آتش بدون دود

آتشْ بدون دود
آتش، بدونِ دود نمی‌شود، جوان بدونِ گناه
نویسنده	نادر ابراهیمی
ناشر	روزبهان
محل نشر	تهران مکان ناشر فارسی: تهران
تاریخ نشر	چاپ اول ۱۳۵۸
شابک	‎۹۶۴۵۵۲۹۲۲۰
تعداد صفحات	۲۲۶۱
موضوع	زندگی ترکمن در صحرا، اختلاف و جنگ درون قبیله‌ای، جنگ‌ با بیگانگان و درگیری‌های سیاسی
زبان	فارسی
طراح جلد	مرتضی ممیّز

آتشْ بدون دود رمانی ۷جلدی است به قلم نادر ابراهیمی که جملهٔ پژوهشگران آن را برجسته‌ترین و قابل تأمل‌ترین اثر او می‌دانند. این مجموعه روایت‌گر زندگی صحرانشینان ترکمن است. ژانر این اثر واقع‌گرایانه است. و راویِ دانای کل آن را روایت می‌کند. این مجموعه از سال ۱۳۵۹ (تاریخ اولین چاپ کتاب) تاکنون در ۵۰نوبت و ۲۰۰۰ نسخه توسط نشر روزبهان چاپ شده است. ابراهیمی برای تحریر این رمان جایزهٔ نویسندهٔ برگزیدهٔ ادبیات داستانی بیست سال بعد از انقلاب را دریافت کرده است.

* * * * *

هر جلد از این کتاب عنوانی متفاوت دارد: «گالان و سولماز»، «درخت مقدس»، «اتحاد بزرگ»، «واقعیت‌های پرخون»، «حرکت از نو»، «هرگز آرام نخواهی گرفت»، «هر سرانجام، سرآغازی‌ست». هر جلد دارای فصل‌هایی با نام‌های متفاوت است که هر فصل روایت‌گر یک داستان است و تمام داستان‌ها و شخصیت‌های حاضر در آن به صورت زنجیروار به یک‌دیگر متصل هستند. برخی پژوهشگران این اثر را از رمان‌های بلند و پرحجم فارسی می‌دانند و معتقدند قابلیت‌های نمایشی داشته که در سال ۵۳ و ۵۴ سریالی براساس آن ساخته شده.

برای کسانی که کتاب را نخوانده‌اند

راوی با وصف پسری جنگ‌جو و مقتدر داستان راآغاز می‌کند. او با نزدیک شدن دو عاشق از جنس غرور، ماجرا را به اوج می‌رساند و پس از آن در پستی و بلندی این عشق حرکت می‌کند!

مقدمه‌نویس یا یادداشت‌نویس

در صفحه نخست هر جلد ابراهیمی می‌نویسد: «پیشکش به بزرگی که به درستی، خلوص، و بزرگی باورش کرده‌ام؛ به مردی که مرا به نوشتنِ الباقیِ «اتش بدون دود» واداشت. نامش برای این خاک، مبارک باد و برای همه‌ی عاشقانغ وطن! و ای کاش زمانی برسد که او، همچنان باشد و دیگر، درد نباشد، و ایرانیِ دردمند هم.»

برای کسانی که کتاب را خوانده‌اند

سبک کتاب

واقع‌گرایانه

ویژگی‌های مهم کتاب

از ویژگی‌های راوی

حضور راوی را در همه‌ بخش‌های داستان می‌توان حس کرد و این حضور چنان پررنگ است که می‌توان او را مانند شخصیت‌های داستان دارای ویژگی‌هایی دانست؛ او ادبیات را خوب می‌شناسد، نثری زیبا دارد، به خوبی می‌تواند از توصیف‌های شاعرانه استفاده کند. به ایرانی بودن خود افتخار می‌کند و وطن از عناصر کلیدی ذهن اوست. همچنین می‌توانیم دیدگاه او را نسبت به عشق، زن و اندیشه‌های سیاسی‌اش بشناسیم.

اظهارنظرها

آتشْ بدون دود یک اثر جاودانهٔ حماسی، انقلابی، سیاسی، عاشقانه و عارفانه است که نویسنده با بهره‌گیری از عشق و عرفان در جاهای مختلف این رمان از دوبیتی‌ها و اشعار عاشقانه و مباحث عرفانی بهره برده است. هر چند آتشْ بدون دود با عناصر شاعرانگی آمیخته‌است؛ اما درواقع داستانی واقعیت‌گرا یا رئالیسم است و با واقعیت‌های اجتماعی آن روزگار منطبق است.

تلفیق دو شیوه کلاسیک و مدرن گاه آتش بدون دود را به روایت پست مدرن نزدیک کرده است.

نقدهای مثبت

ابراهیمی با بهره‌مندی از عواطف ناب خویش و الهام‌گیری از حوادثی؛ نظیر اختلافات قبایل ترکمن بر سر مراتع و زمین، وجود جنگ‌های داخلی بین آن‌ها تهاجم نیرو‌های بیگانه از جمله تزار روس به ترکمن صحرا۷ مخالفت شدید حکومت قاجار با صحرانشینان و تبعید آن‌ها و ادامهٔ ظلم و استبداد حکومت پهلوی بر قوم ترکمن با شخصیت‌پردازی قوی و فضاسازی مؤثر، زمین‌خواری اربابان مستبد بر قبایل ترکمن صحرا و فقر و فلاکت مردم محروم صحرا را به بهترین نحو ممکن در این داستان ترسیم می‌کند.