طاهره صفارزاده

طاهره صفارزاده
جهانی‌ترین شاعر معاصر کشور
زادروز	۲۷آبان۱۳۱۵ سیرجان
مرگ	۴آبان۱۳۸۷ بیمارستان ایران‌مهر تهران
علت مرگ	ضایعهٔ مغزی
پیشه	شاعر، پژوهشگر و مترجم
کتاب‌ها	ترجمهٔ قرآن
دیوان سروده‌ها	رهگذر مهتاب، طنین در دلتا، سفر پنجم و...
جوایز شاعر برگزیدهٔ جشنوارهٔ بین‌المللی شعر فجر سال۱۳۸۵

طاهره صفارزاده شاعر، نویسنده، پژوهشگر و مترجم قرآن بود. او نخستین کسی است که ترجمهٔ دوزبانه از قرآن به فارسی و انگلیسی را انجام داد.

* * * * *

طاهره صفارزاده از تأثیرگذارترین شاعران زن معاصر است و همچنین به‌سبب برقراری روابط مؤثر با شاعران سایر ممالک و حضور فعال وی در عرصهٔ بین‌الملل او را جهانی‌ترین شاعر معاصر کشور می‌نامند. او به‌همراه علی موسوی گرمارودی و نعمت میرزاده از آغازگران شعر انقلاب اسلامی است.
طاهره صفارزاده به‌هنگام برگ‌ریز درختان در شهر سیرجان پا به این جهان گذاشت. دانش‌اندوزی را با آموختن قرآن در سن شش‌سالگی در مکتب‌خانهٔ محل زندگی‌اش آغاز کرد. دروس ابتدایی و متوسطه را در شهر کرمان آموخت. در دانشگاه شیراز رشتهٔ زبان و ادبیات انگلیسی را ادامه داد. او مدتی به‌عنوان مترجم متون فنی در شرکت نفت اشتغال داشت و برای یک سخنرانی در اردوی تابستانی فرزندانِ کارگران، کار خود را ترک کرد. وی برای ادامهٔ تحصیل رهسپار انگلستان و آمریکا شد. او تحصیل خود را در انگلستان با رشتهٔ فیلم‌نامه‌نویسی آغاز کرد و پس از شرکت در جشنوارهٔ بین‌المللی شعر در لندن و آشنایی با شاعران و نویسندگان، متقاضی شرکت در تشکل نویسندگان بین‌المللی در دانشگاه آیوآ شد و پس از قبولی درجهٔ MFA را نیز در همین دانشگاه کسب کرد. (MFA یک درجهٔ مستقل است و به نویسندگان و هنرمندانی تعلق می‌گیرد که برای تدریس در دانشگاه داوطلب باشند و آموزش و نقد را به صورت تئوری و عملی جایگزین محفوظات و تاریخ ادبیات نمایند.) صفارزاده پس از بازگشت به ایران در سال۱۳۴۹ در دانشگاه ملی (شهید بهشتی) استخدام شد. او آموزش ترجمه به عنوان دانش را پایه‌گذاری کرد و از نخستین کسانی است که نقد علمی ترجمه را در دانشگاه‌های ایران راه‌اندازی کرد. صفارزاده به‌سبب مطالعات و پژوهش‌های ادبی در زمینهٔ شعر و شاعری؛ سبک جدیدی را به نام شعر طنین معرفی نمود. او در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی به‌همراه نویسندگان شناخته‌شده مرکزی به نام کانون فرهنگی نهضت اسلامی را راه‌اندازی کرد. صفارزاده پس از انقلاب اسلامی با مقبولیت از سوی همکاران خویش به ریاست دانشگاه شهید بهشتی و نیز ریاست دانشکدهٔ ادبیات نایل شد. او طرح بازآموزی دبیران را اجرا کرد و برای نخستین بار به سرپرستی وی برای کلیهٔ رشته‌های دانشگاهی کتاب‌هایی به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و روسی تألیف شد. طاهره صفارزاده در سال۱۳۷۱ از سوی وزارت علوم و آموزش عالی به عنوان استاد نمونه برگزیده شد. در سال۱۳۸۰ نیز پس از انتشار ترجمهٔ قرآن کریم عنوان «خادم‌القرآن» را از آنِ خود کرد. سازمان نویسندگان آفریقا و آسیا در ماه مارس۲۰۰۶ هنگامی‌که جشن روز جهانی زن برگزار شد؛ طاهره صفارزاده را به‌عنوان شاعر مبارز، زن نخبه و دانشمند مسلمان برگزید.
در سال۱۳۸۷ به‌سبب بیماری یک عمل جراحی بر روی طاهره صفارزاده انجام شد و به کما رفت و چند ماه در بیمارستان بستری بود. او به‌هنگام برگ‌ریز خزان رخت از این جهان بست و به دیدار پروردگارش رفت.

داستانک‌ها

برندهٔ جایزهٔ یک جلد دیوان جامی

طاهره ۱۳سال داشت که نخستین شعر خود را سرود و در چهارم دبیرستان نخستین جایزهٔ شعر را که یک جلد دیوان جامی بود از آنِ خود کرد. این جایزه به پیشنهاد دکتر باستانی پاریزی که دبیرِ دبیرستان بهمنیار بود و از سوی رئیس آموزش و پرورش استان به طاهره اهدا شد.

داستانک‌های دشمنی

فرخ پهلوی نیز به میدان آمد

ساواک در برخورد با صفارزاده روش‌هایی را برای شکستن اعتبار ادبی او نزد مخاطبانش در پیش گرفت؛ از جمله برای تخریب جنبه‌های محتوایی شعر وی یادداشت‌ها و مقاله‌های ژورنالیستی می‌نوشت یا مصاحبه‌هایی در راستای تخطئهٔ صفارزاده انجام می‌داد. از شاعرانی با درجهٔ پایین‌تر حمایت می‌کرد و اشعار دوران نوجوانی و رمانتیک او را در روزنامه‌ها منتشر می‌کرد. حتی در یک مورد فرخ پهلوی در روزنامهٔ کیهان مقاله‌ای نوشت و با مقایسهٔ شعر صفارزاده و فروغ، از فروغ حمایت کرد.

سوءاستفاده‌ای بی‌نظیر از امضای روشنفکران!

ساواک رایزن فرهنگی به کشورهای دیگر اعزام می‌کرد و در صحبت با شاعران و نویسندگان دربارهٔ صفارزاده اطلاعاتی را جمع‌آوری می‌کرد و خاطرات دروغینی در رابطه با وی منتشر می‌کرد. همچنین آنها مطالبی جعلی را با نام مستعار وی منتشر می‌کردند و حاضر به انتشار تکذیبه‌های او نمی‌شدند. این موضوع به‌اندازه‌ای شگفت‌آور بود که آقای آلبلای که از جانب حقوقدانان فرانسه در سال۱۳۵۷، کمی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی برای مصاحبه با روشنفکرانِ مخالف حکومت به ایران آمده بود؛ این مسئله را بی‌نظیر تلقی کرد و بیان کرد در میان همهٔ تخریب‌های روانی دیکتاتور تاکنون به چنین سوءاستفاده‌ای از امضای روشنفکران مشاهده نکرده است.

داستانک‌های دوستی

شوق یک نویسندهٔ اروپایی از آشنایی با شاعری ایرانی و ماجراهای پس از آن

یک نویسندهٔ معتبر اروپایی در سخنرانی که در دانشگاه کلمبیا داشته اظهار کرده است:

« خوش‌وقتم که به آمریکا آمدم، نه به‌سبب دیدن آسمان‌خراش‌های محیرالعقول؛ بلکه به‌دلیل آشنایی با شاعری ایرانی که تصور غلط مرا نسبت به یک گوشه از جهان اصلاح کرد. ما از طریق رسانه‌های گروهی جیره‌خوار، شاه ایران را یک رهبر سیاسی مستقل و دوست ملّتش می‌شناختیم و حال آنکه او صمیمی‌ترین دوست امپریالیزم در خاورمیانه است. »

بعدها که این نویسنده با صفارزداه دیداری داشته از سخنان خود ابراز تأسف کرده و گفته بود که چند روز پس از این سخنرانی فردی ناشناس با وی تماس تلفنی داشته و اطلاعاتی دربارهٔ صفارزاده پرسیده است.
ماجرای سخنرانی به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ بلکه پس از بازگشت صفارزاده به ایران، ساواک در اولین برخورد با او موضوع سخنرانی کلمبیا را مطرح می‌کند و می‌گوید: «ما تو را زندان نمی‌اندازیم که مشهور شوی و چند تا نویسندهٔ خارجی هو و جنجال راه بیاندازند؛ بلکه زنده به گورت می‌کنیم».

داستانک حرفی که در حین گرفتن جایزه زده است

===داستانک‌های مذهب و ارتباط با خداوند===‌

داستانک‌های مربوط به مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها و حضور رادیو یا تلویزیون یا فضای مجازی به همره ارائهٔ نمونه‌ای از آن برای بخش شنیداری و تصویری

نخستین مواجهه با ساواک

قرار بود صدای طاهره صفارزاده به‌همراه تصاویری از تلویزیون ملی پخش شود. ولی لحظاتی پیش از اجرای برنامه، ساواک دستور داد تا از اجرای برنامه جلوگیری شود.

اردوی فرزندان کارگران

زمانی‌که صفارزاده مترجمِ شرکت نفت بود؛ فعالیت‌های فرهنگی دیگری نیز انجام می‌داد. او از سوی بخش سمعی و بصری شرکت نفت به یک اردوی تابستانی که به فرزندانِ کارگران شرکت نفت اختصاص داشت؛ دعوت شد تا داستانی از زندگی آنان برای ساخت یک مستند تهیه کند. کارگران زحمت‌کش و فرزندانشان که مثل همهٔ مردم صفارزداه را به‌عنوان یک شاعر موفق می‌شناختند؛ رنج‌های زندگی کارگری و ستم‌های مسئولان و کارمندان شرکت نسبت به خودشان را برای او بازگو کردند و صفارزاده نیز دلسوزانه پای درددل‌هایشان می‌نشست و با تماشای آن اردوی تجملی و نمایشی از صحبت‌های آنها اندوهگین می‌شد. غروب یکی از روزها که بچه‌ها طبق عادت پای پرچم جمع شده بودند تا سرود بخوانند و برای ولیعهد دعا کنند؛ صفارزاده بدون همامنگی قبلی روی سکوی نزدیک پرچم رفت و شروع به سخنرانی کرد:

« بچه‌ها دعا نکنید. این حق شماست که اینجا باشید. شما حق دارید که خیلی چیزها داشته باشید که ندارید. پدران شما حدّاقل دستمزد کارگری را هم نمی‌گیرند. شما به خودتان احترام بگذارید. از حقّتان دفاع کنید. اگر معلمان به شما توهین کردند، شما هم به آنها توهین کنید و اگر فرزندان کارمندان شما را کتک زدند شما هم آنها را کتک بزنید... . »

صحبت‌هایش هنوز تمام نشده بود که بچه‌ها بغضشان ترکید و اشک ریختند، صفارزاده نیز به گریه افتاد و وقتی از سکو پایین آمد بچه‌ها دورش را گرفتند. ولی رئیس اردوگاه سوت زد و همه به جای خود برگشتند.
فردای آن روز ساواک که گمان می‌کرد صفارزاده از جانب یک گروه سیاسی مرتکب این عمل شده است؛ او را برای توضیحات احضار کرد. صفارزاده ماجرا را تعریف کرد و درخواست استعفا داد. ساواک اعلام کرد لزومی به استعفا نیست. شرکت نفت نیز استعفای او را نپذیرفت. وقتی‌که صفارزاده به محل کار خود برگشت، رفتارها تغییر کرده بود و هر روز درگیری تازه‌ای برایش پیش می‌آمد. در اثر این فشارهای روحی و مرگ فرزندش، به‌ناچار درخواست مرخصی بدون حقوق کرد و به بهانهٔ تحصیل از کشور خارج شد.

زندگی و تراث

فعالیت‌ها

• مترجم متون فنی شرکت نفت
• استخدام در دانشگاه ملی (شهید بهشتی)
• ریاست دانشگاه و نیز دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه شهید بهشتی
• اجرای طرح بازآموزی دبیران
• سرپرستی تألیف کتاب به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و روسی برای کلیهٔ رشته‌های دانشگاه‌ها

صفارزاده و سیاست

صفارزاده در آمریکا پس از گفت‌وگو با شاعران، نویسندگان و روشنفکران دریافت که حکومت پهلوی دست‌نشاندهٔ استعمارگران است و دشمن اصلی خارج از مرزهای ایران است. او با مطالعهٔ کتاب‌هایی چون حکومت نامرئی (کتابی پیرامون نقش پشت پردهٔ سازمان جاسوسی سیا در کودتاها) نگرشِ خویش را تغییر داد. صفارزاده با شناساندن چهرهٔ واقعی رژیم پهلوی به دوستان خود، آنان را با ایران آشنا کرد. نویسنده و منتقد معروف رومانیایی به نام ایواسیوک، در کتاب خود به آشنایی با صفارزاده و ایران اشاره کرده و از وی به‌عنوان یک چهرهٔ انقلابی تجلیل کرده است.

بنیان‌گذاری‌

• پایه‌گذار آموزش ترجمه به عنوان علم
• برگزارکنندهٔ نخستین نقد علمی ترجمه در دانشگاه‌های ایرانی
• تأسیس کانون فرهنگی نهضت اسلامی
• معرفی زبان و سبک جدیدی از شعر با عنوان شعر طنین

آثار و منبع‌شناسی

کارنامه و فهرست آثار

مجموعه شعر

• رهگذر مهتاب، (۱۳۴۱)
• چتر سرخ، (به زبان انگلیسی)، (۱۳۴۷)
• طنین در دلتا، (۱۳۴۹)
• سد و بازوان، (۱۳۵۰)
• سفر پنجم، (۱۳۵۶)
• حرکت و دیروز، (۱۳۵۷)
• بیعت با بیداری، (۱۳۶۶)
• مردان منحنی، (۱۳۶۶)
• دیدار با صبح، (۱۳۶۶)

ترجمه‌پژوهی

• اصول و مبانی ترجمه: تجزیه و تحلیلی از فن ترجمه ضمن نقد علمی آثار مترجمان، (۱۳۵۸)
• ترجمه‌های نامفهوم، (۱۳۸۴)

ترجمه قرآن

• ترجمهٔ مفاهیم بنیادی قرآن مجید، (فارسی و انگلیسی)، (۱۳۷۹)
• ترجمهٔ قرآن حکیم، (سه‌زبانه؛ متن عربی با ترجمهٔ فارسی و انگلیسی)، (۱۳۸۰)
• ترجمهٔ قرآن حکیم، (دوزبانه؛ متن عربی با ترجمهٔ فارسی)، (۱۳۸۲)
• ترجمهٔ قرآن حکیم، (دوزبانه؛ متن عربی با ترجمهٔ انگلیسی)، (۱۳۸۵)

جوایز و افتخارات

• پذیرش در گروه نویسندگان بین‌المللی در دانشگاه آیوا در آمریکا و کسب درجهٔ MFA
• معرفی به‌عنوان استاد نمونه از سوی وزارت علوم و آموزش عالی در سال۱۳۷۱
• کسب عنوان خادم‌القرآن پس از انتشار ترجمهٔ قرآن کریم در سال۱۳۸۰
• انتخاب به عنوان شاعر مبارز، زن نخبه و دانشمند مسلمان از سوی سازمان نویسندگان آفریقا و آسیا در روز جهانی زن در ماه مارس۲۰۰۶

منبع‌شناسی (منابعی که دربارهٔ آثار فرد نوشته شده است)

• بیدارگری در علم و هنر: شناخت‌نامهٔ طاهره صفارزاده، به کوشش سید علی‌محمد رفیعی، انتشارات هنر بیداری، تهران، سال۱۳۸۶
• نبضم را بگیر همهمهٔ بودن دارد، دربارهٔ طاهره صفارزاده، نوشتهٔ منیژه آرمین و فاطمه ابراهیمی، انتشارات سورهٔ مهر، تهران، سال۱۳۸۸

پیوند به بیرون

• «بازگشایی پرونده‌پرترهٔ طاهره صفارزاده». شهرستان ادب، ۴آبان۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۸مرداد۱۳۹۸ (۳۰ژوئیه۲۰۱۹). 
• محمدرضا وحیدزاده. «از آیوا تا آیات/گذری بر سوابق مبارزاتی طاهره صفارزاده در روزهای پیش از انقلاب». شهرستان ادب، ۲۶آبان۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۱۲مرداد۱۳۹۸ (۳اوت۲۰۱۹).