از معنا تا صورت: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
== خلاصه اثر == | == خلاصه اثر == | ||
کتاب «از معناتا صورت» در دو جلد مجزا و مستقل تالیف | کتاب «از معناتا صورت» در دو جلد مجزا و مستقل تالیف شده است ابتدا در «مقدمه »به معرفی کلی اثر و مولف یعنی ویژگیهای بیرونی کتاب و سپس ارائه توصيف کلی از اثر ،عنوان موضوع و محتوای کتاب، فهرست عناوین اصلی، طرح پرسش های بنیادین و نهایتا به نقد و ارزیابی کتاب در قسمت نتیجه گیری پرداخته شده است. | ||
بخش «نتیجه گیری» درحقیقت بخش اصلی و عمده ی این نقد و بررسی را تشکیل می دهد و اثر مورد نقد را ذیل عناوین عقلانیت و شهود، گرایش شخصی و عاطفی نویسنده به فرهنگ و تمدن اسلامی، واقع گرایانه ترین فصل کتاب، صراحت و تیز بینی، بازی های زبانی و ... مورد نقد و واکاوی قرار می دهد و در پایان طرح کلی اثر، ایده و نقد شخصی نویسنده ی اثر بررسی می شود. | بخش «نتیجه گیری» درحقیقت بخش اصلی و عمده ی این نقد و بررسی را تشکیل می دهد و اثر مورد نقد را ذیل عناوین عقلانیت و شهود، گرایش شخصی و عاطفی نویسنده به فرهنگ و تمدن اسلامی، واقع گرایانه ترین فصل کتاب، صراحت و تیز بینی، بازی های زبانی و ... مورد نقد و واکاوی قرار می دهد و در پایان طرح کلی اثر، ایده و نقد شخصی نویسنده ی اثر بررسی می شود. | ||
در کل كتاب «از معنا تا صورت» به طبقه‌بندي و تحليل ريشه‌ها، زمينه‌ها، نظريه‌ها، جريان‌ها، رويكردها، انديشه‌ها و آثار مهم نقد ادبي در ايران و ادبيات فارسي اختصاص دارد و نگارنده به پرسش‌هايي در زمينه‌هاي مختلف نقد ادبي پاسخ مي‌دهد: اين كه ايران و ادبيات فارسي پس از اسلام را چگونه بايد ديد تا روشي متناسب براي تحليل آن برگزيد؟ معيار ايراني بودن چيست؟ شعر و فكر و شرع و نحوه ارتباط آنها با يك‌ديگر در ايران و ادب فارسي را چگونه بايد تبيين كرد تا هم واقعيت‌هاي تاريخي، اجتماعي در ايران از ياد نرود و هم واقعيت‌هاي فرهنگي كم‌رنگ نشود؟ همچنين زمينه‌هاي پيدايش نقد ادبي در ايران و نقد و نظريه ادبي در ايران و ادبيات كلاسيك فارسي بررسي مفصل شده است. | در کل كتاب «از معنا تا صورت» به طبقه‌بندي و تحليل ريشه‌ها، زمينه‌ها، نظريه‌ها، جريان‌ها، رويكردها، انديشه‌ها و آثار مهم نقد ادبي در ايران و ادبيات فارسي اختصاص دارد و نگارنده به پرسش‌هايي در زمينه‌هاي مختلف نقد ادبي پاسخ مي‌دهد: اين كه ايران و ادبيات فارسي پس از اسلام را چگونه بايد ديد تا روشي متناسب براي تحليل آن برگزيد؟ معيار ايراني بودن چيست؟ شعر و فكر و شرع و نحوه ارتباط آنها با يك‌ديگر در ايران و ادب فارسي را چگونه بايد تبيين كرد تا هم واقعيت‌هاي تاريخي، اجتماعي در ايران از ياد نرود و هم واقعيت‌هاي فرهنگي كم‌رنگ نشود؟ همچنين زمينه‌هاي پيدايش نقد ادبي در ايران و نقد و نظريه ادبي در ايران و ادبيات كلاسيك فارسي بررسي مفصل شده است.<ref name=":0">[https://www.ibna.ir/news/51041/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B2-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%AA%D8%A7-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7-%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%B1-%D9%86%D9%82%D8%AF-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%D9%8A-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «كتاب «از صورت تا معنا» بيانگر نقد ادبی ايرانی است»] .خبرگزاری ایبنا. ۱۰ مهر ۱۳۸۸</ref> | ||
== درباره نویسنده == | == درباره نویسنده == | ||
مهدی محبتی (متولد ۱۳۴۴) نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی در حوزه ی نقد ادبی و عرفان‌و استاد تمام دانشگاه زنجان و دارنده ی نشان عالی یونسکو می‌باشد. | مهدی محبتی (متولد ۱۳۴۴) نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی در حوزه ی نقد ادبی و عرفان‌و استاد تمام دانشگاه زنجان و دارنده ی نشان عالی یونسکو می‌باشد.<ref name=":1">[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D8%A8%D8%AA%DB%8C#cite_note-1 «مهدی محبتی»]. ویکی پدیا. بی‌تا. دریافت شده در ۱۸ شهریور ۱۴۰۳</ref> | ||
مهدی محبتی کارشناسي رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1367-1363(شاگرد اول دانشگاه) ، كارشناسي ارشد رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1370-1367(شاگرد اول دانشگاه)، دكتري رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه تهران ، (1374 -1370) است. | مهدی محبتی کارشناسي رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1367-1363(شاگرد اول دانشگاه) ، كارشناسي ارشد رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1370-1367(شاگرد اول دانشگاه)، دكتري رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه تهران ، (1374 -1370) است. <ref>[https://www.iranketab.ir/book/55633-az-mana-ta-sourat «کتاب از معنا تا صورت»]. ایران کتاب. بی‌تا. دریافت شده در ۱۸ شهریور ۱۴۰۳</ref> | ||
دیگر آثار نویسنده عبارتند از: | دیگر آثار نویسنده عبارتند از: | ||
سیمرغ در جستجوی قاف (سیر تحول عقلانیت در ادب فارسی)، سخن، ۱۳۷۹ | * قرن های بی زمان ۱۴۰۰ ( منتخب کتاب سال ۱۴۰۰ ) | ||
* ابن فارض _ زندگی ، شخصیت و شعر _ به همراه درآمدی بر شعر صوفیانه. هرمس ۱۳۹۹ | |||
* ترجمه رساله قشیریه، مقدمه وتصحیح وشرح و تعلیق، هرمس، تهران ،۱۳۹۱چاپ دوم ۱۳۹۶ | |||
* الرساله القشیریه (متن عربی)، تصحیح و تطبیق و تعلیق، هرمس، تهران، ۱۳۹۱ | |||
* آینه‌های خندان (رمان)، هرمس ،۱۳۹۵ | |||
* پیمانه های بی پایان، جلد ۱و۲، هرمس، تهران، ۱۳۸۹چاپ سوم، ۱۳۹۷ | |||
* از معنا تا صورت؛ جلد ۱و۲، نشرسخن، تهران ،۱۳۸۸(برندهٔ جایزهٔ ادبی جلال آل احمد وبرگزیده کتاب سال۱۳۹۰) تهران ،۱۳۸۹ چاپ دوم ۱۳۹۰ | |||
* غصه ی نان ،اکسیر جان (برگزیده ی بهترین قصه های عطار نیشابوری ) در دو جلد قصه های منظوم و منثور ، پارسه، تهران ۱۴۰۲ | |||
* | |||
* پنجره‌های زندگانی (منتخبی از ادبیات ایران و جهان)، روزگار، تهران، ۱۳۷۸ | |||
* زلف عالم آرا (شناخت رموز عارفانه در شعر فارسی)، رشد، تهران، ۱۳۷۹ | |||
* سیمرغ در جستجوی قاف (سیر تحول عقلانیت در ادب فارسی)، سخن، تهران، ۱۳۷۹، چاپ دوم، ۱۳۸۲ | |||
* بدیع نو، سخن، تهران، ۱۳۸۰، چاپ سوم ،۱۳۸۷ | |||
* صدای رویش خیال (نگاهی تازه به افکار و اشعار اقبال لاهوری)، زهد، تهران، ۱۳۷۹ | |||
* بهار در بهار (فشرده، مقدمه و تعلیقات بر سبک‌شناسی بهار)، روزگار، تهران، ۱۳۸۱ | |||
* پهلوان در بن‌بست (دربارة هنر قصه در شاهنامه) سخن، تهران، ۱۳۸۱ | |||
* فارسی عمومی نو، سخن، تهران، ۱۳۸۱، چاپ هفتم، ۱۳۹۷ | |||
* ترجمه اللمع فی التصوف، تألیف ابونصر سراج طوسی، ترجمه از عربی، اساطیر، تهران، ۱۳۸۲، چاپ ششم | |||
* قصه و قصه گویی در اسلام، نشر چشمه، تهران ،۱۳۸۶، چاپ دوم، ۱۳۸۸ | |||
* کارنامه مولوی پژوهی در ایران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران ،۱۳۸۷(ترجمه شده به انگلیسی در دو جلد | |||
* دانش ودانشمند در ادبیات فارسی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی، تهران ،۱۳۸۸ | |||
* پوشش وحجاب زن در ادبیات فارسی، جلد ۱و۲، پژوهشکده مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۹ | |||
* شناخت نامه زبان و ادبیات فارسی، سخن، تهران، ۱۳۸۹چاپ پنجم | |||
* نقد ادبی در ادبیات کلاسیک فارسی، سخن، تهران ،۱۳۹۲ | |||
* در جدال با خویشتن –نقد و تحلیل و توضیح مقالات شمس همراه با گزیده آن –نشر پارسه، تهران ،۱۳۹۹ ، چاپ چهارم | |||
* فارسی عمومی نو ، نشر پارسه ، چاپ چهارم.<ref name=":1" /> | |||
== نظر نویسنده درباره اثر == | |||
=== انگیزه‌ی اصلی تألیف کتاب === | |||
<blockquote>آن چه انگیزه‌ی اصلی تألیف این کتاب شد بحث‌هایی است که دوشنبه عصرها در منزل استادان ادبیات فارسی در می‌گرفت که آیا در سنت ادبی فارسی، نقد و نظریه‌ای وجود دارد یا خیر؟ و بیشتر این نگاه غالب بود که نقد نظری و ادبی رهاورد غرب است! | |||
ما بعد از مشروطه و کمی پیش از آن با این سنخ از مباحث نقد نظری و ادبی آشنا شده‌ایم و آن چه به معنای نقد ادبی در جامعه شکل گرفته اختصاص به ما ندارد و رهاورد غرب است. مدت‌ها به این نظریه اندیشیده‌ام که آیا با این نگره‌ی امروز نقد ادبی و نظری می‌توان به سراغ متونی رفت که در آن زمان هویت گرفته‌اند؟ بهترین راه این است که ما به نظام زیبایی‌شناختی بپردازیم زیرا ما با دو رویکرد روبروییم، این مسأله ذهن مرا بسیار به خود مشغول کرده بود که آیا شعرهای گذشته ما متکی بر آثار افلاطون و ارسطوست؟ و در تحقیقاتم دریافتم که 17 درصد می‌توان متون ادبی گذشته را برگرفته از تمدن هلنیک، افلاطون و ارسطو دانست. این اشعار جایگاه مستقلی دارند که باید به سراغ آنها با ابزار دیگر رفت. این مسأله دربردارنده این معنی نیست که نقد ادبی ما در تقابل با آنها قرار دارد. ما نظریه ادبی قوی در گذشته داشته‌ایم اما این به آن معنا نیست که بگوییم نظام زیباشناختی ما با نظام زیباشناختی غرب مغایر است یا بر آن برتری دارد، در مجموع مقایسه و رجحان یکی بر دیگری اشتباه است. | |||
ما نمی‌توانیم به نفی تئوری و نقد در ادبیات برسیم زیرا نقد درخشان ادبی لزوماً باید بر یک تئوری عمیق درونی استوار باشد و به این معنا نیست که حافظ با یک تئوری شعر خود را سروده باشد بلکه خلاقیت بر تئوری اثر می‌گذارد و نظم خلاق است که همدیگر را جهت و معنا می‌دهند. گردآوری این کتاب با مشکلات بسیار و کمرشکن همراه بوده است زیرا کتابی در این زمینه به رشته تحریر درنیامده بود که بتواند راه‌گشای جمع‌آوری مطالب این کتاب در نقد ادبی باشد. | |||
در گردآوری این کتاب از قرن سوم و چهارم تا مشروطه پیش آمده‌ام و دریافتم نخستین جوانه‌های شعر فارسی در این هزار سال شکوفا شده است. در گذشته هر کسی که کاری نداشته با شعر گفتن خود را سرگرم می‌کرده است تا بتواند مطرح و مشهور شود. در تحقیقاتم به این نتایج دست یافته‌ام که در دوره صفویه در یک روستایی که 2000 خانوار جمعیت داشته 400 نفر آن شاعر دیوان‌دار بوده‌اند! | |||
آثار عرفانی، تذکره‌ها، منشأت، قابوس‌نامه، چهار مقاله و... حرف اصلی را در ادبیات فارسی ما می‌زنند. همچنین بهترین نگره‌ها و نگاره‌ها در کتاب‌های تازی مطرح شده و نخستین کتاب بلاغی ما بسیار پریشان و از نظر فکری بی بوته بوده است.<ref name=":2">[http://old.bookcity.org/detail/131 «دکتر مهدی محبتی: ما نظریه ادبی داشته‌ایم»]. پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب. ۸ مهر ۱۳۸۸</ref></blockquote> | |||
== جوایز و افتخارات == | |||
* اثر شایسته تقدیر سومین جایزه ادبی جلال‌آل‌احمد در بخش نقد ادبی در سال ۱۳۸۹؛<ref>[https://snn.ir/fa/news/1054360/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AE%D8%B5%D8%B5-%DB%8C%D8%A7-%D8%AA%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%87-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A2%D9%84-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF «جایزه برای تخصص یا تفکر؛ مروری بر برگزیدگان چهارده دوره جایزه ادبی جلال آل احمد»]. خبرگزاری دانشجو. ۲۰ دی ۱۴۰۱</ref> | |||
* اثر شایسته تقدیر بیست‌وهشتمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۹.<ref>[https://ketabsal.ketab.ir/Forms/CourseChosenBook.aspx «دوره ۲۸»]. جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران. بی‌تا. دریافت شده در ۱۶ اسفند ۱۴۰۳</ref> | |||
== نشست‌های مهم درباره اثر == | |||
نقد | * نشست هفتگی شهرکتاب در روز سه‌شنبه هفتم مهر سال 1388 به نقد و بررسی کتاب «از معنا تا صورت» اختصاص گرفت که با حضور دکتر کورش صفوی، دکتر مجتبی بشردوست و دکتر مهدی محبتی برگزار شده است.<ref>[https://khabgard.com/5313/%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7-%D8%AA%D8%A7-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA/ «از معنا تا صورت»]. خوابگرد. ۲۹ شهریور ۱۳۸۸</ref> | ||
---- | |||
== اظهارنظرها درباره اثر == | |||
=== '''علي‌اصغر محمدخاني؛ معاون فرهنگي شهر كتاب''' === | |||
{{گفتاورد تزیینی|text=محبتي در اين كتاب نشان مي‌دهد كه آثار ارزشمندي در ايران خلق شده و آفرينش‌هاي ادبي بسياري در زمينه نقد ادبي صورت گرفته است. همچنين پاسخ بيشتر پرسش‌هايي را كه درباره نقد ادبي و زيباشناختي وجود دارد در اين كتاب مي‌توان مشاهده كرد.}} | |||
<ref name=":0" /> | |||
=== دکتر مجتبی بشر دوست؛ عضو گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان === | |||
{{گفتاورد تزیینی|text=هنگامی که زبان‌شناسان ظهور کردند چندین دانش پایه‌ریزی شد. ما امروز می‌توانیم بگوییم که در غرب ۱۳ رویکرد وجود داشته است که ۳ تا مورد آن کلاسیک و ۱۰ نوع آن مدرن است. این رویکرد زبان‌شناختی است که بر ساختارگراها اثر گذاشت. کتاب «از معنا تا صورت» نظریه‌ای را دنبال می‌کند که در ایران نقد ادبی داشته‌ایم و ۵۰۰ صفحه مباحث تئوریک را به خود اختصاص داده است. محبتی سعی می‌کند که توده عظیم بی‌شکلی را شکل بخشد. فردی که جلد نخست این کتاب را می‌خواند با واژه‌های متون عربی روبرو می‌شود که باید به دکتر محبتی آفرین گفت که این کتاب‌های مشکل را مطالعه کرده است. | |||
== | آیا می‌توانیم برای گردآوری نقد ادبی زبان فارسی به کتاب‌های عربی مراجعه کنیم؟ زیبایی‌شناسی هر خالقی مخصوص به اوست و این درست نیست که بلاغت خود را به زبان عربی نزدیک کنیم. من معتقدم که نقد ادبی در جهان غرب وضعیت بهتری داشت و حتی تا امروز وضعیت نقد ادبی در جهان عرب بهتر از ایران است.}} | ||
<ref name=":2" /> | |||
== مشخصات کتاب‌شناختی == | |||
کتاب «از معنا تا صورت: طبقه‌بندی و تحلیل ریشه‌ها، زمینه‌ها، نظریه‌ها، جریان‌ها، رویکردها، اندیشه‌ها و آثار مهم نقد ادبی در ایران و ادبیات فارسی» از مهدی محبتی شامل دو جلد است. هر دو جلد این اثر، در سال ۱۳۸۸ توسط انتشارات سخن در تهران به چاپ رسیده است. جلد اول این اثر در ۶۵۸ صفحه در قطع وزیری و با جلد گالینگور منتشر شده است. جلد دوم این اثر نیز ۶۰۲ صفحه در قطع وزیری و با جلد گالینگور به چاپ رسیده است. این کتاب در سال ۱۳۹۰، به چاپ دوم رسید. | |||
== '''منابع و مآخذ''' == | |||
* صهبا، نادر. (۱۳۹۹). نقد و بررسی کتاب از معنا تا صورت. چهارمین همایش بین‌المللی زبان و ادبیات فارسی. | |||
نسخهٔ ۱۶ اسفند ۱۴۰۳، ساعت ۱۶:۴۵
کتاب «از معنا تا صورت» در دو جلد به قلم مهدی محبتی نگاشته شده است و انتشارات سخن آن را در سال 1389به چاپ رسانده است. این کتاب ، در سال 1388 برندهٔ جایزهٔ ادبی جلال آل احمد و برگزیده کتاب سال۱۳۹۰ شده است .
سرنوشته (چکیده)
«از معنا تا صورت» کتابی است که «طبقه‌بندی و تحلیل ریشه‌ها، زمینه‌ها، نظریه‌ها، جریان‌ها، رویکردها، اندیشه‌ها و آثار مهم نقد ادبی در ایران و ادبیات فارسی» را به خوانندگان ارائه می‌نماید.
کتاب «از معنا تا صورت»در حقیقت تلاشی برای بنا گذاشتن، ساختن و به اثبات رساندن یک نظریه ادبی بومی و ایرانی می‌باشد؛ زیرا دکتر «مهدی محبتی»به شدت به این مساله اعتقاد دارد که نمی‌توان بدون تکیه بر مبانی نظری، آثار ادبی را آن هم در بالاترین سطح ممکن خود، ساخت و خلق کرد. برای سنت ادبی و ادبیات سنتی ایران‌زمین که در هر شرایطی و از هر منظری برخی از مهم‌ترین اثرهای ادبی را در دل خود پرورانده است و همواره با آثار ضعیف و ناسالم مبارزه کرده و در زمان تکوین و پیدایش آنها، از قرار گرفتنشان در زمره آثار والا ممانعت به عمل آورده است، چطور مقدور بوده که ببالد و قوی شود و بسط پیدا کند، اگر به زیربنای نظری، نقد و تئوری متکی نبود؟
اگر بهترین آثار ادبی ما بر اساس سنت ها و دیدگاه های قوی و هماهنگ بنا شده‌اند، این مبانی نظری و معیارهای انتقادی کجا هستند و چگونه پایه گذاری شدند؟ آیا می‌توان با این اجماع رایج و عامیانه موافق بود که فرهنگ و ادبیات ایران هرگز از نقد و نظریه نظام مند ادبی بهره ای نبرده است؟
مهدی محبتی نویسنده و پژوهشگر و استاد دانشگاه است. وکارشناسي رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1367-1363(شاگرد اول دانشگاه)، كارشناسي ارشد رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1370-1367(شاگرد اول دانشگاه)، دكتري رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه تهران ، (1374 -1370) است. محبتی دانشیارزبان وادبیات فارسی دانشگاه زنجان می باشد.
خلاصه اثر
کتاب «از معناتا صورت» در دو جلد مجزا و مستقل تالیف شده است ابتدا در «مقدمه »به معرفی کلی اثر و مولف یعنی ویژگیهای بیرونی کتاب و سپس ارائه توصيف کلی از اثر ،عنوان موضوع و محتوای کتاب، فهرست عناوین اصلی، طرح پرسش های بنیادین و نهایتا به نقد و ارزیابی کتاب در قسمت نتیجه گیری پرداخته شده است.
بخش «نتیجه گیری» درحقیقت بخش اصلی و عمده ی این نقد و بررسی را تشکیل می دهد و اثر مورد نقد را ذیل عناوین عقلانیت و شهود، گرایش شخصی و عاطفی نویسنده به فرهنگ و تمدن اسلامی، واقع گرایانه ترین فصل کتاب، صراحت و تیز بینی، بازی های زبانی و ... مورد نقد و واکاوی قرار می دهد و در پایان طرح کلی اثر، ایده و نقد شخصی نویسنده ی اثر بررسی می شود.
در کل كتاب «از معنا تا صورت» به طبقه‌بندي و تحليل ريشه‌ها، زمينه‌ها، نظريه‌ها، جريان‌ها، رويكردها، انديشه‌ها و آثار مهم نقد ادبي در ايران و ادبيات فارسي اختصاص دارد و نگارنده به پرسش‌هايي در زمينه‌هاي مختلف نقد ادبي پاسخ مي‌دهد: اين كه ايران و ادبيات فارسي پس از اسلام را چگونه بايد ديد تا روشي متناسب براي تحليل آن برگزيد؟ معيار ايراني بودن چيست؟ شعر و فكر و شرع و نحوه ارتباط آنها با يك‌ديگر در ايران و ادب فارسي را چگونه بايد تبيين كرد تا هم واقعيت‌هاي تاريخي، اجتماعي در ايران از ياد نرود و هم واقعيت‌هاي فرهنگي كم‌رنگ نشود؟ همچنين زمينه‌هاي پيدايش نقد ادبي در ايران و نقد و نظريه ادبي در ايران و ادبيات كلاسيك فارسي بررسي مفصل شده است.[۱]
درباره نویسنده
مهدی محبتی (متولد ۱۳۴۴) نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی در حوزه ی نقد ادبی و عرفان‌و استاد تمام دانشگاه زنجان و دارنده ی نشان عالی یونسکو می‌باشد.[۲]
مهدی محبتی کارشناسي رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1367-1363(شاگرد اول دانشگاه) ، كارشناسي ارشد رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1370-1367(شاگرد اول دانشگاه)، دكتري رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه تهران ، (1374 -1370) است. [۳]
دیگر آثار نویسنده عبارتند از:
- قرن های بی زمان ۱۴۰۰ ( منتخب کتاب سال ۱۴۰۰ )
- ابن فارض _ زندگی ، شخصیت و شعر _ به همراه درآمدی بر شعر صوفیانه. هرمس ۱۳۹۹
- ترجمه رساله قشیریه، مقدمه وتصحیح وشرح و تعلیق، هرمس، تهران ،۱۳۹۱چاپ دوم ۱۳۹۶
- الرساله القشیریه (متن عربی)، تصحیح و تطبیق و تعلیق، هرمس، تهران، ۱۳۹۱
- آینه‌های خندان (رمان)، هرمس ،۱۳۹۵
- پیمانه های بی پایان، جلد ۱و۲، هرمس، تهران، ۱۳۸۹چاپ سوم، ۱۳۹۷
- از معنا تا صورت؛ جلد ۱و۲، نشرسخن، تهران ،۱۳۸۸(برندهٔ جایزهٔ ادبی جلال آل احمد وبرگزیده کتاب سال۱۳۹۰) تهران ،۱۳۸۹ چاپ دوم ۱۳۹۰
- غصه ی نان ،اکسیر جان (برگزیده ی بهترین قصه های عطار نیشابوری ) در دو جلد قصه های منظوم و منثور ، پارسه، تهران ۱۴۰۲
- پنجره‌های زندگانی (منتخبی از ادبیات ایران و جهان)، روزگار، تهران، ۱۳۷۸
- زلف عالم آرا (شناخت رموز عارفانه در شعر فارسی)، رشد، تهران، ۱۳۷۹
- سیمرغ در جستجوی قاف (سیر تحول عقلانیت در ادب فارسی)، سخن، تهران، ۱۳۷۹، چاپ دوم، ۱۳۸۲
- بدیع نو، سخن، تهران، ۱۳۸۰، چاپ سوم ،۱۳۸۷
- صدای رویش خیال (نگاهی تازه به افکار و اشعار اقبال لاهوری)، زهد، تهران، ۱۳۷۹
- بهار در بهار (فشرده، مقدمه و تعلیقات بر سبک‌شناسی بهار)، روزگار، تهران، ۱۳۸۱
- پهلوان در بن‌بست (دربارة هنر قصه در شاهنامه) سخن، تهران، ۱۳۸۱
- فارسی عمومی نو، سخن، تهران، ۱۳۸۱، چاپ هفتم، ۱۳۹۷
- ترجمه اللمع فی التصوف، تألیف ابونصر سراج طوسی، ترجمه از عربی، اساطیر، تهران، ۱۳۸۲، چاپ ششم
- قصه و قصه گویی در اسلام، نشر چشمه، تهران ،۱۳۸۶، چاپ دوم، ۱۳۸۸
- کارنامه مولوی پژوهی در ایران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران ،۱۳۸۷(ترجمه شده به انگلیسی در دو جلد
- دانش ودانشمند در ادبیات فارسی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی، تهران ،۱۳۸۸
- پوشش وحجاب زن در ادبیات فارسی، جلد ۱و۲، پژوهشکده مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۹
- شناخت نامه زبان و ادبیات فارسی، سخن، تهران، ۱۳۸۹چاپ پنجم
- نقد ادبی در ادبیات کلاسیک فارسی، سخن، تهران ،۱۳۹۲
- در جدال با خویشتن –نقد و تحلیل و توضیح مقالات شمس همراه با گزیده آن –نشر پارسه، تهران ،۱۳۹۹ ، چاپ چهارم
- فارسی عمومی نو ، نشر پارسه ، چاپ چهارم.[۲]
نظر نویسنده درباره اثر
انگیزه‌ی اصلی تألیف کتاب
آن چه انگیزه‌ی اصلی تألیف این کتاب شد بحث‌هایی است که دوشنبه عصرها در منزل استادان ادبیات فارسی در می‌گرفت که آیا در سنت ادبی فارسی، نقد و نظریه‌ای وجود دارد یا خیر؟ و بیشتر این نگاه غالب بود که نقد نظری و ادبی رهاورد غرب است!
ما بعد از مشروطه و کمی پیش از آن با این سنخ از مباحث نقد نظری و ادبی آشنا شده‌ایم و آن چه به معنای نقد ادبی در جامعه شکل گرفته اختصاص به ما ندارد و رهاورد غرب است. مدت‌ها به این نظریه اندیشیده‌ام که آیا با این نگره‌ی امروز نقد ادبی و نظری می‌توان به سراغ متونی رفت که در آن زمان هویت گرفته‌اند؟ بهترین راه این است که ما به نظام زیبایی‌شناختی بپردازیم زیرا ما با دو رویکرد روبروییم، این مسأله ذهن مرا بسیار به خود مشغول کرده بود که آیا شعرهای گذشته ما متکی بر آثار افلاطون و ارسطوست؟ و در تحقیقاتم دریافتم که 17 درصد می‌توان متون ادبی گذشته را برگرفته از تمدن هلنیک، افلاطون و ارسطو دانست. این اشعار جایگاه مستقلی دارند که باید به سراغ آنها با ابزار دیگر رفت. این مسأله دربردارنده این معنی نیست که نقد ادبی ما در تقابل با آنها قرار دارد. ما نظریه ادبی قوی در گذشته داشته‌ایم اما این به آن معنا نیست که بگوییم نظام زیباشناختی ما با نظام زیباشناختی غرب مغایر است یا بر آن برتری دارد، در مجموع مقایسه و رجحان یکی بر دیگری اشتباه است.
ما نمی‌توانیم به نفی تئوری و نقد در ادبیات برسیم زیرا نقد درخشان ادبی لزوماً باید بر یک تئوری عمیق درونی استوار باشد و به این معنا نیست که حافظ با یک تئوری شعر خود را سروده باشد بلکه خلاقیت بر تئوری اثر می‌گذارد و نظم خلاق است که همدیگر را جهت و معنا می‌دهند. گردآوری این کتاب با مشکلات بسیار و کمرشکن همراه بوده است زیرا کتابی در این زمینه به رشته تحریر درنیامده بود که بتواند راه‌گشای جمع‌آوری مطالب این کتاب در نقد ادبی باشد.
در گردآوری این کتاب از قرن سوم و چهارم تا مشروطه پیش آمده‌ام و دریافتم نخستین جوانه‌های شعر فارسی در این هزار سال شکوفا شده است. در گذشته هر کسی که کاری نداشته با شعر گفتن خود را سرگرم می‌کرده است تا بتواند مطرح و مشهور شود. در تحقیقاتم به این نتایج دست یافته‌ام که در دوره صفویه در یک روستایی که 2000 خانوار جمعیت داشته 400 نفر آن شاعر دیوان‌دار بوده‌اند!
آثار عرفانی، تذکره‌ها، منشأت، قابوس‌نامه، چهار مقاله و... حرف اصلی را در ادبیات فارسی ما می‌زنند. همچنین بهترین نگره‌ها و نگاره‌ها در کتاب‌های تازی مطرح شده و نخستین کتاب بلاغی ما بسیار پریشان و از نظر فکری بی بوته بوده است.[۴]
جوایز و افتخارات
- اثر شایسته تقدیر سومین جایزه ادبی جلال‌آل‌احمد در بخش نقد ادبی در سال ۱۳۸۹؛[۵]
- اثر شایسته تقدیر بیست‌وهشتمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۹.[۶]
نشست‌های مهم درباره اثر
- نشست هفتگی شهرکتاب در روز سه‌شنبه هفتم مهر سال 1388 به نقد و بررسی کتاب «از معنا تا صورت» اختصاص گرفت که با حضور دکتر کورش صفوی، دکتر مجتبی بشردوست و دکتر مهدی محبتی برگزار شده است.[۷]
اظهارنظرها درباره اثر
علي‌اصغر محمدخاني؛ معاون فرهنگي شهر كتاب
| « | محبتي در اين كتاب نشان مي‌دهد كه آثار ارزشمندي در ايران خلق شده و آفرينش‌هاي ادبي بسياري در زمينه نقد ادبي صورت گرفته است. همچنين پاسخ بيشتر پرسش‌هايي را كه درباره نقد ادبي و زيباشناختي وجود دارد در اين كتاب مي‌توان مشاهده كرد. | » |
دکتر مجتبی بشر دوست؛ عضو گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان
| « | هنگامی که زبان‌شناسان ظهور کردند چندین دانش پایه‌ریزی شد. ما امروز می‌توانیم بگوییم که در غرب ۱۳ رویکرد وجود داشته است که ۳ تا مورد آن کلاسیک و ۱۰ نوع آن مدرن است. این رویکرد زبان‌شناختی است که بر ساختارگراها اثر گذاشت. کتاب «از معنا تا صورت» نظریه‌ای را دنبال می‌کند که در ایران نقد ادبی داشته‌ایم و ۵۰۰ صفحه مباحث تئوریک را به خود اختصاص داده است. محبتی سعی می‌کند که توده عظیم بی‌شکلی را شکل بخشد. فردی که جلد نخست این کتاب را می‌خواند با واژه‌های متون عربی روبرو می‌شود که باید به دکتر محبتی آفرین گفت که این کتاب‌های مشکل را مطالعه کرده است.
آیا می‌توانیم برای گردآوری نقد ادبی زبان فارسی به کتاب‌های عربی مراجعه کنیم؟ زیبایی‌شناسی هر خالقی مخصوص به اوست و این درست نیست که بلاغت خود را به زبان عربی نزدیک کنیم. من معتقدم که نقد ادبی در جهان غرب وضعیت بهتری داشت و حتی تا امروز وضعیت نقد ادبی در جهان عرب بهتر از ایران است. |
» |
مشخصات کتاب‌شناختی
کتاب «از معنا تا صورت: طبقه‌بندی و تحلیل ریشه‌ها، زمینه‌ها، نظریه‌ها، جریان‌ها، رویکردها، اندیشه‌ها و آثار مهم نقد ادبی در ایران و ادبیات فارسی» از مهدی محبتی شامل دو جلد است. هر دو جلد این اثر، در سال ۱۳۸۸ توسط انتشارات سخن در تهران به چاپ رسیده است. جلد اول این اثر در ۶۵۸ صفحه در قطع وزیری و با جلد گالینگور منتشر شده است. جلد دوم این اثر نیز ۶۰۲ صفحه در قطع وزیری و با جلد گالینگور به چاپ رسیده است. این کتاب در سال ۱۳۹۰، به چاپ دوم رسید.
منابع و مآخذ
- صهبا، نادر. (۱۳۹۹). نقد و بررسی کتاب از معنا تا صورت. چهارمین همایش بین‌المللی زبان و ادبیات فارسی.
- ↑ پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ «كتاب «از صورت تا معنا» بيانگر نقد ادبی ايرانی است» .خبرگزاری ایبنا. ۱۰ مهر ۱۳۸۸
- ↑ پرش به بالا به: ۲٫۰ ۲٫۱ «مهدی محبتی». ویکی پدیا. بی‌تا. دریافت شده در ۱۸ شهریور ۱۴۰۳
- ↑ «کتاب از معنا تا صورت». ایران کتاب. بی‌تا. دریافت شده در ۱۸ شهریور ۱۴۰۳
- ↑ پرش به بالا به: ۴٫۰ ۴٫۱ «دکتر مهدی محبتی: ما نظریه ادبی داشته‌ایم». پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب. ۸ مهر ۱۳۸۸
- ↑ «جایزه برای تخصص یا تفکر؛ مروری بر برگزیدگان چهارده دوره جایزه ادبی جلال آل احمد». خبرگزاری دانشجو. ۲۰ دی ۱۴۰۱
- ↑ «دوره ۲۸». جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران. بی‌تا. دریافت شده در ۱۶ اسفند ۱۴۰۳
- ↑ «از معنا تا صورت». خوابگرد. ۲۹ شهریور ۱۳۸۸