ویکی‌ادبیات:قواعد نام‌گذاری (اسامی جغرافیایی)

الگو:قواعد نام‌گذاری در این صفحه، قواعد نام‌گذاری نوشتارهای دربارهٔ مکان‌های جغرافیایی و نیز به‌کارگیری این اسامی در نوشتارهای ویکی‌ادبیات توضیح داده شده است. طبق قواعد نام‌گذاری در ویکی‌ادبیات عنوان یک نوشتار باید مناسب برای مخاطب عام انتخاب شود، نه مخاطب متخصص. همچنین اینجا بحث بر سر این نیست که یک مکان چه باید خوانده شود، بلکه صحبت بر سر این موضوع کمتر مناقشه‌برانگیز است که یک مکان چه خوانده می‌شود.

راهنمای کلی

نام‌گذاری مقالات جغرافیایی باید به‌زبان فارسی باشد؛ بنابراین اروندرود از شط‌العرب (از نظر قواعد نام‌گذاری در ویکی‌ادبیات) صحیح‌تر است.

از نام کنونی استفاده کنید

برای مقاله‌ای دربارهٔ جایی که نامش در گذر زمان عوض شده، پیش‌زمینه مهم است. برای مقاله‌های در زمان حال، از نام کنونی فارسی استفاده کنید نه نام قدیمی‌تر. نام‌های قدیمی باید در پیش‌زمینه مناسب تاریخی وقتی استفاده شوند که اکثر منابع معتبر کنونی آن طور استفاده کنند؛ این شامل نام‌های مقالات مرتبط با دوره‌های تاریخی خاص هم می‌شود. نام‌ها به‌دلیل تغییر نام رسمی شهرها از یک‌سو و دست‌به‌دست‌شدن شهرها بین کشورها از سوی دیگر تغییر می‌کنند؛ در هر دو، همگی به مطلبی علاقنمندیم که منابع معتبر فارسی‌زبان امروزی استفاده می‌کند.

نام‌های تقسیمات کشوری ایران

شهر و روستا

نام روستا یا شهر به‌تنهایی (بدون واژهٔ «روستا» یا «شهر» قبل یا بعد از نام) استفاده می‌شود:

• درست: سه‌پنجه؛ همدان
• نادرست: روستای سه‌پنجه، سه پنجه (روستا)؛ شهر همدان، همدان (شهر)

استان، شهرستان، بخش و دهستان

واژهٔ «استان»، «شهرستان» «بخش» یا «دهستان» پیش از نام آورده می‌شود.

• درست: استان اصفهان؛ شهرستان اهواز؛ بخش کاکی؛ دهستان جوشین
• نادرست: اصفهان، اصفهان (استان)؛ اهواز، اهواز (شهرستان)؛ کاکی، کاکی (بخش)؛ جوشین، جوشین (دهستان)

استثناء: برای بخش مرکزی شهرستان‌ها نام بخش را به‌صورت «بخش مرکزی شهرستان فلان» انتخاب می‌کنیم و نه «بخش مرکزی (فلان)»، چراکه نام این بخش‌ها حتی در جهان خارج از ویکی هم غالباً بدین‌صورت استفاده می‌شود. مثلاً بخش مرکزی شهرستان نیشابور درست است، نه «بخش مرکزی (نیشابور)».

ابهام‌زدایی

• درصورتی‌که نام روستا، شهر، دهستان یا بخش نیاز به ابهام‌زدایی داشت، نام شهرستان (بدون واژهٔ «شهرستان») داخل پرانتز می‌آید:
  • مثال: رستم‌آباد (بردسیر) و رستم‌آباد (اردل)؛ صالح‌آباد (تربت جام) و صالح‌آباد (مهران)؛ دهستان سروستان (سروستان) و دهستان سروستان (بوانات)؛ بخش صالح‌آباد (تربت جام) و بخش صالح‌آباد (مهران)
• دربارهٔ دو روستا یا شهر همنام در یک شهرستان، از نام بخش برای ابهام‌زایی استفاده می‌شود. در این صورت «نام روستا (نام شهرستان)» ابهام‌زدایی ناکامل محسوب می‌شود و باید به صفحهٔ ابهام‌زدایی روستای مربوطه تغییر مسیر داده شود.
  • مثال: دو روستا با نام «احمدآباد» در شهرستان طبس داریم: یکی در بخش دیهوک و دیگری در بخش دستگردان که درنتیجه بدین‌صورت نام‌گذاری می‌شوند: احمدآباد (دیهوک) و احمدآباد (دستگردان). احمدآباد (طبس) هم به صفحهٔ ابهام‌زدایی احمدآباد تغییر مسیر می‌یابد.
  • استثناء: در این حالت درصورتی‌که یکی از دو روستا در بخش مرکزی شهرستان واقع شده باشد، به‌جای «بخش مرکزی شهرستان فلان» از «بخش مرکزی فلان» برای ابهام‌زدایی استفاده می‌کنیم.
    • مثال: دو علی‌آباد در شهرستان نی‌ریز داریم: یکی در بخش مرکزی و دیگری در بخش قطرویه. اولی علی‌آباد (بخش مرکزی نی‌ریز) نام می‌گیرد و دومی علی‌آباد (قطرویه).
• وقتی که دو روستا همنام در یک شهرستان و یک بخش داریم از نام دهستان برای ابهام‌زایی استفاده می‌شود. در این صورت «نام روستا (نام شهرستان)» ابهام‌زدایی ناکامل محسوب می‌شود و باید به صفحهٔ ابهام‌زدایی روستای مربوط به آن تغییر مسیر داده شود.
  • مثال: دو روستا با نام «حصار» در شهرستان نیشابور و بخش زبرخان داریم: یکی در دهستان اسحق‌آباد و دیگری در دهستان زبرخان که درنتیجه بدین‌صورت نام‌گذاری می‌شوند: حصار (اسحق‌آباد) و حصار (زبرخان). حصار (نیشابور) هم به صفحهٔ ابهام‌زدایی حصار (ابهام‌زدایی) تغییر مسیر می‌یابد.

به عبارت دیگر نام بزرگ‌ترین تقسیمات کشوریِ کوچک‌تر از استان که ایجادِ تمایز می‌کند به‌عنوان عبارتِ ابهام‌زدا در پرانتز آورده می‌شود. در حالت معمول نام شهرستان؛ اگر نام شهرستان یکسان بود نام بخش و اگر نام بخش هم یکسان بود نام دهستان.

• وقتی که دو روستای همنام در یک شهرستان، یک بخش و یک دهستان ثبت شده است با استفاده از موقعیت دو روستا به یکدیگر، «شمال»، «جنوب»، «شرق» یا «غرب» را داخل پرانتز پس از نام شهرستان می‌آوریم.
  • مثال: دو روستا با نام «چاه‌سیاه» در دهستان میغان بخش مرکزی شهرستان نهبندان داریم: براساس مختصات روستایی که در شرق روستای دیگر قرار دارد چاه‌سیاه (نهبندان، شرق) و دیگری چاه‌سیاه (نهبندان، غرب) نام‌گذاری می‌شود.

• اگر شهر مرکز شهرستان با شهرستانش همنام نباشد از (نام شهرستان) استفاده می‌شود، مانند نورآباد (ممسنی) ، نورآباد (دلفان).
• اگر شهر مرکز شهرستان با شهرستانش همنام باشد از (نام استان) استفاده می‌شود؛ مانند بابل (مازندران)، پردیس (تهران)

جای‌نام‌های جغرافیای تاریخی ایران

مبنای نام‌گذاری (املا) جای‌نام‌های جغرافیای تاریخی ایران، «ضبط تاریخی» یک نام در پهنهٔ هزارسالهٔ متون فارسی‌است. براین پایه به‌طور مثال:

• درست: طبرستان، طوس، آذربایجان، اصطخر
• نادرست: تبرستان، توس، آزربایجان، استخر

شایان ذکر است مفاد این بند از رهنمود، ناظر به نام‌گذاری عنوان مقاله‌هاست؛ لذا پرداختن به دیگر ضبط‌های نوساز و البته متداول، در هریک متفاوت بوده و از طریق بحث امکان‌پذیر است.

جای‌نام‌های غیرفارسی

صفحه اصلی: ویکی‌ادبیات:قواعد نام‌گذاری (فارسی‌سازی نام‌های خارجی) § به‌طورعمومی، رواج گسترده ملاک است

نامی که به‌طور فراگیر و گسترده در منابع معتبر فارسی رواج دارد درست‌تر است. رواج موقعی گسترده محسوب می‌شود که تفاوت بین استفادهٔ دو نام در منابع فاحش باشد. مثلاً «واشنگتن» و «واشینگتن» هر دو رواج دارند. با اینکه واشنگتن بیشتر از واشینگتن رواج عامیانه و گوگلی دارد؛ اما اختلاف رواجشان به آن حد فراگیر نیست (در برخی وبگاه‌های خبری حرفه‌ای معتبر و وبگاه وزارت امور خارجه آمریکا، «واشینگتن» نیز استفاده شده است. اما مثلاً در فارسی «پکن» بسیار بیشتر از «بیجینگ» رواج دارد و بیجینگ تقریباً در فارسی نامأنوس است). همین‌طور برای «آلمان» و «دویچلند». حال اگر بین دو اسم مردد هستید و هر دو تا حدودی کمابیش رواج دارد، نامی را باید انتخاب کنید که به آوای زبان اصلی نزدیک‌تر باشد. مثلاً «فینیکس» بر «فونیکس» مرجح است، ولو اینکه فونیکس در گوگل تعداد بیشتری صفحه نشان دهد؛ اما چون فینیکس هم تا حدود درخور توجهی در منابع معتبر رواج دارد و چون از نظر آوای اصلی صحیح‌تر است، پس مرجح است. در این باره به ویکی‌ادبیات:قواعد نام‌گذاری (فارسی‌سازی اسامی خارجی) مراجعه شود.

برای ابهام‌زدایی از جای‌نام‌های غیرفارسی، عبارت ابهام‌زدا داخل پرانتز می‌آید. با وجود اینکه در انگلیسی از ویرگول برای این منظور استفاده می‌شود، استفاده از ویرگول برای ابهام‌زدایی در فارسی نه درست است و نه اجماع‌پذیر. مثلاً کالفرنیا جانکشن (آیووا) درست است، نه کالفرنیا جانکشن، آیووا.

مکان‌های خاص

برای حوزه‌های انتخابیه از عبارت «حوزه انتخابیه» در اول نام مقالات استفاده می‌شود. برای حفظ یکدستی در نام مقاله‌ها از عبارت «حوزه انتخاباتی» استفاده نمی‌شود؛ ولی استفاده از آن در متن مقاله بلااشکال است.

• درست: حوزه انتخابیه سبزوار
• نادرست: سبزوار (حوزه انتخابیه)
• نادرست: حوزه انتخاباتی سبزوار

• برای امامزاده‌ها از عبارت «امامزاده» در اول نام مقالات استفاده می‌شود و نیازی به ابهام‌زدایی با پرانتز - به شکل الگو:Key press- نیست؛ مگر آنکه نام امامزاده بدون پیشوند رایج باشد، مثل شاه‌چراغ؛ همچنین امامزاده به صوررت چسبیده نوشته می‌شود.
• درست: امامزاده داوود
• نادرست: داوود (امامزاده)، امام‌زاده داوود، داوود (امام‌زاده) ، امام زاده داوود یا داوود (امام زاده)

• برای آرامگاه‌ها پیش‌فرض استفاده از عبارت «آرامگاه» است مگر دربارهٔ مکان‌های خاصی که برپایه نام رایج انتخاب نام می‌شود.

• در صورت داشتن رودهای همنام در مقاله، پیشوند رود در نام اصلی استفاده و توسط مکان رود در پرانتز ابهام‌زدایی می‌شود؛ مثل رود تجن (سرخس) و رود تجن (ساری)