محمدکاظم مزینانی متولد سال ۱۳۴۲ در شهر دامغان و فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه شهید بهشتی است. از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۴ در روزنامه‌های کیهان و همشهری فعالیت روزنامه‌نگاری داشته که این فعالیت‌ها تا به امروز هم به صورت پراکنده در نشریات ادبی تداوم داشته است. در بخش تالیف کتاب هم اغلب آثار وی در حوزه شعر کودک و نوجوان است که تعداد آنها به بیش از ۲۰ عنوان می‌رسد.
در حوزه ادبیات داستانی این نویسنده کتاب‌های متعددی را برای گروه سنی کودک و نوجوان به چاپ سپرده که از میان آنها می‌توان به «ماه در گهواره»، «پسری که تنها بود»،«رازهای زندگی یک کلاغ» و «پاییز در قطار» اشاره کرد. در بخش داستان بزرگسال، رمان «شاه بی‌شین» اولین تجربه این نویسنده در این حوزه محسوب می‌شود که پیش از انتشار در نخستین جشنواره داستان انقلاب برگزیده شد و پس از بازنویسی نهایی در سال ۱۳۸۹ چاپ اول آن توسط انتشارات سوره مهر در تهران چاپ و منتشر شد که در ادامه بارها تجدید چاپ شد.[۱]
اگر به مراحل مختلف سن من در دوره وقوع انقلاب اسلامی توجه کنیم، می‌بینیم که دوره نوجوانی من مصادف شده با یکی از پرتلاطم‌ترین دوره‌های تاریخی کشورمان، یعنی وقوع انقلاب اسلامی در سال ۵۷ که آن موقع من ۱۵ ساله بودم. چون خودم درگیر انقلاب بودم، در شهرستان بودیم، پدرم، اطرافیان و آشنایان درگیر انقلاب بودند و می‌شود گفت همه به‌نوعی درگیر انقلاب بودند، ذهنیت من هم در آن فضا شکل گرفت و حساسیت به اتفاقات پیرامونی هم از جمله مواردی بود که گریزی از آن نبود. برای همین، من مطالعاتم را افزایش می دادم تا معلوماتم درباره اتفاقات پیرامونم کامل شود. هر چیزی را که دم دستم می‌آمد ردش نمی‌کردم؛ مجلات، بیوگرافی‌ها، روزنامه‌های آن زمان و خلاصه هر چیزی که به معلوماتم در آن دوره اضافه می‌کرد در دایره مطالعاتی من قرار می‌گرفت، چون در سن خاصی بودم. به هر حال، افرادی مثل من با انقلاب بزرگ شدند. یعنی با انقلاب چشم باز کردیم و اگر رشد شخصیتی یا فکری هم در کار بود در ایام انقلاب بود که اتفاق می‌افتاد و طبیعی بود که بخواهیم درباره این انقلاب بیشتر بدانیم.[۲]
از انقلاب نوشتم
نسل من با انقلاب اسلامی بزرگ شده است و هیچ نسلی به اندازه ما، در زمینه انقلاب اسلامی و وقایع مربوط به آن حرف برای گفتن ندارد. همیشه برایم جالب بود که نسل من که در رژیم پهلوی درس خواندیم و نوجوانی‌مان را در آن دوران سپری کردیم، چه حرفی برای گفتن از آن دوران و تغییرات بعد از آن داشتیم. می‌توانستم از مسائل خانوادگی رمان بنویسم و برایم بسیار راحت‌تر بود، اما تصور می‌کنم حرفهای ناگفته خیلی زیادی وجود دارد که در مورد انقلاب اسلامی باید بیان شود.[۳]
کودکی معمولی
در کودکی احساس می‌کردم در آینده بدبخت خواهم شد و زندگی خوبی نخواهم داشت اما نمی‌دانستم که این بدبختی، نویسندگی است. کودکی خیلی معمولی داشتم و اینگونه نبود که از همان ابتدا بدانم که می‌خواهم نویسنده شوم.[۳]
نویسنده شدم
پدرم دوست داشت من بنا شوم و مادرم دوست داشت که طلبه شوم. ولی من نویسنده شدم. بعدها مادرم دعا کرد که شهید شوم ولی من کتاب‌های «شاه بی‌شین» و «آه با شین» را نوشتم.[۴]
کیهان بچه‌ها
یک اتفاق کوچک و آشنایی‌ام با یکی از مسئولان کیهان بچه‌ها باعث شد که سر از کیهان بچه‌ها دربیاورم. شاید اگر کیهان فرهنگی می‌رفتم الان نویسنده نبودم و وارد حوزه‌های سیاسی می‌شدم. اما همیشه حوادث کوچک زندگی آدم را تغییر می‌دهند.[۳]
در رمان‌هایم خودم بوده‌ام
نویسنده وقتی رمان می‌نویسد به مخاطب کمتر فکر می‌کند و خودش را می‌بیند و شاید خودخواهانه به نظر بیاید اما من نیز در طول نگارش رمان‌هایم، خودم بوده‌ام و برای خودم می‌نوشتم. هر چند که در عین حال معتقدم اگر داستانی بنویسید و لذت در آن وجود نداشته باشد و مخاطب از خواندنش به اصطلاح کیفور نشود، فایده‌ای ندارد.[۳]
خاطره‌ای از نوجوانی
خانم معلم موسیقی داشتیم که در دوران راهنمایی به مدرسه ما می‌آمد. او ما را با نت‌ها و موسیقی‌ها آشنا می‌کرد و فکر می‌کنم چنین چیزی، آن هم در شهر کوچکی مثل دامغان بسیار خوب بود، اما ما چون از بزرگترهایمان آموخته بودیم که موسیقی و این چیزها بد است، او را به وضع بدی از مدرسه بیرون کردیم و از این خاطرات در ذهنم بسیار نقش بسته است. دوره نوجوانی ما بر خلاف نوجوانان امروزی که مدام در فضاهای مجازی سیر می‌کنند، بسیار واقعی بود.[۳]
زندگی و یادگار
دیدگاه و اندیشه
نویسندگی برای کودکان و بزرگسالان
ادبیات کودک و نوجوان با ادبیات بزرگسال بسیار متفاوت است. وقتی برای کودکان کار می‌کنید می‌دانید برای چه مخاطبی می‌نویسید و مخاطبانتان مشخص هستند و انتقال مفاهیم و پیام‌ها نیز یک‌طرفه است، چراکه مخاطب کودک و نوجوان نوع برخوردش با آثار ادبی متفاوت از مخاطب بزرگسال است. در نویسندگی بزرگسال، نوشتن همچون داد و ستد است و اینگونه نیست که تنها اثری ارائه دهید و مخاطب هم آن را بپذیرد. داستان شما با مخاطب بزرگسال مواجه می‌شود و نقد و یا تایید می‌شود و در هر صورت بازخورد اثرتان را به‌طور عینی‌تر مشاهده می‌کنید.
نویسندگی برای بزرگسالان گستره و ژرفای عمیق‌تری دارد، نویسندگی برای بزرگسالان خیلی ترسناک‌تر از نویسندگی برای کودکان و نوجوانان است. البته تفاوت بزرگی که در این میان وجود دارد این است که کار برای کودکان و نوجوانان بی‌آلایش‌تر است و وارستگی خاصی در اینگونه داستان‌نویسی هست که در بزرگسال وجود ندارد.[۳]
کارهای متفرقه با نویسندگی جور درنمی‌آید
نویسنده‌ای که به‌طور حرفهای کارش نوشتن و در واقع سرنوشت و تقدیرش نوشتن است، نمی‌تواند کار دیگری انجام دهد، کارهای متفرقه مانند مشاغل آزاد و یا دیگر مشاغل غیر مرتبط، با ادبیات همخوانی ندارد و روحیه خاصی می‌خواهد که نویسنده واقعی چنین روحیه‌ای ندارد و نخواهد داشت. افرادی که درگیر کار می‌شوند نمی‌توانند به چیزهای دیگر فکر کنند. کار اقتصادی کردن، تمرکز خاص، هوشمندی و استعدادی می‌خواهد و این‌ها با نویسندگی جور درنمی‌آید. اصل نویسندگی این است که هوش بازاری ر ا کنار بگذاریم و به‌قدری جذب کار نویسندگی شویم که از واقعیت جدا شویم. کسب درآمد مالی و امرار معاش، تمرکز خودآگاهانه می‌خواهد که با نویسندگی همخوانی ندارد. ممکن است کاری باشد که در راستای ادبیات و نوشتن باشد. مانند کار با موسسات فرهنگی و هنری و البته آن هم شرایط خاصی می‌طلبد.[۵]
امرارمعاش اهالی ادبیات
امرارمعاش اهالی ادبیات از راه نوشتن، حالت خاص و شناوری دارد که نمی‌شود دربارهٔ آن قضاوت کرد، خیلی سخت و دشوار است که نویسنده تنها از راه نویسندگی امرارمعاش کند و البته باز هم بستگی به فرد موردنظر دارد که در چه شرایط خانوادگی و مالی باشد و سال‌های جوانی‌اش را چگونه گذرانده باشد. سوژه‌های مختلف با هم فرق دارند و کسی که چند بچه دارد و مستاجر است برایش مشکل است که تنها از راه نویسندگی هزینه‌های خود را تامین کند. نویسنده‌ها با تلاش و شکیبایی، تعادل را میان کار و نویسندگی خود برقرار می‌کنند تا هم بتوانند بنویسند و هم کار کنند. البته این نوع زندگی تاوان سنگینی دارد و عادت دادن خانواده به چنین شرایطی، مسافرت کمتر رفتن، تفریحات کمتر داشتن، کمتر خرید کردن و … همه این‌ها از تبعات این نوع زندگی است. البته اینگونه افراد از سوی دیگر، کمتر هم مطالعه می‌کنند و کمتر می‌نویسند تا این تعادل حفظ شود.[۵]
تجربهٔ زیستی نویسنده
نمی‌توان گفت همه نویسنده‌ها نیاز به تجربه زندگی و زیست در جامعه دارند. به نویسنده ۴۰ یا ۵۰ ساله که تجربیات زیادی را پشت سر گذاشته نمی‌توان حکم کرد که تجربه‌های زندگی خود را بیشتر کند. این نویسنده‌ها گشت‌هایشان را زده‌اند و زندگی زیسته داشته‌اند و همراه با مطالعه و تفکر تجربیات خود را عمیق کرده و نگاه خاصی به جهان دارند. اگر در جوانی متنوع‌تر و چند‌وجهی‌تر زندگی کرده باشیم، وقتی به میان‌سالی می‌رسیم نیازی نداریم که تجربه کنیم. تجربهٔ زندگی باید با جهان‌بینی و نگاه خاص نویسنده پیوند بخورد، اگر اینگونه نباشد، غنای ادبی شکل نمی‌گیرد. تجربه‌های متفاوت فکری، حتما باید جهان‌بینی داشته باشد و ملازم‌شدن این دو از سخت‌ترین کارهاست. اگر مطالعه نداشته باشیم، نمی‌توانیم به تجربیات زیسته عمق و غنا ببخشیم.[۵]
داستان انقلاب باید از حالت گلخانه‌ای خارج شود
مگر می‌شود یک نویسنده ایرانی داستان بنویسد و سوژه انقلاب اسلامی را نبیند. این سوژه حداقل از جنبه تاریخی برای هر نویسنده‌ای وسوسه‌انگیز است که پیرامون آن بنویسد. من هم طبعاً وقتی داستان می‌نویسم از این قافله جدا نیستم. دلم می‌خواهد از انقلاب اسلامی و تاثیرات آن بر جامعه بنویسم. به‌نظرم وقتی سوژه‌ای به این گستردگی در اطراف نویسنده ایرانی است، آن وقت نوشتن از سوژه‌هایی مانند فردیت نویسنده دیگر لطف چندانی ندارد.[۲]
ادبیات داستانی انقلاب سرعت لازم را ندارد
در طی سال‌های گذشته و بیشتر در مراکز فرهنگی و دولتی سلسله اتفاقاتی افتاد که برای ادبیات داستانی انقلاب اسلامی ناخواسته محدودیت‌هایی ایجاد شد که الآن این محدودیت‌ها به‌عنوان موانع اصلی رشد این ادبیات نوپا را در کشور ما تا حدودی کند کرده است. یعنی ادبیات داستانی انقلاب آن سرعت لازم را که از آن انتظار می‌رود، ندارد و متاسفانه در مسیر خود با موانع متعددی مواجه است.[۲]
موانع ادبیات انقلاب
یکی از موانع این است که ادبیات داستانی انقلاب اسلامی را با تعریف‌های غیرکارشناسانه در دایره محدودی قرار داده‌اند که حالت جزیره‌وار به خود گرفته است. یعنی وقتی این ادبیات در دایره خاصی قرار می‌گیرد، دیگر نمی‌توان انتظار شکوفایی لازم را از آن داشت. درحالیکه به‌نظر من ادبیات داستانی انقلاب اسلامی در دایره خاصی نمی‌گنجد و بیشتر وسیع‌تر از آن است که بشود که برای آن محدودیتی تعیین کرد و به‌نوعی آن را در دایره خاصی قرار داد. فکر می‌کنم باید به این ادبیات بیش از این بال‌وپر داد تا حق مطلب ادا شود.[۲]
نویسندگان مشتاق ادبیات انقلاب
همه نویسندگان دوست دارند درباره وقایع و رویدادهای انقلاب اسلامی بنویسند و طبعاً هر یک از آنها وقتی وارد گود نویسندگی در این بخش می‌شود، به اندازه‌ای در این دایره خاص ایجاد شده قرار می‌گیرند. برای یک نویسنده، بهترین سوژه داستانی در دل تاریخ معاصر نهفته است که کشف و استخراج آن و تبدیل‌کردن این مواد خام تاریخی به اثر ادبی لذتبخش است. نویسندگان دوست دارند به تاریخ معاصر رجوع کنند و برداشت‌های ادبی خود از این رویدادهای تاریخی را روایت کنند.[۲]
ظرفیت داستانی انقلاب جهانی است
این عرصه ظرفیت‌های جهانی دارد. اگر به‌درستی روی این موضوع کار شود، آن وقت است که می‌شود بهترین آثار ادبی، حتی در مقیاس جهانی را با موضوع انقلاب اسلامی خلق کرد. البته این اتفاق بزرگ، همت بزرگ و تلاش بی‌وقفه‌ای را می‌طلبد که به‌درستی که حق مطلب ادا شود.[۲]
روی ادبیات انقلاب اسم نگذاریم
اینکه روی این ادبیات اسم‌گذاری نکنیم. چون وقتی می‌گویم ادبیات انقلاب اسلامی، قبل از هر چیزی به همان موانع ساختگی برمی‌خوریم که گفتم به‌صورت غیرکارشناسانه آمده‌اند کلی باید و نباید ردیف کرده‌اند که همین باید و نیایدها دست و بال نویسنده را می‌بندد. اصولا هر نوع اسم‌گذاری که به هر شکلی صورت گیرد، در وهله اول کار را با محدودیت مواجه می‌کند.[۲]
موقعیت کنونی ادبیات داستانی انقلاب را با حدود یک دهه قبل
وضعیت ادبیات داستانی انقلاب اسلامی نسبت به مثلا ده سال قبل از لحاظ کمی و کیفی رشد چشمگیری داشته و دارد و تقریباً آن خلاءهای موجود که آن اوایل احساس می‌شد برطرف شده است ولی با این حال، به نقطه ایده‌آل نرسیده است. به بیان دیگر، هنوز آن عمق لازم را پیدا نکرده است.[۲]
نقطه ایده‌آل ادبیات داستانی انقلاب اسلامی
من فکر می‌کنم تا زمانی که ادبیات داستانی انقلاب اسلامی با بدنه ادبیات داستانی کشور ما پیوند نخورده باشد، نمی‌توان انتظار داشت که ما به آن نقطه ایده‌آل برسیم. این ادبیات باید در دل داستان‌نویسی معاصر کشور جای بگیرد و آن وقت است که می‌توان از آن انتظار داشت توقع‌های به حق علاقه‌مندان ادبیات داستانی انقلاب اسلامی برآورده شود. به‌نظر من ادبیات داستانی انقلاب اسلامی باید از این حالت گلخانه‌ای خارج شود. یعنی دیگر به صورت جزیره‌ای اداره نشود. حالا به‌نظرم آن حالت گلخانه بیشتر نمایان است. باید این حالت از بین برود.[۲]
راهکار به ثمر نشستن ادبیات انقلاب
پیوند با بدنه داستان‌نویسی معاصر ایران، از راهکارهای موثر در به ثمر نشستن داستان انقلاب است که به‌نظرم باید هر چه زودتر تحقق یابد. در غیر این صورت، نمی‌توان انتظار رشد بیش از این را از این ادبیات داشت. چون تا زمانی که این پیوند، بین ادبیات داستانی معاصر کشورمان و داستان انقلاب صورت نگیرد و داستان انقلاب به صورت گلخانه‌ای به حیات خود ادامه دهد، اتفاق تازه‌ای در این حوزه نمی‌افتد و نوعی ایستایی در ادبیات انقلاب به وجود خواهد آمد که اصلا زیبنده این ادبیات نیست.[۲]
یک جریان ادبی گسترده، در شأن عظمت انقلاب اسلامی
این که چرا این حرکت، داستان نویسی انقلاب به یک جریان گسترده تبدیل نشده است. من فکر می کنم روی این مسئله در ابعاد آن کار نشده است. در حال حاضر، موضوع داستان انقلاب بیشتر حالت تبلیغی و مناسبتی پیدا کرده است. همین مسئله می تواند جلوی پویایی آن را بگیرد. نباید فقط در یک مناسسبت ویژه مثل ایام دهه فجر به این مسئله پرداخته شود. به نظر من باید در طول سال روی این موضوع کار شود تا حق مطلب ادا شود.[۲]
ادبیات را به اهلش بسپارید
دیگر وقتش رسیده که هر دولتی چه اصلاح‌طلب چه اصولگرا، سیاست‌های ضد ادبیات را کنار بگذارد. شان مردم ایران بسیار بالاتر از این است که بعد از ۳۳ سال برایشان درباره خوبی یا بدی ممیزی بحث کنیم. دیگر وقت آن است که دوغ از دوشاب تشخیص داده شود و نویسندگان مستقل که فقط می‌خواهند بنویسند، شناخته شوند. به‌نظرم دوره، دوره این گروه از نویسندگان است. اگر قرار باشد یک پروژه موشکی و نظامی اجرا شود، فقط مسئولان نظامی در آن نظر خواهند داد اما نمی‌دانم چرا در عرصه ادبیات متخصص مشخص و معین نداریم و همه نظر می‌دهند. یعنی فضا به‌گونه‌ای است که دوغ و دوشاب مخلوط هستند.[۶]
رمان انقلاب
اصلا با اصطلاح رمان انقلاب موافق نیستم. مثلا به نویسنده‌ای عبارت نویسنده انقلابی را اطلاق می‌کنند که اصلا درست نیست. به‌نظرم نویسنده انقلابی، تعبیری به‌شدت غلط است و متاسفانه باعث می‌شود که جوان‌ها با ذهنیت منفی به سمت کارهای این نویسندگان یا ما که چنین عبارتی را به من اطلاق کرده‌اند، بیایند. با چنین عبارت‌هایی است که نسل جوان کار را پس می‌زند. بنابراین به‌شدت مخالف چنین نامگذاری‌هایی هستم چون عبارت نویسنده انقلابی، به جشنواره، جایزه و داور انقلابی هم احتیاج دارد.[۶]
رمان زرد
رمان زرد برای سرگرمی نوشته شده است، اما شکل خلاقانه ندارد و داستان سردی است که با خلاقیت کمی نوشته شده است. اگر چه ممکن است که از آرایه‌های ادبی استفاده شده باشد، اما به شکل خلاقانه نیست. من مطمئنم کسی که رمان زرد می‌خواند، رمان جدی نمی‌خواند. شما در یک رمان زرد شاهد نگاهی تک بعدی به مسائل هستید و تیپ داستان به گونه‌ای ساده‌انگارانه تنظیم شده است. در چنین رمانی به جای تصاویر واقعی، تصاویر ساده‌لوحانه و بسیار عوامانه شکل گرفته است. در حقیقت در یک رمان زرد پدیده‌های جدی، ساده نمایش داده شده‌اند.
درباره ی این که آیا به رمان زرد نیاز هست یا نیست، باید گفت که عده‌ای با خواندن رمان زرد لذت می‌برند پس باید گفت که بگذارید با خواندن چنین رمانی لذت ببرند. این افراد رمان زرد را از این جهت می‌خوانند که سرگرمی است و در اکثر موارد نیز همه پایان‌ها خوش است البته اگر قرار باشد همه رمان زرد بخوانند بد است، اما شاید اگر تعادل باشد بد نباشد چون بالاخره عده ای هستند که با خواندن این رمان‌ها لذت می‌برند.[۷]
از مستقیم‌گویی و شعاردادن در شعر و داستان انقلاب پرهیز کنیم
نسبیت‌گرایی، موضوع مهمی است که باید در زمان نوشتن برای بچه‌ها مورد توجه قرار گیرد و می‌گوید: بهتر است نویسندگان و شاعران حوزه کودک و نوجوان از مستقیم‌گویی و شعاردادن در خلق شعر و داستان انقلاب پرهیز کنند.[۸]
نوشتن از تاریخ
نوشتن داستان‌گونه برای موضوعات تاریخی به‌خصوص تاریخ معاصر از سخت‌ترین کارهاست نویسنده‌ای که بخواهد برای دوره‌های گذشته و دور تاریخی مطلبی بنویسند به مراتب از دوره‌های نزدیک تاریخی راحت‌تر است چراکه نویسنده به‌راحتی می‌تواند فضاسازی کند و داستان را با موضوع تاریخی پیوند دهد.[۹]
داستان نسل جدید
نسل جدید داستان خودشان را می‌نویسند و حوصله‌ٔ برقرار کردن ارتباط با دیگران را ندارند و کمتر می‌توانند فضاسازی کنند و در واقع آپارتمانی می‌نویسند. در رمان‌نویسی می‌توان تاریخ و زیست‌بوم خودمان را ببینیم و خیلی از مسائل را بیان کرد و در مجموع رمان عرصه میمون و مغتنمی است. متاسفانه نسل جدید داستان‌نویس ما به این موضوع اهمیت نمی‌دهد.نسل جدید باید یاد بگیرد در نوشتن رمان از زیست بوم خود بهره بگیرد و رمان‌ها آینه‌ی مشکلات و مسائل مردمشان باشد.[۱۰]
داستان‌های جدید مونولوگ شده‌اند
در سال‌های اخیر نویسندگان جوان برای خودشان داستان می‌نویسند و اصلا وارد دیالوگ و گفتگو نمی‌شوند و بزرگترین ضعف داستان‌هایمان این است که مونولوگ شده‌اند و شاید دلیل مخاطبان کم ما و تعداد کم تجدید چاپ‌ها همین باشد چون مردم خودشان را در رمان ما نمی‌بینند و این میراثی است که از شعر به ما رسیده است چون و شعر تنها برای چند لحظه احساس کسی را برمی‌انگیزد اما رمان متفاوت است و به نظر من آن چنان مهم است که می‌تواند سرنوشت یک نفر را تغییر دهد.[۱۰]
امتیازات رمان
من خودم سال ها شعر گفته‌ام اماالان معتقدم برای اینکه یاد بگیریم فکر و هم‌اندیشی کنیم و جغرافیا و سیستم سیاسی خود را به چالش بکشیم باید به سمت رمان گرایش پیدا کنیم.
نسل جدید نمی‌توانند فضاسازی کنند و در واقع آپارتمانی می‌نویسند چون خانواده‌های آنها مانند نسل‌های گذشته گسترده نیست، نسل‌های گذشته زندگی غنی و خاطرات تلنباری داشتند که می‌توانست دستمایه رمان‌های طویل و داستان‌های اثرگذار می‌بود.[۱۰]
سفرنامه
تاریخ ادبیات بیانگر آن است که ورود رمان به ادبیات ما امری جدید است. در سالیان دور آنچه که وجود داشت سفرنامه‌ها بودند که البته با ورود رمان از آن غافل شدیم و به روایت‌های فردی بسنده کردیم. اما سفرنامه تنها برای لذت خواندن نیست بلکه سندی تاریخی از گذشته است که امکان همذات‌پنداری با مردم قدیم و درک گذشته را برای ما موثر کرده است. امروز سفرنامه می‌تواند متن صرف نباشد. حتی از حالت متنی خارج شود اما نیازمند نگاه متفاوت و تجربهٔ غنی است تا عکس‌ها و فایل‌های صوتی و تصاویر بتوانند به وجوه مختلف و ژرف سفر در غالب این ساختارها بپردازند.[۱۱]
داستان‌نویسی مهجور مانده
داستان‌نویسی متأسفانه در نظام آموزش‌وپرورش مهجور مانده و به آن توجه نمی‌شود، در بسیاری از کشورها در آموزش‌وپرورش دانش‌آموزان با ژانرهای مختلف نوشتن آشنا می‌شوند که این امر هنوز در آموزش‌وپرورش ایران محقق نشده و زمانی بهترین بازدهی را در زمینهٔ نویسندگی خواهیم داشت که از کودکی به آن بها دهیم و استعدادهای کودک جدی گرفته شود.[۱۲]
جشنواره‌ها
برخی جشنواره‌ها با موضوع‌بندی خود، محدودیت‌هایی برای نویسندگان ایجاد می‌کنند به‌طور مثال، اگر جشنواره با موضوع دفاع مقدس برگزار شود، همین موضوع باعث می‌شود که برای جایزه و برنده‌شدن و اینگونه انگیزه‌ها، نویسندگان از مفاهیم اصیل و نابی که در ذهن دارند، عبور کنند و بیشتر ساختار قدرت را مدنظر داشته باشند. در چنین شرایطی نمی‌توان آثار چالش‌برانگیز به جشنواره‌ها ارسال کرد. برای همین متاسفانه خروجی جشنواره‌ها، یک‌سویه می‌شود و چالش‌برانگیز نیست.[۱۳]
رمان‌های آپارتمانی
حوادث سال‌های اخیر در منطقه خاورمیانه، همچون جنایات داعش در کشورهایی مانند سوریه، عراق و نوع زندگی انسان‌ها در چنین فضایی، سوژه‌های نابی وجود دارد، می‌توان داستان‌های بسیاری از این وقایع نوشت. اما متاسفانه جوان امروز، به قدری شعار‌زده شده که کمتر به سراغ این مضامین می‌رود و از سوی دیگر اگر بخواهد در فضای سوریه و وقایع منطقه حرف تازه‌ای داشته باشد، کافی است داستانی بنویسد که ساختار روایی درستی داشته باشد و دنیای داستانی نابی خلق کند، اما همسو با برگزار‌کنندگان جشنواره نباشد، اثرش دیده نمی‌شود. متاسفانه سوژه‌هایی زیبایی مانند «مدافعان حرم» به‌نوعی در ذهن برخی جای گرفته که گویی برای حکومت است و نمی‌توانید با نگاه خود آن را روایت کنید.[۱۳]
فضای مجازی و نسل جوان
نسل جوان غرق در فضای مجازی است و حرف برای گفتن زیاد دارد، این فضا پر از سوژه است. ما قدیمی‌ترها خواب چنین فضایی را هم زمانی نمی‌توانستیم ببینیم، همان‌طور که نسل جوان نمی‌توانند خواب حوادث و اتفاقاتی را که ما پشت سر گذاشتیم ببینند. فضای زیستی نسل جوان در فضای مجازی بسیار تاثیرگذار است. به شکلی که آینده و زندگی‌شان به آن گره خورده است. فضای مجازی به نگاه و احساسات و عواطف نسل جوان شکل می‌دهد و آینده‌شان را رقم می‌زند. اما متاسفانه از دل آن، داستان بیرون نمی‌آید. چرا که مفاهیم به‌شدت تغییر کرده است. مفاهیم فانتزی شده و فضایی که نفس می‌کشند عوض شده است. حرف برای گفتن زیاد دارند، اما از دل این حرف‌ها، داستانی خلق نمی‌شود.[۱۳]
اثر منفی فضای مجازی
یکی از مواردی که امروزه در کاهش سرانهٔ مطالعه اثر منفی بر جای گذاشته فضای مجازی است چراکه عناصر جادویی داستان با توجه به رشد تکنولوژی از کالبد آن گرفته شده و معجونی که می‌تواند ما را از گرفتارشدن در این ورطه نجات بخشد توجه به استمرار مطالعه است که باید با برنامه‌ریزی نسبت به افزایش سرانه مطالعه در جامعه اقدام کرد.[۱۲]
تفاوت داستان امروز و گذشته
داستان در زمان گذشته مانند خود انسان‌ها خطی بود اما امروز متفاوت شده و نویسندگان اراده می‌کنند داستان‌هایی را بنویسند که در آن زمان رعایت نشود و بزرگترین عنصر داستان در دوره معاصر که همه روی آن تاکید دارند این است که داستان به یک اتفاق هنری تبدیل شده و مگر می‌شود یک داستان استعاره و تشبیه و فضاسازی نداشته باشد، بنابراین کارمان مشکل می‌شود.[۱۰]
جوایز ادبی
منكر این نیستم كه برخی از رفاقت‌ها، باندبازی‌ها و تنگ‌نظری‌ها باعث می‌شود جایزه خاصی به شخص خاصی برسد. اما زیر سوال بردن تمام جوایز ادبی، منطقی نیست.[۱۴]
ترجمه آثار ایرانی
رمان و داستان ایرانی به جایی رسیده است كه می‌تواند مخاطبان دیگر كشورهای حوزه آمریكای لاتین، اروپا و آمریكا را جذب كند، برای ترجمه كتاب بودجه زیادی مصرف نمی‌شود و ناشران و مترجمانی هستند كه با هزینه اندک، می‌توانند آثار ادبی خوب كشورمان را به زبان‌های مختلف ترجمه و در كشورهای مربوطه توزیع كنند. متاسفانه ترجمه آثار ادبی مطرح كشورمان از سوی نهادها و سازمان‌های مربوطه به‌خوبی پیگیری نشده است و نهادهای مسئول كه می‌توانستند در این زمینه بودجه‌های خود را هزینه كنند كوتاهی كرده‌اند.[۱۴]
کتاب‌‌نخوانی
یکی از دغدغه‌های هر نویسنده‌ای زمانی که کتابی را می‌نویسند بحران کتابخوانی و پیداکردن مخاطبان کار است، مخاطب چیز کمی نیست کتاب می‌بایست در جامعه نقش یک کالا را ایفا کند و متأسفانه کتاب از حالت انتزاعی در جامعه ما خارج نشده و تبدیل به کالا نشده است. کتابخوانی هم مثل رانندگی است که اگر در سن و سال مناسب خود صورت بگیرد تبدیل به عادت خوبی می‌شود در هر رشته‌ای این اتفاق می‌تواند بیافتد و مهارت کتابخوانی بین مردم ترویج شود در نهایت کتابخانه گردی و کتابخوانی در هر مسیری می‌تواند بازخوردهای خوبی داشته باشد به شرط اینکه زیرساخت‌های مناسب را تعبیه کنیم.[۱۵]
ادبیات و مشکلات اقتصادی
ادبیات چکیده و نتیجه جامعه فرهنگی و اخلاقی هر جامعه است، وقتی ما در سال‌های اخیر شاهد فروپاشی اخلاقی در جامعه و ساختارشکنی‌های متعدد در حوزه اخلاقی هستیم، نباید انتظار داشته باشیم که دغدغه رمان‌نویس ما بازتاب این مسائل باشد. از طرف دیگر، مشکلات اقتصادی در سال‌های اخیر سبب شده است تا کتاب در سبد خانوار ما نباشد و در دسته‌های بعدی اولویت‌های هر خانواده قرار گیرد، همین امر سبب می‌شود تا آثاری که حرفی برای گفتن در این حزوه داشته باشد، نوشته نشود. در سال‌های جنگ هم با این مشکلات به شکل نامحسوس‌تری روبرو بودیم. مثلاً ما آن هنگام هم وضعیت مالی بد و ضعیف بود، اما دستمزد نویسندگان و شاعران پرداخت می‌شد. اگر سایه تحریم‌ها هم از کشور ما برداشته شود، به جایی می‌رسیم که می‌توانیم باز همان ادبیات اخلاق‌مدارانه را پیگیری کنیم.[۱۶]
اولین کسی که توانست رمان را بومی این سرزمین کند، صادق هدایت بود و آخرین کسی که بعد از ۳۵ سال وقفه در بومی‌کردن رمان، حرکت مهمی انجام داد، محمد کاظم مزینانی است. مزینانی دو رمان نوشته که خیلی بهتر از بسیاری از رمان‌هایی است که سرمایه‌های بزرگ دولتی را در اختیار نویسندگانشان قرار داده‌اند. صادق هدایت فضای کابوس‌وار کافکا را وارد ادبیات ایران و آن را بومی کرد. و مزینانی رئالیسم جادویی را برای اولین‌بار در ادبیات ما بومی کرد.
نویسنده در این رمان، یک دید کلی دارد و یک راوی کلی. جمع‌کردن زاویه‌های دید مختلف، کرامت رمان مزینانی است. در جامعه‌ای که موفق‌ترین رمانش دو یا سه شخصیت دارد، این رمان اثر قابل توجهی به شمار می‌آید. مزینانی در «شاه بی‌شین» با رئالیسم جادویی نگاه انسانی به شاه داشته است و توانسته بیان شاعرانه خود را در قالب رمانی تاریخی پیاده کند. «شاه بی‌شین» حاصل تلاش مثلث شاعر، مورخ و نویسنده است که با یکدیگر ترکیب شده‌اند و نقطه قوت کتاب را تشکیل داده‌اند. از طرفی، «شاه بی‌شین» یک منبع تاریخی به حساب می‌آید. منبعی تاریخی از نویسنده‌ای که توانایی شاعری بالایی دارد و توانسته شعر خود را به نثر وارد کند. به عبارت دیگر، «شاه بی‌شین» شعر مستند و تاریخی مزینانی است. ترکیب کردن شعر و تاریخ از نقاط قوت این اثر است. کاظم مزینانی نه فقط در وصف، بلکه در گزینش دقیق صفات نیز هنرمندانه قلم زده است. زیرا گاهی نویسنده با انتخاب چند صفت مناسب، مخاطب را از خواندن وصف‌های چندین صفحه‌ای برای نشان دادن مفهوم، رها می‌کند.
بنده با آقای مزینانی از دوره نوجوانی با همدیگر دوست بودیم و در یک کوچه زندگی می‌کردیم و در یک خیابان با هم بستنی می‌خوردیم و شعرهای همدیگر را می‌خواندیم. شعر کودک را هم با هم شروع کردیم.[۱۷]
از همان ابتدا هم شاعر بود هم نویسنده
بر خلاف صحبت‌هایی که گاهی اوقات دوستان داستان‌نویس و رمان‌نویس اشاره می‌کنند باید بگویم که این فرد از همان ابتدا، هم شاعر و هم قصه‌نویس بود. منتها نوشتن رمان همانند شعر نیست، زمان می‌خواهد و باید یک مدت زیادی به آن اختصاص داد و برنامه‌ریزی و هر روز با آن زندگی کرد. حال نمی‌دانم این نویسنده با این دشواری‌های زندگی، چگونه توانسته است این فرصت را برای خودش ایجاد کند.
محمدکاظم مزینانی شخصیت‌های بزرگ ادبی جهان را نظیر مارکز و برخس را حدود ۳۵ سال پیش به بنده معرفی کرد، اصلاً زندگی این فرد، رمان بود و آثار نویسندگان بزرگ جهان را می‌خواند و در نهایت شعر می‌گفت. حتی شعرهایی که آقای مزینانی در آن دوران گفته است به نقش نشست و مورد توجه بسیاری از دوستان و صاحبنظران قرار گرفت.
با توجه به اینکه بنده شعر کودک و نوجوان ایران را تا به امروز به‌طور جدی پیگیر بوده‌ام با جرأت می‌توانم بگویم که هنوز شعرهای ابتدایی که آقای مزینانی گفته است، تاکنون هیچ‌کسی نتوانسته است نه تنها تقلید کند بلکه نتوانسته از آنها کپی‌برداری کند، انگار که امضای خودش بود و هیچ‌کسی نمی‌توانست به این حریم نزدیک شود. محمد کاظم مزینانی همیشه معتقد بود که شعر باید دارای مهندسی و یک ساختمان باشد. به‌نوعی این نویسنده اولین استادم در حوزه شعر بود.[۱۷]
تنها به فکر نوشتن
اگر پولدار بودم و ملکی داشتم قطعاً به آقای مزینانی می‌گفتم که در جایی نشسته و تنها به فکر نوشتن باشد اما متأسفانه ندارم به همین منظور معتقدم کسانی که از وسع مالی برخوردار هستند باید به خودشان آمده و از این گونه نویسندگان حمایت کنند. محمدکاظم مزینانی چه شعر بگوید و چه داستان و رمان بنویسد برای همه اهالی قلم عزیز است. چرا که رگه‌های وجودی خود را توانسته است در آثارش به‌ویژه کتاب جدید خود بیان کند.[۱۷]
آه باشین همانند گردابی بود که وقتی وارد آن شدم دیگر امکان خروج نبود
وقتی این رمان را در دست گرفتم او تا شب یکدم آن را مورد مطالعه قرار دادم. یعنی این کتاب همانند گردابی بود که وقتی وارد آن شدم دیگر امکان خروج نبود. بنده اصلاً در این کتاب پیگیر داستان نبودم که نتیجه آن چه خواهد شد بلکه مرتباً انگار در گالری حضور یافتم که با کلماتی تزئین شده است که همه آنها نیز بسیار زیبا و همانند لبخند ژکون بود.
در کتاب «آه باشین» تصاویر زیبایی را مشاهده کرده و لذت بردم حتی این نویسنده به‌خوبی کویر را توصیف کرده بود. مهندسی کلمات و واژگانی که در فرهنگ و زبان فارسی ما مغفول مانده بودند و به‌نوعی گم شده بودند همه آنها در این کتاب به‌خوبی مورد استفاده نویسنده قرار گرفت.
محمد کاظم مزینانی در این کتاب به زیبایی از کلمات و واژه‌ها استفاده کرده بود، اما به گفته خود نویسنده اگر می‌خواست از کلمات محلی و بومی بیشتری در این کتاب استفاده کند قطعاً این رمان به یک رمان محلی و بومی تبدیل می‌شد.
معتقدم نویسنده در این کتاب هیچ زحمت تکنیکی نکشیده است بلکه همه چیزهایی که به رشته تحریر درآورده است، در ذاتش بوده است به‌گونه‌ای که بارها شعرهایی را از این شاعر دیده‌ام که یک بیت و یا یک کلمه در مصرع وجود ندارد و وقتی از او می‌پرسند که چرا آن را تمام نمی‌کنی می‌گوید نمی‌دانم چه کلمه و واژه‌ای و یا مصرعی برای آن قابل مفهوم است. در صورتی که برخی از شاعرانی که هم عصر ما هستند به کرات به این مقولات می‌پردازند و یکسری جاهای خالی را با الفاظ مختلف پر می‌کنند.
به این رمان می‌توان از زاویه‌های مختلف نگاه کرد که یکی از آنها نوع عددی و مهندسی کلمات و واژه‌ها است. سبک‌های زیبایی که به اندازه در آن استفاده شده است.[۱۷]
«شاه بی‌شین» معرفی یک نویسنده به ادبیات ما بود. چون آقای مزینانی پیش از آن کتاب، به‌عنوان یکی از شاعران شناخته شده ادبیات کودک شناخته می‌شد. به‌نظرم این رمان، یک توبه‌نامه است؛ توبه نامه یک انقلابی. چه بخواهیم چه نخواهیم، همه انقلاب‌ها به زندگی روزمره می‌رسند؛ به قول دکتر شریعتی، از نهضت به نظام. یکی از ضعف‌های رمان این است که از منظر تاریخی، به انشعابات چریک‌های فدایی اشاره نکرده است چون این گروه به ۲ شعبه تقسیم شد. در جواب این سوال که درونمایه این کتاب چیست، باید گفت: افشای ایدئولوژی مارکسیست یا چپ. یعنی اگر قرار باشد بگوییم موضوع این کتاب چیست، باید گفت که شخصیت اصلی رمان می‌خواهد به ما بگوید مبارزه این آدم‌ها، مبارزه درستی نبوده است؛ چون استبداد داشتند و آدم‌ها را به خودانتقادی وادار می‌کردند. دیگر اینکه گروه چپ از مردم جدا هستند.[۱۸]
تصویری که نویسنده از محمدرضا پهلوی برای ما در این کتاب ارائه می‌دهد تصویر متفاوتی با آنچه تا قبل این در ذهن بسیاری از افراد جامعه شکل گرفته است. قبل از مطالعه کتاب تصور این را نداشتم که با چنین کتابی و رمان و داستانی مواجه شوم که بسیار موشکافانه به دور از قضاوت های معمول و مرسوم در مورد شخصیت‌ها به رشته تحریر درآمده باشد. طبق روال معمول در حوزه تاریخ معاصر نگاهی از پیش مشخص شده برای شخصیت‌های این دوره وجود دارد اما نویسنده رمان «شاه بی‌شین» این تصور غلط ذهنی را تصحیح می‌کند و با ورود به زندگی محمدرضا پهلوی نکات تازه‌ای را بیان می‌کند که تا به حال آنها را نشنیده‌ایم. زاویه دید دوم شخص را از نکات مثبت این رمان است. این زاویه دید مخاطب را بلافصله با شخصیت اول یعنی محمدرضا پهلوی درگیر می‌کند و تصویری بی‌طرفانه از صحنه‌ها را مشاهده می‌کند. توصیف‌ها و نثر صمیمانه‌ای که در این کتاب انتخاب شده است مخاطب را وامی‌دارد که بیشتر با فضا و شخصیت‌ها ارتباط گرفته و کار را تا پایان ادامه دهد. معمولا شروع لغزنده برای داستان کوتاه اتفاق می‌افتد و در رمان این امر کمتر دیده می‌شود.[۹]
حسین بیات
وقتی این رمان را می‌خواندم، آقای مزینانی را ندیده بودم و ایشان را برای اولین‌بار است که می‌بینم. تصور می‌کردم ایشان سن و سال بیشتری داشته باشند. اما این نکته که این کتاب را زیرمجموعه ادبیات انقلاب تلقی کنیم یا نکنیم، بستگی به این دارد که ادبیات انقلاب را چه تعریف می‌کنیم؟ رمان ۲ روایت موازی دارد. شخصیت‌های داستان، به نظر می‌رسد در فعالیت‌هایشان، انگیزه روشن و مشخصی ندارند. این رمان را می‌توان، بخشی از حرکت‌های موثر انقلاب دانست که این نقطه ضعف نیست. شخصیت ِ سالاری، غیر از مقاطعی که به گذشته گریز می‌زند، اطلاعاتی از امروز نمی‌دهد و داستان بر اساس روایت دیگر، پیش می‌رود. بعضی از رویدادهای داستان، به‌نظرم چندان منطقی نیستند. یا خوب تبیین نشده‌اند یا بازبینی آن به‌خوبی انجام نشده است.[۱۸]
قبل از اینكه كتاب محمدكاظم مزینانی را بخوانم فكر می كردم با اثری كلیشه‌ای درباره انقلاب مواجه هستم. اما بعدا متوجه شدم اتفاق تازه‌ای در این عرصه رخ داده است. اگر تبلیغات درستی صورت بگیرد و توزیع مناسبی وجود داشته باشد كتاب‌های ادبیات انقلاب اسلامی نیز در بین مخاطبان جای خود را باز خواهند كرد.[۱۹]
مزینانی در این رمان از جهان‌بینی خاص خود استفاده کرده است. او در این دو جلد کتاب، حتی از روی دست خود رونویسی نکرده است. زیرا هر کدام فضایی کاملا متفاوت دارند.
مزینانی هوشمندانه راوی دوم شخص را برای «شاه بی‌شین» انتخاب می‌کند. درحالیکه در رمان‌های ایرانی کمتر به این زاویه دید توجه شده است. همواره برایم سوال بوده که چرا دوم شخص؟ راوی این اثر یک شاه بی‌تاج و تخت را به محاکمه دعوت می‌کند، محاکمه‌ای که در واقع تفهیم اتهام است. با خواندن رمان «شاه بی‌شین» خواننده فقط به محمدرضا پهلوی فکر نمی‌کند. بلکه به دیکتاتورهای فراتر از آن می‌اندیشد، مانند دیکتاتورهایی که در مصر و بحرین حضور دارند. بخشی از هنر مزینانی در خلق این رمان بود. ولی ما برای او و رمانش چه کرده‌ایم؟ چرا تلاشی برای ترجمه آن به زبان‌های دیگر نداشته‌ایم؟
خوانش این رمان از جلد آن آغاز می‌شود. در این رمان نوعی آشنایی‌زدایی وجود دارد. این رمان ابتدا خواننده را از همه آنچه درباره شاه می‌داند، تخلیه می‌کند. بعد کم‌کم این شخصیت را از نو برای مخاطب بازسازی می‌کند و سپس، خواننده این شخصیت جدید را می‌پذیرد و به‌واسطه آن تاریخ معاصر را در ذهن او بازسازی می‌کند. این رمان سندی برای نسل بعد به حساب می‌آید که در ذهن خواننده ساخته می‌شود. مزینانی آگاهانه با تکنیک‌های منحصر به فرد خود «رمان تاریخی» یا «رمان مستند» نوشته است. «شاه بی‌شین» هیچ تاریخ مصرفی ندارد و هشداری به تک تک مخاطبانش است که مبادا اگر ما نیز در مسند قدرت قرار بگیریم، دچار چنین مشکلاتی بشویم. مزینانی تمام کلیشه‌های ذهنی مخاطب خود را از بین می‌برد و آشنایی‌زدایی می‌کند.[۴]
اتفاقات روايت شده در اين مجموعه سه جلدي مستند است، موردی كه قصد دارم به آن اشاره كنم اين است كه بيان مفاهيم ايثار و شهادت برای گروه سنی (ب) كه اين مجموعه برای آنها نگاشته شده است، مشكل است. زبان شعر محمدكاظم مزينانی در اين كتاب‌ها خوب است . اما وقتی كه زبان شعر را برای بيان اتفاقی انتخاب می‌كنيم ، آيا از عناصر شعری در جهت ارتباط با مخاطب نيز استفاده می‌شود. در اين مجموعه گاهی، بخش هايي از شعر دچار دست انداز شده اند كه زبان نثر به فهم آنها بيشتر كمک می‌كند. اين مجموعه در برخی از بخش‌هايش مناسب گروه سنی مورد مخاطبش نيست و برای كودكان سنگين است و آنها متوجه يكسری ديالوگ‌ها نخواهد شد. مزينانی اين جرات را داشته است كه انتقال مفاهيم دفاع مقدس را با زبان شعر براي اولين بار به انجام رساند.[۲۰]
هر كجا صحبتی از آقای مزينانی می‌شود، من به فضای شعرهای دهه ۶۰ ايشان و شعرهايي كه ايشان در كيهان بچه‌ها می‌سرورند، می‌روم. شعر مزيناني آن قدر نكات مثبت دارد كه نكات منفي در آن گم است و خود آقاي مزيناني اين توقع را در مخاطب ايجاد كرده است. شعرهای اين مجموعه سه جلدی از نوع سفارشی نیست. زبان و شعر در دست مزينانی ابزار مناسبی برای انتقال پيام و تجربه است. از طرفی هر چه قدر تلاش كنيم كه كودكانه‌تر شعر بگوييم، سخت‌تر می‌شود، چراكه بايد نويسنده به جای كودک قرار بگيرد. هنرهای شاعری مزينانی در وزن و قافيه نيست و به‌صورت مشهود در شعر ايشان ديده می‌شود. تلاش هنری ذاتی او در تمام شعرهايش مشهود است. دست‌اندازهای زبانی در شعر وی غير قابل‌اجتناب است و اين ويژگی آگاهانه و عمدی باعث می‌شود عبارت‌هايي كه ضعف تاليف را نمايان می‌كند، مشهود شود كه در مواردی با جابجایی درست می‌شوند. كتاب "ساعت و هفت و ربع" از لحاظ داستانی و ساختار قصه قوی‌تر از بقيه آثار این مجموعه است؛ آن چيزی كه اين اثر را متمايز و برجسته می‌كند، غافلگيری آخر قصه است. اين كتاب فراز و فرودهای داستانی بسياری در متن خودش دارد به‌طوری اول كتاب محكم شروع شده در ادامه داستان فرود می‌يابد. مزينانی همان‌طور كه در شعرش از قابليت‌های داستانی استفاده می‌كند در داستانش نيز عناصر شعری بسياری دارد. وی در رمان و قصه، قافيه و رديف دارند و در شعر نيز از ساختار داستانی استفاده می‌كند.[۲۰]
ورودی یک داستان برای كودک، تصاوير آن است. اكثر تصويرهای اين مجموعه به جای تكميل كردن متن آن، داستان را از بين می‌برند و جاذبه و تناسب آن را به هم می‌زنند. تصاوير به گونه‌ای در روايت‌ها قرار گرفته كه تمركز ذهن كودک روی شخصيت‌های داستانی كم‌رنگ می‌شود.[۲۰]
شعرهای اين مجموعه از فقر موضوعی، رنج می‌برند؛ يا فقط به تقديس شهدا پرداخته شده و يا فقط توصيف روزهای جنگ را می‌خوانيم. تاثيرگذاری، عمق داستانی و عنصر عاطفه در شعر مهم است، در ادبيات اين مجموعه، عنصر عاطفه از قوت بيشتری برخوردارند.[۲۰]
یادم هست ۱۹ساله بودم که به تهران آمدم. آقای فردی را هم اول‌بار در کیهان بچه‌ها دیدم و با او برخی روزها از محل دفتر کیهان به سمت خانه می‌رفتیم. برایم جالب بود که آقای فردی هر روز همان مسیر روز قبل را می‌رود؛ حتی از روی یک پل رد می‌شود. این برای من خسته‌کننده بود، اما ایشان حاضر به تغییر مسیرش حتی به اندازه اینکه به جای پل جلوی کوچه از پل بالایی به آن سوی خیابان برویم نبودند. بعدها متوجه شدم که او دوست دارد راهی را برود که به آن باور دارد. در آثارش نیز همین را دیدم.
فردی احساساتش را مثل گله گوسفند جایی چرا می‌برد که می‌خواست و می‌دانست. او ترکی فکر می‌کرد و فارسی می‌نوشت و این مسئله برای من عجیب بود، چون برای ترک‌ها فارسی‌نوشتن سخت است و با کرشمه زبان فارسی چندان آشنا نیستند. با این حال فردی اینگونه بود و زبان و نثری به شدت پاکیزه، روان و سلیس داشت؛ هرچند که نوعی محافظه‌کاری در تمام آثارش حس می‌شد.
نجابت روستایی، توجه به جزئیات و دوری از هر نوع پیچیدگی در روایت در آثار ایشان به اندازه‌ای بود که گاهی انسان حوصله‌اش از خوانش داستان‌های او سر می‌رفت. مرحوم فردی در همه کارهایش خط مستقیمی را می‌گرفت و به جلو می‌رفت. نمی‌دانم چرا هیچ‌وقت نخواست اول شخص را تجربه کند. شاید به‌خاطر شخصیتش بود، اما نمی‌دانم مگر می‌شود آدم هوس نکند تا این موضوع را تجربه کند. او برای خلق یک داستان سیاسی مثل گرگ‌سالی کاری به سیاست و پیچیدگی‌هایش ندارد؛ چون تکلیفش با خودش مشخص است. او از منظر یک انسان شهری به روستا نگاه نمی‌کند، بلکه او مانند یک روستایی که گاو و گوسفندش در ده مانده است در داستان‌هایش به روستا سر می‌زند.[۲۱]
کوچ اصوات اثری خاص است و نباید این داستان‌ها را تنها از دریچه داستان‌نویسی بررسی کرد و نوشتن داستان برای کسی که شاعری می‌داند کار بسیار دشواری است. در کتاب ۳۲۱ بار کلمه صدا تکرار شده و اولین مجموعه داستانی است که انقدر هماهنگ است و نویسنده سعی کرده حول یک موضوع بنویسد. او در همه داستان‌ها از واژه صدا استفاده کرده است که می‌دانیم اصالت و معنایی شاعرانه دارد. وقتی از صدا حرف می‌زنیم منظور صدای شخصیت‌ها نیست، بلکه نویسنده وظیفه خودش دانسته است که صداها را کشف کند.
در این مجموعه یک داستان رئال وجود دارد بقیه بین شعر و داستان هستند. نمی‌خواهم از منظر پیرنگ و اوج و فرود و غیره وارد بحث درباره این مجموعه شوم چون خواننده نباید توقع داستان مدرن و پست مدرن را از این مجموعه داشته باشد. داستان آقای جمشیدی به‌شدت داستان‌پرداز است و مضمون اکثر داستان‌هایش تولد و مرگ و اضمحلال است و لبریز از صحنه‌های مرگ‌اندیشانه و این مضمون‌پرداز بودن بسیار مهم است. وقتی داستان‌نویس مضمون را می‌گوید برخورد عوض می‌شود. ما با داستان ژانر مواجه نیستیم و با داستان شاعرانه مواجیهم.[۲۲]
«تعهدنامه‌ٔ یک نویسنده‌ٔ معلوم‌الحالِ بیت‌المال برباددِه!
باور کنید که تاکنون هرگز نسبت به افاضات و کرامات اهالی نقد–چه مثبت و چه منفی- واکنش نشان نداده‌ام، چراکه حتی برای مارها و سارها احترام قائل هستم، چه رسد به جناب سرشار که از برترین مخلوقات الهی به شمار می‌روند. اما از آنجا که ایشان هیأت داوران «انجمن قلم» و «بنیاد شعر و داستان» را یکجا و درهم نادان و بی‌سواد خطاب کرده‌اند، بر آن شدم که مراتب تاسف و تحسر خود را نسبت به این ماجرا اعلام دارم و همین‌جا:
متعهد می‌گردم: از این پس قبل از دریافت هرگونه جایزه از میزان فضل و سواد هیأت داوران و به‌خصوص رییس هیأت داوران مطمئن شده و پیش از قبول هرگونه وجه مادی، با رجوع به بزرگانی حرام و حلال‌شناس چون جناب سرشار از شبهه‌ٔ تحصیل مال نامشروع مبرا گردم تا خدای ناکرده به سرنوشت کسانی چون بابک زنجانی گرفتار نیایم.
متعهد می‌گردم: از سوژه قرار دادن سرنوشت و سرشت یک خاندان در قالب رمان خودداری ورزم؛ چرا که داستان مدرن درباره یک روز و فوقش یک هفته‌ی زندگی یک شخص است، نه در مورد زندگی چند نسل و یک خاندان.
...
در پایان، خواهشمند است جهت جلوگیری از شبهه‌افکنی برخی افراد کوردل، ایشان نظرات روشنگرانه‌ٔ خود را نسبت به شبهات ذیل اعلام فرمایند:
از آنجا که بنده در سال ۹۳ بابت خلق رمان معلوم‌الحال «آه با شین» به دریافت نشان «قلم زرین» نائل آمده و این جایزهٔ نقدی را از دستان مبارک شما دریافت کرده‌ام، آیا با این کار مرتکب معصیت نشده‌ام؟ و آیا حکم بی‌سوادی و نافهمی درمورد هیأت داوران این جایزه نیز نافذ است؟
اگر چنانچه جلد اول تا سوم یک رمان پس از ویراستاری نزدیک به بازنویسی اینجانب به چاپ برسد، و در چهارمین دوره‌ٔ جایزهٔ ادبی جلال آل‌احمد با مدیریت جناب‌عالی موفق به دریافت ۱۱۰ سکه‌ٔ طلا گردد، آیا چنین جایزه‌ای شبهه‌ناک نیست؟ و آیا خدای ناکرده شائبه بی‌سوادی هیأت داوران آن دوره‌ٔ جایزه جلال و الزام نشستن آنان در کلاس‌های نقد ادبی به میان نمی‌آید؟
جلد سوم از سه‌گانه داستان انقلابم، درباره زندگی نسل من است و در این جلد باید حسابم را با تاریخ معاصر صاف كنم. در واقع در این كتاب، تنها نیستم و سعی دارم تا موقعیت تمام هم نسلانم را نشان دهم. نگارش بخش‌هایی از این داستان كه به وقایع زندگی روزمره در دهه شصت می‌پردازد، بسیار دشوار است. اینكه در این بخش‌ها، غنای ادبی آسیب نبیند و حتی جادو هم داشته باشد برایم مهم بود و تلاش می‌كنم تا جادویی كه مخاطب از ادبیات داستانی انتظار دارد، در این بخش‌ها هم وجود داشته باشد. این رمان در برگیرنده قصه‌ای تو در تو است و البته تلاش كردم تا داستان، همچون آثار قبلی دچار قضاوت و شعارزدگی نشود و تنها روایتگر روحیات و حالات شخصی‌ام باشم. داستان نیز همچون زندگی نسل من با تكرار تمام می‌شود، همان‌طور كه سرنوشت همه ما در حال تكرار است.[۲۷]
عنوان این کتاب را «شین بی شین» گذاشته‌ام، به این دلیل که می‌خواستم پوچی و هیچ را در این عنوان بگنجانم. این کتاب بارها بازنویسی شد؛ با وجود اینکه چند روز قبل، آن را تحویل مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری داده‌ام، اما باز هم در حال بازنویسی آن هستم. برخی از بخش‌های این کتاب را بیش از ۸ بار بازنویسی کرده‌ام. البته برخی بخش‌ها را که تصور می‌کردم مشکلی ندارند کمتر، اما به هر حال دوست داشتم تمام بخش‌ها و فصل‌های این رمان در اوج باشد و به همین دلیل هم برای نگارش و بازنویسی آن وسواس زیادی به خرج دادم. پایان این کتاب باز مانده است تا اگر امکانش باشد، ادامه‌ای بر آن بنویسم. معتقدم پایان زندگی همه ما باز است. تاریخ ما فروبسته است و سرنوشت آدم‌هایش باز است.
سعی کردم در این کتاب توضیح دهم جوانان نسل جدید چقدر از شور و شهوت زندگی خالی هستند. ما با بوی سنجد عاشق می‌شدیم، اما در این نسل عشقی نمی‌بینید. در این کتاب گربه خانگی وجود دارد که آن هم توسط همین نسل عقیم می‌شود. حکایت خاصی است و این حکایت و تناقضات نسلی هم ادامه دارد.
داستان کتاب «شین بی شین» تجربه زندگی خودم و دخترم است و برای نگارش آن از مستندات تاریخی استفاده نکرده‌ام. آثار قبلی بیشتر مستند بودند، اما اثر سوم فضای معمولی دارد. البته بخش‌های تاریخی دارد و به‌طور مثال به مغول پرداخته‌ام و به زن ایرانی که همیشه در طول تاریخ کشورمان در معرض تجاوز بوده است. در مجموع رمان تازه‌ام زمان حال و حکایت زندگی خود ما را روایت می‌کند.[۲۸]
مخاطبان سه‌گانه
برای من افرادی که با این کتاب برقرار کردند، شگفت‌انگیز بود؛ چرا که می‌دیدم افراد با شخصیت‌ها و تیپ‌های مختلفی هستند، اما نکته جالب این بود که بیشتر این افراد کسانی بودند که انقلاب را به یاد داشتند و جوانان دهه ۴۰ و ۵۰ بودند. البته من کتاب را برای همه سنین نوشته بودم و سعی داشتم تا نگارش به‌گونه‌ای باشد که همه افراد را در برگیرد.[۷]
من از سال‌ها قبل درباره این موضوع کار کرده بودم و با توجه به علاقه‌ای که به رویدادهای سیاسی و اجتماعی معاصر داشتم، تقریباً اکثر کتاب‌های نوشته شده در این حوزه را مطاله می‌کردم. بنابراین طبیعی بود که تمایل داشته باشم بخشی از دریافت‌های شخصی خودم از رویدادهای پیرامونم را در قالب داستان بیان کنم. بنابراین، مطالعات خودم را روز به روز بیشتر کردم. به عنوان مثال، در زمینه زندگی محمدرضاشاه پهلوی، تمام مصاحبه‌های این شخص را مطالعه کردم؛ از کتاب‌های خاطرات شخص شاه و اطرافیانش شروع کردم تا رسیدم به مقالات و مطالبی تاریخی که در این باره توسط افراد مختلف نوشته شده است. همچنین تاریخ قدیم را خواندم و مجموع این‌ها یک نگاه تازه‌ای به من داد که فکر می‌کنم ایده اولیه رمان شاه بی‌شین از آن سر چشمه می‌گیرد.[۲]
دو روایت موازی
همزمان که در یک سوی ماجراهای زندگی شاه روایت می‌شود، در سوی دیگر، قصه خودم، پدرم، مادربزرگم و پدربزرگم هم در حاشیه زندگی شاه روایت می‌شود. یعنی موقعی که ماجرای کشف حجاب صورت می‌گیرد، ماجرای تولد من هم اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال، ماجرای مواجهه مادربزرگم با قضیه کشف حجاب، نمونه‌ای از رفتارهای اجتماعی در بطن جامعه را در مقابل این قضیه نشان می‌دهد و در سوی دیگر این ماجرا، تصویر تصمیم گیرندگان درباره آن موضوع نشان داده می‌شود که در راس آنها شاه قرار دارد. البته ارتباط ارگانیکی بین این وقایع در رمان وجود ندارد، ولی سعی شده تصویر کاملی از آن روزگار ارائه شود.[۲]
در «شاه بی‌شین» به نفع رمان کار کردم نه تاریخ
من معتقدم وظیفه رمان این نیست که اطلاعات تاریخی صرف به مخاطب بدهد. رمان هیچ وظیفه و مسئولیتی در این حوزه ندارد. بنابر این، من در همه جای این داستان سعی کردم به نفع رمان کار کنم نه به نفع تاریخ. برای من مهم این بود که از نگاه شاه حوادث تاریخی و اجتماعی را ببینم و این نگاه را به مخاطب هم انتقال دهم. فکر می‌کنم این نوع نگاه تا به حال در ادبیات داستانی معاصر کشورمان نبوده است، چون پیش از این اغلب اتوبیوگرافی هایی منتشر شده که در آنها افرادی مثل اسدالله علم به نقل خاطرات خود از خاندان پهلوی به ویژه محمدرضا شاه پرداخته‌اند. ولی من سعی کردم به نگاه‌های خصوصی شاه هم بپردازم. مانند نگاه به روابط خصوصی، طبیعت، زن، کودکی، آب و هوا و حیوانات و حتی به مصیبت‌های ریز و درشتی که شاه با آنها دست به گریبان بود. به عنوان مثال، من نمی‌خواستم درباره واقعه ۱۵ خرداد اطلاعات تاریخی دقیقی بدهم، چون این وظیفه مورخان است. من باید داستان می‌نوشتم و برای این کار باید به جزئیات رفتاری شاه بیشتر نزدیک شده و اشاره می‌کردم. برای من نقطه پیوند تاریخ معاصر با زندگی معاصر جذابیت بیشتری دارد و فکر می‌کنم این نقطه داستان‌پرداز و رمان‌ساز است.[۲]
پس زمینه پررنگ تاریخی و اجتماعی
فکر می‌کنم ایرادی که به کارهایی از این دست وارد است به همین بخش از کار مربوط می‌شود، چون در اغلب کارهایی که در این حوزه نوشته و منتشر می‌شود نگاه‌ها معمولاً به دو گونه سیاه یا سفید است و کمتر اتفاق می‌افتد که به بخش‌های خاکستری ماجراها هم پرداخته شود. من نخواستم وارد این بازی‌ها شوم، چون قضیه را شخصی دیدم و سعی کردم با آن شخصی هم برخورد کنم، چون معتقدم رمان زمانی اتفاق می‌افتد که برای نویسنده شخصی شده باشد و اگر این اتفاق نیفتد محال است کار موفقی خلق شود. بنابراین، شخصی‌شدن این رمان برای من مهم بود، چون بخشی از آن با زندگی خودم ارتباط داشت. می‌خواستم برداشت خودم از اتفاقات پیرامونی‌ام را در قالب رمان ارائه دهم. از طرف دیگر، معتقدم وظیفه رمان‌نویس قضاوت کردن نیست. مگر این که یک رمان تاریخی بنویسد و من نمی‌خواستم رمان تاریخی بنویسم.[۲]
جوایزی كه دریافت كرده‌ام ارزشمند است اما اگر بخواهیم با ذهن بازاری و بی‌رحمانه محاسبه كنیم، ۴ سال زمان صرف نوشتن «شاه بی شین» كردم و حق تالیف ناچیزی برای انتشار كتاب دریافت كردم. اگر زحمات و زمانی كه صرف نگارش آثارم كرده‌ام با رقم جایزه مقایسه شود، بسیار ناچیز بوده است.[۱۴]
حتی روشنفكران كشور نتوانسته‌اند كتاب «آه باشین» را نادیده بگیرند و بازخوردهای بسیاری از همین افراد داشته‌ام و اتفاقا اهالی ادبیات روشنفكری بیشتر بر روی این كتاب كار كرده‌اند و برای آن نقدهای زیادی نوشته‌اند.[۱۴]
این کتاب، اصلا کار کودک نبود؛ نوجوان هم به معنی متداولش نبود. مخاطبان این کتاب، جوانان هستند. نمی‌خواستم در این کتاب، روایت‌کننده صرف واقعه عاشورا باشم. اواخر دهه ۷۰ این کار که از چند روایت استفاده شود، رونق داشت؛ مثلا این که یزید یا ابن‌سعد بیاید و قصه‌اش را بگوید. خب یزید اعتقاد داشت که خودش بر حق است و باید امام(ع) را بکشد. اما این را نمی‌شد در کتاب گفت. بالاخره از نظر محتوایی چنین قید و محدودیت‌هایی وجود داشت و من سعی کردم با وجود همین محدودیت‌ها، قصه را از زوایای مختلف نگاه کنم. «سوار سوم» از این نظر، اولین اثر ادبی مذهبی، چند صدایی بود.
به‌نظرم «سوار سوم» با توجه به کارهایی که انجام دادم، حضور شخصیت‌های مختلف و دیگر عناصر، چارچوب رمان را دارد. پیش برد خط داستانی از نگاه و زوایای مختلف دیگر عاملی است که باعث می‌شود این کتاب را رمان بدانم. این کتاب از نظر قالب و شیوه روایت، رمان است و رمان مدرن هم هست. اما اینکه چقدر در آن از تخیل استفاده کرده‌ام، یک بحث دیگر است.
سعی کردم در «سوار سوم» بین استناد تاریخی و وجهه ادبی، تعادل ایجاد کنم. برای خودم شیوه روایت و فرم بیان بسیار مهم بود. در زمینه نثر، به علاوه سعی کردم تا جایی که می‌توانم از واژه‌های فارسی استفاده کنم. این نکته حتی در اسامی افراد هم رعایت شده است.[۲۹]
اصل سوژه این داستان مربوط به خبری است که سال‌ها پیش از تلویزیون شنیده‌ام. در آن خبر آمده بود که مادر شهیدی که در روستا زندگی می‌کرد گفته بود که همزمان با شهادت پسرش در جنگ تحمیلی اسب او نیز در روستا مرد. فکر کردم این خبر می‌تواند سوژه خوبی برای داستان باشد و بر اساس همین خبر رمان را نوشتم.[۳۰]
نویسنده در جلد اول این سه‌گانه با موضوع «شاه بی‌شین» به سوژه شخصی مثل محمدرضاشاه پرداخته است. البته نگاه کتاب بیشتر به این است که او چه انسانی بوده و شاید مثل هرکس دیگری احساسات، اشتباهات و مسائل دیگری داشته باشد. در این جلد سعی شده است به این موضوع که او چگونه حکومت کرد، چگونه ستمگری بود و ... پرداخته نشود. همچنین در کتاب دوم با عنوان «آه باشین» به این موضوع پرداخته شده است که محمدرضا پهلوی به‌عنوان یک انقلابی چه آرمان‌هایی داشت.
موضوع کتاب سوم، چگونگی سرنوشت نسل دهه ۴۰ و ۵۰ که هم در رژیم شاهنشاهی و هم در جمهوری اسلامی بودند است همچنین موضوع جنگ و دفاع مقدس نیز به آن اضافه می‌شود.[۷]
از منظر تاریخی اگر بخواهیم مقایسه‌ای بین سه اثر داشته باشیم، باید بگویم که جلد اول به روایت داستان از سال ۱۲۹۸، یعنی زمان تولد محمدرضا پهلوی، تا زمان مرگ او می‌پردازد. در جلد دوم، داستان زندگی شخصیت اصلی که یکی از انقلابیون بوده، از سال ۱۳۱۰ تا ۱۳۹۰ نقل می‌شود. در سومین جلد از این «سه‌گانه» روایت زندگی نسلی رقم می‌خورد که الآن باید بین ۴۵ تا ۵۵ سال سن داشته باشند. آخرین جلد از این سه‌گانه در پی این پرسش است که نسل ما چه وضعیتی در زمان انقلاب داشت، پس از انقلاب و در بحبوحه جنگ چه کار کرد، بعدها چه حوادثی را از سر گذراند و اکنون در چه وضعیتی به سر می‌برد.[۳۱]
«آهِ باشین» روایت‌کننده فعالیت یک مبارز انقلابی چپ با فضای فکری کمونیستی است که از دهه ۲۰ شمسی و بدو تولد شخصیت اصلی داستان آغاز می‌شود و تا سال ۹۰ ادامه دارد. در این رمان به‌نوعی به تناقضات و تفاوت‌های نسلی بین شخصیت اصلی و فرزندش اشاره شده است. کتاب «آه باشین» اطلاعات خوبی در اختیار خواننده قرار می‌دهد، به‌خصوص در حوزه مردم‌شناسی و علومی که کمتر به آن ورود پیدا کرده‌اید اطلاعات نویسنده مشخص می‌شود. به وضوح مشخص است مزینانی قبل از نگارش داستان‌هایش بر روی مسائل تاریخی جستجوی بسیار می‌کند و این آثار را پدید می‌آورد. در حالی‌که در «آه باشین» بار اصلی داستان در گذشته نهاده شده و چندین نسل را روایت می‌کند ترفند نویسنده در نگارش به‌گونه‌ای است که هیچ‌گونه فلش‌بک و روزنه به گذشته به‌نظر نمی‌رسد. ظرفیت‌هایی در داستان انقلاب وجود داشت که تابه‌حال استفاده نشده، قوت اصلی کار مزینانی نثرکار و توصیفات آن است و هرکس خود را در قسمتی از کتاب بیشتر از قسمت دیگر احساس می‌کند. رمان «آه باشین» به غیر از برگزیدگی در بزرگترین جایزه ادبی کشور یعنی جایزه ادبی جلال آل‌احمد، در جشنواره داستان انقلاب نیز برگزیده شده است.[۳۲]
در این سفرنامه، نويسنده با يک عكاس و يک راننده سفر خود را آغاز می‌كند و در شاهرود با يک راهنما كه به آنها می‌پيوندد سفر چهار نفره خود را به كوير ادامه می‌دهد. به باور اهالی كوير، سرزمين بين كاشان و سمنان در قديم سراسر دريا بوده است. كشتی‌ها از كاشان حركت كرده و در ساحل سمنان پهلو می‌گرفته‌اند. با شنيدن اين نكته، خاطرهٔ دريايی گمشده ذهن و خيال نويسنده را مشغول می‌كند و در طول سفر خود سعی می‌كند تاريخ را در مكان‌های مختلفی كه به آنجا می‌رود مشاهده كند. تصاويری كه به همراه مطالب در كتاب آورده شده، هم بيانگر لحظاتی از زندگی مردم كوير و هم بيانگر زندگی خود كوير است.[۳۳]
«نيمروز» يكي از نام‌های قديمی سرزمين سيستان است. اين‌بار، مسافر سرزمين‌های دور در مكان و زمان، كه به همراه یک عكاس و يک راننده سفر خود را آغاز كرده است قصد آن دارد تا كوله‌بار سفرنامه خود را كه از توصيف طبيعت نه چندان ملايم سيستان، از مردم و زندگی آنها، از رود هيرمند و سدهای آن، از درياچه هامون، از كپرهای صيادان، از قحطي‌های طولانی، از دشت بادهای ١٢٠ روزه- بادهايی كه سرعتشان گاه به ١٢٦ كيلومتر در ساعت می‌رسد و هديه‌شان برای باغ‌ها، خانه‌ها، گهواره بچه‌ها، ظرف‌های غذا و حتی چشم‌ها و گوش‌ها همواره شن است از گرمای خشک آن سرزمين و... آكنده است در برابر خوانندگان بگشايد. شايد تصاوير زنده و گويايی كه در اين كوله‌بار آورده شده است خوانندگان را از تحمل رنج سفری چنين دور و دشوار برهاند.[۳۳]
«شاعر راز و شیراز» کتاب دیگری است از مجموعه «تازه‌هایی از ادبیات کهن برای نوجوانان» که از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول زندگینامه و برخی از مهم‌ترین حوادث روزگار حافظ در قالب شش داستان بازگو می‌شود. داستان‌ها عبارتند از" : حافظ و شاه شیخ"، "حافظ و امیر مبارز"، "حافظ و شاه شجاع"، "حافظ و سلطان زین العابدین"، "حافظ و تیمور "و "حافظ و شاه منصور ."این داستان ها با اشعاری از حافظ همراه است. در بخش دوم کتاب، برخی از واژه‌ها و اصطلاحات و تعبیرهای غزل‌های حافظ با اشاره به اصل اشعار برای نوجوانان و جوانان شرح و معنی شده است.[۳۴]
حکایت رُمان، نگاه قدسی است به شهید و خانواده او که مدام در زمان‌های جنگ تکرار می‌شوند و مکرر نیستند. داستان این کتاب حکایت خانواده‌ای در یکی از روستاهای کشور است که تنها پسر آنها به جبهه رفته است. پسر بارها از جبهه نامه نوشته و از ننه ربابه و اسبش پرسیده بود و خانواده‌اش نیز به او اطمینان داده بودند که همه چیز خوب است.
مزینانی در «پائیز در قطار» علاوه بر پرداختن به موضوع جنگ و جبهه و حضور جوانان و نوجوانان و ساختار خانواده ایرانی و نقش اعضای خانواده پرداخته و عاطفه خانوادگی، وابستگی خانواده در ایران را به زیبایی به تصویر کشیده است. این رُمان برنده بیستوچهارمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در بخش کودک و نوجوان شده و همچنین در همان سال جایزه جشنواره غنی پور را نیز به خود اختصاص داده است. رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سریلانکا با همکاری مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی، این کتاب را در چارچوب طرح تاپ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی توسط لافیر مدنی به زبان تامیلی ترجمه و در کشور سریلانکا منتشر کرد.[۳۵]
همچنین ترجمه "پائیز در قطار" توسط الکساندر اندروشکین در نشریه معتبر ادبیات خارجی روسیه منتشر شده است. این نشریه به گفته مترجم از ۲۰سال پیش تاکنون آثاری از ادبیات غرب را منتشر کرده است و تنها اثر ایرانی منتشر شده در آن اشعاری از فروغ فرخزاد بوده است. به این ترتیب "پائیز در قطار" اولین نثر ایرانی است که در این نشریه معتبر با قدمت بیش از ۵۰ سال به چاپ رسیده است.
ترجمه روسی "پاییز در قطار" به همراه تصاویری از کتاب در صفحات ۱۹۵ تا ۲۲۲ شماره هشتم سال ۲۰۱۰ نشریه ادبیات خارجی آمده است.این رمان در بیستوچهارمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در بخش کودک و نوجوان به عنوان برگزیده انتخاب شد.[۳۰]
