گشودن رمان
گشودن رمان به قلم حسین پاینده کتابیست با موضوع «رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی» که می‌کوشد روشی را برای نقد رمان مبتنی بر تبیین و تحلیل صحنه آغازین و با تکیه بر دو عنصر «پرسشگری» و «گفتگوی خواننده با رمان» ارائه دهد. این کتاب در سال۱۳۹۳ برنده جایزه ادبی جلال آل‌احمد در بخش نقد ادبی شد.
| گشودن رمان | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | حسین پاینده |
| ناشر | مروارید |
| محل نشر | تهران مکان ناشر فارسی: تهران |
| تاریخ نشر | چاپ پنجم بهار۱۴۰۰ |
| تعداد صفحات | ۴۲۰ |
| موضوع | بررسی رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی |
| زبان | فارسی |
نویسنده که بخش آغازین اثر خود آن را به جای «مقدمه» یا «پیشگفتار»، «گشودن این کتاب» نام‌گذاری کرده است، هدف از تالیف کتاب را پیشنهاد روشی برای نقد رمان عنوان کرده و نوشته «روشی که مبتنی بر خوانش تحلیلی صفحه آغازین و معلوم کردن ربط آن به بقیه رمان است و با تمرکز بر ساختار رمان انجام می‌شود»[۱]
وی در ادامه، منتقد واقعی رمان را کسی معرفی می‌کند که از مهارت گفت‌وگوی پرسشگرانه و انتقادی با متن برخوردار باشد و می‌نویسد «این کتاب کوششی است برای ابهام‌زدایی از نقد ادبی از طریق معرفی یک روش نقادانه و کاربرد آن در خوانش رمان‌های متعدد به منظور ارائه نمونه و الگوی عمل.»[۲]
نگارنده در معرفی اثر خود، مخاطب این کتاب را منتقدان ادبی و رمان‌نویسان دانسته و تاکید کرده که نقد ادبی بدون روش، کاری عامیانه است که اطلاق عنوان نقد به آن خطاست و باید شبه‌نقد نامیدش. از این رو سعی کرده مفاهیم و روش‌شناسی را مطرح کند که از هرگونه شبه‌نقد فاصله بگیرد و به جای داوری‌های شخصی به بررسی جدی و دقیق متن با تکیه بر نظریه‌های علوم انسانی بپردازد.[۳] این کتاب با ۴۲۰صفحه، دارای ده فصل، سه ضمیمه، فهرست منابع و نمایه است.
- فصل اول: گشودن بوف کور
- فصل دوم: گشودن تنگسیر
- فصل سوم: گشودن مدیر مدرسه
- فصل چهارم: گشودن شازده احتجاب
- فصل پنجم: گشودن سووشون
- فصل ششم: گشودن ثریا در اغما
- فصل هفتم: گشودن جزیره سرگردانی
- هشتم گشودن: چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم
- فصل نهم: گشودن آزاده خانم و نویسنده‌اش
- فصل دهم: سرخی تو از من
درباره فصول کتاب
نگارنده در خصوص ساختار این کتاب نوشته، همه فصل‌ها روش‌شناسی واحدی دارند: یعنی فصل با یک مبحث نظری در نقد ادبی شروع می‌شود. سپس صحنه آغازین رمان بر اساس مبحث نظریه مطرح شده در ابتدای همان فصل، تحلیل می‌شود. در نهایت رمان با برقراری پیوند بین صحنه آغازین با سایر بخش‌ها مورد نقد و ارزیابی قرار می‌گیرد. به عبارتی، خواننده ضمن آشنایی با مفاهیم نقادانه، با نحوه کاربرد آن مفاهیم در نقد عملی رمان آشنا می‌شود.
رمان‌هایی که پاینده برای نقد انتخاب کرده، طیف متنوعی از سبک‌ها در دوره‌های مختلف رمان‌نویسی ایرانی را شامل می‌شود. رمان‌هایی از نویسندگان نسل اول و دوم رمان‌نویسی ایران چون صادق هدایت، صادق چوبک، جلال آل‌احمد، هوشنگ گلشیری و سیمین دانشور و رمان‌نویسان متأخرتر مانند اسماعیل فصیح، زویا پیرزاد، رضا براهنی و سپیده شاملو.
کارکرد و شیوه تحلیل عناصر رمان مانند شخصیت، منظر روایی، کشمکش، حال‌وهوا و امثال آن و نیز مباحثی چون نظریه‌های ادبی متأخر مانند بینامتنیت، مرگ مؤلف، روایت‌شناسی، پسامدرنیسم و غیره از جمله مباحث نظری است که نویسنده با توجه به رمان‌های برگزیده آن‌ها را در لابه‌لای این کتاب آورده است.
نویسنده در بخش ضمیمه کتاب بیان می‌کند که روش پیشنهاد شده در این کتاب برای نقد داستان کوتاه و نقد فیلم سینمایی نیز کاربرد دارد. از این رو به عنوان نمونه، داستان کوتاه سه قطره خون از صادق هدایت و نیز فیلم سینمایی هامون ساخته داریوش مهرجویی را با همان روشی که در این کتاب برای نقد رمان به کار رفته، نقد کرده است. در ضمیمه سوم نیز، شرح یکصد اصطلاح پرکاربرد در نقد رمان که در کتاب حاضر استفاده شده، آورده شده است.
گشودن رمان، در سال۱۳۹۳ و در هفتمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در بخش نقد ادبی، برنده جایزه شد.[۴]
درباره نویسنده
حسین پاینده متولد ۲۸شهریور۱۳۴۱ در تهران است. وی نویسنده، منتقد ادبی، منتقد فیلم و استاد نظریه و نقد ادبی دانشگاه علامه طباطبایی است.
پاینده دوره دبیرستان را در انگلستان گذراند و یك سال پس از انقلاب به كشور بازگشت. لیسانس ادبیات انگلیسی را در سال۱۳۶۸ از دانشگاه علامه طباطبایی گرفت و در سال۱۳۷۰ فوق‌لیسانس خود را در رشته ادبیات انگلیسی از دانشگاه تهران دریافت کرد. او از همان سال به عنوان عضو هیأت علمی به استخدام دانشگاه علامه‌طباطبایی درآمد. سپس در سال۱۳۷۵ برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت. وی در سال۱۳۸۰ و پس از گرفتن دکتری در زمینه نظریه و نقد ادبی به كشور بازگشت و در حال حاضر استاد دانشگاه علامه‌طباطبایی است.[۵]
پاینده از معدود استادانی است که مباحث تئوریكش را وارد ادبیات روز و نقد آن کرده و در مطبوعات و نقد آثار ادبیات فارسی فعالیت پررنگی دارد. وی چند جلد كتاب درباره ادبیات داستانی معاصر فارسی نوشته است. مجموعه سه‌جلدی «داستان كوتاه در ایران» او را می‌توان یكی از مهم‌ترین تألیفات وی درباره تاریخ نقد و نظریه ادبی ایران دانست. این استاد ادبیات، منتقد فیلم هم است و برخی فیلم‌های مهم تاریخ سینمای ایران را نقد کرده است.
وی تاکنون در شورای علمی مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، شورای گروه ادبیات معاصر در فرهنگستان زبان و ادب فارسی و گروه پژوهشی نقد روانکاوانه در فرهنگستان هنر، عضو بوده است.[۶]
مقالات و کتب تألیفی و ترجمه‌ای متعددی از پاینده در نشریات مختلف به چاپ رسیده است. «مجموعه نظریه و نقد ادبی» تحت سرپرستی او تاكنون در هشت مجلد و توسط چهار ناشر منتشر شده است که به شماری از آن‌ها اشاره می‌شود:
آثار تألیفی
- گشودن رمان: رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی
- داستان کوتاه در ایران، جلد اول: داستان‌های رئالیستی و ناتورالیستی
- داستان کوتاه در ایران، جلد دوم: داستان‌های مدرن
- داستان کوتاه در ایران، جلد سوم: داستان‌های پسامدرن
- رمان پسامدرن و فیلم: نگاهی به ساختار و مضامین فیلم میکس
- نقد ادبی و دموکراسی: جستارهایی در نظریه و نقد ادبی جدید
- نقد ادبی و مطالعات فرهنگی: قرائتی نقادانه از آگهی‌های تجاری در تلویزیون ایران
- گفتمان نقد: مقالاتی در نقد ادبی
- درآمدی بر ادبیات
- گفتمان نقد (چاپ جدید)
- نظریه و نقد ادبی، درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای، جلددوم
- ارتباطات و مطالعات فرهنگی در ایران
پانویس
منابع
- پاینده، حسین (۱۴۰۰). گشودن رمان. تهران: مروارید. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۹۱-۲۶۶-۸.
پیوند به بیرون
- «دو رمان برنده هفتمین جایزه ادبی جلال مشخص شد». همشهری آنلاین، ۴آذر۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۴اردیبهشت۱۴۰۱.