راضیه تجار

زمینهٔ کاری	داستان‌نویسی و رمان‌نویسی
زادروز	۵ آذر ۱۳۲۶ تهران
کتاب‌ها	نرگس‌ها ، سنگ صبور‌،
مدرک تحصیلی	کارشناسی روانشناسی
دلیل سرشناسی	نویسندهٔ رمان و داستان کوتاه

alt text

alt text

راضیه تُجار از فعالان عرصه نويسندگی است. او همچنين تاكنون مسئولت‌های ادبی هنری زيادی بر عهده داشته‌است.

* * * * *

در خانواده‌ای سنتی و مذهبی در یکی از محلات قدیمی تهران به دنیا آمد. علاقه زیاد به نوشتن داشت و منشأ این علاقه، به سال‌های دور زندگی او، یعنی سنین نوجوانی، باز می گردد. در آن زمان بزرگترین لذت او خواندن بود و نوشتن. بیشتر با داستان‌های کوتاهش نزد منتقدان و اهل قلم شناخته شده است، اما همواره در دو بخش رمان و داستان کوتاه فعالیت می‌کند و بیش از ۲۲ اثر را در کارنامهٔ ادبی خود به ثبت رسانده است.
تجار از جمله نویسندگان زن معاصر است که در زمینه ادبیات دفاع مقدس آثاری فرمال و ماندگار نوشته است. او در داستان‌هایش با نثری شاعرانه و احساسی به نقش زنان در مسائل مربوط به جبهه و جنگ می‌پردازد.

داستانک

آموختن با خواندن

دخترکی حساس را تصور کنید که دائم توی لاک خودش است و احساس می‌کند تیله‌ای است روی سطح صیقلی آینه. نه جرأت می‌کند و نه دلش می‌خواهد از لاکش بیرون بیاید و به دیدار کسانی برود که تشنگی روحش را سیراب می‌کنند. جلال آل‌احمد، فروغ فرخ‌زاد، احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، هوشنگ ابتهاج و بسیاری از نویسندگان و شعرا که با آن‌ها از طریق مجلات و کتاب‌هایشان ارتباط روحی برقرار می کرد. می‌خواندشان و در خود غرق می‌شد. از این دریای مواج تنها دوچیز نجاتش می‌داد؛ اول، عشقی بود که به خدا داشت و دوم، عشق به کلمه. کلماتی که در کنار هم می‌نشست و داستان می‌شد یا شعر. چه آنچه از دیگران می‌خواند، چه آنچه، خودش خلق می‌کرد.

آتشی که از قصه‌های مادربزرگ شعله‌ گرفت

قصه‌گویی مادربزرگ‌هایش را دوست داشت، مخصوصاَ مادربزرگ مادری که برایش قصه می‌گفت، او را تا دوردستِ سرزمین رؤیا می‌برد. همین‌ قصه‌‌ها دریچه‌ای شد تا با کاغذ و قلم آمیخته شود و قصه‌هایی را توی ذهنش بسازد و روی کاغذ بریزد. بعد هم آن‌ها را برای دوستانش بخواند. همان سال‌ها و همان قصه‌ها، شعلهٔ نوشتن را در جانش انداخت و روز به روز مسیر رفتنش را روشن‌تر کرد تا اینکه سال ۱۳۶۴ این شعله به گرمایی مطبوع و دل پذیر تبدیل شد واو را راه‌نشین داستان کرد.

زندگی و تراث

زمینهٔ فعالیت

ازجمله سوابق کاری راضیه تجار به موارد زیر می‌توان اشاره داشت:

• از مؤسسین انجمن قلم و دبیر انجمن آن؛
• عضو شورای کارگاه رمان؛
• مسئول صفحه ادب و هنر روزنامه جام جم و همکاری با این روزنامه از سال..
• عضو شورای کارگاه رمان؛
• همکاری با پیک قصه‌نویسی؛
• مدرس و داور داستان‌نویسی در آموزش‌وپرورش؛
• عضو هیئت‌علمی بنیاد پروین اعتصامی؛
• عضو شورای فیلم‌نامه‌نویسی و ادبیات در بنیاد فارابی؛
• دبیر تحریریه فصلنامه قصه؛
• عضو شورای داستان‌نویسی بنیاد دفاع مقدس؛
• عضو شورای داستان‌نویسی بنیاد شهید؛
• عضو شورای داستان‌نویسی بنیاد جانبازان انقلاب اسلامی؛
• داستان‌نویس داستان‌های رئالیستی برای مجله زن روز به مدت نه سال؛
• داستان‌نویس روزنامه حوادث با نام مریم مهاجر.
• سردبير فصلنامهٔ ادبيات داستانی

یادمان و بزرگداشت‌ها

نکوداشت راضیه تجار در جایزهٔ قلم زرین

در مراسم پایانی شانزدهمین دورهٔ جایزهٔ قلم زرین، روز پنجشنبه چهاردهم تیرماه ۱۳۹۷ همزمان با روز قلم در محل انجمن قلم از راضیه تجار تجلیل شد.

از نگاه دیگران (چند دیدگاه مثبت و منفی)

دیدگاه عبدالعلی دستغیب

ازنظر عبدالعلی دستغیب، یکی از منتقدان ادبی، داستان کوتاه گلریزان بهترین داستان راضیه تجار و یکی از بهترین داستان‌های اخیر ایران است که مقام تجار را در هنر داستان کوتاه تثبیت می‌کند.

دیدگاه غلامعلی حداد عادل

راضیه تجار هم خود داستان‌ساز در انقلاب بود و هم داستان‌نویس و از سوی دیگر داستان‌نویس آفرین هم بود یعنی تلاش می‌کرد داستا‌ن‌نویسان عرصه انقلاب را در حوزه زنان پرورش دهد.

دیدگاه محمد میرکیانی

راضیه تجار یکی از نویسندگان فعال و پرتلاش است. در دوره‌ای که نویسندگان به شدت دلبستهٔ نثر بودند و موجی از آثار داستانی نثر منتشر می‌شد، داستان کوتاه هفت‌بند از تجار منتشر شد که سرآغاز موج جدیدی از داستان‌نویسی بود. بازی با کلمات در این کتاب وجود نداشت و فضاسازی و شخصیت‌پردازی از ویژگی‌های آن بود.
یکی از ویژگی‌های تجار شاگردپروری اوست. او به کسانی که می‌خواهند وارد عرصه ادبیات شوند، تعهد دارد. معمولاَ کسانی که در هر عرصه‌ای به تازگی وارد می‌شوند، هراس دارند. راضیه تجار معمولا به این افراد توجه می‌کند و به آن‌ها آرامش می‌دهد که این یکی از ویژگی‌های شاخص اوست. دیگر ویژگی‌ای که درباره راضیه تجار کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، سخت‌کوشی این نویسنده است. او از سفر، تفریح و با خانواده بودن گذشت تا به ادبیات و فرهنگ کشور خدمت کند.

تفسیر راضیه تجاراز آثارش

حتی اگر شخصیت داستان‌هایم مذکر باشند، باز به موضوع‌هایی می‌پردازم که در بین زن و مرد به طور یکسان اتفاق می‌افتد، همچون عشق یا رنج‌های بشری. در هر حال، آنچه را که حس و دریافت کرده‌ام، به آن رویکرد دارم و قائل به تفاوت بین دیدگاه و برخوردهای عقلانی یا احساسی زن و مرد، هستم. من یک زن هستم و زن آماجگاه رنج و احساس. به همین جهت آبشخور فکرم جایی است که تجلی‌گاه زن است و معتقدم با وجودی که این همه گفته‌ام، باز ناگفته ها بیشتر است.

آثار و منبع‌شناسی

سبک و لحن و ویژگی آثار

بیشتر شخصیت‌های اصلی داستان‌های راضیه تجار را زنان‌اند؛ و نشان می‌دهند که نویسنده از دردهای زنان آگاه است؛ زنانی که گرفتار مشکلات خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی هستند؛ فشارهایی که جامعه بر آن‌ها تحمیل می‌کند. زنان داستان‌های او برای بیرون آمدن از شرایط خود تلاش خاصی نمی‌کنند. زنانی که نه راه بیرون آمدن را می‌دانند و نه توان قدم گذاشتن به این راه را دارند. آنان گرفتارانی اند پیچیده در شرایط، و آنچه تقدیر و زمانه و دیگران برایشان رقم‌زده‌اند و می‌زنند. این نویسنده، زندگی به رنگ خاکستری و پر از مشکل را که می‌بیند، همان را به تصویر می‌کشد و داستان را در همان فضا تمام می‌کند. این، ویژگی دیگری از نوشته‌های اوست.

نخستین داستان

او در نخستین داستانش با نام هفت‌بند که در سال ۱۳۶۴ نوشته‌شده، به مسائل جنگ و تبعات آن پرداخته است. مردی به خاطر این‌که شغلش ایجاب می‌کند- یا رزمنده است- مرتب در سفر باشد، همیشه از همسرش دور است. این امر همسر او را آزار می‌دهد. هر دو منتظر زمانی هستند که با خیالی آسوده بهارها و بقیه فصل‌ها را برکنار هم بگذرانند، اما هنوز این فرصت به وجود نیامده است. مرد برای هر سفری که می‌رود روی چوب‌دستی‌اش که چون نی است و آن را در همه سفرها همراه داشته است، خطی می‌کشد. این بار هفتم است که او به سفر می‌رود و خط هفتم را می‌کشد، ولی آن را با خود نمی‌برد. زن در هفت فصل از داستان از شرایط احساسات و درونیات خود خبر می‌دهد در آخرین فصل از داستان خبر شهادت همسرش را می‌آورند. این همان چیزی است که زن آن را حس کرده بود.در بخشی از داستان در آن هنگامه آتش و خون آمده است:

وقتی‌که خانه را ترک می‌کردی، چکمه‌هایت را جفت کرد. چفیه را به گردنت انداخت، قرآن و آب و آینه را طاق نصرت راهت ساخت. چون نگاهش کردی، اشک‌هایش را با پس‌دست پاک کرد اما نگفت نرو. و تو ماندی، ماندی تا آخرین گلوله‌ات را به‌سوی دشمن انداخته باشی. ماندی با سرفه‌های پی‌درپی و پایی که دیگر نبود. چشمی که برق نمی‌زد یا آستینی خالی در باد. اما نشکستی. محکم و استوار ماندی.

کارنامه و فهرست آثار

ازجمله آثار تجار عبارت‌اند از:

1. نرگس‌ها
2. زن شیشه‌ای
3. هفت بند بندهای روشنایی
4. سفر به ریشه‌ها
5. شعله و شب سنگ صبور
6. از خاک تا افلاک
7. ستاره من
8. برگزیده ادبیات معاصر
9. جایی که آسمانش آینه کاریست
10. گمان مبر که شعله بمیرد
11. کوچه اقاقیا فانوسی بیفروز
12. زندگینامه داستانی شهید شیرودی
13. زندگینامه داستانی شهید بابایی
14. مجموعه داستان آرام شب‌به‌خیر و جای خالی آفتابگردان.

جوایز و افتخارات

«جای خالی آفتابگردان‌ها» مجموعه داستان‌های كوتاه جنگ، سال ۱۳۸۴ كتاب برگزيده بنياد حفظ آثار و ارزش‌ها دفاع مقدس «آرام، شب بخير»، جايزه اول از سوی دفتر زنان وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

بررسی رمان پرنده پريدنی است

راضيه تجار در زمينه زندگينامه داستاني تبحر خاصي دارد و با قلمي شاعرانه رمان پرنده پريدنی است را برای نوجوانان براساس زندگی شهيد شيرودی و «آواز پرواز» را براساس زندگی شهيد بابايی تأليف كرده است.

بررسی مجموعه‌ داستان‌ هفت بند

هفت بند مجموعه‌ای از داستان‌های راضیه تجار است که براساس زندگی زنان و خانواده‌های رزمندگانی نوشته شده كه در انتظار بازگشت عزيزان خود نشسته‌اند.
راضیه تجار، در دو دههٔ اخیر، از نویسندگان برجسته ادبیات داستانی دفاع مقدس است. در میان داستان‌های کوتاه وی، داستان هفت بند از مجموعه داستانی با همبن نام، در زمرهٔ بهترین آثار اوست. تحلیل این اثر نشان می‌دهد که تجار، با مبانی و اصول فنی داستان‌نویسی کوتاه به‌خوبی آشنا بوده و توانسته است با آغاز و پایان‌بندی مناسب، طرح و پیرنگ منسجم و استوار، شخصیت‌پردازی مناسب، فضاسازی و صحنه‌پردازی‌های تاثیرگذار و به کارگیری سبک بیانی خاص و نثری ویژه، اثر داستانی برجسته‌ای را به عرصه ادبیات داستانی دفاع مقدس عرضه کند.

بررسی رمان کوچهٔ اقاقیا

رمان کوچه اقاقیا از زبان راوی سوم شخص روایت می‌شود، نویسنده به نابسامانی‌ای خانوادگی و اجتماعی زندگی زنان ایرانی در سال‌های دههٔ ۲۰ و ۳۰پرداخته است. این رمان درباره اقشار مختلفی از زنان جامعه‌ای است که به مظلومیت خو گرفته‌اند و در ناکامی‌ها و ناملایمات زندگی تسلیم می‌مانند. تجار همچنین فیلم‌نامه‌ای را بر اساس این رمان برای مرکز سیما فیلم به نگارش درآورده است. در مجموعه داستان آرام شب‌به‌خیر نیز دغدغه تجار، پرداختن به مسائل زنان در اجتماع و خانواده و مشکلات آنان در جامعه امروزی است.
مؤلّفه‌­های زنانه‌­نگاری در سبک نگارش رمان کوچۀ اقاقیا مؤثّر بوده‌اند این مؤلّفه­‌ها عبارت‌اند از:

• زبان زنانه؛
• عواطف زنانه؛
• مسائل فرهنگی مربوط به زنان در این رمان.

زبان زنان در این رمان دارای تکرار کلمات یا اجزای جمله برای تشدید و تأکید بر حس عاطفی مورد نظر است. بیشتر زنان این رمان از گفتارهای قطعی می‌پرهیزند و در گفتار اغلب آن‌ها نوعی تعریض وجود دارد. حضور دویست و نود و هشت واژهٔ رنگی و تعدّد به‌­کارگیری رنگ‌­های مختلف با جزئیّات آن در زبان اشخاص این رمان، بدان صبغه­‌ای زنانه بخشیده­ است؛ علاوه ­براین، عاطفهٔ مادری یکی از قوی­ترین انواع و اشکال عواطف زنانه در این رمان است. کاربرد کمتر دشواژه‌ها نیز بر سبک زنانهٔ آن تأکید دارد. همچنین در این رمان بنا به دلایلی همچون، فقر علمی و فرهنگی اغلب زنان در موقعیت‌های مبهم، به خرافات و باورهای عامیانه‌­ای روی آورده­‌اند. در این رمان مصادیق متعددی از مسائل فرهنگی و اجتماعی وجود دارد که نگاه ابزاری به زنان را آشکار می­‌کند و نشان می‌دهد که حقوق اجتماعی زنان آن دوران همسطح مردان نیست.

منابع

• «گفت‌وگو با راضیه تجّار». پیام زن، ش. ۱۲۱ (۱۳۸۱). 
• محمدی، سایر. «نگذاريم سوژه‌های جنگ فراموش شوند». روزنامهٔ ایران (تهران)، ش. ۳۶۷۱ (۱۳۸۶). 
• گل‌پرور، یوسف. «بررسی شکل و ساختار داستان کوتاه هفت بند (از مجموعه آثار داستانی ادبیات مقاومت)». نخستین همایش ادبیات مقاومت با محوریت شهدای دانشجو استان خراسان شمالی (بجنورد)، ۱۳۹۶. 
• عرب یوسف آبادی، فائزه و شهلا کلبعلی. «بررسی سبک زنانه در رمان کوچهٔ اقاقیا». زن و فرهنگ (تهران) ۱۰، ش. ۳۵ (بهار ۱۳۹۷). 

پیوند به بیرون

• «راضیه تجار». سایت پاتوق کتاب فردا، ۲۳ آذر ۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۲۵ خرداد ۱۳۹۸. 
• «صحبت‌های حداد عادل دربارهٔ راضیه تجار». سایت افکار نیوز. بازبینی‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۸. 
• «نکوداشت راضیه تجار در جایزه قلم زرین». سایت خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا). بازبینی‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۸.