صادق هدایت

صادق هدایت
زادروز	۲۸بهمن۱۲۸۱ تهران
پدر و مادر	هدایت قلی‌خان اعتضاد‌الملک و زیور‌الملوک
مرگ	۱۹ فروردین ۱۳۳۰ پاریس
علت مرگ	خودکشی
جایگاه خاکسپاری	گورستان پرلاشز در پاریس
کتاب‌ها	بوف کور، سگ ولگرد
نمایشنامه‌ها	پروین دختر ساسان
شریک(های) زندگی	ماری ترز
اثرپذیرفته از	ادبیات اروپا، خصوصاً فرانسه

صادق در کنار برادران

صادق هدایت روشن‌فکر، داستان‌نویس، منتقدادبی، مترجم و پژوهشگر زبان پهلوی، و ادبیات فولکلور، روزنامه‌نگار و نمایشنامه‌نویس بود.

* * * * *

زندگی و یادگار

سال‌شمار زندگی هدایت

• ۱۲۸۱: تولد در شب سه‌شنبه ۲۸بهمن در تهران.
• ۱۲۸۷: آغاز تحصیل در مدرسه علمیه.
• ۱۳۰۰: اعزام به فرانسه.
• ۱۳۰۳: نشر کتاب‌های رباعیات عمر خیام و انسان و حیوان.
• ۱۳۰۴: فارغ‌التحصیلی از مدرسه «سن لوئی».
• ۱۳۰۵: اعزام به بلژیک در آبان‌ماه و نام‌نویسی در آموزشگاه عالی مهندسین در رشتهٔ راه و ساختمان.
• ۱۳۰۶: کتاب فوائد گیاه‌خواری در برلن و زنده‌به‌گور در تهران به چاپ رسید.
• ۱۳۰۷: نخستین اقدام به خودکشی.
• ۱۳۰۹: بازگشت به ایران پیش از به پایان‌بردن تحصیلات. آغاز خدمت در بانک ملی ایران و انتشار کتاب پروین دختر ساسان و افسانهٔ آفرینش.
• ۱۳۱۰: انتشار اوسانه و سایهٔ مغول. مرداد‌ماه از خدمت بانک ملی استعفا داد و اصفهان نصف جهان او در تهران به چاپ رسید.
• ۱۳۱۱: شهریور‌ماه وارد خدمت ادارهٔ کل تجارت شد و مجموعهٔ داستان سه قطره خون او به چاپ رسید.
• ۱۳۱۲: سایه‌روشن، نیرنگستان، علویه خانم و مازیار منتشر شد.
• ۱۳۱۳: تشکیل گروه چهار نفری ربعه. (هدایت، مجتبی مینوی، بزرگ علوی و مسعود فرزاد) انتشار ترانه‌های خیام. در شانزدهم دی‌ماه وارد خدمت آژانس پارس شد. انتشار وغ‌وغ ساهاب با مسعود فرزاد در تهران.
• ۱۳۱۴: از آژانس پارس استعفا داد.
• ۱۳۱۵: استخدام در شرکت سهامی کل ساختمان. سفر به هندوستان. فراگیری زبان پهلوی. انتشار بوف کور با خط خود به صورت پلی‌کپی.
• ۱۳۱۶: بار دیگر اشتغال در بانک ملی به سمت متصدی خرید و فروش ارز.
• ۱۳۱۷: همکاری با مجلهٔ موسیقی به مدیری سرگرد مین‌باشیان تا تعطیل‌شدن آن در سال ۱۳۲۰. استعفا از بانک ملی.
• ۱۳۱۸: انتشار «گجسته ابالیش» که از متن پهلوی ترجمه کرده‌بود.
• ۱۳۲۰: آغاز همکاری با دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران به عنوان مترجم.
• ۱۳۲۱: انتشار مجموعهٔ داستان سگ ولگرد در تهران.
• ۱۳۲۲: انتشار داستان آب زندگی. انتشار گزارش گمان‌شکن و کارنامه اردشیر پاپکان، ترجمه‌شده از متن پهلوی.
• ۱۳۲۳: انتشار زند وهمن یسن، ترجمه از متن پهلوی. انتشار مجموعهٔ ولنگاری.
• ۱۳۲۴: عضویت در انجمن روابط فرهنگی ایران با اتحاد جماهیر شوروی. پیوستن به هیئت تحریریهٔ مجلهٔ پیام نو. آبان: برگزاری مجلس بزرگداشت هدایت در انجمن روابط ایران و شوروی. آذر: سفر به شوروی برای شرکت در جشن بیست‌و‌پنجمین سال تأسیس دانشگاه دولتی آسیای میانه به همراه هیئتی از جمله دکتر علی‌اکبر سیاسی.
• ۱۳۲۵: تشکیل‌شدن کنگرهٔ نویسندگان و گویندگان ایران با شرکت هدایت.
• ۱۳۲۷: انتشار «گروه محکومین» به‌ اتفاق حسن قائمیان.
• ۱۳۲۸: دعوت از هدایت برای شرکت در کنگره جهانی هواداران صلح. پاسخ منفی هدایت به این دعوت.
• ۱۳۲۹: انتشار کتاب «مسخ» به اتفاق حسن قائمیان. عزیمت به فرانسه.
• ۱۳۳۰: خودکشی در نیمهٔ دوم فروردین در سن چهل‌وهشت‌سالگی، با گاز در پاریس. خاک‌سپاری در ۲۷ فروردین در گورستان پرلاشز پاریس.

جایزه‌ای ادبی به نام هدایت

این برنامه به همت نشر هنوز و جهانگیر هدایت از سال 81 آغاز به کار کرد شرکت کنندگان آثار ادبی خود را از اول خرداد تا آخر آبان ماه به دفتر این مراسم ارسال می‌کنند و جوایز نفرات برتر در روز ۲۸بهمن (سالروز تولد هدایت) اهدا می‌شود.

آثار و منبع‌شناسی

سبک و لحن و ویژگی آثار

سبک نثر هدایت، ادامهٔ طبیعی تکوین نثر فارسی از لحن متون کهن به زبان عهد مشروطه و از زبان این دوره به زبان معاصر بود. سادگی و توجه به زبان عامیانه، ویژگی بارز و برجستهٔ آثار هدایت است. به‌ باور سیروس شمیسا، در کار هدایت، عبارت‌پردازی و جمله‌سازی و هنرنمایی نیست. او به‌کسی اقتدا نمی‌کند، برای پروراندن مطلب، آیه و حدیث و شعر نمی‌آورد. نیک و بد هرچه هست، از خود اوست و آن‌چه را که به گفتن احتیاج دارد، ساده و روشن بیان می‌کند.
به باور پرویز ناتل خانلری، به‌ دلیل همین توجه به سادگی است که در نوشته‌های هدایت به‌ندرت به مترادفات و مکررات برمی‌خوریم. نویسنده در کارهایش می‌کوشد که همان کلمهٔ لازم را پیدا کند و روی کاغذ بیاورد. او معتقد است که وجه تمایز هدایت از دیگر نویسندگان هم‌زمانش، این است که هدایت عبارت‌پرداز نیست.
دیگر ویژگی مهم نثر هدایت، تناسبی است که وی بین درون‌مایه و سبک نثر داستان رعایت می‌کند. به‌عنوان مثال، در داستان طنز «میهن‌پرست»، نخستین بندهای داستان که به معرفی «سیدنصرالله» اختصاص دارد، تدارکی حساب شده‌است، برای لحنی که در سراسر داستان حفظ شده‌است. این وحدت لحن که جنبهٔ روایی داستان را تقویت می‌کند، ذهن خواننده را به زمینه‌های اجتماعی داستان نیز معطوف می‌کند. در این بخش از داستان، هدایت با انتخاب تعابیر کنایی و ترفندهای لفظی و کاربرد مفردات و ترکیبات ادیبانه و عامیانه دربرابر خودنمایی زبان «سیدنصر‌الله» که لغات عربی را با مخرج صحیح و اصیل استعمال می‌کند، «شک و تردید از معلومات خود در ذهن مستمعین باقی نمی‌گذارد»، نوعی بدیل و نقیضه ساخته‌است.
به‌طور کلی ویژگی‌های نثر هدایت، چنین است:

1. هدایت همچون نویسندگان معاصر دیگر، از زبان عامیانه استفاده کرده‌است و به‌خصوص برخی واژگان عامیانه نثرش غرابتی خاص برای خواننده دارد.
   
2. شخصیت‌های روشنفکر هدایت بیشتر به‌ زبانی شاعرانه که در آن واژگان فرنگی کم نیست و پر از ابهامات فلسفی و پوچی است، سخن می‌گویند.
   
3. توصیفات نثر هدایت بیشتر بر شخصیت و فضاسازی متمرکز است و ویژگی اصلی هر دو تیرگی است.
   
4. یکی از ویژگی‌های مهم فکری در نثر هدایت، کاربرد مؤلفه‌های ابهام‌زا است که نشان از تردید‌های ذهنی او دارد.
   
5. در نثر هدایت همه‌گونه تکرار از حرف، واژه و جمله و به‌ خصوص عددبه چشم می‌خورد.
   
6. نحو نثر هدایت در مجموع ساده، اما نمونه‌های نسبتاً زیادی از نارسایی‌های زبانی به چشم می‌خورد.
   
7. نثر هدایت، به‌ خصوص در بوف کور، سه قطره خون و زنده‌به‌گور شاعرانه است. تشبیه، اسناد مجازی، استعاره‌های رمزی و نوعی متناقض‌نما، مهم‌ترین عناصر شاعرانهٔ نثر هدایت است.

منابع

1. آتش‌سودا، محمدعلی. «سبک نثر داستانی هدایت». پژوهش‌های نقد ادبی، ش. ۴ (پی‌درپی ۳۰) (زمستان ۱۳۹۶): ۱۱ تا ۴۸.