هشت رود
| هشت رود | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | محمدکاظم کاظمی |
| ویراستار | مرتضی کاردر |
| ناشر | شهرستان ادب |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۱ |
| تعداد چاپ | اول در ۱۴۰۱ |
| شابک | ۹۷۸۶۲۲۶۹۳۶۲۲۴ |
| تعداد صفحات | ۳۱۲ |
| موضوع | ارزیابی و نقد آثار هشت شاعر انقلاب اسلامی |
| قطع | رقعی |
| نوع جلد | شومیز |
کتاب نقد ادبی «هشت رود» اثر محمدکاظم کاظمی و به ویراستاری مرتضی کاردر است. این اثر با موضوع ارزیابی و نقد آثار هشت شاعر انقلاب اسلامی توسط انتشارات شهرستان ادب در سال ۱۴۰۱ به چاپ رسید. از این کتاب در هفدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر تقدیر شد.
کتاب «هشت رود» نوشته محمدکاظم کاظمی، به پیشنهاد موسسه شهرستان ادب و برای ارزیابی و نقد آثار جمعی از شاعران نسل اول و دوم جریان شعر انقلاب اسلامی نگارش شده است. هدف نویسنده از نگارش این کتاب شناخت و ارزیابی کارنامه شعری شماری از شاعران است. در این کتاب نکاتی در حوزه زیبایی‌شناسی و معانی شعر، که می‌تواند جنبه آموزشی داشته باشد، نیز آمده است.
این اثر را از نظر محتوا و ساختار باید در ادامه کتاب «ده شاعر انقلاب» دانست. در آن کتاب آثار حمید سبزواری، مهرداد اوستا، طاهره صفارزاده، علی موسوی گرمارودی، نصرالله مردانی، علی معلم، سیدحسن حسینی، قیصر امین‌پور، احمد عزیزی و سلمان هراتی بررسی شده‌اند. موسسه شهرستان ادب طرحی برای ادامه آن مسیر و بازخوانی کارنامه جمعی دیگر از شاعران جریان شعر انقلاب را پیشنهاد کرد. کتاب حاضر، حاصل آن طرح است.
خلاصه اثر
یکی از آثار احمدکاظم کاظمی، کتاب «هشت رود» است، این اثر شامل نقد آثار هشت شاعر از نسل دوم انقلاب اسلامی است؛ کتابی که کنار «ده شاعر انقلاب» به‌نوعی پازل نقد شعر امروز را کامل‌تر می‌کند. در این اثر، نقد آثار محمدرضا عبدالملکیان، قادر طهماسبی، یوسفعلی میرشکاک، سهیل محمودی، ساعد باقری، زکریا اخلاقی، علیرضا قزوه و مرتضی امیری اسفندقه به چشم می‌خورد که می‌تواند برای علاقه‌مندان آثار هر یک از این شاعران و تحلیل شعر انقلاب اسلامی، بسیار راهگشا باشد.[۱]
هرچند این کتاب از نظر سیر زمانی در ادامه کتاب «ده شاعر انقلاب» است، بعضی از شاعرانش از بعضی از شاعران آن کتاب سابقه دیرین‌تری داشته‌اند و شاید جایشان در «ده شاعر انقلاب» بود. به‌هر‌حال این شاعران بیش‌ترین اشعار را در دهه شصت و در مواردی دهه هفتاد داشته‌اند، هرچند گاهی دامنه شهرت و تأثیرشان به دهه‌های بعد از آن هم کشیده میشود. ترتیب قرارگرفتن نقدهای شاعران در این کتاب، بر‌اساس تاریخ تولد آنان است. نگارش این نقدها در سال ۱۳۹۳ شروع شد و در بهار ۱۳۹۸ به پایان رسید. نویسنده در این نقدها به کتاب‌های چاپ‌شده شاعران تا حوالی ۱۳۹۳ متکی بوده و تلاش کرده است همه کتاب‌های هر شاعر را در نظر بگیرد.
معیار انتخاب هشت شاعر انقلاب اسلامی در کتاب هشت رود چند عامل ذیل است:
- قوت شعری؛
- تأثیرگذاری؛
- جریان‌سازی؛
- نام‌آوری شاعران به‌گونه‌ای که ممکن است هر یک از این افراد در بعضی از این وجوه برجسته‌تر باشند.[۲]
فصل‌های کتاب که در نقد و بررسی هشت شاعر است، عبارت‌اند از:
- مقدمه
- محمدرضا عبدالملکیان
- تمهید؛
- هنرمندی‌ها؛
- شعرهای جنگ؛
- جرقه‌های اعتراض؛
- سرچشمه‌های فطرت؛
- نمادگرایی ساده؛
- یکنواختی و اطناب؛
- غفلت از آشنایی زدایی؛
- در مرز نماد و حقیقت؛
- شعرهای کوتاه؛
- شعرهای کلاسیک؛
- سه عبدالملکیان.
- قادر طهماسبی (فرید)
- تمهید؛
- چنگ بی‌اختیار؛
- شاعر حقیقی انقلاب؛
- شاعر حماسه‌های عاطفی؛
- کشف‌ها و نقش آن‌ها؛
- ولع ترکیب‌سازی؛
- دلایل ترکیب‌سازی؛
- قابلیت‌های مغفول؛
- دیگر هنرمندی‌ها؛
- فراز و فرودها؛
- نو سروده‌ها؛
- مثنوی‌ها.
- یوسفعلی میرشکاک
- تمهید؛
- ساحت‌های گوناگون؛
- قلندر خلیج؛
- چهارپاره‌ها، کانون اعتدال؛
- شاخصه‌های گوناگون غزل؛
- مخمس‌ها؛
- پرکارتر از بسیاری از رباعی سرایان؛
- میرشکاک و عناصر شعر؛
- در نگرش محتوایی,
- فرجام.
- سهیل محمودی
- تمهید؛
- دریا در غدیر و آغاز کار؛
- سهیل عاشقانه‌سرا؛
- زیبایی‌شناسی صمیمیت؛
- سهل ناممتنع؛
- کلی‌گویی و جزئی‌نگری؛
- عشق عام و عشق خاص؛
- تجسم بخشیدن به مفاهیم؛
- حضور انسان؛
- دور از اعجاب‌آفرینی؛
- یک قصیده، یک مثننوی و چند دوبیتی؛
- نوسرای پرکار؛
- انتظارات ما از سهیل نوسرا؛
- فنون تمایز و هنرمندی‌ها؛
- تجربه‌ها و عناصر زندگی؛
- جرقه‌های دیگر؛
- شعرهای کوتاه؛
- سطربندی شعرهای نو؛
- ساحات سه‌گانه؛
- پایانه.
- ساعد باقری
- تمهید؛
- دهه شصت و نجوای جنون؛
- دیر و درست؛
- قرینه‌سازی کلمات میان دو مصراع؛
- جابه‌جایی میان اجزا؛
- تضاد؛
- واج‌آرایی؛
- تکرار؛
- عاشقانه‌های محتاط؛
- بعضی نارسایی‌ها؛
- غیرمنتظره در نوسروده‌ها؛
- شاعر تأملات درونی؛
- قالب‌های دیگر.
- زکریا اخلاقی
- تمهید؛
- دو نیمه از تبسم‌های شرقی؛
- زبان و جهان شاعر؛
- ترکیب‌سازی؛
- توسل به انتزاعیات؛
- موسيقى کناری؛
- عامل معنوی؛
- روح مذهب در شعرها؛
- ساختار تقليدناپذیر
- طرح‌های کلی؛
- بی‌زمانی و بی‌مکانی؛
- همواره در مسیر کمال.
- علیرضا قزوه
- تمهید؛
- اولین کتاب؛
- سپیدهای اجتماعی؛
- تناسب‌های لفظی؛
- جناس، ایهام و تناسب؛
- تضمین و استفاده هنری از بیت‌ها و ضرب‌المثل‌های مشهور؛
- صفت و موصوف‌ها و تعبیرهای غیرمنتظره و طعنه‌آمیز؛
- رد پای سلمان؛
- کتاب شبلی و آتش و قزوه دوم؛
- كلمات به جای مفاهیم؛
- دو ترکیب‌بند؛
- منظومه‌ای در قالب مثنوی؛
- قزوه دهه هشتاد؛
- شعرهای آزاد در دهه هشتاد؛
- هنرمندی‌های شاعر.
- مرتضی امیری اسفندقه
- تمهید؛
- بازوان مولایی؛
- رستاخیز حرکات؛
- قصیده‌های زمینی؛
- قصیده یا قصیده‌واره؟؛
- غزل‌ها در مرتبه بعد از قصیده؛
- باز هم در باب ساختار ویژه؛
- طبع جوششی و کم‌حوصله؛
- فصل روشن نیمایی؛
- منظومه‌های نیمایی؛
- تعادل معنوی.
- کتاب‌نامه؛
- یادداشت‌ها.
درباره نویسنده
محمدکاظم کاظمی (زاده ۱۳۴۶، هرات) شاعر و نویسنده افغان است. محمدکاظم کاظمی در سال ۱۳۵۴ به کابل کوچ کرد و تا سال آخر دبیرستان در کابل درس خواند. در سال ۱۳۶۳ به ایران آمد و پس از اتمام دوره دبیرستان، کارشناسی خود را رشته مهندسی عمران از دانشگاه فردوسی مشهد گرفت. از سال ۱۳۶۵ به فعالیت‌های ادبی آغاز کرد، در سال ۱۳۶۷ به عضویت گروه شعر حوزه هنری مشهد درآمد؛ در سال ۱۳۶۹ به انجمن شاعران انقلاب اسلامی افغانستان پیوست و آن را در دهه هفتاد ادامه داد.
انتشار مثنوی «بازگشت» او در فروردین ۱۳۷۰ مایه شهرت او شد. کاظمی عضو گروه علمی برون‌مرزی فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. وی در سال ۱۳۹۵ به عنوان دبیر علمی یازدهمین جشنواره شعر فجر انتخاب شد. او برگزیده اولین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر در بخش فارسی‌زبانان بود.
او علاوه‌بر سرایش شعر، در زمینه‌های آموزش شعر، برگزاری محافل انجمن‌های ادبی مهاجرین افغان در ایران، انتشار نقدها و مقالاتی در مطبوعات، تألیف و ویرایش کتاب‌هایی در زمینه زبان و ادبیات فارسی فعالیت کرده است. همکاری با هنر و ادبیات روزنامه قدس و مسئولیت صفحه ادب این روزنامه و عضویت در هیئت تحریر فصلنامه‌های «در دری» و «خط سوم» و عضویت در مؤسسه فرهنگی در دری از دیگر فعالیت‌های او بوده است.
وی همچنین سابقه مسئولیت دفتر هنر و ادبیات افغانستان (۱۳۶۹ تا ۱۳۷۵)، عضویت در هیئت تحریریه نشریه‌های هری و نینوا، مسئولیت جلسه نقد و پژوهش شعر حوزه هنری خراسان رضوی و مسئولیت جلسه شعر آفتابگردان‌ها در مشهد را در کارنامه دارد. شعر «مسافر» او در کتاب ادبیات فارسی سال دوم دبیرستان در ایران به چاپ رسیده است.[۳]
نظر نویسنده درباره اثر
معیارهای انتخاب هشت شاعر در کتاب
مدعی نیسـتم که آنچه در این کتاب خواهید خواند، نقد به معنی دقیق علمی آن و مبتنی بر مکاتب نقد ادبی است. من این‌ها را گزارش‌هایی توأم با نقد و تحلیل و داوری از کارنامه شعری این شاعران می‌دانم. برای من جنبه آموزشی این گزارش‌ها و به‌کارگیری این تجربه‌ها برای شاعران جوان در نظر بوده اسـت، تا در سلوک شـاعرانه خويش بتوانند از آن‌ها استفاده کنند و بعضی از راه‌های پیموده را دوباره از آغاز نپیمايند.
يک پرسـش محتمل برای مخاطبان این کتـاب، معیار انتخاب این هشت شاعر است. معیار آن از نظر من، چند عامل بوده است، يعنی قوت شـعری، تاثیرگذاری، جريان‌سازی و نام‌آوری شاعران، به‌گونه‌ای که ممکن اسـت هر يک از اينان در بعضی از این وجوه برجسته‌تر باشند. در این انتخاب البته از هم‌فکری دوسـتان هم بهره گرفته‌ام. من در سیر شـعر و زندگی خویش، خود را وام‌دار شعر و دانش ادبی شـاعرانی می‌دانم که در این کتاب به کارنامه‌شان پرداخته‌ام. ازاین‌رو، نوشـتن این کتاب برای من نوعی ادای دین نیز می‌تواند بود.[۴]
نقد و بررسی اثر
کاظمی با تفکیک نسل اول و دوم شعر انقلاب،کتاب «هشت رود» خود را به تبیین و بررسی آثار هشت شاعر نسل دوم شعر انقلاب اختصاص داده و آن را در ادامه کتاب «ده شاعر انقلاب »که به شعرای نسل اول پرداخته است، می‌داند. کاظمی در درباره رویکرد شعری جریان نسل دوم توضیحاتی داد.
او در پاسخ به این پرسش که ایدئولوژی و مباحث اعتقادی در شعر دسته نخست از شاعران انقلاب پررنگ است، در نسل دوم شاعران انقلاب چه مسائلی بیشتر مد نظر قرار گرفته است، می‌گوید: «این شاعران هم همان رویکرد را دارند». البته وقتی می‌گوییم نسل دوم، منظور نسل خیلی متمایز با نسل اول نیست. کاظمی در این متن به دو بحث شعر انقلاب در آستانه تبدیل شدن به سبک ادبی و تأثیر شعر انقلاب بر کشورهای فارسی‌زبان، تاکید خاص دارد.[۵]
از آن روی که کاظمی در نقد هر شاعر، شواهد شعری از کتاب‌های خود او انتخاب شده است، در ارجاعات نام شاعر ذکر نشده است و تنها نام کتاب و شماره صفحه آورده شده‌اند، مگر آن‌گاه که به ضرورت بحث، شاهدی از شاعری دیگر نقل شده است. وی در نقد بعضی شاعران برحسب قالب شعری پیش رفته و در کار بعضی دیگر بر‌اساس سیر زمانی. در بعضی، تأملات محتوایی بیشتر است و در بعضی، ارزیابی‌های صوری. این به سبک کار و کارنامه هر شاعر بستگی داشته است و این که به کدام شیوه می‌توان دریافت بهتری از صورت و سیرت آثار او داشت.[۲]
با خواندن این کتاب تقریبا حیات ادبی یک شاعر را در طول زمان دیده میشود و از این جهت قابل اهمیت است؛ چراکه بسیاری از شاعران حتی کتاب‌های خود را نمی‌توانند به ترتیب زمان مرتب کنند؛ چون کتاب‌ها به صورت متعدد گزیده و بسیاری از شعرها بدون تاریخ منتشر شده‌اند. بر این اساس مسیر زمانی شاعرانگی این شاعرها را خود شاعرها هم شاید نتوانند به این خوبی توصیف کنند و شرح دهند. ما در این کتاب به سیر ۴۰ ساله‌ای از شعر امروز نیز می‌رسیم و مقایسه میان شاعران و در کنار هم قرار گرفتن مسیرهای زمانی یک نقشه از جغرافیای شعر امروز در حوزه‌های مختلف مضمونی، زمانی و تصویری وام می‌دهد.[۶]
جوایز و افتخارات
- اثر شایسته تقدیر در هفدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر در سال ۱۴۰۱؛[۷]
- تقدیرشده در چهلمین دوره جایزه کتاب سال در بخش شعر معاصر در سال ۱۴۰۱.[۸]
نشست‌های برگزارشده درباره اثر
- مراسم رونمایی از کتاب «هشت رود» در مشهد در سال ۱۴۰۱. این نشست با حضور نویسنده اثر و محمدمهدی سیار از کارشناسان حوزه ادبیات و شعر در حسینیه هنر مشهد برگزار شد.[۶]
- جشن امضای کتاب «هشت رود» در تهران در سال ۱۴۰۱. این مراسم در سی‌و‌سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با حضور شمار زیادی از شاعران و هنرمندان در غرفه انتشارات شهرستان ادب برگزار شد.[۹]
- نشست گفت‌وگو درباره کتاب «هشت‌رود» در تهران در سال ۱۴۰۲. این نشست هم‌زمان با پنجمین روز از سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با حضور سیداحمد نادمی، شاعر و منتقد در سالن جوایز کتاب‌های سال نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.[۱۰]
اظهارنظرها درباره اثر
محمدمهدی سیار؛ شاعر، ترانه‌سرا و مدرس دانشگاه
کتاب آموزنده است
| « | سطر به سطر این کتاب، هم برای کسانی که تازه شعر را آغاز کرده‌اند و هم کسانی که در جریان شعر معاصر هستند، مطالبی برای آموختن دارد که در جای دیگری پیدا نمی‌شود. کاظمی شعر امروز را به صورت دقیق و گام‌به‌گام شناخته و اگر هم از یک جریان ادبی یا شعر یک شاعر عقب بماند، به‌راحتی می‌تواند خود را به آن برساند.
به عنوان مثال به یاد دارم که قضاوت محمدکاظم کاظمی پیش و پس از نگارش کتاب هشت رود از علیرضا قزوه تفاوت‌های ظریفی پیدا کرد؛ چراکه ایشان بخشی از اشعار دهه هشتاد علیرضا قزوه را پیش از نگارش کتاب ندیده بودند.[۶] |
» |
قدرت نقد بالا
| « | قوت و کیفیت نقد کاظمی، به‌گونه‌ای اثبات‌کننده جریان شعر انقلاب نیز هست. وقتی یک جریان ادبی چنین منتقدی را دارد نشان می‌دهد که آن جریان چه جریان ریشه‌دار و ماندگاری است و امتداد طبیعی و درست میراث شعر فارسی محسوب میشود. شاعرانی که در کتاب هشت‌رود نقد شده‌اند از دوستان قدیمی و صمیمی محمدکاظم کاظمی هستند، اما این دوستی موجب حجاب برای دیدن نقاط ضعف آثار آن‌ها نشده و حجاب برای دیدن نقاط قوت آثار آن‌ها نیز نشده و کاظمی بی‌تعارف به نقد پرداخته است.
شیوه نقد استاد کاظمی همواره با یک تضاد پیش می‌رود. یعنی نقطه قوت شاعر در متن کشف و توصیف میشود، اما استاد کاظمی به راحتی نشان می‌دهد که چگونه آن نقطه قوت به نقطه ضعف شاعر تبدیل میشود. این حرکت هم‌زمان با تضاد تنوع خاصی به نقدهای این کتاب بخشیده و به ما به‌عنوان شاعر نشان می‌دهد که چگونه تأکید بیش از حد یا ضربه انحرافی بر یک نقطه قوت و کشف هنرمندانه، می‌تواند همان را به نقطه ضعف آثار ما تبدیل کند.[۶] |
» |
سیداحمد نادمی؛ شاعر دفاع مقدس
نقطه قوت کتاب
| « | تمام نوشته‌ها با تمهید شروع میشود. این تمهید می‌گوید فردی که درباره‌اش صحبت می‌کنیم در کجای ادبیات قرار دارد. در این کتاب با فصل‌فصل کردن و نام‌گذاری نوشته‌ها از لحاظ ساختمان نثر، حریر رشته‌ها را به هم متصل میشود که این یکی از نقاط قوت این کتاب است.[۱۰] | » |
رویکرد فراادبی و ادبی کتاب
| « | برای کسی که به‌طور جدی پیگیر مسائل ادبیات انقلاب اسلامی است، مطالعه این کتاب می‌تواند به شناخت رویکرد فراادبی و ادبی او کمک کند. منظور از رویکرد فراادبی این است که از منظر دیگری به‌جز هنر و ادبیات به کتاب نگاه کرد. به عنوان مثال، از نگاه سیاسی، هشت نفری که در کتاب هستند، کنار هم قرار نمی‌گیرند؛ اما از نگاه ادبی همه آن‌ها شعر می‌گویند و در پیوستار اثرشان انقلاب، اسلام و مسائل اجتماعی انقلاب اسلامی دیده میشود. بااین‌حال، رویکردشان متفاوت است.[۱۰] | » |
برشی از متن
پس شاید از همین روی است که رزمندگان شعر عبدالملکیان هم غالباً جوان و نوجوان و حتی کودک‌اند. مثلاً شعر «سرباز کوچک» (ریشه در ابر، ۱۳۴) حکایت کودکی است که در خانه، صحنه‌های جنگ را بازسازی می‌کند و شاعر با توصیف این صحنه‌ها چهره دیگری از جنگ را نشان می‌دهد. در این شعر، باز هم پاکی فطرت انسانی بر دیگر چیزها غلبه دارد و طبیعی است که در این مقام، کودکان و نوجوانان به آن سرچشمه فطرت نزدیک‌ترند. عبدالملکیان دقتی خاص در احساسات انسانی و لحظات عاطفی در جوار مسائل جنگ و مرتبط با جنگ دارد و شاید از این نظر در بین کسانی که به جنگ از منظر مثبت نگریسته‌اند، ممتاز باشد.
هر روز
و هر روز چندین بار
سربازها
تانک‌ها
و هواپیماهایش را در دوسو می‌چیند
او همیشه در یک‌سو می‌نشیند
و گاهی من و یا مادرش در سویی دیگر
او همیشه ایران است
او همیشه پیروز میشود
و او همیشه از کشتن هیچ سربازی
خوشحال نمی‌گردد.
مشخصات کتاب‌شناختی
کتاب «هشت رود» اثر محمدکاظم کاظمی و به ویراستاری مرتضی کاردر، با موضوع ارزیابی و نقد آثار هشت شاعر انقلاب اسلامی توسط انتشارات شهرستان ادب به تعداد صفحات ۳۱۲ در سال ۱۴۰۱ در قطع رقعی و با جلد شومیز به چاپ رسید.
نسخه الکترونیکی این اثر در بستر طاقچه موجود است.
نوا، نما و نگاه
- تقدیر از کتاب «هشت رود» محمدکاظم کاظمی در جشنواره شعر فجر. شبکه خبر. ۱۴ بهمن ۱۴۰۱
- تقدیر از کتاب «هشت رود» استاد کاظمی در جشنواره فجر. شبکه سحر افغانستان. ۱۴۰۱
پانوشت
- ↑ «کتاب «هشت رود» به قلم محمدکاظم کاظمی منتشر شد». شهرآرا نیوز. ۲۴ اسفند ۱۴۰۰
- ↑ پرش به بالا به: ۲٫۰ ۲٫۱ «کتاب هشت رود». طاقچه. بی‌تا. دریافت شده در ۱۹ دی ۱۴۰۳
- ↑ «کتاب هشت رود». ایران کتاب. بی‌تا. دریافت شده در ۱۹ دی ۱۴۰۳
- ↑ «هشت رود». ادب بوک. بی‌تا. دریافت شده در ۱۹ دی ۱۴۰۳
- ↑ «اثرگذاری شعر معاصر ایران بر ادبیات کشورهای فارسی‌زبان و تبدیل شعر انقلاب به سبک ادبی». شعار سال. ۱۷ بهمن ۱۴۰۱
- ↑ پرش به بالا به: ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ «در مراسم رونمایی از کتاب «هشت رود» بیان شد: قلم کاظمی عالمانه و رندانه است». شهرآرا نیوز. ۸ ارديبهشت ۱۴۰۱
- ↑ «تقدیر از کتاب هشت رود استاد کاظمی در جشنواره فجر». سحر. ۱۶ بهمن ۱۴۰۱
- ↑ «دوره ۴۰». جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران. بی‌تا. دریافت شده در ۱۱ فروردین ۱۴۰۴
- ↑ «جشن امضای کتاب تازه محمدکاظم کاظمی در نمایشگاه کتاب تهران». پارس تودی. ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۱
- ↑ پرش به بالا به: ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ «هشت‌رود به شناخت رویکرد فراادبی و ادبی کمک می‌کند». خانه کتاب و ادبیات ایران. ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲