قرنهای بیزمان: تفاوت میان نسخه‌ها
صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب|عنوان=قرنهای بیزمان|عرض_تصویر=200|نویسنده=مهدی محبتی|محل انتشارات=تهران|ناشر=هرمس|موضوع=نثر ادبی، درآمدی تحلیلی - معرفت‌شناختی بر منطقالطیر عطار|قطع=رقعی|نوع_جلد=گالینگور|نوبت چاپ=چاپ دوم ۱۴۰۲|شابک=۹۷۸۶۰۰۴۵۶۲۳۱۷|تعداد...» ایجاد کرد |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب|عنوان=قرنهای بیزمان|عرض_تصویر=200|نویسنده=مهدی محبتی|محل انتشارات=تهران|ناشر=هرمس|موضوع=نثر ادبی، درآمدی تحلیلی - معرفت‌شناختی بر منطقالطیر عطار|قطع=رقعی|نوع_جلد=گالینگور|نوبت چاپ=چاپ دوم ۱۴۰۲|شابک=۹۷۸۶۰۰۴۵۶۲۳۱۷|تعداد_صفحات=۹۵۶|تاریخ_نشر=۱۴۰۰}} | {{جعبه اطلاعات کتاب|عنوان=قرنهای بیزمان|عرض_تصویر=200|نویسنده=مهدی محبتی|محل انتشارات=تهران|ناشر=هرمس|موضوع=نثر ادبی، درآمدی تحلیلی - معرفت‌شناختی بر منطقالطیر عطار|قطع=رقعی|نوع_جلد=گالینگور|نوبت چاپ=چاپ دوم ۱۴۰۲|شابک=۹۷۸۶۰۰۴۵۶۲۳۱۷|تعداد_صفحات=۹۵۶|تاریخ_نشر=۱۴۰۰|تصویر=gharn-bz-jeld.jpg}} | ||
نقد ادبی «قرنهای بیزمان» اثر مهدی محبتی با موضوع درآمدی تحلیلی - معرفت شناختی بر منطق الطیر عطار است، به عنوان منتخب کتاب سال در ۱۴۰۰ معرفی شد. این اثر در سال 1402 شمسی توسط انتشارات هرمس به چاپ دوم رسید | نقد ادبی «قرنهای بیزمان» اثر مهدی محبتی با موضوع درآمدی تحلیلی - معرفت شناختی بر منطق الطیر عطار است، به عنوان منتخب کتاب سال در ۱۴۰۰ معرفی شد. این اثر در سال 1402 شمسی توسط انتشارات هرمس به چاپ دوم رسید | ||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
{{وسط|*****}} | {{وسط|*****}} | ||
مهدی محبتی، اثر را با مقدمه‌ای مفصل شروع می‌کند که در ادامه آن، هفت فصل آمده است. بدون شک این نخستین بار است که | مهدی محبتی، اثر را با مقدمه‌ای مفصل شروع می‌کند که در ادامه آن، هفت فصل آمده است. بدون شک این نخستین بار است که درآمدی تحلیلی - معرفت شناختی بر منطقالطیر عطار به این شکل و در این اندازه و حجم ارائه می‌شود. در هر یک از فصل‌های هفتگانه کتاب «قرنهای بیزمان»، جنبههای مختلف شعر و شخصیت عطار بررسی شده است؛ مخاطب پس از گذراندن هفت بخش از کتاب که اشاره‌ای به هفت وادی عشق در کتاب عطار است، به جهان فکری عطار ورود می‌کند. | ||
مخاطب حتی با ورق زدن فهرست و مقدمه کتاب، مسائل مختلفی را درمی‌یابد که از جمله آنها می‌توان به اثر نهادهای سیاسی- اجتماعی در شکلگیری قالب‌های ادبی و تمثیل‌های عرفانی، سنت نگارش رساله و تدوین آنها اشاره کرد. | |||
در این کتاب نگاهی به سیر تحول مقامات عرفانی از آغاز تا عصر عطار، تبیین رابطه انسان و خدا در منطقالطیر، اندیشه‌ی ابن عربی و عطار به‌عنوان معماران آموزه احدیت در فرهنگ اسلامی و ایرانی، مبانی ساختاری- معنایی در روایات عطار و تحلیل وضعیت روحی وی در تالیف منطقالطیر، صورت گرفته است. | در این کتاب نگاهی به سیر تحول مقامات عرفانی از آغاز تا عصر عطار، تبیین رابطه انسان و خدا در منطقالطیر، اندیشه‌ی ابن عربی و عطار به‌عنوان معماران آموزه احدیت در فرهنگ اسلامی و ایرانی، مبانی ساختاری- معنایی در روایات عطار و تحلیل وضعیت روحی وی در تالیف منطقالطیر، صورت گرفته است. | ||
| خط ۱۲: | خط ۱۴: | ||
مهدی محبتی در کتاب «قرنهای بیزمان» سعی کرده است که تحلیلی بر منطق الطیر عطار داشته باشد و شناخت آن را به دوست‌داران این ادیب بزرگ نیشابوری هدیه کند. نویسنده، این اثر را با مقدمه‌ای مفصل شروع می‌کند که در ادامه‌ی آن، هفت فصل آمده است. همان‌طور که نویسنده تأکید نموده، این کتاب اولا و بالذات معطوف به نقد و تحلیل منطق الطیر است، اما صرفا محدود به آن نیست بلکه محتوای آن حاکی از همۀ آثار و به ویژه منظومهها - و شخصیت خود عطار – است. نویسنده نگاهی یکپارچه و هماهنگ ابتدا به منطق الطیر و از طریق آن به آثار و کل معرفت و شخصیت و عرفان عطار فراهم آورده است. | مهدی محبتی در کتاب «قرنهای بیزمان» سعی کرده است که تحلیلی بر منطق الطیر عطار داشته باشد و شناخت آن را به دوست‌داران این ادیب بزرگ نیشابوری هدیه کند. نویسنده، این اثر را با مقدمه‌ای مفصل شروع می‌کند که در ادامه‌ی آن، هفت فصل آمده است. همان‌طور که نویسنده تأکید نموده، این کتاب اولا و بالذات معطوف به نقد و تحلیل منطق الطیر است، اما صرفا محدود به آن نیست بلکه محتوای آن حاکی از همۀ آثار و به ویژه منظومهها - و شخصیت خود عطار – است. نویسنده نگاهی یکپارچه و هماهنگ ابتدا به منطق الطیر و از طریق آن به آثار و کل معرفت و شخصیت و عرفان عطار فراهم آورده است. | ||
چرا با این همه متون سنگین و چهره‌های مشهور و متین، شوریده‌ای چون عطار باید چنین بر آید؟ این کتاب، در اصل و اساس پاسخی به دراز آهنگ و از سر تأمل به این دغدغه و پرسش بود و در گام دوم که بسیار سخت‌تر و سنگین‌تر از اولین بود، دستیابی به شیوه‌های درست و معقول در برخورد با عرفان و آثار عطار و کشف و مشاهده حقایق صوری و معنوی – معنایی آن، هم برای شناخت حقیقی خود شعر و شخصیت عطار و هم در جهت دریافت پاسخی خردپسند و دلنشین برای پرسش نخستین. [ | چرا با این همه متون سنگین و چهره‌های مشهور و متین، شوریده‌ای چون عطار باید چنین بر آید؟ این کتاب، در اصل و اساس پاسخی به دراز آهنگ و از سر تأمل به این دغدغه و پرسش بود و در گام دوم که بسیار سخت‌تر و سنگین‌تر از اولین بود، دستیابی به شیوه‌های درست و معقول در برخورد با عرفان و آثار عطار و کشف و مشاهده حقایق صوری و معنوی – معنایی آن، هم برای شناخت حقیقی خود شعر و شخصیت عطار و هم در جهت دریافت پاسخی خردپسند و دلنشین برای پرسش نخستین. <ref name=":0">[https://www.iranketab.ir/book/56024-gharnhaye-bi-zaman «کتاب قرن های بی زمان»]. ایران کتاب. 5 آذر 1402</ref> | ||
از بطن این اثر تقریباً همه آثار عطار و به‌ویژه منظومهها – و شخصیت خود عطار – نیز معرفی و نقد می‌شوند تا امکان نگاهی یکپارچه و هماهنگ ابتدا به منطقالطیر و از طریق آن به آثار و کل معرفت و شخصیت و عرفانِ عطار فراهم آید. کتاب «قرنهای بیزمان» هفت فصل دارد: از منطقالطیر قرآنی تا منطقالطیر عرفانی، هفت وادی (نگاهی به سیر تکوین و تدوین منازل و مقاماتِ عرفانی از آغاز تا عهد عطار)، سایه یا خورشید (عطار و تبیین رابطه انسان و خدا در منطقالطیر)، ابن‌عربی و عطار؛ معماران نظریه وحدت در فرهنگ اسلامی- ایرانی، اکتشاف متن؛ تحلیل مبانی ساختاری – معنایی روایت‌های عطار، سیمرغ؛ خودکامه یا خدا؟، در جدال نقش با نقاش (تحلیل احوال روانی عطار در سرودن منطقالطیر).[ | از بطن این اثر تقریباً همه آثار عطار و به‌ویژه منظومهها – و شخصیت خود عطار – نیز معرفی و نقد می‌شوند تا امکان نگاهی یکپارچه و هماهنگ ابتدا به منطقالطیر و از طریق آن به آثار و کل معرفت و شخصیت و عرفانِ عطار فراهم آید. کتاب «قرنهای بیزمان» هفت فصل دارد: از منطقالطیر قرآنی تا منطقالطیر عرفانی، هفت وادی (نگاهی به سیر تکوین و تدوین منازل و مقاماتِ عرفانی از آغاز تا عهد عطار)، سایه یا خورشید (عطار و تبیین رابطه انسان و خدا در منطقالطیر)، ابن‌عربی و عطار؛ معماران نظریه وحدت در فرهنگ اسلامی- ایرانی، اکتشاف متن؛ تحلیل مبانی ساختاری – معنایی روایت‌های عطار، سیمرغ؛ خودکامه یا خدا؟، در جدال نقش با نقاش (تحلیل احوال روانی عطار در سرودن منطقالطیر).<ref>[https://www.30book.com/book/121824/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%A8%D8%AA%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B4%D8%B1-%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B3 «قرنهای بیزمان»]. 30بوک. بیتا. دریافت شده 15دی1403. </ref> | ||
در فصل اول کتاب قرنهای بیزمان، این موضوع بررسی می‌شود که ژانر ادبی خاص رسالة‌الطیر چطور در فرهنگ اسلامی پیدا شد و چگونه به عطار و منطقالطیر رسید. مهدی محبتی همچنین در این فصل از نظر تاریخی، موضوعی و مفهومی کتاب منطقالطیر را موشکافانه نقد می‌کند. فصل دوم به سیر تکوین و تدوین سفرها و منازل و مقامات در آثار عطار اختصاص دارد و اینکه هفت وادی در منطقالطیر چه نقشی دارند. نویسنده در سومین فصل کتاب به سراغ مسئله‌ی توحید و رابطه‌ی خدا و انسان در آثار عطار می‌رود. فصل چهارم به نظریه‌پردازان اصلی نظریه‌ی وحدت در ایران و جهان اسلام، از جمله ابن‌عربی، اختصاص پیدا کرده. | در فصل اول کتاب قرنهای بیزمان، این موضوع بررسی می‌شود که ژانر ادبی خاص رسالة‌الطیر چطور در فرهنگ اسلامی پیدا شد و چگونه به عطار و منطقالطیر رسید. مهدی محبتی همچنین در این فصل از نظر تاریخی، موضوعی و مفهومی کتاب منطقالطیر را موشکافانه نقد می‌کند. فصل دوم به سیر تکوین و تدوین سفرها و منازل و مقامات در آثار عطار اختصاص دارد و اینکه هفت وادی در منطقالطیر چه نقشی دارند. نویسنده در سومین فصل کتاب به سراغ مسئله‌ی توحید و رابطه‌ی خدا و انسان در آثار عطار می‌رود. فصل چهارم به نظریه‌پردازان اصلی نظریه‌ی وحدت در ایران و جهان اسلام، از جمله ابن‌عربی، اختصاص پیدا کرده. | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۴: | ||
سرفصل‌ها و سرتیترهای اصلی کتاب به شرح ذیل است؛ | سرفصل‌ها و سرتیترهای اصلی کتاب به شرح ذیل است؛ | ||
مقدمه(شرح ماجرا)؛ | مقدمه (شرح ماجرا)؛ | ||
فصل اول: از منطق الطیر قرآنی تا منطق الطیر عرفانی | فصل اول: از منطق الطیر قرآنی تا منطق الطیر عرفانی | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۷: | ||
== درباره نویسنده == | == درباره نویسنده == | ||
مهدی محبتی نویسنده و پژوهشگر و استاد دانشگاه است. وی كارشناسی رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد 1367-1363(شاگرد اول دانشگاه)، كارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد 1370-1367(شاگرد اول دانشگاه)، دكتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، (1374 -1370) است. محبتی دانشیار زبان وادبیات فارسی دانشگاه زنجان می‌باشد. | مهدی محبتی نویسنده و پژوهشگر و استاد دانشگاه است. وی كارشناسی رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد 1367-1363(شاگرد اول دانشگاه)، كارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد 1370-1367(شاگرد اول دانشگاه)، دكتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، (1374 -1370) است. محبتی دانشیار زبان وادبیات فارسی دانشگاه زنجان می‌باشد.<ref name=":0" /> کتاب «از معنا تا صورت» و کتاب «قرنهای بیزمان» از آثار دکتر مهدی محبتی، به‌عنوان کتابِ شایسته تقدیر در مراسم جایزه جلال آل‌احمد و کتاب سال ایران معرفی شده‌اند. اثر «از معنا تا صورت» برنده جایزه ادبی جلال آل احمد و برگزیده کتاب سال۱۳۹۰ شناخته شد و کتاب «قرنهای بیزمان» منتخب کتاب سال در۱۴۰۰ شمسی معرفی شد.<ref name=":1">[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D8%A8%D8%AA%DB%8C «مهدی محبتی»]. ویکی پدیا. ۲۸ آوریل ۲۰۲۴. بیتا. دریافت شده 15دی1403</ref> | ||
== نظر نویسنده درباره کتاب«قرنهای بیزمان» == | == نظر نویسنده درباره کتاب«قرنهای بیزمان» == | ||
'''نگاه جامع کتاب''' | '''نگاه جامع کتاب''' | ||
این کتاب با اینکه در درجه اول به نقد و بررسی یکی از برجسته‌ترین منظومه‌های عرفانی ادبیات فارسی پرداخته، اما لزوما محدود به این اثر عطار نیست. در هر یک از فصل‌های هفتگانه کتاب «قرنهای بیزمان»، جنبههای مختلف شعر و شخصیت عطار بررسی شده است، به طوری که مخاطب پس از گذراندن هفت بخش از کتاب، که اشاره‌ای به هفت وادی عشق در کتاب عطار است، به جهان فکری عطار ورود می‌کند. بدون در نظر گرفتن مجموع آثار عطار، هیچ یک از آثار وی را نمی‌توان به‌صورت مجزا و جدا از آثار دیگر فهمید و به عمق آن اثر رسید. از این رو در این کتاب نگاهی جامع به سیر تحول مقامات عرفانی و رابطه انسان و خدا از منظر ابن عربی و عطار داشته است.[ | این کتاب با اینکه در درجه اول به نقد و بررسی یکی از برجسته‌ترین منظومه‌های عرفانی ادبیات فارسی پرداخته، اما لزوما محدود به این اثر عطار نیست. در هر یک از فصل‌های هفتگانه کتاب «قرنهای بیزمان»، جنبههای مختلف شعر و شخصیت عطار بررسی شده است، به طوری که مخاطب پس از گذراندن هفت بخش از کتاب، که اشاره‌ای به هفت وادی عشق در کتاب عطار است، به جهان فکری عطار ورود می‌کند. بدون در نظر گرفتن مجموع آثار عطار، هیچ یک از آثار وی را نمی‌توان به‌صورت مجزا و جدا از آثار دیگر فهمید و به عمق آن اثر رسید. از این رو در این کتاب نگاهی جامع به سیر تحول مقامات عرفانی و رابطه انسان و خدا از منظر ابن عربی و عطار داشته است.<ref>[https://ketabejam.com/product/%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B3/ «کتاب قرن های بی زمان، نوشته مهدی محبتی»]. کتاب جم، بیتا. دریافت شده در 15دی1403</ref> روش عطار تمثیل و قصه است و البته قصه در نظر او پیمانه نیست.<ref name=":2">[https://www.hamshahrionline.ir/news/634263/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%B9%D8%B7%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86 «بررسی سیر اندیشه عطار در کتاب قرنهای بیزمان»]. همشهری. 4 آبان1400</ref> | ||
'''انگیزه پرداختن به عطار در قالب کتاب''' | '''انگیزه پرداختن به عطار در قالب کتاب''' | ||
ما امروزه با مشکلات و مسائل مهمی روبه‌رو هستیم که یا باید به آنها پاسخ دهیم و یا از کنار آنها رد شویم. مسائلی مثل معناداری جهان، معناداری انسان، نوع برخورد با آنچه دغدغه‌های امروزی انسان را تشکیل می‌دهد، کلان مسئله‌هایی مثل پوچ‌گرایی. مدت‌ها فکر می‌کردم که ما با این موارد باید چه کنیم. یک راه این است که بگوییم انسان در طول تاریخ هیچ‌گاه خوش‌بخت نبوده و امروزه هم نخواهد بود. باید بپذیریم که حدود ده تا پانزده درصد آدم‌هایی وجود دارند که دغدغه آنها مسائل فرهنگی و معنوی است و اکثریتی نیز وجود دارند که نه این چیزها برایشان مهم است و نه دنبال این موارد هستند. [ | ما امروزه با مشکلات و مسائل مهمی روبه‌رو هستیم که یا باید به آنها پاسخ دهیم و یا از کنار آنها رد شویم. مسائلی مثل معناداری جهان، معناداری انسان، نوع برخورد با آنچه دغدغه‌های امروزی انسان را تشکیل می‌دهد، کلان مسئله‌هایی مثل پوچ‌گرایی. مدت‌ها فکر می‌کردم که ما با این موارد باید چه کنیم. یک راه این است که بگوییم انسان در طول تاریخ هیچ‌گاه خوش‌بخت نبوده و امروزه هم نخواهد بود. باید بپذیریم که حدود ده تا پانزده درصد آدم‌هایی وجود دارند که دغدغه آنها مسائل فرهنگی و معنوی است و اکثریتی نیز وجود دارند که نه این چیزها برایشان مهم است و نه دنبال این موارد هستند.<ref name=":3">[https://ketab.ir/News/28023 «در ادبیات فارسی نیاز جدی به نظریه‌پردازی داریم»]. خانه کتاب و ادبیات ایران. 24 فروردین 1401. </ref> | ||
'''کتاب «قرنهای بیزمان» پاسخی به برخی از دغدغه‌ها و پرسش‌ها''' | '''کتاب «قرنهای بیزمان» پاسخی به برخی از دغدغه‌ها و پرسش‌ها''' | ||
این اثر، پاسخی به دغدغه‌های کسانی که در گذشته در ذهن داشتند و به ما شبیه‌تر بودند. با سنت دو گونه می‌توان برخورد کرد. یکی اینکه آن را مقدس کرده و روی طاقچه بگذاریم و بگوییم خیلی ارزشمند است، ولی کارا نباشد، مثل اشیاء موزه‌ای. خب ادبیات و میراثی که به‌درد نخورد، چقدر می‌تواند برای نسل امروزی که با خودش هم مسئله دارد، کارایی داشته باشد. گونه دیگر برخورد با سنت این است که بگوییم میراث کلاسیک و عرفانی ما حرف‌هایی برای انسان امروز دارد. در طول بیش از سی سال پژوهش متوجه شدم در بین این‌ها مولانا، سنایی، عطار و بسیاری از بزرگان دیگر حضور دارند، اما از جهات مختلف عطار از همه گذشتگان میراث فکری ما، امروزی‌تر است. شاید هیچ شاعر و عارفی در طول تاریخ و فرهنگ ما، مسأله‌اش اضطراب وجود نیست. یعنی برای چه به این دنیا آمده‌ایم؟ عطار اساسا با مسأله وجود درگیر است. اینکه اگر نظام احسن است، پس این مشکلات برای آدم‌ها و برای دنیا وجود دارد، چیست؟ سعی کردیم در این کتاب این دغدغه‌ها را کمی باز کنیم که از این میراث چه بهره‌ای می‌توان برای انسان امروز برد و دیگر اینکه آیا با عرفان می‌توان آدم درست و حسابی بار آورد؟ عرفان به‌عنوان یک امر فردی و شخصی، چگونه می‌تواند جامعه را به سعادت برساند؟ دغدغه اصلی من در این کتاب این بود که نسبتی که عطار با نوع نگاه خودش به خدا، عرفان و انسان دارد، خیلی نزدیک به مشکلات امروز است که متأسفانه آن‌چنان که باید مطرح نشده بود و من سعی کردم در این کتاب پاسخ‌هایی برای این امر پیدا کنم. | این اثر، پاسخی به دغدغه‌های کسانی که در گذشته در ذهن داشتند و به ما شبیه‌تر بودند. با سنت دو گونه می‌توان برخورد کرد. یکی اینکه آن را مقدس کرده و روی طاقچه بگذاریم و بگوییم خیلی ارزشمند است، ولی کارا نباشد، مثل اشیاء موزه‌ای. خب ادبیات و میراثی که به‌درد نخورد، چقدر می‌تواند برای نسل امروزی که با خودش هم مسئله دارد، کارایی داشته باشد. گونه دیگر برخورد با سنت این است که بگوییم میراث کلاسیک و عرفانی ما حرف‌هایی برای انسان امروز دارد. در طول بیش از سی سال پژوهش متوجه شدم در بین این‌ها مولانا، سنایی، عطار و بسیاری از بزرگان دیگر حضور دارند، اما از جهات مختلف عطار از همه گذشتگان میراث فکری ما، امروزی‌تر است. شاید هیچ شاعر و عارفی در طول تاریخ و فرهنگ ما، مسأله‌اش اضطراب وجود نیست. یعنی برای چه به این دنیا آمده‌ایم؟ عطار اساسا با مسأله وجود درگیر است. اینکه اگر نظام احسن است، پس این مشکلات برای آدم‌ها و برای دنیا وجود دارد، چیست؟ سعی کردیم در این کتاب این دغدغه‌ها را کمی باز کنیم که از این میراث چه بهره‌ای می‌توان برای انسان امروز برد و دیگر اینکه آیا با عرفان می‌توان آدم درست و حسابی بار آورد؟ عرفان به‌عنوان یک امر فردی و شخصی، چگونه می‌تواند جامعه را به سعادت برساند؟ دغدغه اصلی من در این کتاب این بود که نسبتی که عطار با نوع نگاه خودش به خدا، عرفان و انسان دارد، خیلی نزدیک به مشکلات امروز است که متأسفانه آن‌چنان که باید مطرح نشده بود و من سعی کردم در این کتاب پاسخ‌هایی برای این امر پیدا کنم.<ref name=":3" /> | ||
== نقد اثر == | == نقد اثر == | ||
'''انگیزه | '''انگیزه شکلگیری کتاب''' | ||
انگیزه شکلگیری «قرنهای بیزمان»، اثر تازه‌تألیف حوزه عطارپژوهی چنانکه مؤلف در مقدمه کتاب یادآوری می‌کند، اولاً پاسخی از سر تحقیق به چرایی جایگاه بلند عطار در عرفان ایرانی و اسلامی و در وهله دوم شوق «دستیابی به شیوه‌های درست و معقول در برخورد با عرفان و آثار عطار و کشف و مشاهده حقایق صوری و معنوی- معنایی آن، هم برای شناخت حقیقی خود شعر و شخصیت عطار و هم در جهت دریافت پاسخی خردپسند و دلنشین برای پرسش نخستین» است. | انگیزه شکلگیری «قرنهای بیزمان»، اثر تازه‌تألیف حوزه عطارپژوهی چنانکه مؤلف در مقدمه کتاب یادآوری می‌کند، اولاً پاسخی از سر تحقیق به چرایی جایگاه بلند عطار در عرفان ایرانی و اسلامی و در وهله دوم شوق «دستیابی به شیوه‌های درست و معقول در برخورد با عرفان و آثار عطار و کشف و مشاهده حقایق صوری و معنوی- معنایی آن، هم برای شناخت حقیقی خود شعر و شخصیت عطار و هم در جهت دریافت پاسخی خردپسند و دلنشین برای پرسش نخستین» است. | ||
از مهمترین سوالات این پژوهش پرحجم ۹۵۰ صفحه‌ای پرسشی است که در چندین دهه گذشته همه عطارپژوهان بزرگ ایرانی و غربی که دست به تألیف ممتاز و درخشانی زده‌اند، به‌نحوی با آن درگیر بوده‌اند و آن اینکه «آیا عطار در پی‌ریزی تمامی اشعار و آثارش طرح یا پیرنگی مرکزی و اساسی داشته است یا خیر؟» و مهدی محبتی سعی کرده‌است با توجه به همه این آثار، پاسخی تازه و مقنع برای آن بیابد. | از مهمترین سوالات این پژوهش پرحجم ۹۵۰ صفحه‌ای پرسشی است که در چندین دهه گذشته همه عطارپژوهان بزرگ ایرانی و غربی که دست به تألیف ممتاز و درخشانی زده‌اند، به‌نحوی با آن درگیر بوده‌اند و آن اینکه «آیا عطار در پی‌ریزی تمامی اشعار و آثارش طرح یا پیرنگی مرکزی و اساسی داشته است یا خیر؟» و مهدی محبتی سعی کرده‌است با توجه به همه این آثار، پاسخی تازه و مقنع برای آن بیابد.<ref name=":4">[https://ketabnews.com/news/13330/%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%B9%D8%B7%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86 «شعر و شخصیت عطار در قرنهای بیزمان»]. کتاب نیوز. 20 شهریور 1400</ref> | ||
'''اولین | '''اولین تکنگاره درباره منطقالطیر''' | ||
قرنهای بیزمان با مقدمه مفصل مؤلف آغاز می‌شود و در هفت فصل پیگیری می‌شود. به جرأت می‌توان گفت برای نخستین بار است تک‌نگاره‌ای (مونوگراف) با این شیوه و کیفیت درباره منطقالطیر عطار ارائه شده است. اگرچه همانگونه که مؤلف بر آن تأکید می‌کند، این کتاب اولاً و به‌ذات معطوف به نقد و تحلیل یکی از مهمترین منظومه‌های عرفانی ادبیات فارسی (منطقالطیر) است؛ اما تنها به همین کتاب عطار محدود نمی‌شود. در هر یک از فصول هفتگانه کتاب وجهی از وجوه مختلف شعر و شخصیت عطار بازکاوی می‌شود تا سرانجام و بعد از گذر از هفت مرحله کتاب که یادآور هفت وادی عشق در منطقالطیر عطار هم هست، خواننده فرهیخته و جست‌وجوگر خود را به منظومه فکری عطار راهبری کند. منظومه‌ای که مهدی محبتی معتقد است «بدون در نظر گرفتن کلیت آثار او ناقص و ناتمام نمی‌ماند. هیچ‌یک از آثار عطار را نمی‌توان به صورت منفرد و گسسته از بقیه فهمید و به اعماق همان یک اثر- حتی- رسید، چراکه کل آثار عطار به مثابه هفتگانه به‌هم‌پیوسته‌ای است که دایره در دایره در هم تنیده‌اند و همدیگر را معنا می‌کنند. | قرنهای بیزمان با مقدمه مفصل مؤلف آغاز می‌شود و در هفت فصل پیگیری می‌شود. به جرأت می‌توان گفت برای نخستین بار است تک‌نگاره‌ای (مونوگراف) با این شیوه و کیفیت درباره منطقالطیر عطار ارائه شده است. اگرچه همانگونه که مؤلف بر آن تأکید می‌کند، این کتاب اولاً و به‌ذات معطوف به نقد و تحلیل یکی از مهمترین منظومه‌های عرفانی ادبیات فارسی (منطقالطیر) است؛ اما تنها به همین کتاب عطار محدود نمی‌شود. در هر یک از فصول هفتگانه کتاب وجهی از وجوه مختلف شعر و شخصیت عطار بازکاوی می‌شود تا سرانجام و بعد از گذر از هفت مرحله کتاب که یادآور هفت وادی عشق در منطقالطیر عطار هم هست، خواننده فرهیخته و جست‌وجوگر خود را به منظومه فکری عطار راهبری کند. منظومه‌ای که مهدی محبتی معتقد است «بدون در نظر گرفتن کلیت آثار او ناقص و ناتمام نمی‌ماند. هیچ‌یک از آثار عطار را نمی‌توان به صورت منفرد و گسسته از بقیه فهمید و به اعماق همان یک اثر- حتی- رسید، چراکه کل آثار عطار به مثابه هفتگانه به‌هم‌پیوسته‌ای است که دایره در دایره در هم تنیده‌اند و همدیگر را معنا می‌کنند.<ref name=":4" /> | ||
'''کار دشوار نویسنده''' | '''کار دشوار نویسنده''' | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۳۹: | ||
در فصل اول؛ هفت وادی (نگاهی به سیر تکوین و تدوین منازل و مقامات عرفانی از آغاز تا عهد عطار) در فصل دوم؛ سایه یا خورشید (عطار و تبیین رابطه انسان و خدا در منطقالطیر) در فصل سوم؛ ابن‌عربی و عطار (معماران نظریه وحدت در فرهنگ اسلامی و ایرانی) در فصل چهارم؛ اکتشاف متن (تحلیل مبانی ساختاری - معنایی روایت‌های عطار) در فصل پنجم؛ سیمرغ، خودکامه یا خدا در فصل ششم و درنهایت در جدال نقش با نقاش (تحلیل احوال روانی عطار در سرودن منطقالطیر) در فصل پایانی برمی‌خوریم که تنها گزیده‌ها و اهمّ مطالبی است که در این هفت فصل درباره آن بحث شده‌است. | در فصل اول؛ هفت وادی (نگاهی به سیر تکوین و تدوین منازل و مقامات عرفانی از آغاز تا عهد عطار) در فصل دوم؛ سایه یا خورشید (عطار و تبیین رابطه انسان و خدا در منطقالطیر) در فصل سوم؛ ابن‌عربی و عطار (معماران نظریه وحدت در فرهنگ اسلامی و ایرانی) در فصل چهارم؛ اکتشاف متن (تحلیل مبانی ساختاری - معنایی روایت‌های عطار) در فصل پنجم؛ سیمرغ، خودکامه یا خدا در فصل ششم و درنهایت در جدال نقش با نقاش (تحلیل احوال روانی عطار در سرودن منطقالطیر) در فصل پایانی برمی‌خوریم که تنها گزیده‌ها و اهمّ مطالبی است که در این هفت فصل درباره آن بحث شده‌است. | ||
جدا از چاپ پاکیزه و منقح کتاب و آوردن نمایههای مفصل و کشف‌الابیات که کار تحقیق را بر پژوهشگران جوان‌تر و علاقه‌مندان عرفان ایرانی و اسلامی آسان کرده‌است. عنوان برخی از بخش‌های کتاب (که هوشمندانه به صورت پرسش مطرح گردیده) به‌نحوی است تا شوق و انگیزه خواندن آن فصل و ادامه مطالب را در خوانندگانش برانگیزاند). «چگونه سیمرغ می‌تواند یک مرغ شود؟ - در اشکالات مفهومی و روش‌شناختی منطقالطیر- قصه و قصه‌گو کدام‌یک دیگری را می‌سازد؟ جذبه در جمع، ممکن یا محال؟ | جدا از چاپ پاکیزه و منقح کتاب و آوردن نمایههای مفصل و کشف‌الابیات که کار تحقیق را بر پژوهشگران جوان‌تر و علاقه‌مندان عرفان ایرانی و اسلامی آسان کرده‌است. عنوان برخی از بخش‌های کتاب (که هوشمندانه به صورت پرسش مطرح گردیده) به‌نحوی است تا شوق و انگیزه خواندن آن فصل و ادامه مطالب را در خوانندگانش برانگیزاند). «چگونه سیمرغ می‌تواند یک مرغ شود؟ - در اشکالات مفهومی و روش‌شناختی منطقالطیر- قصه و قصه‌گو کدام‌یک دیگری را می‌سازد؟ جذبه در جمع، ممکن یا محال؟<ref name=":4" /> | ||
=== کمبود منابع === | === کمبود منابع === | ||
«چاپ قرنهای بیزمان» نشان می‌دهد مهدی محبتی بار دیگر و همچنان که در دیگر آثار عرفانی خود (مانند در جدال با خویشتن و ترجمه ابن فارض) به سراغ یکی از موضوعات یا شخصیت‌های اثرگذار عرفان ایرانی و اسلامی رفته‌است که یا آثار جدی پژوهشی در آن حوزه اندک است یا اگر استادان ممتاز دانشگاهی در آن حوزه تألیفات ارزنده‌ای داشته‌اند، همچنان دریچه یافتن پاسخ برای پرسش‌های آن حوزه باز مانده‌است. آنچه در اولین مطالعه این کتاب به ذهن هر خواننده علاقه‌مندی میرسد، تولد کتابی فربه در حوزه عطارپژوهی دوره معاصر است که شاید برخی از پیش‌فرض‌های این حوزه را به چالش بکشد و در پی طرح افکندن پرسش‌های جدی و جدیدتری در ذهن مخاطب خود باشد که قطعاً در این روزگار فترت کرونایی غنیمتی برای اهل اندیشه است. | «چاپ قرنهای بیزمان» نشان می‌دهد مهدی محبتی بار دیگر و همچنان که در دیگر آثار عرفانی خود (مانند در جدال با خویشتن و ترجمه ابن فارض) به سراغ یکی از موضوعات یا شخصیت‌های اثرگذار عرفان ایرانی و اسلامی رفته‌است که یا آثار جدی پژوهشی در آن حوزه اندک است یا اگر استادان ممتاز دانشگاهی در آن حوزه تألیفات ارزنده‌ای داشته‌اند، همچنان دریچه یافتن پاسخ برای پرسش‌های آن حوزه باز مانده‌است. آنچه در اولین مطالعه این کتاب به ذهن هر خواننده علاقه‌مندی میرسد، تولد کتابی فربه در حوزه عطارپژوهی دوره معاصر است که شاید برخی از پیش‌فرض‌های این حوزه را به چالش بکشد و در پی طرح افکندن پرسش‌های جدی و جدیدتری در ذهن مخاطب خود باشد که قطعاً در این روزگار فترت کرونایی غنیمتی برای اهل اندیشه است.<ref name=":4" /> | ||
=== وجوه مختلف شعر عطار === | === وجوه مختلف شعر عطار === | ||
این کتاب اولاً و به‌ذات معطوف به نقد و تحلیل یکی از مهمترین منظومه‌های عرفانی ادبیات فارسی (منطقالطیر) است، اما تنها به همین کتاب عطار محدود نمی‌شود. در هر یک از فصول هفتگانه کتاب وجهی از وجوه مختلف شعر و شخصیت عطار بازکاوی می‌شود تا سرانجام و بعد از گذر از هفت مرحله کتاب که یادآور هفت وادی عشق در منطقالطیر عطار هم هست، خواننده فرهیخته و جست‌وجوگر خود را به منظومه فکری عطار راهبری کند. منظومه‌ای که مهدی محبتی معتقد است «بدون در نظر گرفتن کلیت آثار او ناقص و ناتمام نمی‌ماند. هیچ‌یک از آثار عطار را نمی‌توان به صورت منفرد و گسسته از بقیه فهمید و به اعماق همان یک اثر- حتی- رسید، چرا که کل آثار عطار به مثابه هفتگانه به‌هم‌پیوسته‌ای است که دایره در دایره در هم تنیده‌اند و همدیگر را معنا می‌کنند. | این کتاب اولاً و به‌ذات معطوف به نقد و تحلیل یکی از مهمترین منظومه‌های عرفانی ادبیات فارسی (منطقالطیر) است، اما تنها به همین کتاب عطار محدود نمی‌شود. در هر یک از فصول هفتگانه کتاب وجهی از وجوه مختلف شعر و شخصیت عطار بازکاوی می‌شود تا سرانجام و بعد از گذر از هفت مرحله کتاب که یادآور هفت وادی عشق در منطقالطیر عطار هم هست، خواننده فرهیخته و جست‌وجوگر خود را به منظومه فکری عطار راهبری کند. منظومه‌ای که مهدی محبتی معتقد است «بدون در نظر گرفتن کلیت آثار او ناقص و ناتمام نمی‌ماند. هیچ‌یک از آثار عطار را نمی‌توان به صورت منفرد و گسسته از بقیه فهمید و به اعماق همان یک اثر- حتی- رسید، چرا که کل آثار عطار به مثابه هفتگانه به‌هم‌پیوسته‌ای است که دایره در دایره در هم تنیده‌اند و همدیگر را معنا می‌کنند.<ref name=":4" /> | ||
=== | === نمایههای مفصل کتاب === | ||
جدا از چاپ پاکیزه و منقح کتاب و آوردن نمایههای مفصل و کشف‌الابیات که کار تحقیق را بر پژوهشگران جوان‌تر و علاقه‌مندان عرفان ایرانی و اسلامی آسان کرده‌است. عنوان برخی از بخش‌های کتاب (که هوشمندانه به صورت پرسش مطرح گردیده) به‌نحوی است تا شوق و انگیزه خواندن آن فصل و ادامه مطالب را در خوانندگانش برانگیزاند. «چگونه سیمرغ می‌تواند یک مرغ شود؟ - در اشکالات مفهومی و روش‌شناختی منطقالطیر- قصه و قصه‌گو کدام‌یک دیگری را می‌سازد؟ جذبه در جمع، ممکن یا محال؟» | جدا از چاپ پاکیزه و منقح کتاب و آوردن نمایههای مفصل و کشف‌الابیات که کار تحقیق را بر پژوهشگران جوان‌تر و علاقه‌مندان عرفان ایرانی و اسلامی آسان کرده‌است. عنوان برخی از بخش‌های کتاب (که هوشمندانه به صورت پرسش مطرح گردیده) به‌نحوی است تا شوق و انگیزه خواندن آن فصل و ادامه مطالب را در خوانندگانش برانگیزاند. «چگونه سیمرغ می‌تواند یک مرغ شود؟ - در اشکالات مفهومی و روش‌شناختی منطقالطیر- قصه و قصه‌گو کدام‌یک دیگری را می‌سازد؟ جذبه در جمع، ممکن یا محال؟» | ||
آنچه در اولین مطالعه این کتاب به ذهن هر خواننده علاقه‌مندی میرسد، تولد کتابی فربه در حوزه عطارپژوهی دوره معاصر است که شاید برخی از پیش‌فرض‌های این حوزه را به چالش بکشد و در پی طرح افکندن پرسش‌های جدی و جدیدتری در ذهن مخاطب خود باشد که قطعاً در این روزگار فترت کرونایی غنیمتی برای اهل اندیشه است. | آنچه در اولین مطالعه این کتاب به ذهن هر خواننده علاقه‌مندی میرسد، تولد کتابی فربه در حوزه عطارپژوهی دوره معاصر است که شاید برخی از پیش‌فرض‌های این حوزه را به چالش بکشد و در پی طرح افکندن پرسش‌های جدی و جدیدتری در ذهن مخاطب خود باشد که قطعاً در این روزگار فترت کرونایی غنیمتی برای اهل اندیشه است.<ref name=":4" /> | ||
= | |||
رادیو فرهنگ در ویژه برنامه | == '''برنامهای به همت کمیسیون ملی یونسکو''' == | ||
رادیو فرهنگ در ویژه برنامه به‌سوی سیمرغ مراسم رونمایی از اثر «قرنهای بیزمان» به همت کمیسیون ملی یونسکو – ایران را پخش کرد. این مراسم فرهنگی که با حضور عطار شناسان و چهره‌های برجسته حوزه ادب و فرهنگ برگزار شد، درصدد آن بود که هم‌زمان با ثبت پرونده نهصدمین سالگرد میلاد حکیم عطار نیشابوری در فهرست نکوداشت‌های یونسکو (۲۰۲۱ – ۲۰۲۰)، جامعه امروز ایران زمین به ویژه نسل جوان سرزمین‌مان را هر چه بیشتر با آرا و افکار حکیم عطار آشنا سازد. این مراسم رونمایی با مشارکت انجمن دوست‌داران حافظ و رادیو فرهنگ، در تاریخ 4 آبان ۱۴۰۰ از ساعت ۱۴ الی ۱۶ در سالن جلسات کمیسیون ملی یونسکو – ایران برگزار و همچنین به‌طور زنده از رادیو فرهنگ روی موج اف ام ردیف ۱۰۶ مگاهرتز پخش شد.<ref name=":5">[https://borna.news/fa/news/1251939/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%82%D8%B1%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%88%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%B1%D8%BA-%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF «کتاب قرنهای بیزمان در برنامه « به سوی سیمرغ» رونمایی می‌شود»]. خبرگزاری برنا، 4 آبان1400. دریافت شده 15دی1403</ref> | |||
== جوایز و افتخارات == | == جوایز و افتخارات == | ||
اثر برگزیده در بیست و هشتمین کتاب سال در ۱۴۰۰ | * اثر شایسته تقدیر در جایزه جلال آل‌احمد در سال ۱۴۰۰ <ref name=":5" /> | ||
* اثر برگزیده در بیست و هشتمین کتاب سال در ۱۴۰۰ <ref name=":1" /> | |||
== نشست‌های برگزار شده درباره | == نشست‌های برگزار شده درباره اثر == | ||
نشست نقد و بررسی کتاب «قرنهای بیزمان»، خانه کتاب، 24 فروردین ۱۴۰۱. این نشست با حضور مهدی حیدری؛ استاد دانشگاه یزد، مهدی محبتی؛ نویسنده کتاب و محمدرضا حاجی آقابابایی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. | * مراسم رونمایی کتاب «قرنهای بیزمان»، کمیسیون ملی یونسکو، 4 آبان 1400. در این مراسم، استادان و پژوهشگران با اشاره به اهمیت کتاب «قرنهای بیزمان» بر آن تاکید ویژه کردند. این کتاب از دکتر مهدی محبتی (عضو هیات علمی دانشگاه زنجان) در مراسمی به همت کمیسیون ملی یونسکو-ایران با حضور حجت‌الله ایوبی دبیر کل کمیسیون و جمعی از استادان فرهنگ و هنر رونمایی شد. <ref name=":2" /> | ||
* نشست نقد و بررسی کتاب «قرنهای بیزمان»، خانه کتاب، 24 فروردین ۱۴۰۱. این نشست با حضور مهدی حیدری؛ استاد دانشگاه یزد، مهدی محبتی؛ نویسنده کتاب و محمدرضا حاجی آقابابایی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.<ref name=":3" /> | |||
== اظهارنظرها درباره اثر == | == اظهارنظرها درباره اثر == | ||
'''محمدرضا حاجی بابایی؛ نویسنده و دبیر انجمن فلسفه هنر و ادبیات''' | '''محمدرضا حاجی بابایی؛ نویسنده و دبیر انجمن فلسفه هنر و ادبیات''' | ||
'''ویژگی‌های کتاب | '''ویژگی‌های کتاب''' | ||
کار ماندگار در این زمینه کمتر از یک دست است و به عنوان نمونه اثر مرحوم فروزانفر و استاد زرین‌کوب از جمله این آثار محسوب می‌شود و کتاب «قرنهای بیزمان» بی‌شک پنجمین کار ارزشمند در زمینه عطارپژوهی است. این کتاب براساس خاطره پرسش شکل گرفته است. این دغدغه مطرح بوده که عطار چه گفته، چه کرده و سرانجام این نوشتن، چنین کتابی است. دکتر محبتی به اثری رسیده که نباید آثار عطار را تک به تک قضاوت کرد اما برای رسیدن به منظومه فکری عطار باید همه آثار او را بررسی کرد. | کار ماندگار در این زمینه کمتر از یک دست است و به عنوان نمونه اثر مرحوم فروزانفر و استاد زرین‌کوب از جمله این آثار محسوب می‌شود و کتاب «قرنهای بیزمان» بی‌شک پنجمین کار ارزشمند در زمینه عطارپژوهی است. این کتاب براساس خاطره پرسش شکل گرفته است. این دغدغه مطرح بوده که عطار چه گفته، چه کرده و سرانجام این نوشتن، چنین کتابی است. دکتر محبتی به اثری رسیده که نباید آثار عطار را تک به تک قضاوت کرد اما برای رسیدن به منظومه فکری عطار باید همه آثار او را بررسی کرد. | ||
این کتاب گام بزرگی در نگاه مستقل به اندیشه عطار است. یکی از ویژگی دکتر محبتی در این کتاب این است که ادبیات و فرهنگ را محصول جامعه و مناسبات اجتماعی می‌داند و از این رهگذر، سه نظریه مهم خلق، فیض یا صدور و وحدت وجود را مطرح می‌کند. از دیگر ویژگی‌های این اثر، نگاه انتقادی آن است. نویسنده پرسش سهمناکی را مطرح می‌کند که پس از سیر و سلوک و رسیدن به مرحله فنا، چه رهآوردی برای انسان است؟ آیا این سیر و سلوک موجب آرامش آدمیان می‌شود؟ فضای گفت وگو را اگر بتوانیم در جامعه تعمیم دهیم، ره‌آورد خوبی برای جامعه بدست می‌آید. | این کتاب گام بزرگی در نگاه مستقل به اندیشه عطار است. یکی از ویژگی دکتر محبتی در این کتاب این است که ادبیات و فرهنگ را محصول جامعه و مناسبات اجتماعی می‌داند و از این رهگذر، سه نظریه مهم خلق، فیض یا صدور و وحدت وجود را مطرح می‌کند. از دیگر ویژگی‌های این اثر، نگاه انتقادی آن است. نویسنده پرسش سهمناکی را مطرح می‌کند که پس از سیر و سلوک و رسیدن به مرحله فنا، چه رهآوردی برای انسان است؟ آیا این سیر و سلوک موجب آرامش آدمیان می‌شود؟ فضای گفت وگو را اگر بتوانیم در جامعه تعمیم دهیم، ره‌آورد خوبی برای جامعه بدست می‌آید. <ref name=":3" /> | ||
'''پاسخ سوالات''' | '''پاسخ سوالات''' | ||
نویسنده کتاب «قرنهای بیزمان» در پاسخ به این پرسش که «عرفان چه ثمرات و رهآوردی می‌تواند برای انسان مدرن داشته باشد و از سوی دیگر چه زیانی برای جامعه امروزی می‌تواند داشته باشد؟»، گفت: این نکته بسیار مهمی است. من معتقدم که با بزرگان گذشته نباید مانند اسطوره برخورد کرد. باید نگاه را انسانی کرد. من معتقدم که انسان‌های بزرگ زمان‌مند نیستند. انسان‌های بزرگ فرا زمانی هستند. باید نگاه انتقادی را آرام‌آرام به خود بزرگان هم نزدیک کرد. | نویسنده کتاب «قرنهای بیزمان» در پاسخ به این پرسش که «عرفان چه ثمرات و رهآوردی می‌تواند برای انسان مدرن داشته باشد و از سوی دیگر چه زیانی برای جامعه امروزی می‌تواند داشته باشد؟»، گفت: این نکته بسیار مهمی است. من معتقدم که با بزرگان گذشته نباید مانند اسطوره برخورد کرد. باید نگاه را انسانی کرد. من معتقدم که انسان‌های بزرگ زمان‌مند نیستند. انسان‌های بزرگ فرا زمانی هستند. باید نگاه انتقادی را آرام‌آرام به خود بزرگان هم نزدیک کرد. <ref name=":2" /> | ||
| خط ۱۸۳: | خط ۱۸۵: | ||
'''تکیه کتاب بر نظریه‌پردازی از زبان حیدری''' | '''تکیه کتاب بر نظریه‌پردازی از زبان حیدری''' | ||
کسی که این کتاب را ورق بزند، نگرش همه‌جانبه یک استاد را در شاخه‌های مختلف فرهنگی، فلسفی و عرفانی کاملا درک می‌کند. من حس می‌کنم حداقل در رشته ادبیات فارسی، نیاز جدی به نظریه‌پردازی داریم، چیزی که استادان ما کمتر به آن توجه می‌کنند و ما را بیشتر وادار به خوانش متون ادبی می‌کنند. به‌هرحال خوانش متون ادبی و درک درست زبانی متون در اولویت است، ولی اینکه ما افق‌های نظریه‌پردازی را به‌طور کلی بر محصلان رشته ادبیات فارسی می‌بندیم، کار بسیار نادرستی است و من فکر می‌کنم دکتر محبتی در این کتاب به سمت نظریه‌پردازی حرکت کرده است. مثل خود عطار که دردهای بشری را می‌بیند و این دردها او را مضطرب و بی‌قرار می‌کند و از سر بی‌قراری شعر می‌سراید. این گفتن شاید برای عطار و امثال او، راه رهایی از اضطراب‌ها و نوعی التیام است. فکر می‌کنم دکتر محبتی هم در این کتاب چنین منشی دارد و من از بعضی جهات می‌خواهم این کتاب را با آثار عطار مقایسه کنم. ساختاری که در آثار عطار وجود دارد، به‌نوعی در این کتاب هم دیده می‌شود و دغدغه‌های مولف یک فرم خاص و یک ساختار حلقوی به کتاب بخشیده است. | کسی که این کتاب را ورق بزند، نگرش همه‌جانبه یک استاد را در شاخه‌های مختلف فرهنگی، فلسفی و عرفانی کاملا درک می‌کند. من حس می‌کنم حداقل در رشته ادبیات فارسی، نیاز جدی به نظریه‌پردازی داریم، چیزی که استادان ما کمتر به آن توجه می‌کنند و ما را بیشتر وادار به خوانش متون ادبی می‌کنند. به‌هرحال خوانش متون ادبی و درک درست زبانی متون در اولویت است، ولی اینکه ما افق‌های نظریه‌پردازی را به‌طور کلی بر محصلان رشته ادبیات فارسی می‌بندیم، کار بسیار نادرستی است و من فکر می‌کنم دکتر محبتی در این کتاب به سمت نظریه‌پردازی حرکت کرده است. مثل خود عطار که دردهای بشری را می‌بیند و این دردها او را مضطرب و بی‌قرار می‌کند و از سر بی‌قراری شعر می‌سراید. این گفتن شاید برای عطار و امثال او، راه رهایی از اضطراب‌ها و نوعی التیام است. فکر می‌کنم دکتر محبتی هم در این کتاب چنین منشی دارد و من از بعضی جهات می‌خواهم این کتاب را با آثار عطار مقایسه کنم. ساختاری که در آثار عطار وجود دارد، به‌نوعی در این کتاب هم دیده می‌شود و دغدغه‌های مولف یک فرم خاص و یک ساختار حلقوی به کتاب بخشیده است. <ref name=":3" /> | ||
'''ساختار متناسب با منطقالطیر''' | '''ساختار متناسب با منطقالطیر''' | ||
آثار عطار هم سیر خطی ندارند و عطار در همه آثارش یک نگاه تلفیقی داشته و این نشان می‌دهد که نمی‌توانیم یک روند تعالی و تکامل را براساس سیر خطی در آثار عطار نشان بدهیم. این چندوجهی بودن یک ساختار دایره مانند برای عطار ایجاد کرده است. مثل «مصیبت‌نامه» عطار که سالک از یک سیر آفاقی کارش را شروع می‌کند و بعد به سیر انفسی میرسد و درجات حس و خیالات و عقل را درمی‌نوردد و در نهایت به‌نوعی حیرانی میرسد، در بسیاری از بخش‌های کتاب «قرنهای بیزمان» این ساختار را می‌بینیم. نویسنده از اقوال دیگران شروع می‌کند، ریشه‌ها را بیرون می‌‌کشد و بعد نظرات شخصی خود را هم بیان می‌کند که حالت همان سیر انفسی را دارد. اما در نهایت با یک حیرانی مواجه می‌شویم چون نظریه‌ها خیلی پراکنده و مختلف است که این موضوع هم می‌تواند یک وجه خوب کتاب و هم می‌تواند یک عیب برای کتاب باشد. در نهایت به این نتیجه نمی‌رسیم که عطار در کدام جهان‌بینی قرار می‌گیرد و بسیاری از عناوین کتاب در نوعی از حیرت تمام می‌شود. | آثار عطار هم سیر خطی ندارند و عطار در همه آثارش یک نگاه تلفیقی داشته و این نشان می‌دهد که نمی‌توانیم یک روند تعالی و تکامل را براساس سیر خطی در آثار عطار نشان بدهیم. این چندوجهی بودن یک ساختار دایره مانند برای عطار ایجاد کرده است. مثل «مصیبت‌نامه» عطار که سالک از یک سیر آفاقی کارش را شروع می‌کند و بعد به سیر انفسی میرسد و درجات حس و خیالات و عقل را درمی‌نوردد و در نهایت به‌نوعی حیرانی میرسد، در بسیاری از بخش‌های کتاب «قرنهای بیزمان» این ساختار را می‌بینیم. نویسنده از اقوال دیگران شروع می‌کند، ریشه‌ها را بیرون می‌‌کشد و بعد نظرات شخصی خود را هم بیان می‌کند که حالت همان سیر انفسی را دارد. اما در نهایت با یک حیرانی مواجه می‌شویم چون نظریه‌ها خیلی پراکنده و مختلف است که این موضوع هم می‌تواند یک وجه خوب کتاب و هم می‌تواند یک عیب برای کتاب باشد. در نهایت به این نتیجه نمی‌رسیم که عطار در کدام جهان‌بینی قرار می‌گیرد و بسیاری از عناوین کتاب در نوعی از حیرت تمام می‌شود. <ref name=":3" /> | ||
| خط ۱۹۴: | خط ۱۹۸: | ||
'''توجه به مسئله توحید''' | '''توجه به مسئله توحید''' | ||
در مهمترین بخش فصل اول با چند جریان روبرو هستیم و به تفاوت ارائه منطق‌الطیرها اشاره می‌شود. در قیاس رساله الطیر ابن سینا یا غزالی، به تفاوت شیوه تربیت انسانی برمی‌گردیم. هر فصل، به عنوان یک موضوع نیاز به تحقیق دارد. در این کتاب، نگاه عطار به مسئله توحید و رابطه انسان و خدا، مورد توجه نویسنده قرار گرفته است. < | در مهمترین بخش فصل اول با چند جریان روبرو هستیم و به تفاوت ارائه منطق‌الطیرها اشاره می‌شود. در قیاس رساله الطیر ابن سینا یا غزالی، به تفاوت شیوه تربیت انسانی برمی‌گردیم. هر فصل، به عنوان یک موضوع نیاز به تحقیق دارد. در این کتاب، نگاه عطار به مسئله توحید و رابطه انسان و خدا، مورد توجه نویسنده قرار گرفته است. <ref name=":2" /> | ||
== جمله‌های شنیدنی کتاب «قرنهای بیزمان» == | == جمله‌های شنیدنی کتاب «قرنهای بیزمان» == | ||
چنانکه تأمل دقیق در آثار و قرون اولیه اسلام و تفحص در علل و دلایل پیدایش فرقههای سیاسی و عقیدتی مسلمین نشان می‌دهد، عمدتاً انشعاب‌ها و جدایی‌ها به یکی از همین روش‌ها رخ داده و سپس به تکوین و تدوین کتاب و خصوصاً اثر ادبی انجامیده است آثار متفکران و مطلعانی که در گذشته کوشیده‌اند علل و عوامل انشعاب مسلمین را نقد کنند و دربارۀ آن نظر دهند، به ویژه کتاب‌های مشهوری چون الملل و النحل شهرستانی و فِرَقُ الشیعه نوبختی و بسیاری مکتوبات دیگر از این منظر بسیار جای تأمل دارند و تأویل پذیرند چون با دریافت مبنای تقسیم‌بندی آنها می‌توان به نکته‌هایی نیکو و ژرف در این باب رسید | چنانکه تأمل دقیق در آثار و قرون اولیه اسلام و تفحص در علل و دلایل پیدایش فرقههای سیاسی و عقیدتی مسلمین نشان می‌دهد، عمدتاً انشعاب‌ها و جدایی‌ها به یکی از همین روش‌ها رخ داده و سپس به تکوین و تدوین کتاب و خصوصاً اثر ادبی انجامیده است آثار متفکران و مطلعانی که در گذشته کوشیده‌اند علل و عوامل انشعاب مسلمین را نقد کنند و دربارۀ آن نظر دهند، به ویژه کتاب‌های مشهوری چون الملل و النحل شهرستانی و فِرَقُ الشیعه نوبختی و بسیاری مکتوبات دیگر از این منظر بسیار جای تأمل دارند و تأویل پذیرند چون با دریافت مبنای تقسیم‌بندی آنها می‌توان به نکته‌هایی نیکو و ژرف در این باب رسید. | ||
{{وسط|□□□}} | |||
کتابِ الفَرْق بینَ الْفِرَقِ عبدالقاهر بغدادی (متوفی ۴۲۹ هـ.ق) است که به عنوان نمونه‌ای نوعی می‌تواند الگوی انبوه آثار دیگری از این گونه باشد که در طول تاریخ اسلام در این باره قدم در عرصه وجود گذاشته است و تقریباً همگی مانند هم و انگار با نگره و پنجره‌ای واحد، به تبیین و تحلیل ریشه‌های پیدایش فرقه‌ها در جهان اسلامی پرداخته‌اند و کوشیده‌اند با تکیه بر همه داشته‌ها و ناداشته‌ها اثبات کنند که حق فقط و فقط محصور در طریق و فرقه آن‌هاست و تمامی شعب و ملل و نحل و فِرَق دیگر یا به کلی از دایره شریعت غرا خارج‌اند و کافر و ملحد و مرتد یا نهایتاً برخی از اعمالشان ممکن است با دیده قبول تلقی گردد و بخشوده وار به زندگی خود ادامه دهند؛ هرچند تردید نباید بکنند... | |||
کتابِ الفَرْق بینَ الْفِرَقِ عبدالقاهر بغدادی (متوفی ۴۲۹ هـ.ق) است که به عنوان نمونه‌ای نوعی می‌تواند الگوی انبوه آثار دیگری از این گونه باشد که در طول تاریخ اسلام در این باره قدم در عرصه وجود گذاشته است و تقریباً همگی مانند هم و انگار با نگره و پنجره‌ای واحد، به تبیین و تحلیل ریشه‌های پیدایش فرقه‌ها در جهان اسلامی پرداخته‌اند و کوشیده‌اند با تکیه بر همه داشته‌ها و ناداشته‌ها اثبات کنند که حق فقط و فقط محصور در طریق و فرقه آن‌هاست و تمامی شعب و ملل و نحل و فِرَق دیگر یا به کلی از دایره شریعت غرا خارج‌اند و کافر و ملحد و مرتد یا نهایتاً برخی از اعمالشان ممکن است با دیده قبول تلقی گردد و بخشوده وار به زندگی خود ادامه دهند؛ هرچند تردید نباید بکنند... | |||
== نوا، نما، نگاه == | == نوا، نما، نگاه == | ||
نقد و بررسی کتاب، قرنهای | [https://www.youtube.com/watch?v=adOyaHEAgEQ نقد و بررسی کتاب، قرنهای بیزمان]، مهدی محبتی. دیدگاه نو. 1400 | ||
تیزر کتاب | [https://www.instagram.com/didibook.ir/reel/CxpqqHmqvMU/ تیزر کتاب قرنهای بیزمان]. دیدیبوک. 1400 | ||
== مشخصات کتاب‌شناختی | == مشخصات کتاب‌شناختی == | ||
کتاب«قرنهای بیزمان» اثر مهدی محبتی که با موضوع درآمدی تحلیلی - معرفت شناختی بر منطق الطیر عطار است در سال 1400شمسی با تعداد صفحه 956 توسط انتشارات هرمس چاپ گردید، و در سال 1402 به چاپ دوم رسید. | کتاب«قرنهای بیزمان» اثر مهدی محبتی که با موضوع درآمدی تحلیلی - معرفت شناختی بر منطق الطیر عطار است در سال 1400شمسی با تعداد صفحه 956 توسط انتشارات هرمس چاپ گردید، و در سال 1402 به چاپ دوم رسید. | ||
نسخه الکترونیکی این کتاب در سایت | نسخه الکترونیکی این کتاب در سایت [https://www.iranketab.ir/book/56024-gharnhaye-bi-zaman ایران کتاب] و [https://www.hermespub.ir/product/%D9%82%D8%B1%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86/ هرمس] موجود است. | ||
---- | |||
نسخهٔ ۱۹ اسفند ۱۴۰۳، ساعت ۱۱:۳۳
| قرنهای بیزمان | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | مهدی محبتی |
| ناشر | هرمس |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۰ |
| تعداد چاپ | چاپ دوم ۱۴۰۲ |
| شابک | ۹۷۸۶۰۰۴۵۶۲۳۱۷ |
| تعداد صفحات | ۹۵۶ |
| موضوع | نثر ادبی، درآمدی تحلیلی - معرفت‌شناختی بر منطقالطیر عطار |
| قطع | رقعی |
| نوع جلد | گالینگور |
نقد ادبی «قرنهای بیزمان» اثر مهدی محبتی با موضوع درآمدی تحلیلی - معرفت شناختی بر منطق الطیر عطار است، به عنوان منتخب کتاب سال در ۱۴۰۰ معرفی شد. این اثر در سال 1402 شمسی توسط انتشارات هرمس به چاپ دوم رسید
مهدی محبتی، اثر را با مقدمه‌ای مفصل شروع می‌کند که در ادامه آن، هفت فصل آمده است. بدون شک این نخستین بار است که درآمدی تحلیلی - معرفت شناختی بر منطقالطیر عطار به این شکل و در این اندازه و حجم ارائه می‌شود. در هر یک از فصل‌های هفتگانه کتاب «قرنهای بیزمان»، جنبههای مختلف شعر و شخصیت عطار بررسی شده است؛ مخاطب پس از گذراندن هفت بخش از کتاب که اشاره‌ای به هفت وادی عشق در کتاب عطار است، به جهان فکری عطار ورود می‌کند.
مخاطب حتی با ورق زدن فهرست و مقدمه کتاب، مسائل مختلفی را درمی‌یابد که از جمله آنها می‌توان به اثر نهادهای سیاسی- اجتماعی در شکلگیری قالب‌های ادبی و تمثیل‌های عرفانی، سنت نگارش رساله و تدوین آنها اشاره کرد.
در این کتاب نگاهی به سیر تحول مقامات عرفانی از آغاز تا عصر عطار، تبیین رابطه انسان و خدا در منطقالطیر، اندیشه‌ی ابن عربی و عطار به‌عنوان معماران آموزه احدیت در فرهنگ اسلامی و ایرانی، مبانی ساختاری- معنایی در روایات عطار و تحلیل وضعیت روحی وی در تالیف منطقالطیر، صورت گرفته است.
خلاصه اثر
مهدی محبتی در کتاب «قرنهای بیزمان» سعی کرده است که تحلیلی بر منطق الطیر عطار داشته باشد و شناخت آن را به دوست‌داران این ادیب بزرگ نیشابوری هدیه کند. نویسنده، این اثر را با مقدمه‌ای مفصل شروع می‌کند که در ادامه‌ی آن، هفت فصل آمده است. همان‌طور که نویسنده تأکید نموده، این کتاب اولا و بالذات معطوف به نقد و تحلیل منطق الطیر است، اما صرفا محدود به آن نیست بلکه محتوای آن حاکی از همۀ آثار و به ویژه منظومهها - و شخصیت خود عطار – است. نویسنده نگاهی یکپارچه و هماهنگ ابتدا به منطق الطیر و از طریق آن به آثار و کل معرفت و شخصیت و عرفان عطار فراهم آورده است.
چرا با این همه متون سنگین و چهره‌های مشهور و متین، شوریده‌ای چون عطار باید چنین بر آید؟ این کتاب، در اصل و اساس پاسخی به دراز آهنگ و از سر تأمل به این دغدغه و پرسش بود و در گام دوم که بسیار سخت‌تر و سنگین‌تر از اولین بود، دستیابی به شیوه‌های درست و معقول در برخورد با عرفان و آثار عطار و کشف و مشاهده حقایق صوری و معنوی – معنایی آن، هم برای شناخت حقیقی خود شعر و شخصیت عطار و هم در جهت دریافت پاسخی خردپسند و دلنشین برای پرسش نخستین. [۱]
از بطن این اثر تقریباً همه آثار عطار و به‌ویژه منظومهها – و شخصیت خود عطار – نیز معرفی و نقد می‌شوند تا امکان نگاهی یکپارچه و هماهنگ ابتدا به منطقالطیر و از طریق آن به آثار و کل معرفت و شخصیت و عرفانِ عطار فراهم آید. کتاب «قرنهای بیزمان» هفت فصل دارد: از منطقالطیر قرآنی تا منطقالطیر عرفانی، هفت وادی (نگاهی به سیر تکوین و تدوین منازل و مقاماتِ عرفانی از آغاز تا عهد عطار)، سایه یا خورشید (عطار و تبیین رابطه انسان و خدا در منطقالطیر)، ابن‌عربی و عطار؛ معماران نظریه وحدت در فرهنگ اسلامی- ایرانی، اکتشاف متن؛ تحلیل مبانی ساختاری – معنایی روایت‌های عطار، سیمرغ؛ خودکامه یا خدا؟، در جدال نقش با نقاش (تحلیل احوال روانی عطار در سرودن منطقالطیر).[۲]
در فصل اول کتاب قرنهای بیزمان، این موضوع بررسی می‌شود که ژانر ادبی خاص رسالة‌الطیر چطور در فرهنگ اسلامی پیدا شد و چگونه به عطار و منطقالطیر رسید. مهدی محبتی همچنین در این فصل از نظر تاریخی، موضوعی و مفهومی کتاب منطقالطیر را موشکافانه نقد می‌کند. فصل دوم به سیر تکوین و تدوین سفرها و منازل و مقامات در آثار عطار اختصاص دارد و اینکه هفت وادی در منطقالطیر چه نقشی دارند. نویسنده در سومین فصل کتاب به سراغ مسئله‌ی توحید و رابطه‌ی خدا و انسان در آثار عطار می‌رود. فصل چهارم به نظریه‌پردازان اصلی نظریه‌ی وحدت در ایران و جهان اسلام، از جمله ابن‌عربی، اختصاص پیدا کرده.
فصل پنجم درباره‌ی نحوه‌ی تکامل شکل و محتوا و طرح حلقوی آثار عطار است. سیمرغ و سیمرغ نقشی مهم در منطقالطیر دارند و منتقدان آثار عطار در طول این سال‌ها، سیمرغ را نماد چیزهای مختلف در نظر گرفته‌اند. مهدی محبتی در فصل ششم راجع به شخصیت سیمرغ در ادبیات عرفانی و تأثیر آن بر باورهای عارفان سخن گفته. در آخرین فصل از کتاب قرنهای بیزمان، محبتی به سراغ شخص عطار می‌رود و دغدغه‌های فکری او را بررسی می‌کند.
سرفصل‌ها و سرتیترهای اصلی کتاب به شرح ذیل است؛
مقدمه (شرح ماجرا)؛
فصل اول: از منطق الطیر قرآنی تا منطق الطیر عرفانی
1. زبان هستی، زبان نیستی (درآمدی بر معنای سخن‌گویی مرغان)؛
2. پرنده خار زار یا مرغِ خوار زار (طبقه بندی و تحلیل رسالة الطیرها در فرهنگ و ادب اسلامی- ایرانی)؛
3. بسترها و زمینه‌های پیدایش رسالة الطیرها.
فصل دوم: هفت وادی (نگاهی به سیر تکوین و تدوین منازل و مقامات عرفانی از آغاز تا عهد عطار)
1. درآمد: زمینهها و بسترهای پیدایش؛
2. سیر تاریخی تکوین و تدوین مقامات و منازل ؛
۳. نقش و جایگاه خواجه عبدالله انصاری؛
۴. عطار و طرح هفت وادی؛
۵. شرح و تحلیل وادی های هفتگانه؛
۶.نقل و نقد قول ها.
فصل سوم: سایه یا خورشید (عطار و تبیین رابطه انسان و خدا در منطق الطیر)
1. درآمد: زمینهها و بسترهای تاریخی و فرهنگی؛
2.نظریه‌های اصلی در رابطه انسان با خدا و تطورات تاریخی آنها در فرهنگ و ادب اسلامی- ایرانی؛
3. وحدت به مثابه یک سیستم.
فصل چهارم: ابن عربی و عطار؛ معماران نظریه وحدت در فرهنگ اسلامی- ایرانی
1. درآمد؛
2. ابن عربی و رویکرد نظری- تحلیلی؛
3. عطار و رویکرد تأویلی- تمثیلی.
فصل پنجم: اکتشاف متن؛ تحلیل مبانی ساختاری- معنایی روایت‌های عطار
1. ساختار روایت عطار و منطق الطیر، خطی یا حلقوی؟؛
2. نکته توحید: در یگانگی پیرنگ داستانی منطق الطیر؛
3. منطق الطیر و تعامل شکل و محتوا؛
4. مقدمه منظومهها: کنش‌هایی آگاهانه در تبیین و تکوین ساختار حلقوی روایت‌ها؛
5. سازمان معنایی مقدمه منطق الطیر ؛
6. روایت‌های پنهان: خلق اصطلاحات و تمثیلات به مثابه رویکردی روش شناختی؛
فصل ششم: سیمرغ؛ خودکامه یا خدا؟
1. درآمد؛
2. عطار در قاف؛
3. سیمرغ/ خدای منطق الطیر؛
فصل هفتم: در جدال نقش با نقّاش
1. قصه و قصه‌گو، کدام یک دیگری را می‌سازد؟؛
2. ای برادر قصه چون پیمانه نیست؛
3. عطار قصه‌گو: جایگاه، شیوه‌ها و انگیزه‌های عطار؛
4. ناقه اسرار: اضطراب وجود؛ عطار و پناهندگی به آفرینش آثار؛
5. تجسم آمال: عطار و باز آفرینی خویش از طریق حلاج و شیخ صنعان؛
6. منطق الطیر و دنیای آرمانی عطار.
کتابنامه
نمایه‌ها
کشف الابیات
درباره نویسنده
مهدی محبتی نویسنده و پژوهشگر و استاد دانشگاه است. وی كارشناسی رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد 1367-1363(شاگرد اول دانشگاه)، كارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد 1370-1367(شاگرد اول دانشگاه)، دكتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، (1374 -1370) است. محبتی دانشیار زبان وادبیات فارسی دانشگاه زنجان می‌باشد.[۱] کتاب «از معنا تا صورت» و کتاب «قرنهای بیزمان» از آثار دکتر مهدی محبتی، به‌عنوان کتابِ شایسته تقدیر در مراسم جایزه جلال آل‌احمد و کتاب سال ایران معرفی شده‌اند. اثر «از معنا تا صورت» برنده جایزه ادبی جلال آل احمد و برگزیده کتاب سال۱۳۹۰ شناخته شد و کتاب «قرنهای بیزمان» منتخب کتاب سال در۱۴۰۰ شمسی معرفی شد.[۳]
نظر نویسنده درباره کتاب«قرنهای بیزمان»
نگاه جامع کتاب
این کتاب با اینکه در درجه اول به نقد و بررسی یکی از برجسته‌ترین منظومه‌های عرفانی ادبیات فارسی پرداخته، اما لزوما محدود به این اثر عطار نیست. در هر یک از فصل‌های هفتگانه کتاب «قرنهای بیزمان»، جنبههای مختلف شعر و شخصیت عطار بررسی شده است، به طوری که مخاطب پس از گذراندن هفت بخش از کتاب، که اشاره‌ای به هفت وادی عشق در کتاب عطار است، به جهان فکری عطار ورود می‌کند. بدون در نظر گرفتن مجموع آثار عطار، هیچ یک از آثار وی را نمی‌توان به‌صورت مجزا و جدا از آثار دیگر فهمید و به عمق آن اثر رسید. از این رو در این کتاب نگاهی جامع به سیر تحول مقامات عرفانی و رابطه انسان و خدا از منظر ابن عربی و عطار داشته است.[۴] روش عطار تمثیل و قصه است و البته قصه در نظر او پیمانه نیست.[۵]
انگیزه پرداختن به عطار در قالب کتاب
ما امروزه با مشکلات و مسائل مهمی روبه‌رو هستیم که یا باید به آنها پاسخ دهیم و یا از کنار آنها رد شویم. مسائلی مثل معناداری جهان، معناداری انسان، نوع برخورد با آنچه دغدغه‌های امروزی انسان را تشکیل می‌دهد، کلان مسئله‌هایی مثل پوچ‌گرایی. مدت‌ها فکر می‌کردم که ما با این موارد باید چه کنیم. یک راه این است که بگوییم انسان در طول تاریخ هیچ‌گاه خوش‌بخت نبوده و امروزه هم نخواهد بود. باید بپذیریم که حدود ده تا پانزده درصد آدم‌هایی وجود دارند که دغدغه آنها مسائل فرهنگی و معنوی است و اکثریتی نیز وجود دارند که نه این چیزها برایشان مهم است و نه دنبال این موارد هستند.[۶]
کتاب «قرنهای بیزمان» پاسخی به برخی از دغدغه‌ها و پرسش‌ها
این اثر، پاسخی به دغدغه‌های کسانی که در گذشته در ذهن داشتند و به ما شبیه‌تر بودند. با سنت دو گونه می‌توان برخورد کرد. یکی اینکه آن را مقدس کرده و روی طاقچه بگذاریم و بگوییم خیلی ارزشمند است، ولی کارا نباشد، مثل اشیاء موزه‌ای. خب ادبیات و میراثی که به‌درد نخورد، چقدر می‌تواند برای نسل امروزی که با خودش هم مسئله دارد، کارایی داشته باشد. گونه دیگر برخورد با سنت این است که بگوییم میراث کلاسیک و عرفانی ما حرف‌هایی برای انسان امروز دارد. در طول بیش از سی سال پژوهش متوجه شدم در بین این‌ها مولانا، سنایی، عطار و بسیاری از بزرگان دیگر حضور دارند، اما از جهات مختلف عطار از همه گذشتگان میراث فکری ما، امروزی‌تر است. شاید هیچ شاعر و عارفی در طول تاریخ و فرهنگ ما، مسأله‌اش اضطراب وجود نیست. یعنی برای چه به این دنیا آمده‌ایم؟ عطار اساسا با مسأله وجود درگیر است. اینکه اگر نظام احسن است، پس این مشکلات برای آدم‌ها و برای دنیا وجود دارد، چیست؟ سعی کردیم در این کتاب این دغدغه‌ها را کمی باز کنیم که از این میراث چه بهره‌ای می‌توان برای انسان امروز برد و دیگر اینکه آیا با عرفان می‌توان آدم درست و حسابی بار آورد؟ عرفان به‌عنوان یک امر فردی و شخصی، چگونه می‌تواند جامعه را به سعادت برساند؟ دغدغه اصلی من در این کتاب این بود که نسبتی که عطار با نوع نگاه خودش به خدا، عرفان و انسان دارد، خیلی نزدیک به مشکلات امروز است که متأسفانه آن‌چنان که باید مطرح نشده بود و من سعی کردم در این کتاب پاسخ‌هایی برای این امر پیدا کنم.[۶]
نقد اثر
انگیزه شکلگیری کتاب
انگیزه شکلگیری «قرنهای بیزمان»، اثر تازه‌تألیف حوزه عطارپژوهی چنانکه مؤلف در مقدمه کتاب یادآوری می‌کند، اولاً پاسخی از سر تحقیق به چرایی جایگاه بلند عطار در عرفان ایرانی و اسلامی و در وهله دوم شوق «دستیابی به شیوه‌های درست و معقول در برخورد با عرفان و آثار عطار و کشف و مشاهده حقایق صوری و معنوی- معنایی آن، هم برای شناخت حقیقی خود شعر و شخصیت عطار و هم در جهت دریافت پاسخی خردپسند و دلنشین برای پرسش نخستین» است.
از مهمترین سوالات این پژوهش پرحجم ۹۵۰ صفحه‌ای پرسشی است که در چندین دهه گذشته همه عطارپژوهان بزرگ ایرانی و غربی که دست به تألیف ممتاز و درخشانی زده‌اند، به‌نحوی با آن درگیر بوده‌اند و آن اینکه «آیا عطار در پی‌ریزی تمامی اشعار و آثارش طرح یا پیرنگی مرکزی و اساسی داشته است یا خیر؟» و مهدی محبتی سعی کرده‌است با توجه به همه این آثار، پاسخی تازه و مقنع برای آن بیابد.[۷]
اولین تکنگاره درباره منطقالطیر
قرنهای بیزمان با مقدمه مفصل مؤلف آغاز می‌شود و در هفت فصل پیگیری می‌شود. به جرأت می‌توان گفت برای نخستین بار است تک‌نگاره‌ای (مونوگراف) با این شیوه و کیفیت درباره منطقالطیر عطار ارائه شده است. اگرچه همانگونه که مؤلف بر آن تأکید می‌کند، این کتاب اولاً و به‌ذات معطوف به نقد و تحلیل یکی از مهمترین منظومه‌های عرفانی ادبیات فارسی (منطقالطیر) است؛ اما تنها به همین کتاب عطار محدود نمی‌شود. در هر یک از فصول هفتگانه کتاب وجهی از وجوه مختلف شعر و شخصیت عطار بازکاوی می‌شود تا سرانجام و بعد از گذر از هفت مرحله کتاب که یادآور هفت وادی عشق در منطقالطیر عطار هم هست، خواننده فرهیخته و جست‌وجوگر خود را به منظومه فکری عطار راهبری کند. منظومه‌ای که مهدی محبتی معتقد است «بدون در نظر گرفتن کلیت آثار او ناقص و ناتمام نمی‌ماند. هیچ‌یک از آثار عطار را نمی‌توان به صورت منفرد و گسسته از بقیه فهمید و به اعماق همان یک اثر- حتی- رسید، چراکه کل آثار عطار به مثابه هفتگانه به‌هم‌پیوسته‌ای است که دایره در دایره در هم تنیده‌اند و همدیگر را معنا می‌کنند.[۷]
کار دشوار نویسنده
توصیف و معرفی کتابی با این حجم که مدعی پاسخ به پرسش‌های مهمی که در بالا ذکرش رفت، آن هم در چند صفحه، البته کار دشواری است. به‌ویژه وقتی تنها با تورق در فهرست ابتدایی کتاب، مطالب متعددی جلوه می‌کند: تأثیر نهادهای اجتماعی - سیاسی در تکوین فرم‌های ادبی و تمثیلات عرفانی، سنت رسالۀ‌الطیر‌نویسی (سیر تکوین و تدوین رسالۀ‌الطیر).
در فصل اول؛ هفت وادی (نگاهی به سیر تکوین و تدوین منازل و مقامات عرفانی از آغاز تا عهد عطار) در فصل دوم؛ سایه یا خورشید (عطار و تبیین رابطه انسان و خدا در منطقالطیر) در فصل سوم؛ ابن‌عربی و عطار (معماران نظریه وحدت در فرهنگ اسلامی و ایرانی) در فصل چهارم؛ اکتشاف متن (تحلیل مبانی ساختاری - معنایی روایت‌های عطار) در فصل پنجم؛ سیمرغ، خودکامه یا خدا در فصل ششم و درنهایت در جدال نقش با نقاش (تحلیل احوال روانی عطار در سرودن منطقالطیر) در فصل پایانی برمی‌خوریم که تنها گزیده‌ها و اهمّ مطالبی است که در این هفت فصل درباره آن بحث شده‌است.
جدا از چاپ پاکیزه و منقح کتاب و آوردن نمایههای مفصل و کشف‌الابیات که کار تحقیق را بر پژوهشگران جوان‌تر و علاقه‌مندان عرفان ایرانی و اسلامی آسان کرده‌است. عنوان برخی از بخش‌های کتاب (که هوشمندانه به صورت پرسش مطرح گردیده) به‌نحوی است تا شوق و انگیزه خواندن آن فصل و ادامه مطالب را در خوانندگانش برانگیزاند). «چگونه سیمرغ می‌تواند یک مرغ شود؟ - در اشکالات مفهومی و روش‌شناختی منطقالطیر- قصه و قصه‌گو کدام‌یک دیگری را می‌سازد؟ جذبه در جمع، ممکن یا محال؟[۷]
کمبود منابع
«چاپ قرنهای بیزمان» نشان می‌دهد مهدی محبتی بار دیگر و همچنان که در دیگر آثار عرفانی خود (مانند در جدال با خویشتن و ترجمه ابن فارض) به سراغ یکی از موضوعات یا شخصیت‌های اثرگذار عرفان ایرانی و اسلامی رفته‌است که یا آثار جدی پژوهشی در آن حوزه اندک است یا اگر استادان ممتاز دانشگاهی در آن حوزه تألیفات ارزنده‌ای داشته‌اند، همچنان دریچه یافتن پاسخ برای پرسش‌های آن حوزه باز مانده‌است. آنچه در اولین مطالعه این کتاب به ذهن هر خواننده علاقه‌مندی میرسد، تولد کتابی فربه در حوزه عطارپژوهی دوره معاصر است که شاید برخی از پیش‌فرض‌های این حوزه را به چالش بکشد و در پی طرح افکندن پرسش‌های جدی و جدیدتری در ذهن مخاطب خود باشد که قطعاً در این روزگار فترت کرونایی غنیمتی برای اهل اندیشه است.[۷]
وجوه مختلف شعر عطار
این کتاب اولاً و به‌ذات معطوف به نقد و تحلیل یکی از مهمترین منظومه‌های عرفانی ادبیات فارسی (منطقالطیر) است، اما تنها به همین کتاب عطار محدود نمی‌شود. در هر یک از فصول هفتگانه کتاب وجهی از وجوه مختلف شعر و شخصیت عطار بازکاوی می‌شود تا سرانجام و بعد از گذر از هفت مرحله کتاب که یادآور هفت وادی عشق در منطقالطیر عطار هم هست، خواننده فرهیخته و جست‌وجوگر خود را به منظومه فکری عطار راهبری کند. منظومه‌ای که مهدی محبتی معتقد است «بدون در نظر گرفتن کلیت آثار او ناقص و ناتمام نمی‌ماند. هیچ‌یک از آثار عطار را نمی‌توان به صورت منفرد و گسسته از بقیه فهمید و به اعماق همان یک اثر- حتی- رسید، چرا که کل آثار عطار به مثابه هفتگانه به‌هم‌پیوسته‌ای است که دایره در دایره در هم تنیده‌اند و همدیگر را معنا می‌کنند.[۷]
نمایههای مفصل کتاب
جدا از چاپ پاکیزه و منقح کتاب و آوردن نمایههای مفصل و کشف‌الابیات که کار تحقیق را بر پژوهشگران جوان‌تر و علاقه‌مندان عرفان ایرانی و اسلامی آسان کرده‌است. عنوان برخی از بخش‌های کتاب (که هوشمندانه به صورت پرسش مطرح گردیده) به‌نحوی است تا شوق و انگیزه خواندن آن فصل و ادامه مطالب را در خوانندگانش برانگیزاند. «چگونه سیمرغ می‌تواند یک مرغ شود؟ - در اشکالات مفهومی و روش‌شناختی منطقالطیر- قصه و قصه‌گو کدام‌یک دیگری را می‌سازد؟ جذبه در جمع، ممکن یا محال؟»
آنچه در اولین مطالعه این کتاب به ذهن هر خواننده علاقه‌مندی میرسد، تولد کتابی فربه در حوزه عطارپژوهی دوره معاصر است که شاید برخی از پیش‌فرض‌های این حوزه را به چالش بکشد و در پی طرح افکندن پرسش‌های جدی و جدیدتری در ذهن مخاطب خود باشد که قطعاً در این روزگار فترت کرونایی غنیمتی برای اهل اندیشه است.[۷]
برنامهای به همت کمیسیون ملی یونسکو
رادیو فرهنگ در ویژه برنامه به‌سوی سیمرغ مراسم رونمایی از اثر «قرنهای بیزمان» به همت کمیسیون ملی یونسکو – ایران را پخش کرد. این مراسم فرهنگی که با حضور عطار شناسان و چهره‌های برجسته حوزه ادب و فرهنگ برگزار شد، درصدد آن بود که هم‌زمان با ثبت پرونده نهصدمین سالگرد میلاد حکیم عطار نیشابوری در فهرست نکوداشت‌های یونسکو (۲۰۲۱ – ۲۰۲۰)، جامعه امروز ایران زمین به ویژه نسل جوان سرزمین‌مان را هر چه بیشتر با آرا و افکار حکیم عطار آشنا سازد. این مراسم رونمایی با مشارکت انجمن دوست‌داران حافظ و رادیو فرهنگ، در تاریخ 4 آبان ۱۴۰۰ از ساعت ۱۴ الی ۱۶ در سالن جلسات کمیسیون ملی یونسکو – ایران برگزار و همچنین به‌طور زنده از رادیو فرهنگ روی موج اف ام ردیف ۱۰۶ مگاهرتز پخش شد.[۸]
جوایز و افتخارات
- اثر شایسته تقدیر در جایزه جلال آل‌احمد در سال ۱۴۰۰ [۸]
- اثر برگزیده در بیست و هشتمین کتاب سال در ۱۴۰۰ [۳]
نشست‌های برگزار شده درباره اثر
- مراسم رونمایی کتاب «قرنهای بیزمان»، کمیسیون ملی یونسکو، 4 آبان 1400. در این مراسم، استادان و پژوهشگران با اشاره به اهمیت کتاب «قرنهای بیزمان» بر آن تاکید ویژه کردند. این کتاب از دکتر مهدی محبتی (عضو هیات علمی دانشگاه زنجان) در مراسمی به همت کمیسیون ملی یونسکو-ایران با حضور حجت‌الله ایوبی دبیر کل کمیسیون و جمعی از استادان فرهنگ و هنر رونمایی شد. [۵]
- نشست نقد و بررسی کتاب «قرنهای بیزمان»، خانه کتاب، 24 فروردین ۱۴۰۱. این نشست با حضور مهدی حیدری؛ استاد دانشگاه یزد، مهدی محبتی؛ نویسنده کتاب و محمدرضا حاجی آقابابایی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.[۶]
اظهارنظرها درباره اثر
محمدرضا حاجی بابایی؛ نویسنده و دبیر انجمن فلسفه هنر و ادبیات
ویژگی‌های کتاب
کار ماندگار در این زمینه کمتر از یک دست است و به عنوان نمونه اثر مرحوم فروزانفر و استاد زرین‌کوب از جمله این آثار محسوب می‌شود و کتاب «قرنهای بیزمان» بی‌شک پنجمین کار ارزشمند در زمینه عطارپژوهی است. این کتاب براساس خاطره پرسش شکل گرفته است. این دغدغه مطرح بوده که عطار چه گفته، چه کرده و سرانجام این نوشتن، چنین کتابی است. دکتر محبتی به اثری رسیده که نباید آثار عطار را تک به تک قضاوت کرد اما برای رسیدن به منظومه فکری عطار باید همه آثار او را بررسی کرد.
این کتاب گام بزرگی در نگاه مستقل به اندیشه عطار است. یکی از ویژگی دکتر محبتی در این کتاب این است که ادبیات و فرهنگ را محصول جامعه و مناسبات اجتماعی می‌داند و از این رهگذر، سه نظریه مهم خلق، فیض یا صدور و وحدت وجود را مطرح می‌کند. از دیگر ویژگی‌های این اثر، نگاه انتقادی آن است. نویسنده پرسش سهمناکی را مطرح می‌کند که پس از سیر و سلوک و رسیدن به مرحله فنا، چه رهآوردی برای انسان است؟ آیا این سیر و سلوک موجب آرامش آدمیان می‌شود؟ فضای گفت وگو را اگر بتوانیم در جامعه تعمیم دهیم، ره‌آورد خوبی برای جامعه بدست می‌آید. [۶]
پاسخ سوالات
نویسنده کتاب «قرنهای بیزمان» در پاسخ به این پرسش که «عرفان چه ثمرات و رهآوردی می‌تواند برای انسان مدرن داشته باشد و از سوی دیگر چه زیانی برای جامعه امروزی می‌تواند داشته باشد؟»، گفت: این نکته بسیار مهمی است. من معتقدم که با بزرگان گذشته نباید مانند اسطوره برخورد کرد. باید نگاه را انسانی کرد. من معتقدم که انسان‌های بزرگ زمان‌مند نیستند. انسان‌های بزرگ فرا زمانی هستند. باید نگاه انتقادی را آرام‌آرام به خود بزرگان هم نزدیک کرد. [۵]
مهدی حیدری؛ نویسنده و استاد دانشگاه (استان یزد)
تکیه کتاب بر نظریه‌پردازی از زبان حیدری
کسی که این کتاب را ورق بزند، نگرش همه‌جانبه یک استاد را در شاخه‌های مختلف فرهنگی، فلسفی و عرفانی کاملا درک می‌کند. من حس می‌کنم حداقل در رشته ادبیات فارسی، نیاز جدی به نظریه‌پردازی داریم، چیزی که استادان ما کمتر به آن توجه می‌کنند و ما را بیشتر وادار به خوانش متون ادبی می‌کنند. به‌هرحال خوانش متون ادبی و درک درست زبانی متون در اولویت است، ولی اینکه ما افق‌های نظریه‌پردازی را به‌طور کلی بر محصلان رشته ادبیات فارسی می‌بندیم، کار بسیار نادرستی است و من فکر می‌کنم دکتر محبتی در این کتاب به سمت نظریه‌پردازی حرکت کرده است. مثل خود عطار که دردهای بشری را می‌بیند و این دردها او را مضطرب و بی‌قرار می‌کند و از سر بی‌قراری شعر می‌سراید. این گفتن شاید برای عطار و امثال او، راه رهایی از اضطراب‌ها و نوعی التیام است. فکر می‌کنم دکتر محبتی هم در این کتاب چنین منشی دارد و من از بعضی جهات می‌خواهم این کتاب را با آثار عطار مقایسه کنم. ساختاری که در آثار عطار وجود دارد، به‌نوعی در این کتاب هم دیده می‌شود و دغدغه‌های مولف یک فرم خاص و یک ساختار حلقوی به کتاب بخشیده است. [۶]
ساختار متناسب با منطقالطیر
آثار عطار هم سیر خطی ندارند و عطار در همه آثارش یک نگاه تلفیقی داشته و این نشان می‌دهد که نمی‌توانیم یک روند تعالی و تکامل را براساس سیر خطی در آثار عطار نشان بدهیم. این چندوجهی بودن یک ساختار دایره مانند برای عطار ایجاد کرده است. مثل «مصیبت‌نامه» عطار که سالک از یک سیر آفاقی کارش را شروع می‌کند و بعد به سیر انفسی میرسد و درجات حس و خیالات و عقل را درمی‌نوردد و در نهایت به‌نوعی حیرانی میرسد، در بسیاری از بخش‌های کتاب «قرنهای بیزمان» این ساختار را می‌بینیم. نویسنده از اقوال دیگران شروع می‌کند، ریشه‌ها را بیرون می‌‌کشد و بعد نظرات شخصی خود را هم بیان می‌کند که حالت همان سیر انفسی را دارد. اما در نهایت با یک حیرانی مواجه می‌شویم چون نظریه‌ها خیلی پراکنده و مختلف است که این موضوع هم می‌تواند یک وجه خوب کتاب و هم می‌تواند یک عیب برای کتاب باشد. در نهایت به این نتیجه نمی‌رسیم که عطار در کدام جهان‌بینی قرار می‌گیرد و بسیاری از عناوین کتاب در نوعی از حیرت تمام می‌شود. [۶]
حامد شکوفگی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه
توجه به مسئله توحید
در مهمترین بخش فصل اول با چند جریان روبرو هستیم و به تفاوت ارائه منطق‌الطیرها اشاره می‌شود. در قیاس رساله الطیر ابن سینا یا غزالی، به تفاوت شیوه تربیت انسانی برمی‌گردیم. هر فصل، به عنوان یک موضوع نیاز به تحقیق دارد. در این کتاب، نگاه عطار به مسئله توحید و رابطه انسان و خدا، مورد توجه نویسنده قرار گرفته است. [۵]
جمله‌های شنیدنی کتاب «قرنهای بیزمان»
چنانکه تأمل دقیق در آثار و قرون اولیه اسلام و تفحص در علل و دلایل پیدایش فرقههای سیاسی و عقیدتی مسلمین نشان می‌دهد، عمدتاً انشعاب‌ها و جدایی‌ها به یکی از همین روش‌ها رخ داده و سپس به تکوین و تدوین کتاب و خصوصاً اثر ادبی انجامیده است آثار متفکران و مطلعانی که در گذشته کوشیده‌اند علل و عوامل انشعاب مسلمین را نقد کنند و دربارۀ آن نظر دهند، به ویژه کتاب‌های مشهوری چون الملل و النحل شهرستانی و فِرَقُ الشیعه نوبختی و بسیاری مکتوبات دیگر از این منظر بسیار جای تأمل دارند و تأویل پذیرند چون با دریافت مبنای تقسیم‌بندی آنها می‌توان به نکته‌هایی نیکو و ژرف در این باب رسید.
کتابِ الفَرْق بینَ الْفِرَقِ عبدالقاهر بغدادی (متوفی ۴۲۹ هـ.ق) است که به عنوان نمونه‌ای نوعی می‌تواند الگوی انبوه آثار دیگری از این گونه باشد که در طول تاریخ اسلام در این باره قدم در عرصه وجود گذاشته است و تقریباً همگی مانند هم و انگار با نگره و پنجره‌ای واحد، به تبیین و تحلیل ریشه‌های پیدایش فرقه‌ها در جهان اسلامی پرداخته‌اند و کوشیده‌اند با تکیه بر همه داشته‌ها و ناداشته‌ها اثبات کنند که حق فقط و فقط محصور در طریق و فرقه آن‌هاست و تمامی شعب و ملل و نحل و فِرَق دیگر یا به کلی از دایره شریعت غرا خارج‌اند و کافر و ملحد و مرتد یا نهایتاً برخی از اعمالشان ممکن است با دیده قبول تلقی گردد و بخشوده وار به زندگی خود ادامه دهند؛ هرچند تردید نباید بکنند...
نوا، نما، نگاه
نقد و بررسی کتاب، قرنهای بیزمان، مهدی محبتی. دیدگاه نو. 1400
تیزر کتاب قرنهای بیزمان. دیدیبوک. 1400
مشخصات کتاب‌شناختی
کتاب«قرنهای بیزمان» اثر مهدی محبتی که با موضوع درآمدی تحلیلی - معرفت شناختی بر منطق الطیر عطار است در سال 1400شمسی با تعداد صفحه 956 توسط انتشارات هرمس چاپ گردید، و در سال 1402 به چاپ دوم رسید.
نسخه الکترونیکی این کتاب در سایت ایران کتاب و هرمس موجود است.
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «کتاب قرن های بی زمان». ایران کتاب. 5 آذر 1402
- ↑ «قرنهای بیزمان». 30بوک. بیتا. دریافت شده 15دی1403.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «مهدی محبتی». ویکی پدیا. ۲۸ آوریل ۲۰۲۴. بیتا. دریافت شده 15دی1403
- ↑ «کتاب قرن های بی زمان، نوشته مهدی محبتی». کتاب جم، بیتا. دریافت شده در 15دی1403
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ «بررسی سیر اندیشه عطار در کتاب قرنهای بیزمان». همشهری. 4 آبان1400
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ «در ادبیات فارسی نیاز جدی به نظریه‌پردازی داریم». خانه کتاب و ادبیات ایران. 24 فروردین 1401.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ ۷٫۵ «شعر و شخصیت عطار در قرنهای بیزمان». کتاب نیوز. 20 شهریور 1400
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «کتاب قرنهای بیزمان در برنامه « به سوی سیمرغ» رونمایی می‌شود». خبرگزاری برنا، 4 آبان1400. دریافت شده 15دی1403