طاهره صفارزاده

طاهره صفارزاده
جهانی‌ترین شاعر معاصر کشور
زادروز	۲۷آبان۱۳۱۵ سیرجان
مرگ	۴آبان۱۳۸۷ بیمارستان ایران‌مهر تهران
علت مرگ	ضایعهٔ مغزی
پیشه	شاعر، پژوهشگر و مترجم
کتاب‌ها	ترجمهٔ قرآن
دیوان سروده‌ها	رهگذر مهتاب، طنین در دلتا، سفر پنجم و...
جوایز شاعر برگزیدهٔ جشنوارهٔ بین‌المللی شعر فجر سال۱۳۸۵

طاهره صفارزاده شاعری نواندیش و صاحبِ سبکِ شعرِ معاصر، نویسنده، پژوهشگر، مترجم قرآن و استاد دانشگاه بود. او نخستین کسی است که ترجمهٔ دوزبانه از قرآن به فارسی و انگلیسی را انجام داد. وی از پیشروان شعر نوگرای انقلاب اسلامی است.

* * * * *

طاهره صفارزاده از تأثیرگذارترین شاعران زن معاصر است و همچنین به‌سبب برقراری روابط مؤثر با شاعران سایر ممالک و حضور فعال وی در عرصهٔ بین‌الملل او را جهانی‌ترین شاعر معاصر کشور می‌نامند. او به‌همراه علی موسوی گرمارودی و نعمت میرزاده از آغازگران شعر انقلاب اسلامی است.
طاهره صفارزاده به‌هنگام برگ‌ریز درختان در شهر سیرجان پا به این جهان گذاشت. پنج‌ساله بود که پدرش را از دست داد و در کمتر از چهل روز بعد، از نعمت داشتن مادر نیز محروم شد. او ادامهٔ زندگی خویش را نزد خواهر و مادربزرگش که چشم‌پزشک بود گذراند. دانش‌اندوزی را با آموختن قرآن در سن شش‌سالگی در مکتب‌خانهٔ ملاباجی آغاز کرد. دروس ابتدایی و متوسطه را در شهر کرمان آموخت. او موفق به کسب رتبهٔ اول دیپلم ادبی شد. در آزمون ورودی دانشگاه‌ها شرکت کرد و در دانشگاه شیراز رشتهٔ زبان و ادبیات انگلیسی را ادامه داد. در ۲۶سالگی با سرودن شعر «کودکِ قرن» که بعدها در مجموعهٔ رهگذر مهتاب به چاپ رسید، مشهور شد. وی مدتی به‌عنوان مترجم متون فنی در شرکت نفت اشتغال داشت و برای یک سخنرانی در اردوی تابستانی فرزندانِ کارگران، کار خود را ترک کرد. صفارزاده برای ادامهٔ تحصیل رهسپار انگلستان و آمریکا شد. او تحصیل خود را در انگلستان با رشتهٔ فیلم‌نامه‌نویسی آغاز کرد و پس از شرکت در جشنوارهٔ بین‌المللی شعر در لندن و آشنایی با شاعران و نویسندگان، متقاضی شرکت در تشکل نویسندگان بین‌المللی در دانشگاه آیوآ شد و پس از قبولی درجهٔ MFA را نیز در همین دانشگاه کسب کرد. (MFA یک درجهٔ مستقل است و به نویسندگان و هنرمندانی تعلق می‌گیرد که برای تدریس در دانشگاه داوطلب باشند و آموزش و نقد را به صورت تئوری و عملی جایگزین محفوظات و تاریخ ادبیات نمایند.) صفارزاده پس از بازگشت به ایران در سال۱۳۴۹ در دانشگاه ملی (شهید بهشتی) استخدام شد. او آموزش ترجمه به عنوان دانش را پایه‌گذاری کرد و از نخستین کسانی است که نقد علمی ترجمه را در دانشگاه‌های ایران راه‌اندازی کرد. صفارزاده به‌سبب مطالعات و پژوهش‌های ادبی در زمینهٔ شعر و شاعری؛ سبک جدیدی را به نام شعر طنین معرفی نمود. او در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی به‌همراه نویسندگان شناخته‌شده مرکزی به نام «کانون فرهنگی نهضت اسلام» را که بعدها به «حوزهٔ هنری سازمان تبلیغات اسلامی» تغییر نام داد، راه‌اندازی کرد. صفارزاده پس از انقلاب اسلامی با مقبولیت از سوی همکاران خویش به ریاست دانشگاه شهید بهشتی و نیز ریاست دانشکدهٔ ادبیات نایل شد. او طرح بازآموزی دبیران را اجرا کرد و برای نخستین بار به سرپرستی وی برای کلیهٔ رشته‌های دانشگاهی کتاب‌هایی به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و روسی تألیف شد. وی ۵۰ساله بود که عضو کمیتهٔ ترجمهٔ آسیا در فستیوال شعر آسیایی داکا شد. طاهره صفارزاده در سال۱۳۷۱ از سوی وزارت علوم و آموزش عالی به عنوان استاد نمونه برگزیده شد. در سال۱۳۸۰ نیز پس از انتشار ترجمهٔ قرآن کریم عنوان «خادم‌القرآن» را از آنِ خود کرد. سازمان نویسندگان آفریقا و آسیا در ماه مارس۲۰۰۶ هنگامی‌که جشن روز جهانی زن در قاهره برگزار شد؛ طاهره صفارزاده را به‌عنوان شاعر مبارز، زن نخبه و دانشمند مسلمان برگزید.
در سال۱۳۸۷ به‌سبب بیماری یک عمل جراحی بر روی طاهره صفارزاده انجام شد و به کما رفت و چند ماه در بیمارستان بستری بود. او به‌هنگام برگ‌ریز خزان رخت از این جهان بست و به دیدار پروردگارش رفت.
شعرهای طاهره صفارزاده پا به دنیای موسیقی گذاشته‌اند. دیوید فدرولف، موسیقیدان آمریکایی، بر روی برخی از سروده‌های مجموعه شعر "چتر سرخ" موسیقی ساخته است. آنماری شیمل، خاورشناس و پژوهشگر معروف فرهنگ اسلامی، اشعار صفارزاده را به آلمانی برگردانده است و یوآخیم ف.و. اشنایدر که آهل آلمان است، بر روی ترجمه‌های آلمانی موسیقی ساخته است.
جایزهٔ ادبی طاهره صفارزاده همزمان با سالروز درگذشت وی، در زمینه‌های شعر، مقاله و پایان‌نامه برگزار می‌شود.

داستانک‌ها

برندهٔ جایزهٔ یک جلد دیوان جامی

طاهره ۱۳سال داشت که نخستین شعر خود را با عنوان بینوا و زمستان را سرود. این شعر بر روی روزنامه‌دیواری مدرسه خودنمایی می‌کرد و در چهارم دبیرستان نخستین جایزهٔ شعرِ خویش را که یک جلد دیوان جامی بود از آنِ خود کرد. این جایزه به پیشنهاد دکتر باستانی پاریزی که دبیرِ دبیرستان بهمنیار بود و از سوی رئیس آموزش و پرورش استان به طاهره اهدا شد.

داستانک‌های انتشار

ترجمهٔ قرآن به زبان انگلیسی

صفارزاده برای ترجمهٔ قرآن به زبان انگلیسی همهٔ قرآن‌هایی را که به انگلیسی ترجمه شده بود جمع‌آوری کرد و آنها را خواند. عبارت‌هایی را که درست بود استفاده می‌کرد و برخی از آنها را نیز تغییر می‌داد و به زبان انگلیسی می‌نوشت. او برای ترجمه از منابعی همچون تفسیر منهج‌الصادقین و ترجمهٔ مجمع‌البیان استفاده می‌کرد. در هر قسمتی که کاستی بود برطرف می‌کرد و اشتباهاتی از جمله افسانهٔ غرانیق، ترجمهٔ آیاتِ نخستِ سورهٔ عبس، آیهٔ هفتم سورهٔ آل‌عمران و مواردی دیگر را اصلاح کرد. ترجمهٔ صفارزاده در کشورهای دیگر منتشر شد و ممالک اسلامی مثل مصر برای صفارزاده تشویق‌نامه ارسال کردند. پس از ترجمهٔ قرآن، صفارزاده برای ترجمه به نهج‌البلاغه پرداخت ولی اجل به او مهلت نداد.

اعتراض فرح به یک شعر

شعر بیگانه و کودک قرن که در مجموعهٔ رهگذر مهتاب به چاپ رسیده است؛ اعتراض فرح را برانگیخت و ممنوع‌الانتشار شد. زیرا این شعر ناسزا به دربار و اشراف است و وضعیت تیرهٔ آن روزها را بیان می‌کند.
...شام دیگر چون که خواب آید درون دیدهٔ او
پرسد از خود باز امشب مادرم کو
بانگ آرامی درون گوش او آهسته لغزد:
«مادرت اینجاست...
در سرای رنگی شب‌زنده‌داران
در هوای گرم و عطرآمیز یک زندان
قامت آن مادر زیبا به‌گرد قامت بیگانه‌ای
پیچان و دستش گردن‌آویز است
...

داستانک استاد

چرا فیلم‌نامه‌نویسی می‌خوانی؟

صفارزاده همیشه می‌کوشید تا به فعالیت هنری بپردازد که نمود داشته باشد و برای جامعه فایده داشته باشد. زمانی‌که او در خارج از کشور تحصیل می‌کرد؛ روزی استادش از وی پرسید: «تو چرا در اینجا مثلاً فیلم‌نامه‌نویسی می‌خوانی؟» صفارزداه پاسخ داد: «تا کی ما باید ما دانشجویان باید تاریخ ادبیات را از بر کنیم و شرح حال شاعران یونانی را بخوانیم؟» استاد به او گفته: «تو اولین آسیایی‌ هستی که این مشکلات را متوجه شده‌ای!»

داستانک شاگرد

فلاپیِ صورتی

در انتهای مراسم نخستین جشنوارهٔ شعر فجر که همه رفته بودند. صفارزاده در تاریکی کنار خیابان ایستاده بود و به‌محض‌اینکه علی‌محمد مؤدب را دید،‌ گفت: «مؤدب کجایی؟ من می‌ترسم.» مؤدب در آن آخرِ شب که ماشین نبود، بالاخره یک پیکان قراضه را گرفت تا صفارزاده را به خانه‌اش برساند و با هم سوار شدند. در میانهٔ راه میراحمد میراحسان را هم را دیدند و او را هم سوار کردند. در همان تاکسی کهنه، بحثی از نوگرایی در شعر به میان آمد و یادی از غزلی شد که همان شب در جشنواره خوانده شده بود؛ صفارزاده با شوخی گفت: «این کی بود شعر خواند، غزلش بوی شتر می‌داد.»
صفارزاده برای نوگرایی در شعر امروز نگران بود. او روزی یک فلاپی صورتی و قشنگ به شاگردش، که علی‌محمد مؤدب باشد، داد و گفت: اینها حرف‌های من دربارهٔ نظریهٔ شعر است، این حرف‌ها را به بچه‌های شعر امروز بگو.»

داستانک‌های دشمنی

فرخ پهلوی نیز به میدان آمد

ساواک در برخورد با صفارزاده روش‌هایی را برای شکستن اعتبار ادبی او نزد مخاطبانش در پیش گرفت؛ از جمله برای تخریب جنبه‌های محتوایی شعر وی یادداشت‌ها و مقاله‌های ژورنالیستی می‌نوشت یا مصاحبه‌هایی در راستای تخطئهٔ صفارزاده انجام می‌داد. از شاعرانی با درجهٔ پایین‌تر حمایت می‌کرد و اشعار دوران نوجوانی و رمانتیک او را در روزنامه‌ها منتشر می‌کرد. حتی در یک مورد فرخ پهلوی در روزنامهٔ کیهان مقاله‌ای نوشت و با مقایسهٔ شعر صفارزاده و فروغ، از فروغ حمایت کرد.

سوءاستفاده‌ای بی‌نظیر از امضای روشنفکران!

ساواک رایزن فرهنگی به کشورهای دیگر اعزام می‌کرد و در صحبت با شاعران و نویسندگان دربارهٔ صفارزاده اطلاعاتی را جمع‌آوری می‌کرد و خاطرات دروغینی در رابطه با وی منتشر می‌کرد. همچنین آنها مطالبی جعلی را با نام مستعار وی منتشر می‌کردند و حاضر به انتشار تکذیبه‌های او نمی‌شدند. این موضوع به‌اندازه‌ای شگفت‌آور بود که آقای آلبلای که از جانب حقوقدانان فرانسه در سال۱۳۵۷، کمی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی برای مصاحبه با روشنفکرانِ مخالف حکومت به ایران آمده بود؛ این مسئله را در نوعِ خود بی‌نظیر تلقی کرد و بیان کرد در میان همهٔ تخریب‌های روانی دیکتاتور تاکنون چنین سوءاستفاده‌ای از امضای روشنفکران مشاهده نکرده است.

صدای جیغ و فریاد

رژیم پهلوی صفارزاده را به‌طور کامل تحت تعقیب قرا داده بود؛ منزل، محل کار، رفت‌وآمدها و تلفن وی را با دقت کنترل می‌کرد. آنها کلید خانه‌اش را نیز داشتند و در نبود او به‌راحتی به خانه‌اش می‌رفتند و تفتیش می‌کردند. زمانی‌که او از مصاحبه با نشریهٔ سازمان زنان خودداری کرد و علیه نشریه تاخت؛ ساواک شبانه با منزل او تماس می‌گرفت و صدای جیغ و فریاد زنی را از پشت گوشی پخش می‌کرد تا صفارزاده را شکنجهٔ روانی دهد.

اخراج از دانشگاه

حکومت پهلوی پس از آزار و اذیت‌های پنهانی علیه صفارزداه، مدتی حقوق او را قطع کردند و در سال۱۳۵۵ به اتهام سرودن اشعار سیاسی و مذهبی و سر باز زدن از امضای برگهٔ عضویت در حزب رستاخیز، وی را از دانشگاه اخراج کردند.

درخواست بازنشستگی

بعد از انقلاب صفارزاده ریاست دانشکدهٔ ادبیات را در دانشگاه ملی برعهده داشت. در آن زمان احمد تمیم‌داری رئیس دانشگاه بود و قرار بود فردی رئیس شود که دانشکدهٔ ادبیات را به نام پزشکی بگیرد. البته تمیم‌داری مخالفت کرد ولی او را برکنار کردند. رئیس تازه‌وارد نسبت به صفارزاده بی‌مهری‌هایی را بروز داد که منجر به درخواست بازنشستگی از سوی صفارزاده شد. پس از بازنشستگی او در شورای انقلاب فرهنگی به فعالیت پرداخت.

داستانک‌های دوستی

شوق یک نویسندهٔ اروپایی از آشنایی با شاعری ایرانی و ماجراهای پس از آن

یک نویسندهٔ معتبر اروپایی در سخنرانی که در دانشگاه کلمبیا داشته اظهار کرده است:

« خوش‌وقتم که به آمریکا آمدم، نه به‌سبب دیدن آسمان‌خراش‌های محیرالعقول؛ بلکه به‌دلیل آشنایی با شاعری ایرانی که تصور غلط مرا نسبت به یک گوشه از جهان اصلاح کرد. ما از طریق رسانه‌های گروهی جیره‌خوار، شاه ایران را یک رهبر سیاسی مستقل و دوست ملّتش می‌شناختیم و حال آنکه او صمیمی‌ترین دوست امپریالیزم در خاورمیانه است. »

بعدها که این نویسنده با صفارزداه دیداری داشته از سخنان خود ابراز تأسف کرده و گفته بود که چند روز پس از این سخنرانی فردی ناشناس با وی تماس تلفنی داشته و اطلاعاتی دربارهٔ صفارزاده پرسیده است.
ماجرای سخنرانی به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ بلکه پس از بازگشت صفارزاده به ایران، ساواک در اولین برخورد با او موضوع سخنرانی کلمبیا را مطرح می‌کند و می‌گوید: «ما تو را زندان نمی‌اندازیم که مشهور شوی و چند تا نویسندهٔ خارجی هو و جنجال راه بیاندازند؛ بلکه زنده به گورت می‌کنیم».

روحیه در زندان

آیت‌الله طالقانی در دیداری که با صفارزاده داشت به او گفته بود:

« خانم صفارزاده! به جدّم سوگند، شعر شما در زندان به ما روحیه می‌داد... »

شاملوی مهربان

زمانی‌که صفارزاده از امضای ورقهٔ عضویت حزب رستاخیز امتناع کرده بود؛ شاملو از زبان استادان دانشگاه ملی این موضوع را شنیده و فوراً با صفرزاده تماس گرفته و گفته بود که: «این امضا یک جوک است، حتماً امضا کن اینها قساوت دارند،» صفارزاده پاسخ داده بود: «شاملو جان، این امضا بی‌شرفی است جوک نیست.» شاملو هم با خنده: «شایدم راست میگی.»
صفارزاده مقابل نامِ خود نوشته بود «عقیده ندارم» و مسئول دبیرخانه این خبر را همه جا گفته بود. شاملوی مهربان هم نگران دوستش شده بود.

دستگاه نقد طاهره برای شعر شاملو

عصر یک روز گرم تابستانی شاملو به صفارزاده تلفن زد و گفت: «طاهره من شعری دارم می‌نویسم که جایی گیر کرده‌ام. پاشو آژانس بگیر و بیا و دستگاه نقدت را برای این معضل به راه بینداز.» صفارزاده قبول کرد و رفت. شاملو شعری از دلتنگی‌های زمان را می‌نوشت. صفارزاده شعر را خواند و گفت: «باز هم که اصل مضمون و سمبل هر دو را آورده‌ای.» شاملو چند سطر را به پیشنهاد صفارزداه حذف کرد و خشنود شد. در همین هنگام بود که اسماعیل خویی هم آمد. شاملو رو به خویی گفت: «من یک گیر در شعرم بود، طاهره را صدا کردم، رفع شد.» خویی هم پاسخ داد: «شاملو تو داری تواضع می‌کنی.» شاملو گفت: «نه چرا با خودمان روراست نیستیم. من عقیده دارم که طاهره در زمینهٔ شعر امروز هم خوب درس خوانده، هم تشخیص دارد.» سپس شاملو هر دو صورت شعر را خواند و گفت: «بفرمایید این هم دلیلش.» دیگر شب شده بود و آیدا هم با شام از آنها پذیرایی کرد.

گله‌گذاری شاملو از صفارزاده در نزد دانشور

صفارزاده کتاب حافظ به روایت احمد شاملو را در خانهٔ دوستش می‌بیند و آن را برای خواندن بیشتر امانت می‌گیرد. پس از خواندن متوجه اشکالات اساسی در کتاب می‌شود و نقدی بر حافظ شاملو می‌نویسد که به سال۱۳۵۵ در روزنامهٔ کیهان چاپ می‌شود. شاملو قدری می‌رنجد و در نزد سیمین دانشور از صفارزاده گله می‌کند. دانشور نیز در پاسخ می‌گوید: «تو در مقدمه به اعتقاد حافظ تاخته‌ای، شاید به این دلیل در دفاع از او برآمده.»

خواهرِ خوبِ بی‌پناهی‌ها

روزگارانی که بر سر انتخاب بنی‌صدر برای ریاست حرف‌ها و حدیث‌ها بود؛ در یک گردهمایی در میدان آزادی پس از صحبت‌های سلطان‌پور، سید علی صالحی به او می‌گوید: «عاقبت همه را می‌زنند.» او هم پاسخ می‌دهد: «درخت آزادی بارورتر می‌شود.» سپس نارنجکی میان میدان رها می‌شود و صالحی می‌دود به‌سمت میدان فردوسی. ناگهان مردی درشت‌هیکل با ریش‌های زیادی بر صورت و انگشترهای بزرگ در دست، گردنش را می‌گیرد و می‌گوید:« توی میدون آزادی تو با آجر نزدی به سر من؟» صالحی هم پاسخ می‌دهد: «من مورچه هم سختمه، سوسک را هم نمی‌زنم، شما که...» صالحی در حال خفه شدن بوده که پیرمردی از راه می‌رسد، روی پنجهٔ پا می‌ایستد، بازوی مرد قوی‌هیکل را می‌گیرد و می‌گوید: «برادرته. خلافی کرده؟» و او جواب می‌دهد: «ضدّ انقلابه». صالحی برایش توضیح می‌دهد کاری نکرده و فرزندخواندهٔ طاهره صفارزاده است! مرد درشت‌اندام که اسم صفارزاده را می‌شنود دستش شُل می‌شود و می‌گوید: «ثابت کن! برویم خانهٔ خواهر صفارزاده.» صالحی یک دوریالی از مرد قوی‌هیکل درخواست می‌کند و از کیوسک تلفن با صفارزداه تماس می‌گیرد و ماجرا را برایش توضیح می‌دهد. آن پهلوان پشت تلفن مثل یک کبوتر تیرخورده، مؤدب می‌ایستد. او در یک دکهٔ سبزی‌فروشی در میدان فلسطین کار می‌کرده و با صفارزاده همسایه بوده و احترام خاصی برایش قائل بوده است؛ به صالحی می‌گوید: «ببخشید. شما اولاد فاطمه زهرا (س) هستید. شکایتم را نکنی! به شفاعت نیاز دارم!». صالحی از ادبیاتش پی می‌برد او آدم باسوادی است و تا مدت‌ها با او دوست می‌ماند.
چند روز بعد که صفارزاده، صالحی را می‌بیند، دعوایش می‌کند و با عصبانیت می‌پرسد: «بگو چه کرده بودی؟!» صالحی هم جواب می‌دهد: «من... از درخت زمستانی هم اجازه می‌گیرم تا خلال دندانی از آن بچینم. من و زدن!؟» صفارزاده می‌گوید: «دیگر ضامن نمی‌شوم.» ولی باز هم ضامن شد.

باز هم ضمانت

روزی سید علی صالحی در صف سینما ایستاده بود تا فیلم ببیند؛ ناگهان سه تاکسی نارنجی آمدند و کنار جوی آب ایستادند. چند مرد پیاده شدند و به‌سوی صالحی رفتند. یک کُلت را چسباندند به دندهٔ سمت راستش و یک کلاشینکف را به دندهٔ سمت چپش؛ او را سوار تاکسیِ وسطی کردند و بردند بهسمت شرقِ تهران. نزدیک یک ساختمان ایستادند و پیاده شدند. خبری از دست‌بند نبود و آنجا هم شبیه کمیته نبود. پاسدار، صالحی را به داخل ساختمان هدایت کرد. صالحی دید عکس امام روی دیوار است. رئیس که پشت میز نشسته بود پرسید؟ «اسم؟» و صالحی هنوز جواب نداده بود که ادامه داد: «شش فروردین، یک پیکان سفید با این شماره، و تو تنها سرنشین و رانندهٔ آن بودی. سلاح‌ها را کجا منتقل می‌کردی داریوش خان؟!» صالحی گفت: «چه اشتباهی! من سیدعلی صالحی هستم. شاعرم. درضمن رانندگی نمی‌دانم. توی عمرم پشت فرمان ننشسته‌ام.» یک نفر وارد شد و انگار به آنها فهماند که اشتباه شده است. رئیس پرسید: «کجا زندگی می‌کنید؟» صالحی جواب داد: «برویم با هم در محل زندگی، شناسنامه دارم، دانشجو بوده‌ام، حالا انقلاب فرهنگی شده، تعطیل شده‌ام. من شمالی نیستم که می‌گویید. جنوبی‌ام؛ اهل مسجد سلیمان. بچّه محلّ محسن رضایی هستم. مرا می‌شناسد. در ضمن، فرزند خانم طاهره صفارزاده به‌شمار می‌روم. معلمِ من است.» رئیس گفت: «چطور؟ همین شاعرهٔ مسلمان، هفتهٔ پیش رفت زیارت امام.» صالحی جواب داد: «من هم شاعرم؛ سید علی صالحی. نه داریوشم نه کوروش!» رئیس که آثار پشیمانی در چهره‌اش دویده بود؛ به یک آینهٔ قدی اشاره کرد و گفت برو مقابل آینه و خودت را معرفی کن. صالحی روبه‌روی آینه ایستاد، یقه‌اش را میزان کرد، دستی توی موهایش کشید و با صدای بلند گفت: «سید علی صالحی، شاعر، فرزند خومکار و ماه‌زری، بیست و پنج‌ساله‌ام، رانندگی بلد نیستم. ششم فروردین...» رئیس گفت: «برگرد بیا و زنگ بزن به خوهر صفارزاده» صالحی شماره را گرفت و به‌محض‌اینکه گفت سلام، صفارزاده گفت: «باز شرارت کردی؟» صالحی جواب داد: «نه به خدا، این برادران مرا داریوش صدا می‌زنند. به آنها بگو اشتباه گرفته‌اند!» بعد رئیس گفت: «خودم با تاکسی می‌برمت درِ همان سینما...» صالحی گفت: «تو را به خدا، فقط بگذارید از این در بروم بیرون. راه را بلدم!» و به‌محض ترخیص پا به فرار گذاشت.
مدتی بعد صفارزاده به صالحی گفته بود: «شاعر و این‌همه مشکل‌ساز!؟ نکند یک کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است سیّد! شما جنوبی‌ها اکثراً ماجراجو هستید!»

داستانک نگرفتن جوایز

جایزهٔ نخستین جشنوارهٔ شعر فجر

علی‌محمد مؤدب به دنبال صفارزاده رفته بود تا او را از خانه‌اش که در تجریش بود به مراسم نخستین جشنوارهٔ شعر فجر بیاورد. قرار بود جایزه‌ای به صفارزاده تقدیم کنند؛ میانِ راه او می‌گفت شاید جایزه را به مؤدب بدهد، ولی با مشورت علیرضا قزوه و علی‌محمد مؤدب جایزه را به سلمان هراتی دادند.

داستانک‌های مذهب و ارتباط با خداوند

دیدار با امام

صفارزاده به‌سبب عبادت‌های فراوانی که داشت، حالات مکاشفه برایش رخ داده بود و تردیدی در دلش ایجاد شده بود که عبادت‌هایش را ادامه دهد. از حجت‌الاسلام دعایی درخواست کرد دیداری برای او با امام خمینی ترتیب دهد تا حالاتش را با امام در میان بگذارد. روزی که دعایی به‌همراه صفارزاده در جماران به منزل امام می‌روند؛ صفارزاده می‌پرسد: «باید چادر سر کنم یا همین‌طور خوب است؟» دعایی هم در پاسخ می‌گوید: «حجاب شما خوب و شرعی است.» صفارزاده در راه به درختان می‌گفته است: «خوش به حالِ شما که چنین شخص بزرگی در کنار شما است و هر روز او را می‌بینید.» به خانه که می‌رسند، صفارزاده یک چادر رنگی را از کیفش درمی‌آورد و سر می‌کند و می‌گوید دوست دارد چادرش متبرک شود. دعایی برای معرفی بیشتر صفارزاده؛ شعر سروش قم که صفارزاده هنگام تبعید امام به پاریس سروده بود را خواند. صفارزاده هم به‌آرامی اشک می‌ریخت. پس از معرفی، دعایی از اتاق بیرون می‌رود تا صفارزاده حرف‌هایش را راحت برای امام بگوید. صفارزاده که از اتاق بیرون می‌آید می‌گوید: «به آرامش رسیدم.»

داستانک‌های دارایی

نماز خواندن با خیال راحت

اوایل انقلاب صفارزاده حوالی میدان فلسطین در خانه‌ای اجاره‌ای زندگی می‌کرد. آن خانه‌ها از سوی بنیاد مستضعفان و جانبازان مصادره شده بود. صفارزاده برای اینکه می‌خواست با خیال راحت در آن خانه نماز بخواند هم به بنیاد اجاره پرداخت می‌کرد و هم به صاحب‌خانه‌اش که خارج از کشور بود اجاره می‌داد.

داستانک‌های زندگی شخصی

بی‌بی مرصع در لباس مبدل

طاهره روحیهٔ عدالت‌خواهی خود را از مادربزرگش به ارث برده است. بی‌بی مرصع در آن روزگاران لباس مبدل به تن می‌کرد و در محل گذرِ فرماندار کرمان، فرمانفرما، می‌ایستاد و هر کسی را که ستمی در حقش شده بود، دادخواهی می‌کرد. همچنین در جریان قحطی وقتی متوجه بی‌عدالتی‌ها شد، همسر و پسرانش را از کار دولتی منع کرد و به مردهایِ فامیل امر کرد که زیر بار شنل دولتی نروند.

داستانک‌های مربوط به مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها و حضور رادیو یا تلویزیون یا فضای مجازی به همره ارائهٔ نمونه‌ای از آن برای بخش شنیداری و تصویری

بارقه‌های راه‌اندازی «کانون فرهنگی نهضت اسلامی»

شبی که طاهره درانستیتو گوته شعر سفر عاشقانه را خوانده بود؛ علی موسوی گرمارودی هم حضور داشت و شعری مذهبی خواند. طاهره دیده بود که در آن جمع صد نفری مسلمان فقط خودش و گرمارودی شعر مذهبی داشتند، تصمیم گرفت تا کانون را راه‌اندازی کند. با گرمارودی مسئله را در میان گذاشت و برای مشورت نزد آیت‌الله طالقانی رفتند.

نخستین مواجهه با ساواک

قرار بود صدای طاهره صفارزاده به‌همراه تصاویری از تلویزیون ملی پخش شود. ولی لحظاتی پیش از اجرای برنامه، ساواک دستور داد تا از اجرای برنامه جلوگیری شود.

اردوی فرزندان کارگران

زمانی‌که صفارزاده مترجمِ شرکت نفت بود؛ فعالیت‌های فرهنگی دیگری نیز انجام می‌داد. او از سوی بخش سمعی و بصری شرکت نفت به یک اردوی تابستانی که به فرزندانِ کارگران شرکت نفت اختصاص داشت؛ دعوت شد تا داستانی از زندگی آنان برای ساخت یک مستند تهیه کند. کارگران زحمت‌کش و فرزندانشان که مثل همهٔ مردم صفارزداه را به‌عنوان یک شاعر موفق می‌شناختند؛ رنج‌های زندگی کارگری و ستم‌های مسئولان و کارمندان شرکت نسبت به خودشان را برای او بازگو کردند و صفارزاده نیز دلسوزانه پای درددل‌هایشان می‌نشست و با تماشای آن اردوی تجملی و نمایشی از صحبت‌های آنها اندوهگین می‌شد. غروب یکی از روزها که بچه‌ها طبق عادت پای پرچم جمع شده بودند تا سرود بخوانند و برای ولیعهد دعا کنند؛ صفارزاده بدون همامنگی قبلی روی سکوی نزدیک پرچم رفت و شروع به سخنرانی کرد:

« بچه‌ها دعا نکنید. این حق شماست که اینجا باشید. شما حق دارید که خیلی چیزها داشته باشید که ندارید. پدران شما حدّاقل دستمزد کارگری را هم نمی‌گیرند. شما به خودتان احترام بگذارید. از حقّتان دفاع کنید. اگر معلمان به شما توهین کردند، شما هم به آنها توهین کنید و اگر فرزندان کارمندان شما را کتک زدند شما هم آنها را کتک بزنید... . »

صحبت‌هایش هنوز تمام نشده بود که بچه‌ها بغضشان ترکید و اشک ریختند، صفارزاده نیز به گریه افتاد و وقتی از سکو پایین آمد بچه‌ها دورش را گرفتند. ولی رئیس اردوگاه سوت زد و همه به جای خود برگشتند.
فردای آن روز ساواک که گمان می‌کرد صفارزاده از جانب یک گروه سیاسی مرتکب این عمل شده است؛ او را برای توضیحات احضار کرد. صفارزاده ماجرا را تعریف کرد و درخواست استعفا داد. ساواک اعلام کرد لزومی به استعفا نیست. شرکت نفت نیز استعفای او را نپذیرفت. وقتی‌که صفارزاده به محل کار خود برگشت، رفتارها تغییر کرده بود و هر روز درگیری تازه‌ای برایش پیش می‌آمد. در اثر این فشارهای روحی و مرگ فرزندش، به‌ناچار درخواست مرخصی بدون حقوق کرد و به بهانهٔ تحصیل از کشور خارج شد.

صفارزاده و شب‌های شعر گوته

صفارزاده در سال۱۳۵۶ در نشست شعری ده روزهٔ معروف انستیتو گوته شرکت کرد و همراه با علی موسوی گرمارودی به خواندن اشعار انتقادی پرداخت.

داستانک‌های دیگر

موجی علیه صفارزاده

محمد حقوقی، شاعر و منتقد ادبی، همواره اشعار صفارزاده را مورد حمایت قرار می‌داد و می‌سرود. رضا براهنی و ضیاء موحد نیز تا مدتی سروده‌های صفارزاده را می‌ستودند، ولی آنها نیز به‌تدریج تغییر عقیده داده و همراه با جواد مجابی، محمدعلی سپانلو و اسماعیل نوری‌علا به مخالفت با سروده‌های صفارزاده پرداختند. براهنی در حاشیهٔ جایزهٔ انتخاب کتاب سال نوشته بود:

« اگر کمیته، شاعره‌ای برای جایزه پیدا نکرد، دلیلش این نیست که چنین شاعره‌ای نداریم؛ طاهره صفارزاده یکی از بهترین شاعره‌های معاصر است... و همین جهش‌هاست که حتی اعتقاد مرا در مورد شعرهای فروغ نسبت به ده سال پیش عوض کرده است. »

او در تغییر عقیده‌اش نسبت به صفارزاده اشعار او را «توسری‌خوردهٔ شعر غرب» عنوان نمود و حتی شعریت آنها را نیز انکار کرد.

زندگی و تراث

گریزی بر زندگی

کودکی: زمانه از همان کودکی روی خوش به طاهره نشان نداد. پنج سال داشت که پدرش به یک بیماری ساده مبتلا شد و در اثر تشخیص نادرست پزشکی پشتیبان زندگی‌اش را از دست داد. در مراسم عزای پدر، یکی از مقامات شهر از مادر زیبایش خواستگاری کرد. زنی که تازه داغ شوهر دیده بود از این خواستگاری دلش به درد آمد و دعا کرد تا به چلهٔ شوهرش نرسیده خداوند جان او را نیز بگیرد. هنوز چهل روز از فوت پدر نگذشته بود که مادرش نیز رخت از این دنیا بربست و بار سنگین بی‌مادری نیز روی دوش‌های طاهره افتاد. خواهرِ بزرگترِ طاهره درس و تحصیل را کنار گذاشت تا از خواهر کوچکترش نگهداری کند. هر دوی آنها از سیرجان به کرمان نزد مادربزرگشان آمدند تا باقی زندگی خود را در کنار او بگذرانند. بی‌بی مرصع هم شاعر بود و هم چشم‌پزشک.
جوانی: طاهره از روزگار خوش جوانی هم نصیبی نداشت. زندگیِ مشترک وی با شکست مواجه شد و به‌سبب اعتیادِ همسرش، جدایی را انتخاب کرد. با تنها فرزندش رهسپار تهران شد. او برای گذرانِ زندگی در شرکت بیمه مشغول به کار شد، زبان انگلیسی را تدریس می‌کرد، برای نشریات داستان می‌نوشت، مدتی نیز مترجم شرکت نفت بود و از همین راه‌ها امرار معاش می‌کرد. در همین روزگاران بود که یگانه فرزندش را نیز از دست داد. سیلی‌هایِ دردناکِ تقدیر او را از اهداف خویش دور نکرد و برای ادامهٔ تحصیل به انگلستان کوچ کرد.

شخصیت و اندیشه

صفارزاده انسانی بسیار عمیق و علاقه‌مند به فرهنگ تشیع و فرهنگ اسلامی بود. او خودش جوهرهٔ فعالیت داشت و هرگاه امکان فعالیت جمعی نبود، به‌تنهایی فعالیت می‌کرد. وی در سرودن اشعارش به مؤلفهٔ آگاهی بسیار توجه داشت و بر این باور بود که اندیشه‌ها نباید در الفاظ حبس شوند بلکه الفاظ باید سایه‌های اندیشه باشند. او به وزن و قافیه در شعر اهمیت نمی‌داد و شعر سپید و آزاد مدّ نظرش بود. او به جوهر شعر توجه داشت و از نظر او جوهر شعر چیزی است که باید به آگاهی انسان بیفزاید.
صفارزاده بر خودش واجب می‌دانست که آزادی‌خواه باشد و از مردمان مظلوم و ستم‌دیدهٔ جهان دفاع کند.

فعالیت‌ها

• مترجم متون فنی شرکت نفت
• استخدام در دانشگاه ملی (شهید بهشتی)
• ریاست دانشگاه و نیز دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه شهید بهشتی
• اجرای طرح بازآموزی دبیران
• سرپرستی تألیف کتاب به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و روسی برای کلیهٔ رشته‌های دانشگاه‌ها
• عضویت در کمیتهٔ ترجمهٔ آسیا در فستیوال شعر آسیایی داکا

یادمان‌ها و بزرگداشت‌ها

در نشستی که پیش از انقلاب برای تجلیل از شعر صفارزاده تدارک دیده شده بود؛ استاد شریعتی، پدر شهید شریعتی، در سخنرانی خود شعر صفارزاده را در جهت اهداف قرآن کریم برشمرد.

از نگاه دیگران

سید علی صالحی

« صفارزاده برای من گرامی بود. ما به دو نحلهٔ فکری تعلّق داشتیم. مهم نبود دیگران چه می‌گویند. من به انسانیت عظیم او، روح بزرگ او و شاعری خاصهٔ او ایمان داشتم. طیّ سال‌ها و سال‌ها می‌توانستم نشان از او بگیرم، بروم و گوشهٔ روسری‌اس را ببوسم. خیلی دلم می‌خواهد حالا یک‌بار دیگر شاهد تحدید چاپ دفترهای شعرش باشم. زن بزرگی بود صفارزاده. و شاعر بزرگی است به روزگار بی‌پایان ما. به خودم قول دادم آن دنیا، اول کسی که به دیدارش خواهم رفت، طاهره باشد. یادت گرامی، خواهر خوب سال‌های بی‌پناهیِ من! »

محسن مؤمنی شریف

« صفارزاده مانند هر شاعر خوب امروز از نقطه و خط شروع کرد و به نور رسید. او با شعرهای پلکانی آغاز کرد و اما در این ایستگاه متوقف نشد و به شعر تفکر دست یافت. این سیری است که همهٔ شاعران جاودان آن را طی می‌کنند. بازی‌های زبانی برای این شاعران خاک‌بازی کودکانه‌ای است که شاعران بزرگ با گذر از آن به پاک‌بازی رسیده‌اند. »

محمدرضا عبدالملکیان

« عزت نفس و آزادمنشی صفارزاده ویژگی برجسته و ارزشمند او بود که اگر قرار باشد دو شاعر معاصر را با این حد یاد کنیم قطعاً صفارزاده یکی از آنها است. همین ویژگی‌ها سبب شده بود تا هیچ وسوسه‌ای او را از اهداف والای خود دور نکند. هر کسی که صفارزاده را شناخته باشد تأکید می‌کند که او به بسیاری از پیشنهادات و تریبون‌ها نه گفت. صفارزاده از جنس دیگری بود. همهٔ ما به شاگردی او در حوزهٔ شعر افتخار می‌کنیم. او بارها به من و قیصر امین‌پور گفته بود که در شعر تحت تأثیر او هستیم و این برای ما لذت‌بخش بود. کاش در ویزگی‌های اخلاقی هم شاگرد خوبی برای او می‌بودیم. »

علی داوودی

« از ابعاد گوناگونی می‌توان به شخصیت طاهره صفارزاده پرداخت و یکی از وجوه وی این است که این مترجم قرآن، پرچم‌دار دین و مذهب در عرصهٔ ادبیات و یک نظریه‌پرداز انقلابی بود که در سال‌های آخر عمر خود به قرآن‌پژوهی پرداخت و به‌عنوان زن نمونهٔ جهان اسلام انتخاب شد. زنده‌یاد صفارزاده یکی از مفاخر و اندیشمندان و شاعرانی بود که سراسر زندگی‌اش درس و سرمشقی برای نسل امروز و آینده است و شخصیت چندبُعدی و آثار فاخر وی باید مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد تا جوانان کشورمان بیشتر با این بانوی شاعر و قرآن‌پژوه آشنا شوند. »

منیژه آرمین

« اگر بخواهیم مقایسه‌ای اجمالی داشته باشیم میان فروغ فرخزاد و طاهره صفارزاده؛ به نکته‌ای اساسی می‌رسیم و آن اینکه این دو شاعر، هردو شیوه‌ای نو در شعر به وجود آوردند، امّا فروغ فرخزاد از خطّ قرمز‌هایی عبور کرد که او را در پیله‌ای از احساسات فردی محبوس می‌کرد؛ درحالی‌که شیوهٔ طاهره صفارزاده عبوری بود به دنیایی وسیع‌تر، شامل سیاست، جامعه و مبارزات مخاطره‌آمیز. به‌لحاظ همین تمامیّت، شخصیت شاعر ویژگی منحصربه‌فردی دارد که با هیچ‌یک از شعرای معاصر قابلِ قیاس نیست. »

نظرات فرد در مورد خودش و آثارش

« در مدتی کمتر از دو سال به شهرت قابل توجهی رسیدم. شاعران و نویسندگان برجسته و متعهد با تواضع و ستایش خاصی با شعرم برخورد می‌کردند و در آن امید جهانی‌شدن می‌دیدند و آن را به زبان‌های کشور خود ترجمه می‌کردند. به فرضیات ادبی‌ام به عنوان یک منتقد احترام می‌گذاشتند و حتی بعضی از آنها آثارشان را قبل از چاپ به نظرم می‌رساندند. به همان نسبت که شعرم ارجی می‌یافت، نسبت به حرف‌هایم نیز عکس‌العمل‌های جدی و مثبت نشان داده می‌شد. ضمن دیدارها و مراودات، طبعاً مسائل سیاسی همهٔ کشورها مطرح می‌شد. آنها می‌گفتند و من هم می‌گفتم. در نتیجه نویسندگان کم‌کم از مظالم رژیم و نقش ساواک اطلاع می‌یافتند و در آثارشان اشاراتی به اوضاع ایران می‌کردند. در سال۱۳۴۷، یعنی زمانی‌که خارجیان از شاه چهره‌ای دیگر می‌شناختند، این افشاگری در جامعهٔ نویسندگان بین‌المللی ضربهٔ جبران‌ناپذیری را برای رژیم پهلوی دربرداشت. »

تفسیر خود از آثارش

”	تعریف من از شعر همان است که در طنین در دلتا گفته‌ام. طنین حرکتی است که حرف من در ذهن خواننده می‌آغازد. شعر من، شعر اندیشه است. وقتی‌که فکری را عنوان می‌کنم باید تأثیر اندیشگی بر خواننده بگذارد. بنابراین من با شعر عاطفی و احساسی حتی بعد از رهگذر مهتاب تقریباً کم‌رابطه هستم. اعتقادم این است که عاطفه و احساس یک بخش جزئی در شعر هستند. شاعر باید مسئولانه اندیشه کند.	“

”	مبنای شعر طنین برای من از این اندیشه و تآمل پیدا شد که کار خلّاقهٔ ذهن آدمی می‌تواند به‌اندازهٔ خود زندگی به گستردگی برسد. زیرا نگاه کردن، دیدن، توجه داشتن و جذب کردن به یک جنبهٔ زندگی، مانع از ارتباط فکری با دیگر جنبه‌ها نیست. از طرفی انعکاس یک نوع فکر یا دریافت، صرفاً نمایانگر یک نوع شعر است؛ مثلاً شعر مذهبی، شعر سیاسی، شعر اخلاقی، شعر عاشقانه، شعر عرفانی و غیره. امّا اگر محدودیّت ارتباط از میان آنها برداشته شود، آن‌وقت کلّ این پرداختن‌ها، مجموعه‌ای از آمیختن‌ها است که طبیعی‌ترین نسخه از کار ذهن را به دست می‌دهد و در ظرف تخیّل و با حضور احساس و دخالت اندیشه به یک اثر هنری تبدیل می‌شود.	“

...شعری که به آن نظر دارم، حاصل فرهنگ مستمر همهٔ زمان‌ها است که این مجموعه چون بخواهد تجلی کند، توجه به اوزان عروضی و ترس تجاوز از قالب‌ای مشخص و محدود به آن مجال بروز نمی‌دهد؛ چراکه هم سیلان اندیشه و احساس شاعر را متوقف می‌کند و هم او را از ابتکار و نوآوری و پرداختن به مسائل انسانی و روزمره بازمی‌دارد.
...من معتقدم شعر باید حاصل توازن بین سه اصل تخیل، اندیشه و احساس باشد و نیز معتقدم شعر باید غیرخطابی و به طبیعت راحت و بی‌پیرایه و صمیمی یک زمزمه شبیه باشد.

موضع‌گیری‌های او درباره دیگران

پروین اعتصامی

« از جهت توجه به مضامین انسانی-اجتماعی و روشن‌فکری که پالایش اندیشگی را برای خواننده تأمین کرده، خانم پروین اعتصامی مورداحترامِ من هستند. »

صفارزاده و سیاست

صفارزاده در آمریکا پس از گفت‌وگو با شاعران، نویسندگان و روشنفکران دریافت که حکومت پهلوی دست‌نشاندهٔ استعمارگران است و دشمن اصلی خارج از مرزهای ایران است. او با مطالعهٔ کتاب‌هایی چون حکومت نامرئی (کتابی پیرامون نقش پشت پردهٔ سازمان جاسوسی سیا در کودتاها) نگرشِ خویش را تغییر داد. صفارزاده با شناساندن چهرهٔ واقعی رژیم پهلوی به دوستان خود، آنان را با ایران آشنا کرد. نویسنده و منتقد معروف رومانیایی به نام ایواسیوک، در کتاب خود به آشنایی با صفارزاده و ایران اشاره کرده و از وی به‌عنوان یک چهرهٔ انقلابی تجلیل کرده است.

خلقیات

صفارزاده اهل عبادت‌های بسیار طولانی بود، شب‌های زیادی را به نماز شب می‌گذراند. زور را نمی‌پذیرفت؛ اگر چیزی به نظرش حقیقت می‌رسید آن را اعلام می‌کرد. او فرد بسیار پرجرأتی بود؛ در جاهایی که بسیاری از افراد جرأت حرف زدن نداشتند، او باصراحت حرف‌هایش را می‌گفت.

منزلی که در آن زندگی می‌کرد

اوایل انقلاب صفارزاه در خانه‌ای حوالی میدان فلسطین مستأجر بود.

بنیان‌گذاری‌

• پایه‌گذار آموزش ترجمه به عنوان علم
• برگزارکنندهٔ نخستین نقد علمی ترجمه در دانشگاه‌های ایرانی
• تأسیس کانون فرهنگی نهضت اسلامی
• معرفی زبان و سبک جدیدی از شعر با عنوان شعر طنین

تأثیرپذیری‌ها

صفارزاده در سرودن اشعار مجموعهٔ رهگذر مهتاب که حاوی پیام‌های اخلاقی و اجتماعی است از پروین اعتصامی تأثیرات معنوی گرفته است.

استادان و شاگردان

شاگردان

محمدرضا عبدالملکیان، قیصر امین‌پور، احمد تمیم‌داری

نام جاهایی که به اسم این فرد است

در کرمان کتاب‌خانه‌ای متشکل از کتاب‌های صفارزاده راه‌اندازی شده است. در این کتاب‌خانه هفت هزار عنوان کتاب که از وی به یادگار مانده، موجود است.

آثار و منبع‌شناسی

کارنامه و فهرست آثار

مجموعه شعر

• رهگذر مهتاب، (۱۳۴۱)
• چتر سرخ، (به زبان انگلیسی)، (۱۳۴۷)
• طنین در دلتا، (۱۳۴۹)
• سد و بازوان، (۱۳۵۰)
• سفر پنجم، (۱۳۵۶)
• حرکت و دیروز، (۱۳۵۷)
• بیعت با بیداری، (۱۳۶۶)
• مردان منحنی، (۱۳۶۶)
• دیدار با صبح، (۱۳۶۶)
• در پیشواز صلح، (چ.دوم؛ ۱۳۸۶) سروده‌های این مجموعه مربوط به سال‌های ۱۳۶۸تا۱۳۷۴ است.

ترجمه‌پژوهی

• اصول و مبانی ترجمه: تجزیه و تحلیلی از فن ترجمه ضمن نقد علمی آثار مترجمان، (۱۳۵۸)
• ترجمه‌های نامفهوم، (۱۳۸۴)

ترجمه قرآن

• ترجمهٔ مفاهیم بنیادی قرآن مجید، (فارسی و انگلیسی)، (۱۳۷۹)
• ترجمهٔ قرآن حکیم، (سه‌زبانه؛ متن عربی با ترجمهٔ فارسی و انگلیسی)، (۱۳۸۰)
• ترجمهٔ قرآن حکیم، (دوزبانه؛ متن عربی با ترجمهٔ فارسی)، (۱۳۸۲)
• ترجمهٔ قرآن حکیم، (دوزبانه؛ متن عربی با ترجمهٔ انگلیسی)، (۱۳۸۵)

سبک، لحن و ویژگی آثار

طاهره صفارزاده نخستین اثر خود را در آغاز دههٔ چهل منتشر کرد و اوج شکوفایی شعر او در دههٔ پنجاه صورت گرفت. سروده‌های وی را می‌توان در سه بازهٔ زمانی جای داد؛ در دورهٔ نخست، شاعر مجموعه‌های رهگذر مهتاب و دفتر دوم را سرود. در اشعار این دوره حس رمانتیک بیشتر فضای شعر را گرفته است و شاعر هنوز سبک خویش را نیافته است. دورهٔ دوم آثاری چون سد و بازوان، طنین در دلتا و سفر پنجم را در خود جای داده است. تلاش شاعر در این دوره بیشتر شده است و اشعارش نسبت به دورهٔ پیشین پیشرفت چشم‌گیری داشته‌اند. شاعر سبک خود را یافته است، اندیشه و جوهر شعری در سروده‌ها نمایان می‌شود و اشعار این دوره بسیار موفق هستند. دورهٔ سوم با آثاری مانند مردان منحنی، بیعت با بیداری، دیدار صبح و... همراه است. اکنون شعرِ شاعر در این دوره افول می‌کند و کلی‌گویی و شعارزدگی در سروده‌ها نمایان می‌شود.
صفارزاده در سرودن اشعارش اوزان و قالب‌های سنتی را کنار گذاشته و به شعر سپید و بی‌وزن روی آورده است. بااین‌حال او به‌خوبی می‌داند که در نبود وزن، شعر دچار اختلال می‌شود؛ وی مسئلهٔ کمبود وزن را با استفاده از حرکتی درونی با کمک مفاهیمِ واژه‌ها برطرف کرده است. او کلیت شعر را مدّ نظر قرار داده و همهٔ سطرها را به سوی آن کلیت سوق داده است و در نتیجه به‌جای یک آهنگِ ممتد در شعر، ضربه‌های بیداری به مخاطب می‌زند.
در اشعار صفارزاده تصاویر به شکلی فشرده در یک بند یا عبارت ظاهر نمی‌شوند بلکه با کلیت شعر خود را نشان می‌دهند. تصاویر در شعر صفارزاده بیشر روایی هستند یعنی مخاطب با یک شعر روایی-تصویری مواجه است. به عنوان مثال در شعر سفر سلماناز مجموعهٔ سفر پنجم روایت با تصویر زیبایی شکل می‌گیرد:
دهبان پارسی
از بستر شکایت
و شب برخاست
خوابش نمی‌ربود
شب پایدار بود
صفارزاده در بسیاری از اشعار بلند خود بیشتر نقش راوی را دارد تا تصویرساز و همین سبب می‌شود اشعار وی شکل شعاری به خود بگیرند. به‌عنوان مثال شعر هدهد فقط شکل روایی دارد:
سلمان
و یا سلیمان
این حاکمان الهی
طالب خبر راست
خبر حق هستند
هدهد اگر خبری می‌یابد
با ذهن پاک
خبر را برمی‌گیرد

صفارزاده از میان ارکان شعر توجه فراوانی به اندیشه دارد تا جایی که سایر رکن‌ها را فدای اندیشه می‌کند و از زیبایی شعر می‌کاهد، متن از عنصرِ خیال خالی می‌شود، از شعر بودن فاصله می‌گیرد و به نثر یا گزارش تبدیل می شود به‌همین‌سبب از مخاطبان شعر نیز کاسته می‌شود. برای نمونه صفرزاده در این شعر تنها به پیامِ شعر توجه دارد، توازن بین اندیشه با جوهر شعری را به‌هم‌ می‌زند و شعر را به نثر نزدیک می‌کند:
کودکان عراقی
با پنجه‌های تیز و نافذ موشک‌ها
نوازش می‌شوند
پدرها و مادرهایشان
آنها را تنها رها کرده‌اند
زیرا خودشان
در زیر بمب‌های سنگین
متلاشی شده‌اند

شعرِ صفارزاده یک بُعد بین‌المللی و جهانی دارد. اغلب صاحب‌نظران بر این باور هستند که در سروده‌های او، منِ فردی رنگ می‌بازد و منِ اجتماعی ظاهر می‌شود. این ویژگی از ملی‌گرایی صرف فراتر می‌رود و به‌صورت یک انترناسیونالیسم یا به‌گفتهٔ خودش «امت‌گرایی» بروز می‌یابد. به‌سبب همین ویژگی ریسمانِ ارتباط او با شاعران سایر کشورها در مدت تحصیل و اقامتش در آمریکا محکم‌تر شد. او به زبان انگلیسی نیز شعر می‌سرود و اشعارش مقبول شاعران دیگر قرار می‌گرفت.
سروده‌های صفارزاده پیش از انقلاب رنگ مبارزه به خود گرفته بودند ولی بعد از انقلاب وجه مذهبی اشعار وی بیشتر خود را نشان دادند.
صفارزاده پس از نیما از بنیان‌گذاران شعر مدرن با مایه‌های مذهبی است. او در شعرش به مفاهیمی چون معارف وحیانی، انسان در هستی و اهداف انبیا توجه دارد که اینها حاصل از انس شاعر با کلام وحی، نهج‌البلاغه و صحیفهٔ سجادیه است.

جوایز و افتخارات

• پذیرش در گروه نویسندگان بین‌المللی در دانشگاه آیوا در آمریکا و کسب درجهٔ MFA
• معرفی به‌عنوان استاد نمونه از سوی وزارت علوم و آموزش عالی در سال۱۳۷۱
• کسب عنوان خادم‌القرآن پس از انتشار ترجمهٔ قرآن کریم در سال۱۳۸۰
• انتخاب به عنوان شاعر مبارز، زن نخبه و دانشمند مسلمان از سوی سازمان نویسندگان آفریقا و آسیا در روز جهانی زن در ماه مارس۲۰۰۶

منبع‌شناسی (منابعی که دربارهٔ آثار فرد نوشته شده است)

• بیدارگری در علم و هنر: شناخت‌نامهٔ طاهره صفارزاده، به کوشش سید علی‌محمد رفیعی، انتشارات هنر بیداری، تهران، سال۱۳۸۶
• نبضم را بگیر همهمهٔ بودن دارد، دربارهٔ طاهره صفارزاده، نوشتهٔ منیژه آرمین و فاطمه ابراهیمی، انتشارات سورهٔ مهر، تهران، سال۱۳۸۸

بررسی موردی چند اثر

در پیشواز صلح

شعر "در پیشواز صلح " که در این مجموعه آورده شده است؛ به‌ظاهر حاصل تأثیرانی از شعارهای یک کفرانس جهانی دربارهٔ صلح و ادبیات است. شاعر با همهٔ واژه‌هایش قصد دارد مفهوم صلح را نمایان کند؛ ولی نه آن صلحی که سپاهیانِ شیطان در شیپور خود به صدا درمی‌آورند، بلکه مقصورد شاعر صلح حقیقی است؛ صلحی که جانبازان جنگی در نبرد گم کرده‌اند و صلحی که در هیچ داروخانه‌ای پیدا نمی‌شود. جایگاه این صلح درون انسان‌ها است.
شعر دیگری که در این مجموعه مشاهده می‌شود؛ "زلزله " نام دارد که دغدغه‌های درونی انسان را به زلزله تشبیه کرده است و به شباهت‌های آن با زلزلهٔ اصلی اشاره می‌کند. شاعر زلزله را نشانهٔ عذاب و دلیل آن را لبریز شدن کاسهٔ صبر زمین می‌داند و وقوع آن را زمانی پیش‌بینی می‌کند که انسان‌ها خوبی‌ها را ترک کرده‌اند و به سمت بدی‌ها حرکت می‌کنند. این شعر نمادین تلمیح‌هایی از سورهٔ زلزال را نیز در خود جای داده است. صفارزاده در این شعر با انسان بلادیده حرف می‌زند و زلزله‌های امروز را سیمای عبرت زلزلهٔ اصلی تلقی می‌کند.
در شعری به نام "سالار صبر " در این مجموعه، شاعر فداکاری‌ها و صبر حضرت زینب (س) را در واقعهٔ عاشورا ترسیم می‌کند. صفارزاده امامان را وسیله‌های عالی تقدیر و امام حسین (ع) را آینهٔ پرستش حق معرفی می‌کند که با شکستن به هزاران آینهٔ دیگر تبدیل می‌شود. اشعار دیگر این مجموعه "علی علیه‌السلام "، "ناقوس‌ها در بازگشت "، "بالایی کلام " و... هستند. شاعر در این دفتر شعر مخاطب را با اعتقادات شیعی خویش آشنا می‌کند. او بانوی پیام‌آور صلح قرآنی و اسلام شیعی است.

منابع

• خلیلی، احمد، رضا ستاری و سید محسن مهدی‌نیا. «نقد شعر طاهره صفارزاده». تاریخ ادبیات، ش. ۷۲ (۱۳۹۲). 
• اسماعیلی، رضا. «شعر، شناخت طاهره صفارزاده». انتشارات سورهٔ مهر، ش. ۴۸ (۱۳۸۵). 
• آرمین، منیژه. «پیوندان جاوید؛ تأملی در شعر طاهره صفارزاده». شعر، ش. ۳۷ (۱۳۸۳). 

پیوند به بیرون

• علی‌محمد مؤدب. «طاهره صفارزاده؛ نوآوری و آن فلاپی صورتی/یادداشتی از علی‌محمد مؤدب». شهرستان ادب، ۲۷آبان۱۳۹۴. بازبینی‌شده در ۱۶مرداد۱۳۹۸ (۷اوت۲۰۱۹). 
• محمدرضا وحیدزاده. «از آیوا تا آیات/گذری بر سوابق مبارزاتی طاهره صفارزاده در روزهای پیش از انقلاب». شهرستان ادب، ۲۶آبان۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۱۲مرداد۱۳۹۸ (۳اوت۲۰۱۹). 
• «بازگشایی پرونده‌پرترهٔ طاهره صفارزاده». شهرستان ادب، ۴آبان۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۸مرداد۱۳۹۸ (۳۰ژوئیه۲۰۱۹). 
• المیرا شاهان. «روزهای زندگی طاهره صفارزاده». شهرستان ادب، ۱۰آبان۱۳۹۵. بازبینی‌شده در ۱۴مرداد۱۳۹۸ (۵ژوئیه۲۰۱۹). 
• عصمت زارعی. «خدا و شعر». شهرستان ادب، ۲۷آبان۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۲۲مرداد۱۳۹۸ (۱۳اوت۲۰۱۹). 
• «جایزه ادبی «طاهره صفارزاده» به یک شاعر زن تعلق می‌گیرد». شهرستان ادب، ۲۴مهر۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۲۷مرداد۱۳۹۸ (۱۸اوت۲۰۱۹). 
• «طاهره صفارزاده، احمد شاملو و حافظ». شهرستان ادب، ۴آبان۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۱۳مرداد۱۳۹۸ (۴اوت۲۰۱۹). 
• سیدعلی صالحی. «صفارزاده؛ طاهرهٔ تکلم باران‌ها». شهرستان ادب، ۷دی۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۲۲مرداد۱۳۹۸ (۱۳اوت۲۰۱۹). 
• «صفارزاده، شاعری که از نقطه شروع کرد و به نور رسید». شهرستان ادب، ۲آبان۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۲۶مرداد۱۳۹۸ (۱۷اوت۲۰۱۹). 
• علی داوودی. ««طاهره صفارزاده» پرچم‌دار دین در عرصهٔ ادبیات». شهرستان ادب، ۱۳مهر۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۲۷مرداد۱۳۹۸ (۱۸اوت۲۰۱۹). 
• «وجه بین‌المللی شعر طاهره صفارزاده». شهرستان ادب، ۲۷آبان۱۳۹۴. بازبینی‌شده در ۱۶مرداد۱۳۹۸ (۷اوت۲۰۱۹). 
• «خاطره حجت‌الاسلام دعایی از دیدار طاهره صفارزاده با امام (ره)». شهرستان ادب، ۲آبان۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۲۶مرداد۱۳۹۸ (۱۷اوت۲۰۱۹). 
• «طاهره صفارزاده؛ در پیشواز صلح». شهرستان ادب، ۲۷آبان۱۳۹۴. بازبینی‌شده در ۲۲مرداد۱۳۹۸ (۱۳اوت۲۰۱۹). 
• «روایت دکتر احمد تمیم‌داری از زنده‌یاد طاهره صفارزاده». شهرستان ادب، ۲۷آبان۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۲۴مرداد۱۳۹۸ (۱۵اوت۲۰۱۹).