ویکی‌ادبیات:نیم‌فاصله

الگو:شیوه‌نامه در زبان فارسی دو نوع فاصله وجود دارد: فاصلهٔ برون‌کلمه [فاصلهٔ حقیقی] و فاصلهٔ درون‌کلمه [فاصلهٔ مجازی]؛ فاصلهٔ برون‌کلمه نشانهٔ استقلال دو واژه از هم است و برای «چند واژه» کاربرد دارد؛ فاصلهٔ درون‌کلمه [یا فاصلهٔ مجازی] برای جدانویسی درون «یک واژه» می‌آید.

فاصلهٔ درون‌کلمه که به آن فاصلهٔ مجازی یا فاصلهٔ صفر و گاه نیم‌فاصله و فاصلهٔ جامد هم گفته شده، نویسه‌ای در استاندارد یونی‌کد است که در فارسی در مواردی که دو حرف به هم نمی‌چسبند؛ ولی «فاصلهٔ مرئی» ندارند استفاده می‌شود.

مقایسهٔ فاصلهٔ مجازی (نیم‌فاصله) و فاصلهٔ حقیقی

---

• نیم|فاصله
• فاصلهٔ■حقیقی

فعل‌های پیشوندی

در زبان فارسی فعل پیشوندی، فعلی است که از یک فعل ساده و یک پیشوند ساخته شده باشد؛ با افزودن پیشوند معنای فعل عوض می‌شود. پیشوند در فعل‌های پیشوندی هنگامی که فعل صرف می‌شود با فاصلهٔ عادی و در حالت مصدری با فاصلهٔ مجازی است:

• مثال: بازگشتن، برگشتن، درگذشتن، فرارسیدن، فرورفتن، فرودآمدن، وارفتن، ورداشتن. همچنین اسم‌ها و صفت‌هایی که برگرفته از این فعل‌ها است: بازگشت، برگشت (چِکِشان برگشت خورد)، درگذشت، فرورفتگی، فرودآمده، وارفته.

افعال مرکب

وقتی دو کلمه تشکیل‌دهندهٔ مصدر مرکب، استقلال معنایی خود را حفظ کرده باشند مانند: کارکردن، غذاخوردن، سخن‌گفتن، کوشش‌کردن و...، از فاصلهٔ مجازی استفاده می‌کنیم. البته هنگامی که گذاشتن فاصلهٔ مجازی تغییری در شکل نویسهٔ آخر کلمه اولی ایجاد نمی‌کند آن را نمی‌گذاریم مثلا فاصلهٔ مجازی بعد از «ر» و «ز» و «ا» تغییری در شکل نویسه ایجاد نمی‌کند. درنتیجه مصدر کارکردن نیازی به نیم‌فاصله ندارد.

هرگاه که کل مصدر مرکب یک معنای واحد داشت؛ مانند: نگه‌داشتن، دربرداشتن، جازدن، برگشتن، آب‌کشیدن، درافتادن، قلم‌گرفتن، به‌خاطر سپردن، به‌دنیاآمدن دو یا سه بخش مصدر بدون «فاصله کامل» با فاصلهٔ مجازی یا بدون فاصله کنار همدیگر قرار می‌گیرند.

کلمات ساخته‌شده با پیشوند یا پسوند یا هر دو

پیشوندها و پسوندهای دستوری، بدون فاصله (و برحسب واژه، با فاصلهٔ مجازی) نوشته شوند.

• مثال: باهوش (نوشتن به‌صورت «با هوش» درست نیست)
• ‌ مثال: بی‌ادب (نوشتن به‌صورت «بی ادب» درست نیست)

کلمات مرکب (به‌طور عام)

کلمهٔ مرکب به کلماتی گفته می‌شود که از ترکیب دو یا چند کلمه ساده یا مشتق تشکیل شده باشند، این کلمات بدون فاصله (و برحسب کلمه، با فاصلهٔ مجازی) نوشته شوند.

• مثال: طناب‌بازی (با فاصلهٔ مجازی بین طناب و بازی)
• مثال: غیرمترقبه (بدون فاصله بین غیر و مترقبه)
• مثال: دورنگار (بدون فاصله بین دور و نگار)

کلمات مرکب ساخته‌شده با عدد

واژگان مرکب ساخته‌شده با اعداد، وقتی «عدد» جزءِ آغازینِ کلمهٔ مرکب است بدون فاصله یا با فاصلهٔ مجازی نوشته شوند.

• مثال: دورویی (بدون فاصله بین «دو» و «رو»)
• مثال: سه‌روزه (با فاصلهٔ مجازی بین «سه» و «روز»)

ترکیب‌های عطفی (به‌طور عام)

هرگاه «و» دو کلمه را به‌هم پیوند دهد و ترکیب جدیدی ساخته شود که بر مفهوم واحدی دلالت کند و معنی مجازی، کنایی یا استعاری ایجاد شود، آنگاه با ترکیب‌هایی روبه‌روییم که اصطلاحاً به آن‌ها «ترکیب عطفی» گفته می‌شود. برای مثال، همهٔ این‌ها ترکیب عطفی‌اند: آب‌وهوا، بشوروبپوش، بگیروببند، حال‌وهوا، زدوبند، زدوخورد، گرگ‌ومیش و…. ترکیب‌های عطفی با فاصلهٔ مجازی (یا بی‌فاصله) نوشته می‌شوند.

• توضیح ۱: در بسیاری از ترکیب‌های عطفیِ یادشده، در بافتِ گفتاری و نیز در نثرِ شکسته، و بعضاً در فارسی رسمی هم، «و» حذف می‌شود؛ مانند: بروبرگرد، بروبیا، بزن‌بکُش، بزن‌بکوب، بسازبفروش، بشوربپوش، بفهمی‌نفهمی (معمولاً با «و» به‌کار نمی‌رود)، بگوبخند، بگومگو، جسته‌گریخته، خواه‌ناخواه، دفتردستک، ….
• توضیح ۲: گاهی نیز در کاربرد محاوره‌ای، به‌جای «و»، کسره ظاهر می‌شود؛ مثال: دادِبیداد، فتِّ‌فراوون.
• توضیح ۳: هرگونه پیشوند/ پیشوندگونه یا پسوند/ پسوندگونه‌ای که بر سرِ واژه‌های «واودار» یا «ترکیب‌های عطفی» بیاید، طبیعتاً همهٔ اجزاء را وابستهٔ خود می‌کند و آن‌ها را به یک جزء واحد دستوری تبدیل خواهد کرد: بی‌چشم‌ورو، بی‌چشم‌ورویی، بی‌دست‌وپا، ….
• توضیح ۴: گاهی نیز خودِ یک پیشوند/ پیشوندگونه یا پسوند/ پسوندگونه به‌تنهایی ترکیبِ واودار هم می‌سازد؛ مانند: بی‌چشم‌ورو (ترکیب عطفی یا واودارِ «چشم‌ورو» کاربردی ندارد)، هندواروپایی.

فاصله مجازی در صفحه‌کلید

درصورتی‌که صفحه‌کلید استاندارد را نصب کردید به کمک کلیدهای ترکیبی الگو:Key press و الگو:Key press می‌توانید فاصلهٔ مجازی را وارد کنید.

در صفحه‌کلید غیراستانداردِ ویندوز می‌توانید برای واردکردن فاصلهٔ مجازی، از زدن هم‌زمان کلیدهای الگو:Key press+الگو:Key press+الگو:Key press یا از الگو:Key press+الگو:Key press استفاده کنید (باید از کلیدهای ماشین‌حسابیِ صفحه‌کلید موسوم به Number KeyPad که معمولاً در سمت راست صفحه‌کلید قرار دارد، استفاده کنید و درحالی‌که Alt را نگه‌ داشته‌اید اعداد را به ترتیب وارد کنید).

جستار وابسته

• ویکی‌ادبیات:فارسی‌نویسی
• ویکی‌ادبیات:دستور خط
• فاصله مجازی
• وا:ابرابزار