گشودن رمان
گشودن رمان به قلم حسین پاینده کتابیست با موضوع «رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی» که می‌کوشد روشی را برای نقد رمان مبتنی بر تبیین و تحلیل صحنه آغازین و با تکیه بر دو عنصر «پرسشگری» و «گفتگوی خواننده با رمان» ارائه دهد. این کتاب در سال۱۳۹۳ برنده جایزه ادبی جلال آل‌احمد در بخش نقد ادبی شد.
| گشودن رمان | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | حسین پاینده |
| ناشر | مروارید |
| محل نشر | تهران مکان ناشر فارسی: تهران |
| تاریخ نشر | چاپ پنجم بهار۱۴۰۰ |
| تعداد صفحات | ۴۲۰ |
| موضوع | بررسی رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی |
| زبان | فارسی |
نویسنده که بخش آغازین اثر خود آن را به جای «مقدمه» یا «پیشگفتار»، «گشودن این کتاب» نام‌گذاری کرده است، هدف از تالیف کتاب را پیشنهاد روشی برای نقد رمان عنوان کرده و نوشته «روشی که مبتنی بر خوانش تحلیلی صفحه آغازین و معلوم کردن ربط آن به بقیه رمان است و با تمرکز بر ساختار رمان انجام می‌شود»[۱]
وی در ادامه، منتقد واقعی رمان را کسی معرفی می‌کند که از مهارت گفت‌وگوی پرسشگرانه و انتقادی با متن برخوردار باشد و می‌نویسد «این کتاب کوششی است برای ابهام‌زدایی از نقد ادبی از طریق معرفی یک روش نقادانه و کاربرد آن در خوانش رمان‌های متعدد به منظور ارائه نمونه و الگوی عمل.»[۲]
نگارنده در معرفی اثر خود، مخاطب این کتاب را منتقدان ادبی و رمان‌نویسان دانسته و تاکید کرده که نقد ادبی بدون روش، کاری عامیانه است که اطلاق عنوان نقد به آن خطاست و باید شبه‌نقد نامیدش. از این رو سعی کرده مفاهیم و روش‌شناسی را مطرح کند که از هرگونه شبه‌نقد فاصله بگیرد و به جای داوری‌های شخصی به بررسی جدی و دقیق متن با تکیه بر نظریه‌های علوم انسانی بپردازد.[۳] این کتاب با ۴۲۰صفحه، دارای ده فصل، سه ضمیمه، فهرست منابع و نمایه است.
- فصل اول: گشودن بوف کور
- فصل دوم: گشودن تنگسیر
- فصل سوم: گشودن مدیر مدرسه
- فصل چهارم: گشودن شازده احتجاب
- فصل پنجم: گشودن سووشون
- فصل ششم: گشودن ثریا در اغما
- فصل هفتم: گشودن جزیره سرگردانی
- هشتم گشودن: چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم
- فصل نهم: گشودن آزاده خانم و نویسنده‌اش
- فصل دهم: سرخی تو از من
درباره فصول کتاب
نگارنده در خصوص ساختار این کتاب نوشته، همه فصل‌ها روش‌شناسی واحدی دارند: یعنی فصل با یک مبحث نظری در نقد ادبی شروع می‌شود. سپس صحنه آغازین رمان بر اساس مبحث نظریه مطرح شده در ابتدای همان فصل، تحلیل می‌شود. در نهایت رمان با برقراری پیوند بین صحنه آغازین با سایر بخش‌ها مورد نقد و ارزیابی قرار می‌گیرد. به عبارتی، خواننده ضمن آشنایی با مفاهیم نقادانه، با نحوه کاربرد آن مفاهیم در نقد عملی رمان آشنا می‌شود.
رمان‌هایی که پاینده برای نقد انتخاب کرده، طیف متنوعی از سبک‌ها در دوره‌های مختلف رمان‌نویسی ایرانی را شامل می‌شود. رمان‌هایی از نویسندگان نسل اول و دوم رمان‌نویسی ایران چون صادق هدایت]]، صادق چوبک، جلال آل‌احمد، هوشنگ گلشیری و سیمین دانشور و رمان‌نویسان متأخرتر مانند اسماعیل فصیح، زویا پیرزاد، رضا براهنی و سپیده شاملو.
کارکرد و شیوه تحلیل عناصر رمان مانند شخصیت، منظر روایی، کشمکش، حال‌وهوا و امثال آن و نیز مباحثی چون نظریه‌های ادبی متأخر مانند بینامتنیت، مرگ مؤلف، روایت‌شناسی، پسامدرنیسم و غیره از جمله مباحث نظری است که نویسنده با توجه به رمان‌های برگزیده آن‌ها را در لابه‌لای این کتاب آورده است.
نویسنده در بخش ضمیمه کتاب بیان می‌کند که روش پیشنهاد شده در این کتاب برای نقد داستان کوتاه و نقد فیلم سینمایی نیز کاربرد دارد. از این رو به عنوان نمونه، داستان کوتاه سه قطره خون از صادق هدایت و نیز فیلم سینمایی هامون ساخته داریوش مهرجویی را با همان روشی که در این کتاب برای نقد رمان به کار رفته، نقد کرده است. در ضمیمه سوم نیز، شرح یکصد اصطلاح پرکاربرد در نقد رمان که در کتاب حاضر استفاده شده، آورده شده است.
گشودن رمان، در سال۱۳۹۳ و در هفتمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در بخش نقد ادبی، برنده جایزه شد.[۴]
پانویس
منابع
- پاینده، حسین (۱۴۰۰). گشودن رمان. تهران: مروارید. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۹۱-۲۶۶-۸.
پیوند به بیرون
- «دو رمان برنده هفتمین جایزه ادبی جلال مشخص شد». همشهری آنلاین، ۴آذر۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۴اردیبهشت۱۴۰۱.