میرزاده عشقی

میرزاده عشقی
نام اصلی	سید محمّدرضا کردستانی
زمینهٔ کاری	شعر، نمایشنامه‌ نویسی، روزنامه‌نگاری
زادروز	۲۰ آذر ۱۲۷۳ همدان
پدر و مادر	حاج سید ابوالقاسم کردستانی
مرگ	۱۲ تیر ۱۳۰۳
ملیت	ایرانی
علت مرگ	ترور
لقب	عشقی
سبک نوشتاری	غزل

سید محمدرضا کردستانی مشهور به میرزاده عشقی شاعر، روزنامه‌نگار، نویسنده و نمایشنامه‌ نویس ایرانی دوره مشروطیّت و مدیر نشریه قرن بیستم بود؛ که در اشعارش به مسايل مختلف سياسي، اجتماعي و اعتقادي پرداخته است. عشقی در دوره نخست‌وزیری رضاخان، به دستور رئیس اداره تأمینات نظمیه وقت، ترور شد.

میرزاده عشقی متولد همدان بود. در مکتبخانه‌های محلی خواندن و نوشتن را فراگرفت. او را به مدرسهٔ آلیانس فرستادند که زبان فرانسوی جزو برنامهٔ درسی آن بود. پیش از اتمام آلیانس در تجارتخانهٔ بازرگانی فرانسوی به شغل مترجمی پرداخت. در نوجوانی برای ادامه تحصیل به اصفهان و تهران سفر کرد. تحصیلات رسمی را به پایان نرساند. با آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۲۹۳ شمسی در همدان روزنامه «نامه عشقی» را راه انداخت.

زندگی و تراث

۱۲۷۳: در همدان متولّد شد.

۱۲۹۳:روزنامه ای به نام «نامه عشقی» را منتشر کرد.

۱۳۰۰:اولین شماره «قرن بیستم» را منتشر کرد.

۱۳۰۳: در دروازه دولت تهران ترور شد.

از نگاه دیگران (چند دیدگاه مثبت و منفی)

دیدگاه سعید نفیسی

«گاهی قطعاتی را که در هجو این و آن می‌گفت بسیار دل‌آزار، تند و بی‌باکانه بود، کسانی که این اشعار به سودشان بود آنها را به دست گرفته و در شهر می‌گرداندند و ناچار آن کسی که مورد آزار عشقی قرار گرفته بود سخت می‌رنجید. گاهی هم که اشعار بلندی از طبع او می‌ترواید و معروف می‌شد، نمی‌توانست این ناسازگاری‌های وی را جبران کند، می‌توان گفت هنر او به هدر می‌رفت. من از میان سخن سرایان این دوره تاکنون کسی را ندیده‌ام که هنر خویشتن را به اینگونه حرام کرده باشد»

شعرهایی در رثای عشقی

جوانمرگی عشقی و تروری که بسیاری آن را به رضاخان مربوط می‌دانستند عشقی را برای بسیاری از شاعران تبدیل به نماد آشتی‌ناپذیری با استبداد کرد. شاعران زیادی از جمله ملک‌الشعرای بهار، پروین اعتصامی، نیما یوشیج، شهریار در رثای او شعر سرودند.

غزل شهریار برای عشقی

«عشقی که درد عشق وطن بود درد او

او بود مرد عشق که کس نیست مرد او

چون دود شمع کشته که با وی دمیست گرم

بس شعله ها که بشکفد از آه سرد او

بر طرف لاله زار شفق پر زند هنوز

پروانه تخیل آفاق گرد او

او فکر اتحاد غلامان به مغز پخت

از بزم خواجه سخت به جا بود طرد او

آن نردباز عشق که جان در نبرد باخت

بردی نمی کنند حریفان نرد او

هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق

عشقی نمرد و مرد حریف نبرد او

در عاشقی رسید بجائی که هرچه من

چون باد تاختم نرسیدم به گرد او

از جان گذشت عشقی و اجرت چه یافت مرگ

این کارمزد کشور و آن کارکرد او

آن را که دل به سیم خیانت نشد سیاه

با خون سرخ رنگ شود روی زرد او

درمان خود به دادن جان دید شهریار

عشقی که درد عشق وطن بود درد او»

شعر نیما برای عشقی

«عشقی که بود محرم راز جنون عشق

عشقی نمود و عشق دگر را گرفت پیش

آزادی از نفس نفتد تا به تیغ خصم

زینروی بی‌مضایقه سر را گرفت پیش

با پای خود برفت به گوری که کنده بود

کاو شیر بود و راه خطر را گرفت پیش»

شعر ملک‌الشعرای بهار برای عشقی

بهار از معدود ادبای تراز اول همدوره عشقی بود که او را جدی می‌گرفت. او چندبار در اشعارش از عشقی یاد کرد. از آن جمله است:

«وه که عشقی در صباح زندگی

از خدنگ دشمن شبرو بمرد

پرتوی بود ازفروغ آرزو

آن فروغ افسرد وآن پرتو بمرد

شاعری نو بود وشعرش نیز نو

شاعر نو رفت و شعر نو بمرد»

موضع‌گیری‌های او دربارهٔ دیگران

درباره سیدضیاءالدین طباطبایی

عشقی در آثارش بسیاری از سیاستمداران زمانه‌اش را هجو کرده، یکی از معدود کسانی که همیشه ممدوح عشقی بود سید ضیاءالدین طباطبایی است:

پي تجديد فيروزي نسل پاك ساساني

مهين سيد‌ضياء‌الدين خجسته صدراعظم شد

ندانم این طبیب اجتماعی را چه درمان شد

کازو صدساله زخم مهلک این قوم مرهم شد

و در تابلوی سوم از شعر «ایده‌آل» می‌گوید:

چرا نگردد آئین مرده شوئی باب؟

چو نیست هیچ درین مملکت حساب و کتاب!

کدام دوره تو دیدی که این رجال خراب

پیِ محاکمه دعوت شوند پایِ حساب ؟

بجز سه ماهه ی زمان مهین ضیاء الدین

فیلم ساخته شده براساس زندگی عشقی

تله فیلم «مرگ یک شاعر»، به کارگردانی حسن هدایت بر اساس زندگی میرزاده عشقی ساخته شده‌است؛ این فیلم روز ۲۵ بهمن سال ۱۳۹۲ و ۲۸ مرداد ۱۳۹۵، از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد.

نام جاهایی که به اسم این فرد است

خیابان‌هایی در همدان و اصفهان به اسم میرزاده عشقی نامگذاری شده است.

آثار و منبع‌شناسی

سبک و لحن و ویژگی آثار

شعر

میرزاده عشقی از جمله پیشگامان شعر نو است و از نخستین ادبای معاصر ایران است که به مقوله شعر نو توجه نمود.

=تئاتر

عشقی پس از دیدن بازمانده بناهای عهد ساسانیان در راه سفر از بغداد به موصل در سفر به ترکیه در 1294، اپرای رستاخیز شهریاران در ویرانه‌های مداین را تصنیف کرد. به نوشته خود او «این منظومه، نخستین نمایشنامه منظوم(اپرا) است که در زبان پارسی سروده شده و به اجرا در آمده». «رستاخیز شهریاران» شامل تعدادی غزل و مثنوی است که در دستگاه‌های موسیقی ایرانی، یا با حالت خطابه و دکلمه خوانده می‌شود. الهام‌بخش عشقی در ساختن این نمایش اپراهایی بوده که در استانبول می‌دیده. بازیگران این نمایش شش خواننده‌اند. خواننده اول خود عشقی است در نقش راوی با لباس سفر در ویرانه‌های مداین، و پنج شخصیت دیگر: خسرودخت با کفن؛ داریوش؛ سیروس(کوروش پادشاه هخامنشی)؛ انوشیروان؛ وسرانجام زردشت. مضمون نمایش بزرگداشت نیاکان و ستایش روزگار عظمت و شکوه، و دریغ و حسرت بر ویرانی سرزمین آباواجدادی است. از جنبه مضمون و محتوا، رستاخیز شهریاران نماینده نوعی از جهانبینی تاریخی-ملی-سیاسی-ادبی است که تا روزگار ما هم ادامه یافته و فرضش ببر این است که حمله عرب برباد دهنده همه خوبی‌ها، فضایل و زیبایی‌هایی بود که در جامعه ایران وجود داشت، و احیای آن بهشت ازدست‌رفته باستانی وظیفه مسلّم ماست.

منابع

عشقی: سیمای نجیب یک آنارشیست. قائد، محمّد.1377.

سده میلاد میرزاده عشقی. حائری،سیدهادی.

کلّیاتِ مصوّرِ میرزادۀ عشقی. مشیرسلیمی،علی اکبر.