ویکی‌ادبیات:شیوه ارجاع به منابع

بهتر است ابتدا سیاست تأییدپذیری را دربارهٔ معتبر بودن منابع بخوانید.

ساختاربندی فهرست منابع یک مقالهٔ ویکی‌ادبیات از جزئیاتی است که در درجهٔ دوم اهمیت قرار دارند و درحال‌حاضر در ویکی‌پدیایی انگلیسی نیز هنوز توافق عام بر روی یک روش مشخص یادکرد منابع، به‌دست نیامده‌است؛ بنابراین درصورتی‌که شما یک روش خاص (به‌خصوص روش‌هایی که به‌وسیلهٔ اهل فن در آن رشتهٔ خاص استفاده می‌شود) را برای یادکرد منابع به‌کار می‌برید، لطفاً استفاده از همان روش را ادامه دهید. اما درصورتی‌که نمی‌توانید برای اینکه چه شیوه و روشی را انتخاب کنید، تصمیم بگیرید یا نمی‌دانید چه اطلاعاتی را در یادکرد منبع باید گنجاند، به خواندن این مقاله ادامه دهید.

در این مقاله یک شیوهٔ نوعی بر مبنای شیوهٔ استانداردی که در کتاب شیوه‌نامهٔ شیکاگو از آن با عنوان «ساختاربندی علمی» یادشده، آمده‌است. در شیوه‌نامهٔ شیکاگو، که اینجا هم از آن پیروی شده‌است، یادکرد منابع (یعنی ارجاع به منابع برای مستند کردن ادعا) در پانویس است و پانویس‌ها با شماره مشخص می‌شود. می‌توان در پایان رساله فهرستی الفبایی از مآخذ ذکر کرد؛ اما اجباری نیست، به شرطی که یادکرد منابع در پانویس‌ها کامل و دقیق باشد. از سوی دیگر می‌توان در یادکرد منابع از کوته‌نوشت‌ها و خلاصه‌نویسی سود جست، در این صورت ذکر کامل فهرست منابع و مآخذ اجباری‌است. در ویکی‌ادبیات شِقّ دوم پیشنهاد می‌شود. یعنی ارجاعات پانویسی به‌اختصار صورت می‌گیرد و سپس در پایان مقاله فهرست کاملی از منابع و مآخذ به ترتیب الفبایی نام خانوادگی نویسندگان ذکر می‌شود. یادکرد دقیق و عملی منابع در معنای کلی دو مرحله دارد. یکی اینکه جمله‌ها و دعاوی را به منابع معتبر ارجاع دهیم و دوم فهرست کامل منابع را با اسلوب و چیدمانی خاص در پایان مقاله ذکر کنیم. در این نوشتار به هر دو جنبه پرداخته خواهد شد.

ابتدا شیوهٔ ارجاع به منابع در متن مقاله را معرفی می‌کنیم. پس از مطالعهٔ این بخش ویکی‌نویس می‌داند که چگونه در مقاله به منابع در پانویس ارجاع دهد. در مرحلهٔ بعد روش یادکرد اطلاعات مربوط به منابع مختلف (کتاب، مقالات و...) را بررسی می‌کنیم. این اطلاعاتی‌است که در بخش == منابع == هر مقاله باید ذکر شود. ارائهٔ این اطلاعات (یعنی مشخصات منابع) به شیوه و اسلوب خاصی باید باشد. مثلاً ابتدا نام‌خانوادگی نویسنده باید ذکر شود و سپس نام کوچک وی. پس از آن نام کتاب به‌صورت ایتالیک نشان داده شده و سپس سایر جزئیات ذکر می‌شود. بخش‌های مختلف این نوشتار به مهم‌ترین جنبه‌های اسلوب ذکر اطلاعات کتاب‌شناختی منابع خواهند پرداخت. فراگرفتن و به‌خاطر سپردن تمام این جزئیات بایسته نیست. ویکی‌نویسان می‌توانند بر حسب نیاز به این صفحه رجوع کنند. به‌علاوه الگوهایی برای آسان‌سازی کار آن‌ها ساخته شده‌است که در بیشتر مواقع ایشان را از دانستن جزئیات بی‌نیاز می‌کند. این الگوها نیز در نوشتار معرفی شده‌اند.

روش اشاره به منابع در متن

روش اشاره به منابع این است که منابع را در بخش مربوط فهرست می‌کنند و هنگام ارجاع در داخل متن به پانویس ارجاع می‌دهند که در آنجا نام خلاصهٔ منبع آمده ‌است. به این روش اصطلاحاً «پانویس کوتاه‌شده» نیز گفته می‌شود.

برای وارد کردن پاورقی در داخل متن اصلی مقاله جایی که شمارهٔ پاورقی باید داده شود متن پاورقی را بین <ref> و</ref> ذکر می‌کنند. سرانجام برای نمایش همهٔ پانویس‌ها در بخش پانویس از الگوی {{پانویس}} استفاده می‌کنند. مثلاً به این صورت:

این متن اصلی مقاله است که از کتاب خاصی<ref>روحانی، کتاب دانش، ۲۳۴.</ref> و کتاب دیگری<ref>احمدی، پرونده در پرونده. </ref> برداشته شده‌است و یک پانویس توضیحی^*<ref>این یک پانویس توضیحی‌است. </ref> هم دارد.

== پانویس ==
{{پانویس|۲}}

== منابع ==
* روحانی، محمد. ''کتاب دانش''. تهران: نشر، ۱۳۷۰.
* احمدی، احمد. ''پرونده در پرونده''. چاپ دوم. تهران: نشر۲، ۱۳۷۵.

که در آن از ^[۱] و ^[۲] به عنوان «پانویس ارجاعی» و ^*[۳] به‌عنوان «پانویس توضیحی» بهره برده شده‌است. نتیجهٔ پایانی آن به‌صورت زیر خواهد بود:

این متن اصلی مقاله‌ است که از کتاب خاصی و کتاب دیگری برداشته شده‌ است و یک پانویس توضیحی^* هم دارد.

پانویس

---

منابع

---

• احمدی، احمد. پرونده در پرونده. چاپ دوم. تهران: نشر۲، ۱۳۷۵.
• روحانی، محمد. کتاب دانش. تهران: نشر، ۱۳۷۰.

نکته: اگر ویرگول یا نقطه در محل منبع‌دهی باشد تگ <ref>...</ref> به‌طور طبیعی پس از نقطه یا ویرگول قرار می‌گیرد.

الگوهای کمکی برای یادکرد منابع در ویکی‌ادبیات

توصیه می‌شود به‌جای ارجاع دستی از الگوهای یادکرد استفاده کنید. خروجی این الگوها با ضابطه‌هایی که در این صفحه توضیح داده خواهد شد منطبق است. برای یادکرد کتاب از الگوی {{یادکرد کتاب}}، برای ژورنال از {{یادکرد ژورنال}}، برای یادکرد مطالبی که در اینترنت آمده از {{یادکرد وب}} و در موارد کلی، از الگوی {{یادکرد}} استفاده کنید. همچنین برای ارجاع‌های خلاصه‌شده در بخش پانویس می‌توانید از الگوی {{پانویس کوتاه‌شده}} استفاده کنید. در زیر مثالی از نحوهٔ استفاده از این الگوها آمده‌ است:

این متن اصلی مقاله است که منبع آن خبری از خبرگزاری ایسنا<ref>{{یادکرد وب|نشانی = http://www.isna.ir/etc ‏|عنوان = عنوان خبر|ناشر = ایسنا|تاریخ بازدید = ۱۸ ژانویه ۲۰۱۳|تاریخ = ۱۱ فروردین ۱۳۸۸}}</ref> و مطلبی است که در یک کتاب دیگر آمده‌است.<ref>{{یادکرد|نویسنده = احمدی، احمد|عنوان = ساختار پرونده|ناشر = نشر زیبا|شهر = تهران|تاریخ = ۱۳۷۵}}</ref>

== منابع ==
{{پانویس}}

و نتیجهٔ آن به‌صورت زیر خواهد بود:

این متن اصلی مقاله است که منبع آن خبری از خبرگزاری ایسنا و مطلبی است که در یک کتاب دیگر آمده‌است.

منابع

---

پانویس کوتاه‌شده

استفاده از پانویس‌های کوتاه‌شده روش ارجح در ویکی‌ادبیاتی فارسی است و خروجی متداول در ویکی‌ادبیات نیز براساس شیوه‌نامه شیکاگو است. برای راحتی ایجاد پانویس‌های کوتاه‌شده به این روش، الگوی {{پک}} (مخفف پانویس کوتاه‌شده) و {{پک/بن}} (مخفف پانویس کوتاه‌شده بدون نویسنده) به‌کار گرفته می‌شوند.

الگوهای پانویس کوتاه‌شده، یک پیوند داخلی در صفحه ایجاد می‌کنند که به کمک آن، با کلیک کردن روی متن پانویس می‌شود به اصل منبع رسید. برای مثال، با کلیک کردن روی عبارت

این متن اصلی مقاله است که منبع آن صفحه‌ای از یک کتاب است<ref>{{پک|اصغری|۱۳۹۲|ک=تاریخ ایران|ص=۶۶}}</ref> و این مطلبی است که از صفحه‌ای دیگر از همان کتاب دیگر آمده ‌است.<ref>{{پک|اصغری|۱۳۹۲|ک=تاریخ ایران|ص=۹۳}}</ref> این جمله از یک خبر به‌عنوان منبع استفاده می‌کند که نام نویسنده ندارد.<ref>{{پک/بن|ایسنا|ک=فرازهایی از تاریخ ایران}}</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
* {{یادکرد کتاب|نام‌خانوادگی = اصغری|نام = احمد|عنوان = تاریخ ایران: مروری بر منابع فارسی، عربی و انگلیسی|ناشر = نشر معاصر|شهر = تهران|سال = ۱۳۹۲}}
* {{یادکرد وب|نام‌خانوادگی = |نام = |عنوان = فرازهایی از تاریخ ایران|ناشر = تاریخ‌نگار| نشانی = http://www.example.com/etc |تاریخ = ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۴| تاریخ بازبینی = ۷ مهر ۱۳۹۵|شناسه={{شناسه یادکرد|تاریخ‌نگار}} }}

و نتیجهٔ آن به‌صورت زیر خواهد بود:

این متن اصلی مقاله است که منبع آن صفحه‌ای از یک کتاب است و این مطلبی است که از صفحه‌ای دیگر از همان کتاب دیگر آمده‌است. این جمله از یک خبر به‌عنوان منبع استفاده می‌کند که نام نویسنده ندارد.

پانویس

---

منابع

---

• تاریخ ایران: مروری بر منابع فارسی، عربی و انگلیسی. تهران: نشر معاصر. ۱۳۹۲.
• * «فرازهایی از تاریخ ایران». تاریخ‌نگار، ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در ۷ مهر ۱۳۹۵. 

در خروجی بالا، اگر روی پیوند «اصغری، تاریخ ایران» در بخش پانویس کلیک کنید، به توضیحات کامل آن منبع می‌روید. شماره‌های ۶۶ و ۹۳ شماره صفحه‌های مربوط از آن منبع را نشان می‌دهند.

همچنین اگر روی پیوند «فرازهایی از تاریخ ایران» در بخش پانویس کلیک کنید، به توضیحات کامل آن منبع می‌روید. برای این که این ویژگی به درستی کار کند باید پارامترهای الگوی پانویس کوتاه‌شده و پارامترهای الگوی یادکرد را به‌دقت وارد کنید.

ساختار پانویس کوتاه‌شده به این شکل است: {{پک|نام اول|نام دوم|سال|ک=نام کتاب یا اثر|ص=شمارهٔ صفحه}} و در آن «نام اول» باید با نام‌خانوادگی نویسندهٔ اول در الگوی یادکرد مطابقت کند، «نام دوم» با نام‌خانوادگی نویسندهٔ دوم، و «سال» هم باید با پارامتر سال مطابقت کند. اگر اثری فقط یک نویسنده دارد، نیازی به پارامتر «نام دوم» نخواهد بود و ورودی به‌صورت {{پک|نام اول|سال|ک=نام کتاب یا اثر|ص=شمارهٔ صفحه}} وارد می‌شود. پارامتر «ک» با الگوی یادکرد مطابقت داده نمی‌شود و ترجیح آن است که این پارامتر شکلی کوتاه شده از عنوان اصلی یادکرد را در خود داشته باشد؛ مگرآنکه عنوان اصلی خودش کوتاه باشد که در آن صورت عیناً تکرار می‌شود. به مثال زیر توجه کنید:

روش اشتباه	... متن {{پک|دریابندری|ک=کتاب مستطاب|ص=۱}} ... * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی = دریابندری | نام = نجف | عنوان = کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز|ناشر = نشر کارنامه|سال = ۱۳۷۹|مکان = تهران}}
روش درست	... متن {{پک|دریابندری|۱۳۷۹|ک=کتاب مستطاب|ص=۱}} ... * {{یادکرد کتاب|نام‌خانوادگی = دریابندری | نام = نجف | عنوان = کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز|ناشر = نشر کارنامه|سال = ۱۳۷۹|مکان = تهران}}

ازآنجاکه در الگوی {{یادکرد کتاب}} پارامترهای «نام‌خانوادگی» و «سال» ذکر شده‌اند، پانویس کوتاه‌شده هم باید به آن‌ها به همان شکل اشاره کند اگر نه پیوند بین پانویس کوتاه و یادکرد کامل از کار می‌افتد.

گاه پیش می‌آید که مطلبی نویسنده ندارد؛ در این حالت خروجی پیش‌فرض الگوهای یادکرد، برای استفاده با الگوی پانویس کوتاه‌شده مناسب نیست. همچنین اگر ترکیب نام خانوادگی و سال، یکتا نباشد (مثلاً دو منبع به‌کار رفته که در هر دو نویسنده و سالشان یکی است) لازم می‌شود که پیوند بین پانویس و یادکرد به‌صورت دستی تنظیم بشود. در تمام این حالات، می‌توان از پارامتر شناسه در الگوی یادکرد استفاده کرد. برای نمونه در مثالی که در ابتدای این بخش آمد، الگوی یادکرد وب پارامتر شناسه داشت به این شکل: شناسه={{شناسه یادکرد|تاریخ‌نگار}} و این دستور با کمک الگوی {{شناسه یادکرد}} خروجی یادکرد را به شکلی تغییر می‌دهد که اگر جایی در متن از پانویس کوتاه شده به‌صورت {{پک|تاریخ‌نگار|ک=..|ص=..}} استفاده بشود، پیوند بین این دو با استفاده از شناسهٔ «تاریخ‌نگار» برقرار می‌شود.

نکته: پارامتر شناسه با نام ref نیز شناخته می‌شود و الگوی {{شناسه یادکرد}} نیز گاهی با نام {{harvid}} شناخته می‌شود.

یادکردهای لاتین

در منابع فارسی مرسوم است که اگر در متنی هم از منابع فارسی و عربی (که زبان‌هایی از راست به چپ هستند) و هم از منابع لاتین (مثلاً انگلیسی و فرانسوی که زبان‌هایی چپ به راست هستند) استفاده شود، متن پانویس‌ها و یادکردهای لاتین به درستی از چپ به راست و به زبان انگلیسی (به‌عنوان زبان رایج در متون علمی) نوشته بشود. این کار به‌سادگی با کمک استفاده از پارامتر dir (مخفف direction به‌معنای جهت) در برچسب <ref> میسر است. مقدار این پارامتر در ویکی‌ادبیات به‌طور پیش‌فرض برابر است با rtl (مخفف right-to-left یعنی راست به چپ) درنتیجه برای بیشتر منابع که به فارسی هستند این پارامتر اصلاً ذکر نمی‌شود؛ اما برای منابع لاتین مقدار آن باید به صورت ltr (مخفف left-to-right به‌معنی چپ به راست) ذکر بشود.

همچنین، اگر چه الگوهای یادکرد (مثل {{یادکرد کتاب}} و {{یادکرد وب}}) توانایی تولید خروجی به انگلیسی را نیز دارند (با کمک پارامتر زبان) اما خروجی که از الگوهای مشابه انگلیسی (نظیر {{cite book}} و {{cite web}}) به‌دست می‌آید، استانداردتر است. درنتیجه معمولاً یادکردهای لاتین با الگوهای خانوادهٔ cite، و یادکردهای فارسی و عربی با الگوهای خانوادهٔ یادکرد ذکر می‌شوند.

نکته: برخلاف الگوهای خانوادهٔ یادکرد، که اگر نام نویسنده و سال در آن ذکر بشود نیازی به وارد کردن شناسه نیست، در الگوهای خانوادهٔ cite پارامتر ref باید همیشه ذکر بشود تا پیوند پانویس‌های کوتاه‌شده درست کار کند.

نکته: برای این که شمارهٔ صفحه در الگوی پانویس کوتاه‌شده با نقطه‌گذاری صحیح نمایش یابد، از پارامتر زبان=en استفاده کنید.

مثال زیر، یک متن از یادکردهایی در زبان‌های مختلف استفاده می‌کند را نشان می‌دهد.

این متن اصلی مقاله است که منبع آن صفحه‌ای از یک کتاب فارسی است<ref>{{پک|نگهبان|۱۳۸۸|ک=تاریخ ایران|ص=۶۶}}</ref> و این مطلبی است که از یک کتاب عربی نقل شده‌است.<ref>{{پک|زرکلی|۱۹۷۲|ک=الأعلام|ص=۴۹۷}}</ref> این جمله از یک منبع انگلیسی به‌عنوان منبع استفاده می‌کند،<ref dir=ltr>{{پک|Smith|2006|ک=Intro to Physics|ص=584|زبان=en}}</ref> و این یکی از یک منبع انگلیسی که نام نویسنده ندارد.<ref dir=ltr>{{پک/بن|Wired|ک=Quantum computing in the 20th century|زبان=en}}</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی = نگهبان|نام = تورج|عنوان = مبانی فیزیک کاربردی|ناشر = فرهنگستان علوم |شهر = تهران|سال = ۱۳۸۸|شابک=۹۷۸-۶۰۰-۱۲۳۴۵-۹-۰}}
* {{یادکرد کتاب| نام خانوادگی = زرکلی | نام = خیرالدین | عنوان = الأعلام | سال = ۱۹۷۲ | ناشر = دارالعلم للملایین | مکان = قاهره}}
{{چپ‌چین}}

* {{cite book| ref= CITEREFSmith2006 | last= Smith | first = John | title = Introduction to Physics | publisher = Harvard University Press | year = 2006 | location = Cambridge, MA | isbn = 978-0470409428}}
* {{cite web| ref= {{harvid|Wired}} | last= | first = | title = Quantum Computing in the 20th Century | publisher = Wired | url = http://www.wired.com/etc | year = 2018 | date = 2018-01-14 | accessdate = 2018-08-03}}

{{پایان چپ‌چین}}

و نتیجهٔ آن به‌صورت زیر خواهد بود:

این متن اصلی مقاله است که منبع آن صفحه‌ای از یک کتاب فارسی است و این مطلبی است که از یک کتاب عربی نقل شده‌است. این جمله از یک منبع انگلیسی به‌عنوان منبع استفاده می‌کند، و این یکی از یک منبع انگلیسی که نام نویسنده ندارد.

پانویس

---

منابع

---

• مبانی فیزیک کاربردی. تهران: فرهنگستان علوم. ۱۳۸۸. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۲۳۴۵-۹-۰.
• زرکلی، خیرالدین (۱۹۷۲). الأعلام. قاهره: دارالعلم للملایین.

• Smith, John (2006). Introduction to Physics. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 978-0470409428.
• "Quantum Computing in the 20th Century". Wired. 2018-01-14. Retrieved 2018-08-03. نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link)

ارجاع گروهی

اگر به یک منبع بیشتر از یک بار ارجاع می‌کنید، می‌توانید از پارامتر name در دستور ref استفاده کنید تا ارجاع‌های شما چند بار شماره نخورند. توجه کنید که اگر از پانویس کوتاه‌شده استفاده می‌کنید، نباید از ارجاع گروهی استفاده کنید. ارجاع گروه فقط برای مواردی مناسب است که تمام پانویس‌ها طولانی باشند.

به مثال زیر نگاه کنید:

این متن اصلی مقاله است که منبع آن خبری از خبرگزاری ایسنا<ref name="isna">{{یادکرد وب|نشانی = http://www.isna.ir/etc ‏|عنوان = عنوان خبر|ناشر = ایسنا|تاریخ بازدید = ۱۸ ژانویه ۲۰۱۳|تاریخ = ۱۱ فروردین ۱۳۸۸}}</ref> و مطلبی است که در یک کتاب دیگر آمده‌است.<ref>{{یادکرد|نویسنده = احمدی، احمد|عنوان = ساختار پرونده|ناشر = نشر زیبا|شهر = تهران|تاریخ = ۱۳۷۵}}</ref>

در قسمت دیگری از متن، دوباره به خبر ایسنا ارجاع می‌شود.<ref name="isna"/>

== منابع ==
{{پانویس}}

که نتیجه می‌دهد:

این متن اصلی مقاله است که منبع آن خبری از خبرگزاری ایسنا و مطلبی است که در یک کتاب دیگر آمده‌است.

در قسمت دیگری از متن، دوباره به خبر ایسنا ارجاع می‌شود.

منابع

---

زمانی که از پانویس‌های کوتاه‌شده استفاده می‌کنید، ارجاع‌ها نباید تجمیع شوند بلکه باید تکرار شوند. مثلاً اگر دوبار به یک صفحه از یک کتاب ارجاع می‌دهید، باید دستور الگوی پانویس کوتاه‌شده را عیناً دو بار تکرار کنید. در متون چاپی، برای بار دوم به بعد از «همان» در پانویس استفاده می‌کنند و حتی اگر چند پانویس پیاپی، مربوط به صفحه‌های مختلفی از یک منبع باشند از مرتبه دوم به بعد به‌صورت «همان، ۴۴» و «همان، ۴۷» پانویس داده می‌شود (که ۴۴ و ۴۷ شمارهٔ صفحه هستند). در ویکی‌ادبیات، استفاده از «همان» مناسب نیست؛ چراکه صفحه‌ها مدام درحال تغییرند و ممکن است بین دو پانویس، پانویس جدیدی اضافه شود که معنای «همان» را تغییر بدهد. درنتیجه در تمام موارد، پانویس کوتاه‌شده عیناً تکرار می‌شود تا نگهداری صفحه‌ها راحت‌تر باشد.

کتاب‌ها

در این بخش نحوهٔ نگارش یادکردها توضیح داده می‌شود. استفاده از الگوهای توصیه شده کمک می‌کند تا یادکردها به‌آسانی به روش زیر نگاشته شوند و نیاز به تنظیم دستی نحوهٔ نمایش آن‌ها نباشد.

ساختار یادکرد

این ترتیب برای یادکرد اطلاعات مربوط به کتاب‌ها استفاده می‌شود:

نام مؤلف به شکل نام‌خانوادگی، ویرگول، نام، (برای بیشتر از یک نویسنده به مثال‌ها رجوع کنید) نقطه، عنوان کتاب (به شکل ایرانیک یعنی بصورت ''عنوان'')، ویرگول(،) نوبت چاپ (اگر غیر از نوبت اول است) نقطه، نام شهر محل نشر، دونقطه (:) نام ناشر، سال چاپ برای نوبت ذکر شده. شابک.

در انتها نیز چنانچه آن کتاب صفحهٔ وبی دارد (مثلاً در وبگاه ketab.ir)، پیوند به آن صفحهٔ وب می‌آید.

مثال:

• شاملو، احمد. در آستانه. تهران: مؤسسه انتشارات نگاه، ۱۳۷۶ شابک ‎۹۶۴−۶۱۷۴−۲۸−۰. خانهٔ کتاب.

برای دو نویسنده:

• بودریار، ژان، و احمد مومیایی رازی. سرگشتگی نشانه‌ها، نمونه‌هایی از نقد پسامدرن. ترجمهٔ باب رحمتی. تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۴. ISBN 964305120x، خانهٔ کتاب.

بیشتر از دو نویسنده:

• لوگان، جان، و دیگران. سه توپ دارم قلقلیه. تهران: نشر بادبادک، ۱۳۷۷.

نکات کلی

• بسیار خوب است اگر که نام نویسنده یا نویسندگان کتاب به همان شکلی که در کتاب (و مقالات) ثبت شده‌است آورده شود. در بعضی شیوه‌ها برای صرفه‌جویی در فضا نام کوچک نویسنده را به‌طور مختصر می‌نویسند؛ ولی ازآنجاکه ویکی‌ادبیات معضل فضا ندارد، نیازی به خلاصه کردن نام نگارنده نیست و می‌توان آن را بطور کامل نوشت. به‌علاوه، ثبت نام کامل نویسنده باعث سادگی در یافتن منبع یادکرده و یافتن منابع یادکردهٔ دیگر از همان نویسنده، خواهد بود.
• نام کتاب‌های نگاشته به زبان‌های غیر فارسی، به فارسی ترجمه نمی‌شود؛ مگراینکه ارجاع به ترجمهٔ فارسی آن‌ها باشد که در آن صورت عنوان کتاب به زبان اصلی ذکر نمی‌شود. این مسئله برای دیگر انواع منابع هم صادق است.
• وقتی در ویکی‌ادبیات صفحه‌ای اختصاصی برای کتابی که درحال ثبت مشخصات است، می‌نویسید، عنوان کتاب را به مقاله‌ای که درباره‌اش نوشته شده ‌است، پیوند دهید.
• درصورتی‌که نویسندهٔ کتاب شخص معروفی است، و در متن اصلی مقاله پیوندی به مقالهٔ اختصاص یافته به آن نویسنده نیامده‌است، نام او را در یادکرد اطلاعات کتاب پیونددار کنید. بعضی پیوند ساختن برای نام ناشر، محل نشر و غیره هم منطقی و مقبول است.
• در الگوهای یادکرد باید از تاریخی استفاده شود که شناسنامهٔ منبع استفاده کرده‌ است. مثلاً اگر منبع چاپ ایران است از هجری شمسی استفاده می‌شود.
• هنگام هرگونه ارجاع به هر کتابی، بهتر است شابک (ISBN) کتاب ذکر شود. شمارهٔ مربوط به شابک به‌طور خودکار ویکی‌سازی خواهد شد. برای این منظور از الگوی {{شابک}} می‌توان استفاده کرد؛ الگوهای خانوادهٔ یادکرد و خانوادهٔ cite همگی به طور خودکار الگوی شابک را فراخوانی می‌کنند در نتیجه در پارامتر «شابک» یا «isbn» این الگوها، فقط خود شابک وارد می‌شود.
• با اینکه خدمات جستجوی کتاب ویکی‌ادبیات در وبگاه‌هایی مانند Amazon (که از طریق پیوندی که روی شمارهٔ شابک قرار می‌گیرد قابل دسترسی است) معمولاً به نمایش نتایج کتاب مدنظر نمی‌انجامد و اطلاعات کتاب‌های فارسی در دادگان آن وبگاه‌ها ثبت نشده‌اند، ولی بهتر است که به‌عنوان آینده‌نگری شماره‌های شابک کتاب‌ها به شکل صحیح و دارای پیوند ذکر شوند.
• اشاره به یک مقاله و یا یک فصل خاص در داخل کتابی که هر فصل (یا مقاله) از آن نویسندگان متفاوتی دارد به شکل زیر است:

* دلوز، ژیل. «تفکر ایلیاتی». در بودریار، ژان و دیگران. سرگشتگی نشانه‌ها، نمونه‌هایی از نقد پسامدرن. ترجمهٔ بابک احمدی. ۳۰–۵۰ تهران: نشر مرکز. ۱۳۷۴، ISBN 964305120x، خانهٔ کتاب.

مقالات ژورنال‌ها

یادکرد یک مقاله از یک ژورنال شامل موارد زیر است:

• نام نویسنده (یا نویسندگان)
• سال و در بعضی موارد ماه انتشار
• عنوان مقاله در نشان نقل قول (گیومه)
• نام ژورنال به صورت ایتالیک
• شمارهٔ جلد، شمارهٔ انتشار، و شمارهٔ صفحه (شماره مقاله در بعضی مقالات مربوط به برق)

مثال:

• احمدی، احمد. «مقابله با حملات DoS»، مجموعه مقالات پژوهشگاه امنیت فناوری اطلاعات ۲ (۳): ۲۳۴–۲۵۱.

توجه کنید که اعدادی که بعد از عنوان ژورنال آمده‌اند به‌ترتیب «دوره (شماره)، شمارهٔ صفحات» هستند.

به‌جای شماره می‌توان تاریخ را وارد کرد و اگر هر دو هم ذکر شوند موردی ندارد. ممکن است به هر دلیلی دوره، شماره یا هر دو ذکر نشوند. در این حالت‌ها شیوهٔ یادکرد قدری متفاوت می‌شود. توصیه می‌شود از الگوی {{یادکرد ژورنال}} استفاده کنید.

برای مقاله‌ای که جایی بر روی وب نسخه‌ای از آن موجود است می‌توانید عنوان مقاله را پیوندی به نسخهٔ وبی بدهید.

روزنامه‌ها، مجلات و نشریات ادواری

به مثال‌ها توجه کنید:

• مرجایی، فرید. «کودتا علیه عرصهٔ عمومی». شرق، ۲۹ مرداد ۱۳۸۴، شماره ۵۵۴، ص ۶.

یا درصورتی‌که مقاله نام نگارنده ندارد:

• «در ستایش لیبرالیسم». کیهان، ۱ دی ۱۳۹۰، ص ۳.

به همچنین درصورتی‌که بخواهیم به نسخهٔ موجود روی وب از این مقالهٔ روزنامه پیوند دهیم باید از بخش عنوان مقاله برای پیونددهی استفاده کنیم. در این حالت دیگر نوشتن شمارهٔ صفحه لازم نیست (و البته ضرری هم ندارد):

• باباحاجی، ایرچ. سرنوشتی که در خیابان رقم خورد، شرق، یک‌شنبه ۳۰ مرداد ۱۳۸۴، شماره ۵۵۵.

وبگاه‌ها و مقالات (غیر از مقالات نشریات ادواری)

تذکر: توجه کنید که در بعضی موارد، بنابر سیاست اثبات‌پذیری ویکی‌ادبیات، وبلاگ‌ها و امثال آن که جزو منابع خودچاپ‌کرده به‌شمار می‌آیند منبع خوبی برای مقاله‌های ویکی‌ادبیات نیستند؛ خصوصاً هنگامی که دربارهٔ خود صحبت نمی‌کنند.

برای یادکرد کل یک وبگاه بدون اشاره به یک سند یا صفحهٔ خاص بر روی آن وبگاه می‌توان به‌سادگی، نشانی وبی (URL) آن را در متن مقاله آورد. در ویکی‌ادبیات یک URL ساده که با «//:http» شروع شود به‌طور خودکار تبدیل به پیوند قابل کلیک کردن خواهد شد. به‌عنوان مثال این متن را درنظر بگیرید: «اسلش‌دات یک وبگاه محبوب است که در این نشانی http://slashdot.org قرار دارد». باتوجه‌به اینکه به کلیت یک وبگاه اشاره می‌کنید و نه به محتویاتی خاص بر روی آن، بنابراین احتیاجی به ذکر تاریخ بازبینی اطلاعات از آن وب‌گاه نیست.

برای یادکرد صفحات وب خاص (یا مجموعه‌ای از آن‌ها) همانند یادکرد کتاب‌ها عمل می‌کنیم (و عنوان را پیونددار می‌کنیم)، اما در این حالت باید یک تاریخ بازبینی هم نوشته شود:

• پارسا، مانی. «ثبت جهانی دماوند به‌عنوان نخستین میراث طبیعی کشور تکذیب شد». (۸ اردیبهشت ۱۳۸۴). بازبینی ۱ شهریور ۱۳۸۴.

تاریخ داخل پرانتز تاریخ ساخته شدن این صفحه برای اولین بار و یا تاریخ آخرین به‌روز رسانی این صفحه‌ است. در صورت نامشخص بودن این بحث می‌توان آن را حذف کرد و ذکر نکرد. بخش مربوط به تاریخ بازبینی به خواننده کمک می‌کند که از طریق ابزارهایی مانند بایگانی اینترنت دقیقاً نسخه‌ای را که مدنظر شماست، بازیابی کند.

توجه کنید که در ویکی‌ادبیات بخشی با عنوان پیوند به بیرون (پس از منابع) معمول است که پیوندهای متفاوتی به وبگاه‌ها و صفحات متفاوت در آن بخش قرار می‌گیرد.

به‌دلیل پویایی وب، ممکن است صفحه‌ای که به‌عنوان منبع استفاده شده‌ است، غیرفعال شود. چنین یادکردی را با وجود اینکه غیرفعال است، حذف نکنید؛ زیرا صرفاْ با داشتن این یادکرد است که مشخصات منبعی که قبلاً وجود داشته‌ است ثبت می‌شود. می‌توانید در کنار یادکرد، یادداشتی ثبت کنید و در آن تاریخی که پیوند اصلی صفحهٔ تحت بحث غیرفعال شده ‌است را بنویسید. درصورتی‌که نسخه‌ای در خدمات بایگانی اینترنت می‌شناسید، یک پیوند به آن بدهید. برای این منظور ویکی‌ادبیات:پیوندهای مرده را ببینید.

به آنچه خودتان خوانده‌اید ارجاع دهید

فقط به منابعی ارجاع دهید که به‌چشم خودتان دیده‌اید. اگر می‌خواهید از نویسندهٔ ب یاد کنید درحالی‌که فقط خودتان نوشتهٔ نویسندهٔ الف را که در آن از نویسندهٔ ب گفتاوردی آمده‌ است خوانده‌اید، آنگاه لازم است هنگام یادکرد، در ادامهٔ نوشتن مشخصات منبع ب (که خودتان ندیده‌اید)، با افزودن عبارتی مثل «به‌نقل از» و سپس آوردن مشخصات منبع الف (که خودتان دیده‌اید)، این موضوع را مشخص کنید.

با وجود این اگر خودتان منبع ب را از نزدیک دیده و صحتش را بررسی کرده‌اید، می‌توانید مستقیم و صرفاْ از همین منبع یاد کنید. ذکر شیوهٔ دستیابی شما به منبع نیز لازم نیست؛ بنابراین اگر از طریق یک جویشگر اینترنتی، کتابخانه، وبگاه، یا مانند آن به منبع دست یافتید، به شرط اینکه بتوان اطمینان حاصل کرد که این منبع یک کپی دقیق و دست‌نخورده است، لازم نیست این نکات را هنگام ارجاع به منبع ذکر کنید. به‌طور مشابه اهمیتی نخواهد داشت اگر کتابی را در گوگل بوکس، جی‌استور، در پیش‌نمایش یک کتابفروشی برخط معتبر مانند آمازون، یا کتاب‌خوان الکترونیکی شخصی‌تان (مگر درحالتی‌که در شماره‌گذاری صفحه‌ها تأثیر داشته باشد) مطالعه کرده باشید.

شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی

ویکی‌ادبیات از یک شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی خاص به‌عنوان پیش‌فرض استفاده نمی‌کند با این حال ارجاع‌دهی در یک مقالهٔ خاص باید از یک شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی مشخص پیروی کند.

تعدادی از شیوه‌نامه‌های ارجاع‌دهی مقبول ویکی‌ادبیات در مقالات استناد، شیوه‌نامهٔ انجمن روان‌شناسی آمریکا، شیوه‌نامهٔ ای‌اس‌ای، دستنامه ام‌ال‌ای، شیوه‌نامهٔ شیکاگو، منبع‌دهی هاروارد، شیوه‌نامهٔ ونکوور و کتاب‌آبی شرح داده‌ شده‌اند.

با اینکه برای انتخاب شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی، ویکی‌ادبیات دستتان را باز گذاشته است، اشاره به تاریخ باید از شیوهٔ مشخصی تبعیت کند.

تنوع در شیوه‌نامه‌های ارجاع‌دهی

ویرایشگران نباید شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی غالب یک مقاله را به‌دلخواه خودشان یا برای مشابه‌سازی با سایر مقالات تغییر دهند و باید به اجماع صورت گرفته دربارهٔ آن مقاله توجه کنند (درصورتی‌که موجود باشد و اگر موجود نبود باید به اجماع برسند)

بر پایهٔ شیوه ویرایشی فعال‌ترین ویرایشگران مقاله، شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی مقاله مشخص می‌شود یا برپایهٔ اجماع صورت گرفته میان کاربران فعال در توسعهٔ مقاله می‌توان شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی مقاله را مشخص کرد. اگر مقاله‌ای که بر روی آن کار می‌کنید دارای سبک ارجاع‌دهی ا‌ست باید به آن احترام گذاشت و مابقی ارجاع‌ها مشابه آن انجام گیرند. اگر تصور می‌کنید تغییر شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی برای مقاله واجب است باید در بحث مقاله تلاش کنید نظر دیگر کاربران را جلب کنید و به اجماع برسید. اگر اولین کاربر هستید که به مقاله منبع می‌افزایید سعی کنید شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی مناسب با موضوع مقاله انتخاب کنید.

اگر بیشتر منابع ارجاع شده در مقاله بدون الگوهای ارجاع استفاده شده‌اند و فقط پیوند اینترنتی بدون ذکر نام نویسنده، تاریخ نشر، شمارهٔ صفحه است و این اطلاعات را می‌توانید بدست بیاورید مسلماً این گونه ارجاع‌دهی نمی‌تواند به‌عنوان شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی مقاله درنظر گرفت و می‌توانید آن را با شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی مناسب که جزئیات بیشتری دربارهٔ منابع به مقاله می‌افزاید انتخاب کنید.

کارهایی که باید از انجامشان اجتناب کرد

زمانی که یک مقاله یک شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی مشخص دارد، کارهای زیر را نباید انجام داد:

• تغییر دادن شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی غالب مقاله با شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی دیگر مثلاً تغییر شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی پرانتزدار با شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی بدون پرانتز، یا جایگزین کردن یک شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی آکادمیک با شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی دیگر آکادمیک. (مثلاً تغییر شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی شیکاگو به شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی هاروارد)
• افزودن الگوهای ارجاع‌دهی به مقاله‌ای که از پیوند اینترنتی بدون الگو استفاده می‌کند یا حذف الگوهای ارجاع‌دهی از یک مقاله که از آن شیوه‌نامهٔ ارجاع‌دهی خاص استفاده می‌کند.
• تغییر مکان ارجاع‌های تعریف شده، مثلاً انتقال ارجاع‌ها از متن مقاله به بخش منابع یا انتقال ارجاع‌ها از بخش منابع به درون متن (به‌صورت درون‌خطی)

انتساب درمتن

انتساب درمتن به‌معنای نسبت‌دادن یک جمله به منبع آن در درون خود جمله است که در کنار یادکرد در خط استفاده می‌شود. انتساب درمتن باید در نقل‌قول‌های مستقیم، نقل‌قول‌های غیرمستقیم و در خلاصه‌نویسی‌ها به‌کار رود. انتساب درمتن باعث جلوگیری از دستبرد فکری سهوی می‌شود و به خواننده این اجازه را می‌دهد تا بداند یک دیدگاه از چه کسی یا چه کسانی است. پس از انتساب درمتن، حتماً باید از یادکرد در خط نیز استفاده کرد.

برای مثال:

N سلاح هسته‌ای بازدارندگی به‌ارمغان نمی‌آورد.

Y کوربین معتقد است سلاح هسته‌ای بازدارندگی به‌ارمغان نمی‌آورد.

هنگام استفاده از انتساب در متن مطمئن شوید که بیان حداکثریِ دیدگاه‌ها را نقض نمی‌کنید.

برای مثال:

N داروین می‌گوید انسان‌ها با ابزار انتخاب طبیعی تکامل یافته‌اند، اما اکبرخان می‌گوید انسان‌ها از کرهٔ ماه آمده‌اند.

Y داروین معتقد بود انسان‌ها با ابزار انتخاب طبیعی تکامل یافته‌اند.

مشکل خط اول این است که به برابری دو منبع دلالت دارد و مشخص نمی‌کند که دیدگاه داروین، دیدگاه غالب است.

همچنین انتساب درمتن ممکن است باعث این تلقی شود که یک دیدگاه فقط از کشفیات یک‌ نفر یا یک گروه است.

N اکبرخان معتقد است که دو به‌علاوه دو می‌شود چهار.

Y دو به‌علاوه دو می‌شود چهار.

برای حقایق ساده می‌توان از یادکردهای درخط استفاده کرد؛ اما معمولاً از انتساب در متن استفاده نمی‌شود.

Y مولکول آب از دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن تشکیل شده‌است.

جستارهای وابسته

برای مطالعهٔ بیشتر به صفحات زیر در ویکی‌پدیایی انگلیسی مراجعه کنید:

• الگوهای مورد استفاده در ارجاع به منابع
• قواعد ارجاع به منابع علمی
• ارجاع به روش هاروارد
• شیوه‌نامهٔ ویکی‌سازی منابع

منابع

• ادیب سلطانی، میرشمس‌الدین. راهنمای آماده‌ساختن کتاب. ویرایش ویراست سوم. چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۱. 

• Fowler, H. Ramsey. The Little, Brown Handbook. second Canadian ed. Don Mills, Ontario, 1998. 660–668.
• The Chicago Manual of Style. 15th ed. Chicago: University of Chicago Press, 2003.
• The Chicago Manual of Style Online. 16th ed. chap. 14.

پیوند به بیرون

• یادفا، ابزار ایجاد یادکرد ویکی با استفاده از کتاب‌خانه‌های دیجیتال گوگل بوکس، نورمگز و کتابخانه دیجیتال نور.