بدیع‌الزمان فروزانفر
| بدیع‌الزمان فروزانفر | |
|---|---|
 | |
| نام اصلی | محمدحسین بُشرویه‌ای |
| زادروز | ۱۴ شهریور ۱۲۷۶ه.خ بُشرویه |
| پدر و مادر | آقا شیخ علی بُشرویه‌ای |
| مرگ | ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۹ (۷۳سالگی) تهران |
| جایگاه خاکسپاری | باغ طوطی (صحن شاه عبدالعظیم) |
| لقب | شیخ عبدالجلیل ضیاء[۱] |
| پیشه | پژوهشگر و استاد زبان و ادبیات فارسی، عضو فرهنگستان زبان‌وادب ایران |
| دلیل سرشناسی | استاد برجستهٔ زبان و ادبیات فارسی |
بدیع‌الزمان فروزانفر استاد زبان و ادبیات فارسی، منتقد و پژوهشگر ادبی، مصحح، مترجم، شاعر و سیاست‌ورز معاصر است.
داستانک
تشبیه به فروزانفر
نصرالله فلسفی می‌گفت: اول بار، که عیسی صدیق‌اعلم، وزیر فرهنگ شد، با سعید نفیسی و بدیع‌الزمان فروزانفر و عباس اقبال برای تبریک‌گویی به منزلش رفتیم. پاییز بود و هوا کمی سرد و فروزانفر پالتو داشت. موقع خداحافظی، صدیق‌اعلم به احترام مقام علمی فروزانفر پالتوی او را برداشت تا بر او بپوشاند. فروزانفر، که از وزرای پیش از صدیق چنین ادبی ندیده بود، از پوشیدن پالتو اِبا و خود را کج و دور می‌کرد و می‌کوشید که پالتو را از صدیق بگیرد و شخصا بر تن کند. صدیق برای آرام کردنِ فروزانفر گفت: اشکالی ندارد، بگذارید بر شما بپوشانم. این‌کار از آدابِ جدید است و وظیفۀ میزبان. من هم وقتی به آمریکا رفته بودم، به دیدن فورد متمول رفتم. او، با وجود تفاوت سن و مقام خود، پالتوی مرا گرفت و من پوشیدم. پس از خروج از خانۀ صدیق، فروزانفر گفت: رفقا دیدید که صدیق چه بدجنسی‌ای کرد. پرسیدیم: مگر چه کرد؟ گفت: مرا به خودش تشبیه کرد و خودش را به فورد[!] (مجلهٔ آینده)
زندگی و تراث
سوانح عمر
- ۱۲۷۶ ه.ش: در بشرویه، یکی از شهرهای استان خراسان جنوبی، در خانواده‌ای از اهل علم، دیده به جهان گشود. (سال ۱۲۸۳ هم به عنوان سال تولد وی ذکر شده است.)
- ۱۲۹۷: در ۲۴ سالگی (به روایتی ۱۶ سالگی) به مشهد رفت و از محضر درس ادیب نیشابوری و دیگر علما بهره برد.
- ۱۲۹۸: قصیدۀ بهاریه‌ای در مدح احمد قوام، والی خراسان سرود و صله و پاداش به همراه لقب « بدیع‌الزمان» از وی دریافت کرد.
- ۱۳۰۳: آغاز اقامت در تهران.
- ۱۳۰۵: به سمت معلمی مدرسه دارالفنون منصوب شد و به تدریس فقه و عربی پرداخت.
- ۱۳۱۲: اولین اثر خود را با عنوان سخن و سخنوران در دو جلد تالیف کرد.
- ۱۳۱۸تا۱۳۱۳: معاونت دانشکده معقول و منقول (الهیات) را بر عهده گرفت.
- ۱۳۱۴: کتاب رساله در تحقیق احوال زندگانی مولانا جلال‌الدین‌محمد، مشهور به مولوی را نوشت که در حکم رساله‌ای برای ورود به کار علمی دانشگاه‌ها بود.
- ۱۳۱۴: به اخذ گواهینامۀ دکتری از دانشگاه نائل آمد.
- ۱۳۱۵: ریاست موسسۀ وعظ و خطابه را بر عهده گرفت و سالیان دراز این مسئولیت را عهده‌دار بود.
- ۱۳۱۵: وفات مادر فروزانفر
- ۱۳۱۷: با خانم «رخشنده گل‌گلاب» ازدواج کرد که حاصل آن، سه فرزند به نام‌های «نوشین»، «فرانک» و «شیرین» شد؛ شیرین فرزند خردسال فروزانفر در پنج‌سالگی دار فانی را وداع گفت.
- ۱۳۱۸: به رتبۀ استادی دانشگاه ارتقاء پیدا کرد.
- ۱۳۱۸: کتاب خلاصۀ مثنوی را تالیف و شرح نمود.
- ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۶: ریاست دانشکدۀ معقول و منقول (الهیات)
- ۱۳۲۷: کتاب دستور زبان فارسی را به همراه چهار تن از استادان برجستۀ دانشگاه نوشت.
- ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۱: نمایندۀ انتصابی مجلس سنا و سپس مجلس موسسان گردید.
- ۱۳۳۳: کتاب مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی را نوشت.
- ۱۳۳۴: کتاب احادیث مثنوی را تالیف کرد.
- ۱۳۳۵: پدر فروزانفر، آقا شیخ‌علی احمدی دار فانی را وداع گفت.
- ۱۳۳۶تا ۱۳۴۶: کتاب ده جلدی کلیات شمس را تصحیح کرد.
- ۱۳۳۸: قصیده‌ای ۳۲ بیتی در مدح امام رضا (ع) با عنوان «باغ رضوان» سرود.
- ۱۳۴۰: کتاب شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری را نوشت.
- ۱۳۴۶: عنوان استاد ممتاز دانشگاه به وی اعطا شد.
- ۱۳۴۶: بعد از عمری فعالیت علمی از دانشگاه بازنشسته شد.
- ۱۳۴۶: جلد اول مثنوی شریف را تالیف کرد. جلد دوم و سوم آن را هم، تا سال ۱۳۴۹ نوشت که مجموعا شرح ۳۰۱۲ بیت از دفتر اول مثنوی است.
- ۱۳۴۶ تا ۱۳۴۹: ریاست کتابخانۀ سلطنتی را بر عهده داشت.
- ۱۳۴۹: پس از یک عمر تلاش و کوشش، دار فانی را وداع گفت.[۲]
آثار و منبع‌شناسی
۳۷ عنوان کتاب (اعم از تألیف، تصحیح و ترجمه)
۱۰۶ عنوان مقاله و اشارات (این مقاله‌ها در کتاب مقاله‌های فروزانفر و کتاب از خاطر و خط استاد گردآوری و چاپ شده است).
۱۰۷ عنوان شعر که در دیوان فروزانفر چاپ ۱۳۸۲ گردآوری و چاپ شده است.
۴۱ عنوان رساله فوق‌لیسانس و دکتری با راهنمایی استاد تألیف شده است.
(تالیف، تصحیح، ترجمه)
۱۲۹۶: [صرف و نحو عربی] خطی. موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ۱۰۴ ص. (به‌شماره ۸۸۰۴)
۱۲۹۹: [شعر و شاعری]. خطی. موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ۸۴ ص. (ضمن یادداشت‌ها)
۱۳۰۶: منتخبات شاهنامه، تهران، ۷۲ ص، سربی، جیبی.
۱۳۰۸-۱۲: سخن و سخنوران (شرح‌حال و منتخب اشعار شعرای خراسان و ماوراءالنهر از ابتدای قرن سوم تا اواخر قرن ششم). تهران، شرکت سهامی طبع کتاب، ۲ جلد، ح+ ۳۹۰+۷+۴+۴۲۷ ص. چاپ ۴ [دو جلد در یک جلد]، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۹، ۷۱۳ص.
۱۳۱۳: آیات منتخبه از کلام‌الله مجید، مخصوص سال‌های پنجم و ششم دبستان‌ها. تهران، شرت مطبوعات و شرکت محدود طبع کتاب (مصوب شورای عالی فرهنگ)، چاپ اول، ۱۳۱۳، چاپ ۵، ۱۳۲۸.
۱۳۱۵: رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی. تهران، چاپخانه مجلس، ۱۹۲ ص. چاپ ۴، تهران، انتشارات زوار، ۱۳۶۱، س+۲۳۶ ص. این اثر به ترکی ترجمه و چاپ شده است.
۱۳۱۷: مباحثی از تاریخ ادبیات ایران، از سامانیان تا سلجوقیان، تهران، سلسله انتشارات دانشکده معقول و منقول، ۱۷۹ ص. چاپ دوم، از طاهریان تا سلجوقیان. به‌کوشش عنایت‌الله مجیدی، تهران، دهخدا، ۱۳۵۴، ۲۷+ ۴۱۲ص. چاپ سوم، با عنوان تاریخ ادبیات ایران بعد از اسلام تا پایان تیموریان، تهران، انتشارت سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد، ۱۳۸۳، ۶۳۶ص.
۱۳۱۷: تاریخ ادبیات ایران بعد از اسلام تا دوره مغول (تقریر کلاسی، ۱۳۱۶)، چاپ نشده است.
۱۳۱۸-۱۹: واژه‌های نو فرهنگستان. [تألیف و تصویب فروزانفر و اعضاء فرهنگستان ایران]. تهران، شماره ۷.
۱۳۱۹: فرهنگ تازی به پارسی. جلد اول [الف-د]. تهران، فرهنگستان ایران، ۳۶۶ ص.
۱۳۲۱: خلاصه مثنوی، به‌انتخاب و انضمام تعلیقات و حواشی. [تهران] وزارت فرهنگ، یج+ ۲+ ۳۰۱ ص. چاپ دوم، تهران، دانشگاه سپاهیان انقلاب ایران، [بی‌تاریخ].
۱۳۲۷: اشعار مثنوی متضمن آیات قرآنی به اشارت یا تضمین. [شامل ۶۲۱ مورد] ۱۳۱ ص، چاپ نشده است.
۱۳۲۸: دیوان اشرف غزنوی ملقب به اشرف. تصحیح محمد تقی مدرس رضوی [با اصلاحات دهخدا و فروزانفر] تهران، دانشگاه تهران، ش ۷۳، عب+ ۳۸۴ ص.
۱۳۲۸-۹:دستور زبان فارسی [دستور پنج‌استاد، برای مدارس]. تهران، ناشر: علی‌اکبر علمی، ۲ جلد. ۱۵۰+۱۳۵ ص. [تألیف فروزانفر و چهار نفر از دانشمندان].
۱۳۳۰: فیه ما فیه. از گفتار مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی. تهران، دانشگاه تهران، ش ۱۰۵، یج+ ۳۸۵ ص. چاپ ۲، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۸.
۳۸- ۱۳۳۳: معارف. (مجموعه مواعظ و سخنان سلطان‌العلماء بهاءالدین محمد بن حسین خطیبی بلخی مشهور به بهاءولد). [تهران] وزارت فرهنگ- اداره کل انطباعات، ما + ۵۰۱ + یج+ ۴۱۶ ص. چهار جلد در دو جلد. چاپ افست. تهران، طهوری، ۱۳۵۲.
۱۳۳۳: مآخذ قصص تمثیلات مثنوی. [تهران]. دانشگاه تهران (ش ۲۱۴)، د+ ۲۶۵ ص. چاپ ۲، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۷.
۱۳۳۴: زنده بیدار (حی بن یقظان). اثر ابن‌طفیل، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ش ۸ – مجموعه آثار فلسفی، ۱۸۴ ص. چاپ ۳، ۱۳۵۱ [مشتمل بر ترجمه متن زنده بیدار، ترجمه قصه حی بن یقظان ابن‌سینا، ترجمه قصه غربة‌الغربیة سهروردی].
۱۳۳۴:احادیث مثنوی. تهران، دانشگاه تهران، (ش ۲۸۳)، یب+ ۲۷۴ ص. چاپ ۳، امیرکبیر، ۱۳۶۱.
۱۳۳۵: فارسی (قرائت فارسی و دستور زبان). برای سال اول دبیرستان‌ها. تألیف فروزانفر و چهار نفر از دانشمندان. تهران، اقبال.
۱۳۳۵: قرائت فارسی و دستور زبان. برای سال سوم دبیرستان‌ها. تألیف فروزانفر و چهار نفر از دانشمندان، تهران، اقبال، ۲۰۰ ص.
۱۳۳۶: قرائت فارسی و تاریخ ادبیات. برای سال چهارم دبیرستان‌ها. تألیف فروزانفر و چهار نفر از دانشمندان، تهران، اقبال، ۲۱۲ ص.
۴۸- ۱۳۳۶: کلیات شمس یا دیوان کبیر. از گفتار جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی. تهران، دانشگاه تهران، ده جلد [تصحیح فروزانفر با مشارکت امیرحسین یزدگردی و حسین کریمان]، چاپ ۴، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۷.
۱۳۳۹: معارف، مجموعه مواعظ و کلمات سید برهان‌الدین محقق ترمذی. به همراه تفسیر سوره محمد و فتح. تهران، وزارت فرهنگ، اداره کل نگارش، کو+ ۲۳۵ص. چاپ دوم. تهران، سروش، ۱۳۷۷.
۴۰ -۱۳۳۹: شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری. تهران، انجمن آثار ملی (ش ۴۱)، هشت+ ۵۴۰+۱۳۴ ص. چاپ افست، تهران، دهخدا، ۱۳۵۳.
۱۳۳۹: استنساخ مقالات شمس تبریزی. خطی. موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، در دو جلد. (به شماره ۸۷۹۸).
۱۳۴۳: ترجمه کامل قرآن مجید. چاپ نشده است.
۱۳۴۵:ترجمه رساله قشریه. تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ش ۲۶۳ مجموعه متون فارسی، ش ۳۳، ۸۴+ ۸۳۸ ص. چاپ ۲، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۱.
۸- ۱۳۴۶: شرح مثنوی شریف. تهران، دانشگاه تهران (ش ۱۱۴۶)، گنجینه تحقیقات ایرانی، ش ۳، ۳ جلد، [مشتمل بر شرح ابیات از ۱ تا ۳۰۱۲]. چاپ سوم، زوار، ۱۳۶۷.
۱۳۴۷: مناقب اوحدالدین حامدبن ابی الفخر کرمانی. تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ش ۳۰۲- مجموعه متون فارسی- ش ۳۸، ۳۱۶ص.
۱۳۴۹: مصباح‌الارواح. اثر شمس‌الدین محمد بردسیری کرمانی. با مقدمه ایرج افشار. [تهران]. دانشگاه تهران، ش ۱۲۸۶ – گنجینه متون ایرانی – ش ۷۰، ۱۲۴ص.
۱۳۵۱: مجموعه مقالات و اشعار استاد بدیع‌الزمان فروزانفر. با مقدمه عبدالحسین زرین‌کوب، به‌کوشش عنایت‌الله مجیدی، تهران، دهخدا، جلد اول، بیست و پنج+ ۴۷۶ ص.
چاپ دوم، با عنوان مقاله‌های فروزانفر با افزودن ۲۸ مقاله جدید، به‌کوشش عنایت‌الله مجیدی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۲، ۶۰۲ ص.
۱۳۶۸: بدیع‌الزمان فروزانفر- مجموعه اشعار. با مقدمه شفیعی‌کدکنی. به‌کوشش عنایت‌الله مجیدی. تهران، طهوری، ۱۸۸ ص.
۱۳۷۴: فرهنگ فروزانفر، شامل اصطلاحات عرفانی، کلام، طب، نجوم، فقه، موسیقی. تدوین مریم‌السادات رنجبر. تهران، نشر پرسش، ۷۰۲ ص.
۱۳۸۳: دیوان فروزانفر. به‌کوشش عنایت‌الله مجیدی، با مقدمه دکتر شفیعی‌کدکنی، تهرانز سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۲، ۳۶۶ ص.
۱۳۸۴: از خاطر و خط استاد (تقریرات کلاسی). به‌کوشش عنایت‌الله مجیدی. با گفتاری از دکتر حسینعلی هروی، جلد اول، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۳، ۴۵۲ص.[۳]
پانویس
- ↑ «آشنایی با بدیع‌الزمان فروزانفر».
- ↑ احوال و آثار بدیع‌الزمان فروزانفر، به‌کوشش علیرضا رفعتی، صص ۱۷ و ۱۸
- ↑ مجله بخارا، ش۸۴، ص ۶۱تا۶۷.
منابع
- مجله آینده، سال۱۳۶۲،ش ، ص۴۳۳.
- رفعتی، علیرضا (۱۳۸۳)احوال و آثار بدیع‌الزمان فروزانفر، به کوشش علیرضا رفعتی، تهران،انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- مجله بخارا، آذر و دی ۱۳۹۰، ش۸۴، ص ۶۱تا۶۷.
پیوند به بیرون
- «آشنایی با بدیع‌الزمان فروزانفر». ایرانیکا، ۳۱ژانویه۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۹.