فرهنگنامه کودکان و نوجوانان

فرهنگنامه کودکان و نوجوانان
نویسنده	شورای‌کتاب‌کودک
ناشر	شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه کودکان و نوجوانان
تاریخ نشر	1366
موضوع	فرهنگ
زبان	فارسی
نوع رسانه	کتاب

پروژه تالیف فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۵۸ با پیشنهاد توران میرهادی با هدف تامین کمبود منابع خواندنیِ بومی در زمینۀ فرهنگ، هنر و تاریخ ایران و ناکارآمدی منابع ترجمه شده دربارۀ فرهنگ بشری برای کودک و نوجوان ایرانی راه‌اندازی شد. این دایره‌المعارف شامل 26 جلد است که تاکنون 20 از آن منتشر شده است. (4)

تاریخچه

شورای کتاب کودک از نخستین همایش خود در سال ۱۳۴۲، تألیف و انتشار فرهنگنامه‌‎ای برای كودكان و نوجوانان ایرانی را به‌عنوان یكی از ضرورت‌های اساسی جامعه ما مطرح كرد. به‌همین‌سبب، با بهره‌گیری از تجربه‌های گرانبهای پیشگامان دائره‌المعارف‌نویسی در ایران و با برخورداری از تجربه‌های گروهی دانش‌پژوهان و كارشناسان و با تكیه بر كار داوطبانه و نیز ‎دریافت هدیه‌ای مناسب كه سرمایۀ نخستین این گام بلند بود.(1) در سال ۱۳۵۸ خورشیدی به پیشنهاد توران میرهادی با انگیزه رفع کمبود منابع خواندنیِ بومی در زمینه فرهنگ، هنر و تاریخ ایران و ناکارآمدی منابع ترجمه‌شده درباره فرهنگ بشری برای کودک و نوجوانِ ایرانی راه‌اندازی شد. شورای کتاب کودک در سال ۱۳۵۸ کار تدوین دانشنامه‌ای را آغاز کرد که مختص سنین ۱۰ تا ۱۶ سال باشد و بتواند سؤالات آن‌ها را درباره مسائل مختلف جوابگو باشد. این کار سبب به وجود آمدن شرکتی سهامی عام به نام «شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» در سال ۱۳۶۶ شد تا تولید و توزیع و انتشار این کتاب را به عهده گیرد. (2)

گام نخست

شورای كتاب كودک مطالعات اولیه برای آغاز این حركت را به توران میرهادی، منصوره راعی، مه‌جبین مهاجر، الهه سیداحمدیان و سیروس طاهباز سپرد. فرهنگنامه در آغاز كار خویش با مشاورۀ متخصصان موضوعی و كارشناسان آموزش و پرورش مدخل‌گزینی را آغاز كرد. این افراد عبارت بودند از: دكتر مهری آهی، جلال‌الدین امام جمعه، نوش‌آفرین انصاری، دكتر حسن انوری، دكتر موسی ایرانشهر، دكتر حشمت‌الله بدیعی، دكتر محمدنقی براهنی، دکتر علی بلوكباشی، دكتر مهرداد بهار، هوشنگ پوركریم، محمدكریم پیرنیا، آذر جزایری، عارف جلالی، دكتر ابوالقاسم جمشیدی، دكتر عبدالله خدایاری، بهاءالدین خرمشاهی، دكتر محمدرضا راشد محصل، منصوره راعی، دكتر محمدحسین روحانی، غزاله رئیسی، دكتر بهمن سقط‌چیان، دكتر علی سلطانی گردفرامرزی، الهه سیداحمدیان، رضا سیدحسینی، دكتر جعفر سیروس ضیاء، دكتر علی‌اكبر سیف، هوشنگ شریف‎‌زاده، دكتر هادی شفائیه، دكتر سیاوش شهشهانی، دكتر علی‌اشرف صادقی، میترا صحی‌‎زاده، سیروس طاهباز، پوراندخت طاهرپور، ساسان عشقی، نسرین‌دخت عماد خراسانی، كامران فانی، دكتر محمدعلی فرجاد، مهندس فریدون فروتن، دكتر حبیب‌الله قاسم‎‌زاده، دكتر فرانك كسایی، عباس گرمان، پروین لیاقت‌روش، دكتر عباس ماهیار، دكتر نصرت‎الله مجتبایی، دکتر نورالله مرادی، بتول مرتاضی، دكتر رضا منصوری، مه‎‌جبین مهاجر، زهره میرحیدر، دكتر كیومرث ناصری، دكتر پوراندخت نوذری، محمد هدایی و دكترمرتضی هنری.(10)

گام دوم

در سال ۱۳۶۰ اولین مقاله‌‎های آزمایشی و كتاب راهنمای نویسنده و ویراستار به سرپرستی ایرج جهانشاهی و به كمك اولین ویراستاران فرهنگنامه نوشته شد. این گروه عبارت بودند از: توران میرهادی، ایرج جهانشاهی، ایران گرگین، هوشنگ شریف‌‎زاده، محمود محمودی، اسماعیل سعادت و سیروس طاهباز.(10)

نخستین سازمان اجرایی

سازمان اجرایی فرهنگنامه در سال ۱۳۶۲ شكل گرفت. توران میرهادی دبیر اجرایی و نوش‌آفرین انصاری، دکتر علی بلوكباشی، مهندس علی پازوكی، ایرج جهانشاهی، دکتر عباس حری، مهربانو عنقایی و دکتر محمد هدایی، اولین اعضای گروه اجرایی فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان بودند.(10)

مشاوران

گروهی از ‌پژوهشگران و كارشناسان نیز در تهیه و پیگیری اجرای طرح فرهنگنامۀ مورد مشاوره قرار گرفتند، این گروه عبارت بودند از: عبدالحسین آذرنگ، مهندس نادر افشار، كریم امامی، احمد بیرشك، مهندس علی پازوكی، دكتر عباس حری، بهاءالدین خرمشاهی، دكتر عبدالحسین زرین‎ كوب، دكتر محمدرضا شفیعی‎ كدكنی،‎ دكتر سیدجعفر شهیدی، ثریا قزل‌‎ایاغ، دكتر مهدی محقق، عباس یمینی‌شریف و دكتر غلامحسین ‎یوسفی.(10)

نخستین شواری اجرایی و دبیر اجرایی

در سال ۱۳۶۸ طبق مصوبه هیأت مدیره شورای كتاب كودك، فرهنگنامه دارای سازمانی مستقل شد كه زیر نظر دبیر اجرایی ، شورای اجرایی و شورای ویراستاران كار تألیف فرهنگنامه را پیش برد. اعضای اولین شورای اجرایی فرهنگنامه توران میرهادی(دبیراجرایی)، نوش‌آفرین‎ انصاری، مهربانو عنقایی، نوشین موسوی، دكتر عباس حری، دكتر علی بلوكباشی و مهندس علی پازوكی بودند. شورای ویراستاران نیز ایرج جهانشاهی، هوشنگ شری‌‎زاده، محمود محمودی، توران میرهادی، علی پازوكی، ایران گرگین و اسفندیار معتمدی بودند. نخستین گروه مالی نیز یحیی مافی، دکتر نصرت‌الله مجتبایی و عباس یمینی‌شریف بودند. (10)

آغاز تولید

بدین ترتیب حدود ۴۰۰ نویسنده، ویراستار و مترجم، با دستیارها و نقاش‌ها و نقشه‌کش‌ها و بسیاری دیگر، به همراهی شورای کتاب کودک و جمعی از ناشران و فعالان کار کتاب و نشر، گرد هم آمدند و کار تولید کتاب آغاز شد.(2)

نخستین جلد فرهنگنامه

نخستین جلد فرهنگنامه در سال ۱۳۷۱ به‌دست فرزندان ایران رسید و از آن زمان روند تدوین فرهنگنامه همچنان ادامه دارد. اكنون نویسندگان، ویراستاران، مشاوران و همكاران بسیاری در پدیدآمدن این كتاب مرجع سهیم هستند. یاری‌دهندگان بسیاری از جمله افراد، گروه‌ها، سازمان‌ها و انجمن‎ها امكان ادامه فعالیت را فراهم می‎‌سازند.(10)

این فرهنگ‌نامه که در پایانِ کار حاوی ۵۰۰۰ مدخل خواهد بود، در 26 جلد طراحی شده و تابه‌حال 20 جلد از آن منتشر شده ‌است که جلد بیستم این دانشنامه دربردارنده بخش پایانی مقاله‌های حرف‌ «ق» از قرآن تا قیمت و بخشی از حرف «ک» از کائوچو تا کرخه است. این جلد دارای ۱۹۹ مقاله ۱۷ مدخل ارجاعی ۴۳۵ تصویر ۱۷ نقشه و ۲۷جدول و نمودار است.(2)

در حال حاضر جلدهای 21 و 22 فرهنگنامه نیز با برنامه زمان‌بندی‌شده در مراحل مختلف تألیف و ویرایش قرار دارند. روزآمدسازی جلدهای اول تا یازدهم نیز پایان یافته است. همچنین وبگاه جامع فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان نیز در سال 1398 به بهره‌برداری رسید.(8)

فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان، نخستین دایرة‌المعارف عمومی نوشته شده به زبان فارسی همراه با تصویر برای کودکان و نوجوانان که با دیدگاهی علمی و با تکیه بر فرهنگ ایران تهیه شده است. مقاله‌های آن دقیق، مستند و با توجه به دانش پایه و زبان و بیان گروه سنی ۱۰ تا ۱۶ سال تدوین شده است. در تألیف مقاله‌های آن بیش از ۲۵۰ استاد و متخصص رشته‌های مختلف همکاری داوطلبانه می‌کنند. کلیۀ فعالیت‌های فرهنگنامه در شورای کتاب کودک، زیر نظر شورای اجرایی فرهنگنامه و دبیر آن توران میرهادی و سرویراستار آن ایران گرگین صورت می‌گرفت که بعد از سال ۱۳۹۳، توران میرهادی پس از ۵۳ سال کار مداوم برای رشد و تعالی فرزندان این سرزمین، به دلیل مشکلات جسمی، از عضویت در هیأت مدیرۀ شورای کتاب کودک کناره‌گیری کرد و وظایف دبیر اجرایی فرهنگنامه به شورای مدیریت واگذار شد. این شورا با همکاری ایران گرگین و دکتر سیدصادق سجادی به‌عنوان سرویراستاران فرهنگنامه می‌کوشند بر سرعت تألیف و انتشار جلدهای بعدی فرهنگنامه بیفزایند. یکی دیگر از برنامه‌های شواری مدیریت روزآمدسازی جلدهای چاپ شده و قرار دادن مقاله‌ها در فضای مجازی است.(9)

فعالیت اصلی فرهنگنامه تهیه و تدوین مقاله در سازمان فرهنگنامه است و این فعالیت با تشکیل جلسات مستمر گروه‌های تدوین و ویرایش موضوعی، نظرخواهی از مشاوران علمی و فنی تهیه و انتخاب تصویر، حروف‌نگاری، نمونه‌خوانی مقاله‌های فرهنگنامه و کمک در آماده‌سازی و نسخه‌پردازی هر جلد تا مرحلۀ پیش از چاپ تکمیل می‌شود. برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای فرهنگنامه و داوطلبان جدید همکاری، جلسه‌های هم‌اندیشی، جلسه‌های مشورتی با مشاوران نوجوان، تهیۀ آرشیو تصویر، خدمات کتابخانه‌ای و اطلاع‌رسانی، تهیه و تدوین منابع آموزشی، ترویجی و خبری، ترویج در مدارس و سایر مراکز فرهنگی و جذب کمک‌های مالی و حمایت‌های مردمی یاری‌دهندگان، شرکت در نمایشگاه‌های کتاب از فعالیت‌های دیگر فرهنگنامه است. حدود ۹۰ درصد همکاران فرهنگنامه داوطلبانه و رایگان فعالیت می‌کنند.(9)

جوایز وافتخارات

فرهنگنامه کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۷۷ به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برگزیده شده، در سال ۱۳۷۹ جایزه ترویج علم ایران را از آن خود کرده و در سال ۱۳۸۳، برنده جایزه بهترین مقاله‌های دینی در دایره‌المعارف‌ها شده است.(6)

ویژگی‌های فرهنگنامه

سنین مخاطب کتاب، نوجوان در نظرگرفته شده و علاوه بر گروهی که درباره درستی اطلاعات و متناسب بودن تصاویر نظارت می‌کنند، گروهی نیز در نظر گرفته شده تا مطالب کتاب برای سنین نوجوان نوشته شود و برای این گروه مخاطب، قابل فهم باشد. هر مطلب با توضیح مختصر و مفید و جامعی در چند خط شروع می‌شود که به نوعی تعریف مختصر و کاملی ست از تمامی توضیحات برای سنین پائین که هم با مطلب مورد نظر آشنا شوند و هم به سرعت به جواب برسند. در ادامه موضوع بسط و گسترش می‌یابد، که توضیحات تقریباً تخصصی را نیز شامل می‌شود. تصاویر کتاب بسیار متنوع است. توضیحات کتاب جامع و در عین حال مختصر است. مثلاً وقتی درباره کشوری توضیح می‌دهد، نه تنها شکل پرچم، مساحت، جمعیت و نقطه جغرافیایی آن را، که اطلاعاتی ست اولیه ارائه می‌دهد، بلکه تاریخ مختصری از کشور، اقتصاد، منابع طبیعی، آب و هوا، فرهنگ، مشاهیر، آئین رسمی و آداب و رسوم آن کشور را نیز توضیح می‌دهد.(2)

فرهنگنامه کودکان و نوجوانان به‌طور جامع

• به پرسشهای گوناگون، پاسخ‌های مناسب و دقیق علمی می‌دهد.
• با نگرش علمی و با الهام از تاریخ و فرهنگ مردم ایران تدوین شده‌است.
• مقالات بسیاری در زمینه‌های گوناگون دارد.
• مقالات فرهنگنامه، متناسب با دانش پایه و زبان و بیان گروه سنی ۱۰ تا ۱۶ سال تدوین شده‌است.
• در فعالیت‌های پژوهشی یاور دانش‌آموزان است.(2)

اعضای شورای مدیریت فرهنگنامه درحال حاضر به شرح زیر است:

• نصرالله افاضل(امور تألیف)
• نوش‌آفرین انصاری
• شهناز خانلو
• پروین فخاری نیا
• علیرضا میرفخرائی

سرویراستاران

• ایران گرگین
• دکتر صادق سجادی

ویراستاران

• طوبی اسدالله
• نصرالله افاضل
• ثریا بابایی
• دکتر آرام پیله‌رودی
• فوزیه چوبفروش باقری
• پروین حسنی
• شهناز خانلو
• مینا رئیس دانا
• زهره صادق صمیمی
• معصومه (مهسا) صدیق
• پروین فخاری نیا
• مُنا فخیم
• مژگان کمپانی
• سوگند مافی
• صدیقه (فروزنده) محفوظ بالله
• فاطمه محفوظ بالله
• اسفندیار معتمدی
• اکبر نعمتی(آئین)
• طهورا وحدتی

موضوعات مورد بررسی در فرهنگنامه

• حقوق
• کلیات
• محیط زیست
• مهندسی
• ورزش
• هنر
• فلسفه
• فیزیک
• مردم‌شناسی
• زیست‌شناسی، جانورشناسی و گیاهشناسی
• سرزمین‌های تاریخی
• شیمی
• روانشناسی
• ریاضیات
• زمین‌شناسی
• جامعه‌شناسی
• جغرافیای ایران
• جغرافیای جهان
• پزشکی
• تاریخ ایران
• تاریخ جهان
• اسلام و سایر ادیان
• اقتصاد
• بناهای تاریخی
• اخترشناسی
• ادبیات جهان
• ادبیات فارسی
• آموزش و پرورش

فرهنگنامه در یک نگاه

جلد	حروف الفبا	از مدخل تا مدخل	تعداد صفحات	تعداد نقشه	تعداد تصویر	تعداد مدخل	تاریخ چاپ اول
یک	آ	آئرودینامیک –آیه	۲۲۷	۵۲	۲۲۸	۲۱۷	۱۳۷۱
۲	الف	ابابیل-اُسیلوگراف	۳۹۸	۴۱	۵۸۹	۳۳۹	۱۳۷۳
۳	الف	اشاعره-امین السلطان	۳۳۵	۴۶	۵۳۰	۲۰۹	۱۳۷۶
۴	الف	انار-ایهام	۳۰۴	۶۱	۴۷۵	۲۹۳	۱۳۷۷
۵	پیوست و نمایه  (آ-الف )	--	۳۳۵	۱۱	۱۰۹	۱۵۰	۱۳۷۸
۶	ب	بااوباب-بوتسوانا	۳۳۱	۳۴	۴۸۳	۲۵۸	۱۳۷۹
۷	ب-پ	بوتیمار-پرندگان	۲۷۹	۲۲	۳۳۸	۱۶۱	۱۳۸۰
۸	پ	پرو-پیوند	۲۳۵	۱۰	۳۲۱	۱۱۹	‍۱۳۸۱
۹	ت	تئاتر-تماشاخانه	۳۳۰	۱۹	۴۹۴	۲۵۶	۱۳۸۳
۱۰	ت-ج	تمبر-جیوه	۳۵۹	۴۸	۵۸۶	۲۴۴	۱۳۸۵
۱۱	پیوست ونمایه (آ-ح)	--	۱۴۷	۴	۲۴۱	۱۸۰	۱۳۸۷
۱۲	چ-ح	چاپ-حیدریان	۲۶۲	۱۵	۳۸۴	۲۰۲	۱۳۸۸
۱۳	خ	خائف-خیمه‌شب‌بازی	۲۳۷	۱۹	۳۴۶	۱۶۹	۱۳۸۹
۱۴	د-ذ	دادرسی-ذوزنقه	۳۰۷	۲۸	۵۹۶	۲۲۰	۱۳۹۱
۱۵	ر-ز	رآکتورهسته‌ای-زنون الئایی	۳۵۶	۱۹	۶۹۶	۲۶۴	۱۳۹۳
۱۶	ز-ژ-س	زو-سودان جنوبی	۳۴۶	۲۹	۶۶۶	۲۹۶	۱۳۹۴
۱۷	س-ش	سورئالیسم-شیمی‌فیزیک	۲۷۰	۱۸	۴۳۷	۳۱۷	۱۳۹۶
۱۸	ص-ض-ط-ظ-ع-غ	ص-غیاث‌اللغات	۲۷۹	۱۲	۴۲۰	۲۸۱	۱۳۹۷
۱۹	ف-ق	ف از فائو تا فیوز و بخشی از حرف ق از ق (سوره) تا قدومه	۲۸۴	۱۲	۱۳۳	۳۴	۱۳۹۹
۲۰	ق-ک	حرف‌ «ق» از قرآن تا قیمت و حرف «ک» از کائوچو تا کرخه	۳۰۰	۱۷	۴۳۵	۱۷	۱۴۰۰ فرهنگنامه از نگاه دیگران توران میرهادی: دنیایی كه ما در آن زندگی می‌كنیم، از پدیده‌های علمی، اجتماعی، ابزار فنی و پدیده‌ای نوظهور چون وسایل الكترونیكی و دیجیتالی است كه سوال‌های بی‌شماری را در ذهن آدمی شكل می‌دهد. در سال‌های آغازین سده بیست و یكم، همه چیز در حال تغییر است و خانواده و كتاب های درسی نمی توانند به تمام سوال ها پاسخ دهند. بنابراین كودكان و نوجوانان به كتاب‌های مرجع مناسبی نیاز دارند تا بتوانند پاسخ سوال‌های خود را در آن‌ها بیابند. ساختار كتاب درسی بیشتر مفهوم را برای كودك یا نوجوان روشن می‌كند و سپس با سوال و جواب در می‌یابد كه چه میزان یك مفهوم در ذهن دانش‌آموز شكل گرفته است در حالی‌كه فرهنگنامه، فقط اطلاعات را در اختیار می‌گذارد و خواننده برای پاسخ سوالاتش از آن استفاده می‌كند.(11) ایران گرگین: تجربه و بررسی شخصی من نشان می دهد مخاطب فرهنگنامه می تواند در هر سنی باشد و جالب اینکه که در بیشتر موارد که چند جلدی از فرهنگنامه تازه منتشر شده را به دختران یا پسران سیزده چهارده سالۀ آشنایان هدیه داده ام، فرهنگنامه بیشتر توجه مادران و پدران آن ها را جلب کرده بود. مادرانی تحصیل کرده و باسواد -البته نه در حد گروه معینی که مطالعه کار جدی آن هاست و کتاب و مجلات معینی را می خوانند- این علاقه مندان معمولی مطالعه به من گفتند، برخی مقاله های فرهنگنامه را به راحتی خوانده اند و به آسانی دریافت کرده و فهمیده اند و جواب پرسش خود را در آن یافته اند. این روزها به این شانزده جلد نگاه می کنم و آن ها را ورق می زنم و می خوانم البته همه اشان را خوانده ام اما این خواندن حال دیگری دارد. به سال های سپری شده نگاه می کنم. به دقت و وسواسی که در ویرایش محتوا و ساختار و زبان نوشته به کار بسته ایم. فکر می کنم اگر شوق دیدن و گام زدن در دنیای اندیشۀ بشری باشد، می توان کاری کرد. فرهنگنامه صرف نظر از برخی ایرادها، کاری بزرگ است و خواهد ماند.(12) کامران فانی: بدون تردید فرهنگنامۀ کودک و نوجوان از نظر تأثیر و اهمیت و تدوین به طور کلی از نظر ارائۀ یک اثر ایرانی، توانست موفق بشود و تا به اینجا برسد. این اثر قابل تعریف است. شاید نزدیک 25 سال از چاپ جلد نخست آن می گذرد و به هیچ وجه نقدهای تردید آمیز در مورد این فرهنگنامه بیان نشده است. جایگاه فرهنگنامه در کجاست؟ بی شک جایگاه آن در مدارس است. متأسفانه برنامه ریزی آموزشی به صورتی بوده که دانش آموزان پرسش های خود را در جایی دیگر جستجو نمی کنند. نتیجۀ آن این شد که فرهنگنامه نه اینکه به کلی ناموفق باشد! نه! به هیچ وجه! ولی آن موفقیت کامل، زمانی اتفاق می افتاد که درِ کتابخانه های مدارس به روی این فرهنگنامه گشوده شود. ما ملتی هستیم که کم سئوال می کنیم . حساسیت هم نداریم؛ اما شاید جای تعجب باشد که حتی یک هزارم دانش آموزان ما با کار مرجع و به کتاب مرجع آشنا نیستند! حتی معلمان نیز پیدا کردن پاسخ و پرسش ها از طریق فرهنگ نامه ها و دانشنامه ها را به آن ها نیاموخته اند.(12) نوش‌آفرین انصاری: آنچه كه از فرهنگنامه یاد گرفتیم، این بود كه شاید تنها جایی كه می توانست كتاب مرجعی به این عظمت (یك دائره المعارف عمومی پنج هزار موضوعی و بیست و چهار جلدی چهار رنگ) را برای كودكان و نوجوانان ده تا شانزده سال دربیاورد، «شورای كتاب كودك» بود. دلیلش هم این است كه ما در شورا، به كار داوطلب و به كار جدی و پژوهشی داوطلبانه عادت داشتیم. اگر امكانات مالی زیادی هم برای اثری مثل فرهنگنامه فراهم بود، ولی در یك سازمان دولتی قرار می گرفت، این چنین زنده، پویا و پرمحتوا درنمی‌آمد كه در شورا درآمده است! یعنی تمام تجربه بیست و خرده ای سال پشت سر این اثر كه در فرد فرد ما اتفاق افتاده بود، خیلی موثر بود، برای اینكه باور بكنیم كه می شود با دست خالی و عشق بسیار زیاد و احترام زیادی كه جامعه نسبت به شورا و شخص خانم میرهادی داشت و نسبت به شفافیت آرمان شورا برای خدمت به بچه ها [ناتمام]. درحقیقت تمام اینها اهرمهای خیلی بزرگ حمایتی بودند كه این كار را امكان پذیر كردند. مورد دومی كه شاید بشود به آن اشاره كرد، نگاه از ایران به جهان است كه در فرهنگنامه مطرح شد. یعنی پیدا كردن یا تحریك آدم هایی نسبت به اینكه تجسس و تحقیق بكنند و به مقاله شان شكل بدهند، ولی این باور را داشته باشند كه خودشان ایرانی هستند. بدون تردید، ارزشها و نگرش های ایرانی و كلام زبان فارسی، نوعی نگرش از ایران به جهان است. مسئله دیگر بحث پژوهش در مورد مقاله های ایران بود. معمولاً در فرهنگنامه ها منابعی وجود دارد و فرهنگنامه نویس مقاله خود را از منابع موثق دست دوم می نویسد. ما با این مشكل روبرو شدیم كه بعضی اوقات منابع دست دوم خوب وجود نداشت و موثق نبودند و در خیلی از موارد مجبور شدیم كه به منابع دست اول رجوع كنیم. بنابراین، آنچه در مورد ایران در فرهنگنامه اتفاق می افتد، بعد پژوهشی پیدا كرده است. این باعث شده كه تعدادی از آدم هایی كه به پژوهش علاقمند بودند را دراختیار بگیریم. در فرهنگنامه دو كار پژوهشی انجام گرفت كه به زعم من مهم است و باید گسترش این كار را هرچه بیشتر تقویت كنیم. یكی پژوهش دشواری واژگان بود و یكی پژوهش در مورد بلندی مقاله ها.(13) محمدهادی محمدی: فرهنگنامه الگو و رویکرد آموزش و پرورشی بخشی از نخبه ترین آموزشگران ایرانی است که در دوره ای از تاریخ اجتماعی ما از کار بازنشانده شدند. رویکرد و الگوی آن ها رویکرد مفهومی است. رویکرد آموزش مفهومی بر پایۀ گفت و شنود یا دیالوگ است. آن ها می خواهند که کودکان ژرف اندیش، پژوهنده و توانا بار بیایند و از دشواری ها فرصت بسازند و فرصت ها را دشوار نبینند. گفته شده است دو روز خوب در زندگی هر کسی وجود دارد. روزی که زاده می شود و روزی که وجود خود را کشف می کند. هر کودکی بخشی از وجود خود را در خانه و بخشی را در آموزشگاه کشف می کند. در خانه را نمی دانم؛ اما کودکان ما در مدرسه فضا و محتوایی برای کشف خود نمی یابند. برای کشف خود و پرورش اندیشه ها به الگو و رویکرد نیاز دارد. هنگامی که کتاب با محتوای آموزشی در پیکرۀ رویکرد عرضه شود هر جا می‌تواند مدرسه باشد. ضریب نفوذ فرهنگنامه در نظام آموزشی ما چیزی نزدیک صفر است. من از هیچ کس و نهادی درخواست خرید فرهنگنامه برای مدرسه ها ندارم. درخواست من جایگزینی نگاه فرهنگنامه‌ای یا آموزش و پرورش مفهومی در سیستم آموزشی کنونی است.(12) نصرالله افاضل، عضو شورای مدیریت فرهنگنامه کودک و نوجوان و مسئول امور تألیف این نهاد: بیش از ۷۰ پژوهشگر در جمع‌آوری بیستمین جلد از فرهنگنامه کودک و نوجوان مشارکت کردند. ما انتشار هر سال یک جلد را در دستور کار داریم و جلد یک تا پنج، مراحل تجدید چاپ و روزآمد شدن را می‌گذرانند که کاری بسیار سخت است و کمتر از بازنویسی آن نیست. همکاران مجموعه در بیش از ۳۰ گروه پژوهشی، نتایج تحقیقات خود را در اختیار ما قرار می‌دهند. همچنین راه اندازی وبگاه فرهنگنامه کودک و نوجوان را در دستورکار داریم. این سایت از منابع مهم ادبیات کودک خواهد شد. فرهنگنامه کودک و نوجوان، راه خود را به خوبی طی می‌کند و تردیدهایی که از سال ۹۵ و درگذشت توران میرهادی درباره آن به وجود آمده بود، اکنون از میان رفته است.(12)