهٔ زرد.[۳] کار ویکی‌ادبیات این نیست که احساسی عمل کند یا عامل اصلی ادعاهای تحریک‌کننده درخصوص زندگی افراد باشد. احتمال خسران موضوعات زنده باید همواره در قضاوت‌های ویرایشی درنظر گرفته شود. این سیاست هر فرد زنده‌ای را شامل می‌شود، چه آن فرد مستقیماً موضوع مقاله باشد، چه در مقاله‌ها یا صفحه‌های دیگری یاد شده باشد (نظیر صفحه‌های بحث).[۴] مسئولیت ارائهٔ مدرک برای هر ویرایشی در ویکی‌ادبیات، بر گردن شخصی است که مطالب را می‌افزاید یا بازمی‌گرداند.
توجیه
همه‌روزه شکایت‌های معتبر از سوی افرادی که مقاله‌های زندگی‌نامه‌ای دربارۀ آن‌ها نوشته شده‌است از طریق رایانامه (ایمِیل) و فکس و تلفن و نامه به دست مسئولان بنیاد ویکی‌مدیا و شخص جیمی ویلز می‌رسد. این افراد، به‌دلایل پذیرفته‌شده، از دیدن مطالب غیردقیق و احیاناً نادرست دربارهٔ خود دلخور می‌شوند. حل و فصل شکایت‌های آنان کاری حساس و ظریف است و نیازمند صرف وقت و دوندگی دائم از سوی کارمندان بنیاد و داوطلبان اوتی‌آراس است.
مشکل وقتی حادتر می‌شود که این افراد اقدام به حذف مطالب مشکل‌دار از مقاله‌های دربارهٔ خود می‌کنند. ازآنجاکه این گونه افراد به‌طور عادی ویکی‌نویسی نمی‌کنند با سیاست‌های ما در اینجا آشنایی ندارند و معمولاً از سوی سایر مشارکت‌کنندگان متهم به خرابکاری و راه‌انداختن جنگ ویرایشی می‌شوند. درحالی‌که ایشان با نیت‌خیر دست به ویرایش مقاله‌ها زده‌اند.
این رخداد درخصوص فعالیت کاربران ویکی‌ادبیات نیز محتمل است. به‌همین پیشگیری از چنین پیامدهای منفی، ویراستاران هنگام ویرایش و نوشتن مقاله‌های زندگی‌نامه‌ای دربارهٔ افراد زنده باید نکته‌های کلیدی زیر را مدنظر داشته باشند:
- مقاله‌ها باید با درجه‌ای از حساسیت و تبعیت مطلق از سیاست‌های محتوایی نوشته شوند.
- اگر فردِ موضوعِ مقاله اقدام به ویرایش مقاله کرد فرض حسن‌نیت اهمیت حیاتی دارد.
- اگر سروکلهٔ یک آی‌پی گمنام یا یک کاربر تازه‌وارد پیدا شد که دائم مقالهٔ زندگی‌نامه‌ای یا بخشی از آن را پاک می‌کرد این احتمال می‌رود که خود شخص مزبور باشد. در این مواقع سعی کنید که پرخاشگرانه برخورد نکنید و درعوض با طرف وارد گفت‌وگو شوید. همچنین مقاله را وارسی کنید و ببینید که آیا ادعایی بدون سند و مدرک در آن یافت می‌شود یا نه. اگر یافت شد، آن ادعا را حذف کنید.
سبْکِ نوشتن
الگو:همچنین مقاله‌های زندگی‌نامه‌ای افراد در قید حیات باید مسئولانه، محافظه‌کارانه، با لحنی دانشنامه‌ای و بی‌طرفانه نوشته شوند. گرچه رویکردی غایت‌اندیش دربارۀ مقاله‌های دیگر مدخلیت دارد، در این نمونۀ خاص اگر مقاله بد نوشته شده باشد باید پاک شود یا قسمت‌های بد آن زدوده شود.
مقاله باید، با دیدی غیرطرف‌دارانه، آنچه را منابع مستقل دربارهٔ فرد مزبور نوشته‌اند ثبت کند. در بعضی مواقع می‌توان از آنچه افراد دربارۀ خود نوشته‌اند نیز بهره برد. سبک نوشتار باید بی‌طرف، مستند و کم‌جلوه‌دهنده باشد. همچنین باید غیردلسوزانه و به‌دور از لحن دفاعیات ژورنالیستی باشد.
دربارۀ قومیت فرد نباید در ویکی‌ادبیات مطلبی نوشته نشود؛ مگر آنکه فرد مشخصاً قومیتی برای خودش اعلام کرده باشد و این از طریق منابع معتبر (مثلاً یک مصاحبه که در یک خبرگزاری معتبر چاپ‌شده یا یک پروندهٔ حقوقی که متنش منتشرشده) اثبات شود. درخصوص نژاد (انسان) افراد به‌هیچ‌وجه در ویکی‌ادبیات مطلبی نوشته نشود مگر نژاد آن فرد بخصوص، موضوعیت بحث منابع بسیار فراوان و بسیار معتبر باشد.<ref درعین‌حال چنانچه مضمون مقاله‌ای متضمن توهین به نژاد باشد، مقاله حذف خواهد شد.
بر پایه این بحث و اجماع</ref>
حذف انتقادهای بدون منبع
ویرستاران باید هر مطلب منفی بدون منبع یا با یادکردی ضعیف را از مقاله یا صفحهٔ بحث پاک کنند و برای انجام این کار نیازی به صحبت با دیگران نیست. این امر همچنین یکی از استثنائات قانون سه برگردان است. این اصل همچنین شامل تمام مطالب زندگی‌نامه‌ای زندگان در هر کجای ویکی‌ادبیات می‌شود. مدیران حق دارند که حذف مطالب بدون منبع را به هر نحو مثل قفل‌کردن صفحه و قطع دسترسی افراد اعمال کنند، حتی اگر خود مدیران در ویرایش صفحه دست داشته‌اند. می‌توان به ویراستارانی که مطالب را دگرباره به مقاله اضافه کنند اخطار داد و احیاناً دسترسیشان را قطع کرد. به ویکی‌ادبیات:قطع دسترسی و ویکی‌ادبیات:مسئولیت‌های قانونی رجوع کنید.
مدیرانی که به زندگی‌نامه‌های بدون منبع و با لحنی منفی برخورد می‌کنند حق دارند که اگر نسخه‌ای بی‌طرف برای واگردانی نبود مطلب را بدون هیچ بحث و گفت‌وگویی حذف کنند.
جیمبو ویلز گفته‌است: «هرچقدر تأکید کنم کم کرده‌ام. به‌نظر می‌آید بعضی ویراستاران تمایلی وحشتناک دارند که جمله‌ای حدس‌آمیز مثل 'جایی شنیده‌ام که' که حاوی نوعی شبه‌اطلاع است باید برچسب نیاز به ذکر منبع بخورد! به‌هیچ‌وجه! باید با قاطعیت هرچه تمام‌تر حذف شود؛ مگراینکه بتوان برایش منبع ذکر کرد. این برای همۀ انواع اطلاعات صحت دارد؛ ولی صحتش به‌طورخاص برای اطلاعات منفی دربارۀ افراد زنده‌است.»
الگو
الگو:زنز را می‌توان به صفحه‌های بحث مقاله‌های دربارۀ افراد زنده افزود تا ویراستاران، خوانندگان شامل خود افراد موضوع مقاله توجهشان جلب شود.
منابع قابل اطمینان
هر گزاره‌ای دربارۀ افراد که در صورت حقیقت‌نداشتن می‌تواند افتراآمیز تلقی شود باید همراه با یادکرد منبع باشد. بدون منابع موثق غیروابسته، زندگی‌نامه سیاست‌های اثبات‌پذیری و ممنوع‌بودن تحقیق دست‌اول را زیر پا خواهد گذاشت و ممکن است منجر به شکایت قانونی به‌دلیل تهمت شود.
با اطلاعاتی که صرفاً در وبگاه‌های طرف‌دار متعصب یا روزنامه‌های گمنام یافت می‌شود باید با احتیاط رفتار کرد و اگر این اطلاعات خفت‌آمیز است، اصلاً نباید از آن‌ها استفاده کرد. اطلاعاتی که در کتاب‌ها، روزنامه‌ها، وبگاه/وبلاگ‌های خودچاپ‌کرده آمده‌است به‌هیچ‌وجه نباید استفاده شود؛ مگراینکه توسط خود شخص موضوع نوشته شده باشد (به پایین‌تر رجوع کنید).
حذف توسط مدیران
زندگی نامه افراد زنده که بعد از تاریخ ١٣٨٨ ایجاد شده باشند باید دست‌کم یک منبع معتبر داشته باشند. زندگی نامه‌هایی که بعد از این تاریخ ایجاد شوند و فاقد منبع معتبر باشند می‌توانند توسط کاربران برچسب حذف (ویکی‌ادییات:حذف زمان‌دار) بخورند. این برچسب فقط در صورتی برداشتن می‌شود که منبعی معتبر به مقاله افزوده شود. ده روز پس از نصب برچسب مدیران باید پس از بررسی تمام شرایط مقاله را حذف می‌کنند.
استفاده از خود شخص به‌عنوان منبع
گاهی ممکن است که خود شخص موضوع درگیر مقاله شود. ممکن است خودشان دست به ویرایش مقاله بزنند یا از نماینده‌شان آن را درخواست کنند. ممکن است با ویکی‌نویسان از طریق صفحهٔ بحث مقاله یا رایانامه تماس بگیرند. یا اینکه ممکن است اقدام به درج خبر دربارۀ خود در روزنامه‌ها یا وبگاه شخصی خود کنند. اگر اطلاعات ارائه‌شده توسط آن شخص با اطلاعی بدون منبع در تضاد است آنگاه آن اطلاع بدون منبع باید حذف شود. می‌توان اطلاعات ارائه‌شده توسط خود شخص موضوع مقاله را به مقاله افزود اگر:
- به سرشناسی طرف مربوط باشد
- ستیزه‌جویانه نباشد.
- به طرزی ناروا در جهت منافع شخصی نباشد.
- حاوی دعاوی‌ای دربارۀ افراد ثالث یا وقایعی که مستقیماً به موضوع مربوط نیست نباشد.
- شکی نباشد که اطلاعات واقعاً توسط خود آن فرد نوشته شده‌است.
پیوند وبگاه/وبلاگ شخصی را می‌توان در بخش پیوند به بیرون آورد حتی اگر از اطلاعات آن در نوشتن مقاله استفاده نشده باشد.
رویکرد مغفول‌گذاری زندگی خصوصی
زندگی‌نامهٔ زندگان باید محافظه‌کارانه و با احترام به زندگی خصوصی آن‌ها نوشته شود.
شُهرگان خاص و عام
دربارۀ افراد خیلی معروف حجم عظیمی منابع ثالث غیروابسته و مطمئن دربارۀ جزئیات زندگی آنان دردسترس است. درخصوص چنین افرادی مقالهٔ ویکی‌ادبیات باید همان چیزی را که این منابع می‌گویند ثبت کند و بس. اگر نسبتی یا واقعه‌ای برجسته، مربوط و درست‌وحسابی مستند است آنگاه باید در مقاله بیاید. حتی اگر منفی باشد یا شخص موضوع مقاله از بازگویی آن خوشش نیاید. اگر منابع معتبر غیروابسته ذکرش نکرده‌اند آنگاه نباید در مقاله بیاید.
- مثال: «میان اصغر آقا و سوسن خانم طلاق‌کشی جنجالی‌ای رخ داد.» آیا درج این مطلب برای مقاله مهم است و منابع معتبر و مستقل دارد؟ اگر نه، دورش را خط بکشید یا به واقعیات اکتفا کنید: «اصغر آقا و سوسن خانم جدا شدند.»
- مثال: فلان منتقد شعر معاصر متهم به سوءگیری علیه شاعران نیمایی است، او این اتهام را تکذیب می‌کند؛ اما مجلات ادبی وزین کشور این اتهامات را چاپ می‌کنند و کار به عرصهٔ عمومی می‌کشد. این اتهامات باید در زندگی‌نامه نوشته شده و آن مجلات به‌عنوان منبع ذکر شوند. البته باید به این شکل نوشته شود که آن منتقد شعر معاصر متهم به سوءگیری علیه شاعران نیمایی شده است نه به شکلی که قطعاً سوءگیری داشته است.
غالباً از اطلاعات به‌دست‌آمده از منابع دست‌اول نباید استفاده شود. مثلاً ارزش خانهٔ افراد یا حکم دادگاه‌های مدنی مربوط به مناقشاتی که این افراد در آن‌ها شرکت کرده‌اند جریمه‌ها و تخلفات رانندگی، فهرست املاک و مستقلات آن‌ها و مطالبی از این دست ممکن است در اسناد و بایگانی‌های عمومی یافت شود. فقط از مطالبی استفاده کنید که در منابع مستقل و مطمئن ذکر شده‌است. اگر فرضاً بازداشت فلانی در بهمان تاریخ اهمیت داشت حتماً در منبع مستقلی ذکر آن رفته‌است.
شُهرگان خاص
ویکی‌ادبیات همچنین حاوی زندگی‌نامهٔ افرادی‌است که اگرچه به اندازه‌ای سرشناس‌اند که مقاله‌ای دربارۀ آن‌ها در ویکی‌ادبیات آمده‌است؛ اما شهرهٔ خاص و عام نیستند. اطلاعات خصوصی این افراد باید ناگفته باقی بماند. در این خصوص ویراستاران باید در ذکر جزئیات زندگی ایشان امساک کنند و فقط نکاتی را ذکر کنند که مستقیماً با سرشناسی آنان مربوط است.
اطلاعات به‌دست‌آمده از منابع دست‌اول نباید استفاده شود.
در حالت‌های مرزی یک قانون سرانگشتی می‌گوید «آسیب نرسانید». ویکی‌ادبیات یک دانشنامه‌است و نه یک روزنامه. وظیفه و کار ما نیست که احساس‌زده باشیم و به پخش ادعاهای برچسب‌زنانه دربارۀ افراد بپردازیم.
محرمانه‌بودن تاریخ تولد
ویکی‌ادبیات دربردارندهٔ تاریخ تولد بعضی افراد مشهور است؛ ولی باید در گنجاندن این اطلاعات در اکثر مقاله‌های مربوط به زندگان احتیاط شود. گرچه بسیاری از مردم دربارۀ زادروز شهرگان عام اطلاع دارند؛ لیکن این امر برای شهرگان خاص یا افرادی با شهرت کمتر صادق نیست. با افزایش کلاه‌برداری‌هایی که در آن افراد خود را شخص دیگری جا می‌زنند تاریخ تولد بیشتر از پیش، در نزد عده‌ای، خصوصی و محرمانه تلقی می‌شود. هرگاه دربارۀ سرشناسی شخص در گمان بودید یا اینکه طرف به درج تاریخ تولدش اعتراض کرد، جانب احتیاط را بگیرید و به درج سال تولدش به‌جای تاریخ دقیق بسنده کنید.
نقد و انتقاد
ویرایش بداندیشانه
ویراستاران باید حواسشان به ایجاد و ویرایش مقاله‌ها و مطالب زندگی‌نامه‌ای که از روی بدخواهی نوشته شده‌است باشد. اگر به‌نظر می‌آید که کسی بر پیشبرد دیدگاه خاصی اصرار می‌ورزد و سعی در تحمیل نظری دارد برآوردن مدرک از منابع مطمئن و غیروابسته و نیز واضحاً مرتبط با سرشناسی وی پای بفشارید.
نظرات منتقدان، رقیبان و بدگویان
دیدگاه منتقدان در صورتی باید بازتاب یابد که آن دیدگاه مرتبط با سرشناسی فرد بوده و نیز مبتنی‌بر منابع مطمئن باشد. علاوه‌بر این تا جایی می‌توان مطالب انتقادی را به مقاله افزود که کل مقاله را تحت‌الشعاع قرار ندهد یا به‌نظر نیاید که جانب منتقدان را گرفته‌است.
به‌خاطر بدارید که وقتی دربارۀ نظریاتِ انتقادیِ در اقلیت صحبت می‌کنید حجم بیش‌ازاندازه زیادی فضا به مطلب اختصاص ندهید تا دیدگاه در اقلیت به‌گونه‌ای ارائه نشود که گویی دیدگاه اکثریت است.
اگر انتقاداتْ متعلق به دیدگاه اقلیتی سخت کوچک است جای آن در مقاله نیست.
مطالب انتقادی باید متکی به منابع مطمئن باشد و به آن‌ها ارجاع دهد و باید دقیقاً مربوط با موضوع مقاله باشد. حواستان به ادعاهای از نوع جرم به‌دلیل وابستگی باشد.
استفاده از رده‌ها
در نام رده‌ها گزاره‌های «اما» و «اگر» و «شاید» ی نیست؛ ازاین‌رو در همان متن مقاله باید توجیه گنجاندن مقاله تحت ردهٔ بخصوص آورده شود. مقاله باید واقعیاتی را که منجر به انتخاب آن رده شده‌است ذکر کرده و به منابع معتبر ارجاع دهد.
مثلاً از رده:مجرمان فقط در صورتی می‌توان استفاده کرد که به یک جرم برجسته در متن مقاله همراه‌با ذکر منبع و مأخذ اشاره شده باشد و شخص مربوط در دادگاه مجرم شناخته‌شده یا خودش اعتراف کرده باشد.
رده‌های مربوط به اعتقادات دینی و گرایش جنسی نباید استفاده شوند؛ مگراینکه با داشتن دو شرط زیر:
- شخص موضوع مقاله در ملأعام اعتقاد و گرایشش را اعلام کرده باشد.
- اعتقاد یا گرایش فرد با فعالیت‌های برجسته و زندگی اجتماعی‌اش مربوط باشد.
از استفاده از رده‌هایی که به‌تلویح متضمن آن است که شخص از شهرت چندانی برخوردار نیست باید اجتناب شود. رجوع کنید به ویکی‌ادبیات:دخالت در زندگی خصوصی
طریقهٔ برخورد با ویرایش‌های به دست خود شخص موضوع مقاله
هرچند در ویکی‌ادبیات نوشتن مقاله دربارۀ خود یا گسترش زیاد مقالهٔ دربارۀ خود مکروه‌است، افراد موضوع مقاله می‌توانند مقاله‌های دربارۀ خود را ویرایش کرده و مطالب غیردقیق را اصلاح و گزاره‌های بدون منبع و تهمت‌ها را حذف کنند.
به ویرایش‌های گمنامانه‌ای که تمام یا بخشی از زندگی‌نامه را پاک می‌کنند باید دقت کرد. وقتی فرد موضوع این گونه مقاله‌ها چندان مشهور نیست ویرایش‌های این‌چنینی غالباً خرابکاری نیستند؛ بلکه کوششی هستند از سوی فرد موضوع مقاله برای حذف مطالب جانب‌دارانه یا غیردقیق. کسانی که در تغییرات اخیر گشت می‌زنند و کسان دیگری که درگیر این مسائل می‌شوند باید دقت کنند که در این مواقع با چه کسانی طرف هستند. در این خصوص باید از نوشتن خلاصه‌های آتش‌افروزانهٔ ویرایش یا استفاده از الگوهای مربوط به خرابکاری در صفحه‌های بحث اجتناب شود.
طریقهٔ برخورد با مقالهٔ دربارۀ خودتان
اگر درخواستی یا پرسشی دربارۀ مقاله‌ای مرتبط با خود دارید می‌توانید از طریق ایمیل مطرح کنید یا اینکه می‌توانید ویراستاران آن صفحه را به این سیاست ارجاع دهید. اگر برای اعمال این سیاست نیاز به کمک دارید مدیران را از طریق تابلوی اعلانات مدیران مطلع کنید.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ افراد، زنده محسوب می‌شوند؛ مگر آنکه خلافش ثابت شود.
- ↑ Jimmy Wales. "WikiEN-l Zero information is preferred to misleading or false information", May 16, 2006, and May 19, 2006; Jimmy Wales. Keynote speech, Wikimania, August 2006.
- ↑ tabloid
- ↑ Wikipedia:Requests for arbitration/Rachel Marsden: "WP:BLP applies to all living persons mentioned in an article"
| محتوایی |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| رفتاری |
| ||||||||
| حذف |
| ||||||||
| اجرایی |
| ||||||||
| ویرایشی |
| ||||||||
| |||||||||
