نادر ابراهیمی

نادر ابراهیمی
زمینهٔ کاری	نویسندگی، ترانه‌سرایی، ترجمه و فیلم‌سازی
زادروز	۱۴فروردین۱۳۱۵ تهران
مرگ	۱۶خرداد۱۳۸۷ تهران
محل زندگی	تهران
جایگاه خاکسپاری	قطعهٔ هنرمندان بهشت‌زهرا
پیشه	نویسنده، روزنامه‌نگار، فیلم‌ساز، ترانه‌سرا و مترجم
سال‌های نویسندگی	۱۳۴۰تا۱۳۸۷
کتاب‌ها	آتش بدون دود، یک عاشقانه آرام، بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم، ابن‌مشغله، ابوالمشاغل، مردی در تبعید ابدی
شریک(های) زندگی	فرزانه منصوری (ابراهیمی)
مدرک تحصیلی	لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی
اثرگذاشته بر	احمدرضا احمدی، کیومرث پوراحمد، ابراهیم حاتمی‌کیا، کمال تبریزی، فواد صفاریان‌پور و سعید کیائی
اثرپذیرفته از	جلال آل‌احمد
وب‌گاه رسمی	www.naderebrahimi.info
شمارهٔ 2382720/ صفحه در دادگان فیلم‌ها

نادر ابراهیمی (زاده ۱۴فروردین۱۳۱۵ در تهران - مرگ در تاریخ ۱۶خرداد۱۳۸۷، تهران)، داستان‌نویس، مترجم و روزنامه‌نگار بود.

* * * * *

او علاوه‌بر نوشتن رمان و داستان کوتاه در زمینه‌های فیلم‌سازی، ترانه‌سرایی، ترجمه و روزنامه‌نگاری نیز فعالیت کرده‌ است. ابراهیمی، همراهِ بهرام بیضایی و ابراهیم گلستان، از اندک‌شمار سخنوران ایرانی به‌شمار می‌رود که هم در سینما و هم در ادبیات فعالیت کرده و شناخته‌شده بوده‌اند.

داستانک

برنامه روزانه زندگی

دوست داشت صبح زود بيدار شود؛ بر خلاف من که خواب صبح را بسيار دوست دارم. صبح‌هاي زود پياده‌روي مي‌کرد. از منزل تا پارک را هم پياده مي‌رفت و برمي‌گشت. وقتي مي‌آمد خانه شايد من و بچه‌ها تازه داشتيم بيدار مي‌شديم. حتي خريد خانه را هم سر راه انجام مي‌داد. دوش مي‌گرفت و با همه‌مان خوش و بش مي‌کرد. بعد پشت ميز کارش مي‌نشست و مشغول نوشتن مي‌شد. اگر هم کار بيرون داشت که مي‌رفت بيرون دنبال کارهايش. وقتی بر می‌گشت اولین برنامه‌اش رسیدن به خانواده بود. شب هم که همه مي‌خوابيديم نادر پشت ميزش مي‌نشست و تا جایي که مي‌توانست و کشش داشت و تا وقتی که ذهنش مایل بود که بنویسد، کار مي‌کرد. ممکن بود تا همان 4 و 5 صبح کار کند و بعد از پشت ميز بلند شود و برود پياده‌روي، يا اينکه ممکن بود یکی، دو ساعت فرصت استراحت پيدا کند. یادداشت‌هایی را نادر براي خودش و برای تأکيد نوشته بود و به در و ديوار اتاقش زده بود... آنجا دقيق برنامه‌ريزي کرده است. مثلاً يک ساعت ورزش، يک ساعت ساز زدن، چون نادر مدتي تار تمرين مي‌کرد، نیم‌ساعت با دختر کوچکمان، 6 صفحه پاکنویس، یک ساعت برای فرزان، خطاطی و... .

زندگی و تراث

نادر ابراهیمی فروردین ماه ۱۳۱۵ در تهران به‌دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در مدرسۀ دارالفنون طی کرد و پس از گذراندن ششم ادبی وارد دانشکده حقوق شد. مدتی با داریوش آشوری، سیروس صبوری و محمدعلی سپانلو هم‌درس بود؛ اما بعد دانشکده حقوق را رها کرد و این‌بار در رشته زبان و ادبیات انگلیسی به درجه لیسانس رسید. ارائه فهرست کاملی از مشاغل ابراهیمی کار دشواری ست. او خود در دو کتاب «ابن مشغله» و «ابوالمشاغل» ضمن شرح وقایع زندگی به فعالیت‌های گوناگون خود نیز پرداخته است. در این میان، نویسندگی را به‌طور جدی و رسمی، با اندوخته‌ای غنی از مطالعۀ کتب کلاسیک فارسی، از شانزده سالگی آغاز کرد. در سال ۱۳۴۲ اولین کتاب خود را با عنوان «خانه‌یی برای شب» به چاپ رساند که داستان «دشنام» در آن با استقبالی چشمگیر مواجه شد؛ به‌آذین و سیمین دانشور آن را به‌عنوان یکی از سه قصه برگزیده ایرانی به غرب معرفی کردند. آل‌احمد آن را ستود و داریوش مهرجویی ترجمه انگلیسی آن را به‌چاپ رساند. در همان سال، مدتی به اتهام مشارکت در تظاهرات و درگیری‌های ۱۵خرداد۱۳۴۲ در زندان شاه به سر برد. بعد به همکاری با روزنامه آیندگان پرداخت. در مدت دو سال همکاری با تلویزیون آثار مستند بسیاری نوشت و کارگردانی کرد و در همان راستا، در سال ۱۳۴۹ توانست اولین موسسه غیرانتفاعی، غیردولتی ایران‌شناسی را تأسیس کند. مدتی نیز به یاری احمدرضا احمدی، محمدعلی سپانلو، اکبر رادی و نوری علا انتشارات «طرفه» را به راه انداخت؛ اما طرفی نبست. ابراهیمی مدتی نیز در موسسه «خدمت به کودکان» مشغول بود اما فعالیت حرفه‌ای را در زمینه ادبیات کودک با همکاری همسرش فرزانه منصوری در سال ۱۳۵۰ با تأسیس موسسه «همگام با کودکان و نوجوانان» آغاز کرد؛ موسسه‌ای به‌منظور مطالعه روی کودکان و نوجوانان که فعالیتش را در حیطه نوشتن، چاپ و پخش کتاب، نقاشی، عکاسی، تحقیق درباره خلق‌و‌خو، رفتار و زبان کودکان و بررسی شیوه‌های یادگیری آنها دنبال کرده و می‌کند. ابراهیمی تصویرگری و ویرایش آثاری از نویسندگان کودک را نیز به‌عهده گرفت و ضمن ترجمه چند کتاب به فارسی، چه در زمینه کودکان و چه در زمینه بزرگسالان، چند اثرش به زبان‌های مختلف دنیا برگردانده شده است؛ به‌عنوان مثال، در کتاب «دو قصه برگزیده آسيا»، قصه ایرانی این مجموعه از اوست. دو جلد کتاب نیز در نقد و تحلیل جامعه‌شناختی داستان‌های او به زبان فرانسه در بلژیک نوشته شده است. ابراهیمی علاوه‌بر تأليف آثار تئوریکی در زمینه شیوه‌های نویسندگی به تدریس در این زمینه هم پرداخته است.

فهرست فعالیت‌های سینمایی

• نویسندگی و کارگردانی و تنظیم موسیقی متن فیلم سینمایی «صدای صحرا»، سال ۱۳۵۴.
• نویسندگی و کارگردانی فیلم مستند «علم کوه و تخت سلیمان».
• نویسندگی و کارگردانی فیلم مستند «گل‌های وحشی ایران».
• نویسندگی و کارگردانی فیلم داستانی «پدر در کوهستان»
• نویسندگی و کارگردانی مجموعه ۳۶ ساعته «آتش بدون دود».
• نویسندگی و کارگردانی ۵۰ ساعت از مجموعه تربیتی، آموزشی «سفرهای دور و دراز».
• تدریس فیلمنامه‌نویسی و کارگردانی و تحلیل فیلم و داستان‌نویسی در دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم/ دفتر فیلمسازی سپاه پاسداران/ دانشکده صداوسیما * نویسندگی و مشاورت کارگردانی مجموعه کوتاه تلویزیونی «هفته دولت».
• نویسندگی و مشاورت کارگردانی و تدوین مجموعه ۱۳ قسمتی «جمعه خونین مکه».
• نویسندگی و کارگردانی و تدوین فیلم ۶۱ دقیقه‌ای «شرکت نفت در سخت‌ترین سالها».
• نگارش فیلمنامه فیلم «دست شیطان» به کارگردانی حسین زندباف، سال ۱۳۶۰.
• نگارش فیلمانه فیلم «مادر» (بر اساس شعری از بهار) به کارگردانی فتحعلی اویسی سال ۱۳۶۳.
• نویسندگی و کارگردانی و تدوین یک مجموعه تلویزیونی به نام «اسناد کهنه، تاریخ نو».
• نویسندگی و کارگردانی فیلم مستند «صحرای دوگانه».
• نویسندگی و کارگردانی فیلم «روزی که هوا ایستاد» سال ۱۳۷۷.

کتاب‌شناسی

کتاب‌های کودک و نوجوان

• دور از خانه تصویرگر: پری بیانی تهران (چاپ اول ۱۳۴۷) کتاب برگزیده شورای کتاب کودک (۱۳۴۷) و کتاب برگزیده آسیا از سوی سازمان جهانی یونسکو.
• کلاغ‌ها (چاپ اول ۱۳۴۸) برنده جایزه اول فستیوال کتاب‌های کودکان توکیو- ژاپن، برنده جایزه اول (سیب طلایی) براتیسلاوا و برنده جایزه اول تعلیم و تربیت از یونسکو.
• سنجاب‌ها تصویرگر: رمضانی (چاپ اول ۱۳۴۹)
• قصه گل‌های قالی تصویرگر: نورالدین زرین کلک (چاپ اول ۱۳۵۲)
• پهلوان پهلوانان پوریای ولی تصویرگر: علی کوثراحمدی (چاپ اول ۱۳۵۲) دریافت جایزه بزرگ جشنواره کتاب کودک کنکور نوما ژاپن (۱۹۷۸)
• باران، آفتاب و قصه کاشی تصویرگر: علی اکبر صادقی (چاپ اول ۱۳۵۳)
• بزی که گم شد تصویرگر: یوتا آذرگین (چاپ اول ۱۳۵۳)
• من راه خانه‌ام را بلد نیستم (چاپ اول ۱۳۵۳)
• سفرهای دور و دراز هامی و کامی در وطن (۱۶ جلد) (چاپ اول ۱۳۵۶)
• این باغ بزرگ باورنکردنی (درباره کشاورزان ایران)
• پدر چرا توی خانه مانده است (قصه‌های انقلاب برای کودکان و نوجوانان، شماره یک ) (چاپ اول ۱۳۷۶)
• جای او خالی (قصه‌های انقلاب، شماره دو) (چاپ اول، ۱۳۵۷)
• نیروی هوایی (قصه‌های انقلاب، شماره سه) (چاپ اول ۱۳۵۷)
• سحرگاهان همافرها اعدام می‌شوند (قصه‌های انقلاب، شماره چهارم) (چاپ اول ۱۳۵۸)
• برادرت را صدا بزن (قصه‌های انقلاب، شماره پنجم)
• برادر من مجاهد، برادر من فدایی (چاپ اول ۱۳۵۷)
• جنگ بزرگ از مدرسه امیریان (قصه‌های اعتراض، شماره یک) (چاپ اول ۱۳۵۸)
• انقلاب به ما چه داد؟ (چاپ اول ۱۳۵۸)
• نامه فاطمه و پاسخ نامه فاطمه
• مامان من چرا بزرگ نمی‌شوم؟ بابا من چرا بزرگ نمی‌شوم؟ (از قصه‌های ریحانه خانم شماره یک) تصویرگر: جمال‌الدین خرمی‌نژاد (چاپ اول ۱۳۶۸)
• روزی که فریادم را همسایه‌ها شنیدند (قصه‌های ریحانه خانم شماره دو) تصویرگر: جمال‌الدین خرمی‌نژاد (چاپ اول ۱۳۶۸)
• آدم وقتی حرف می‌زند چه شکلی می‌شود (قصه‌های ریحانه خانم شماره سه) تصویرگر: جمال‌الدین خرمی‌نژاد (چاپ اول ۱۳۶۹)
• درخت قصه، قمری‌های قصه تصویرگر: محمدحسین تهرانی (چاپ اول ۱۳۶۹) برنده جایزه کتاب و برگزیده از سوی هیأت داوران بزرگسال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (سومین جشنواره، ۱۳۷۰) و برنده جایزه کتاب برگزیده از سوی هیات داوران خردسال کانون (سومین جشنواره، ۱۳۷۰)
• عبدالرزاق پهلوان (از مجموعه قصه‌ها و داستان‌های پهلوانی ایران) تصویرگر: علی کوثراحمدی (چاپ اول ۱۳۶۹)
• آنکه خیال بافت و آنکه عمل کرد تصویرگر: نیره تقوی (چاپ اول ۱۳۶۹)
• حکایت کاسه آب خنک (نوسازی حکایت‌های خوب قدیم برای کودکان شماره یک) تصویرگر: امیر نساجی (چاپ اول ۱۳۷۰)
• حکایت دو درخت خرما (نوسازی حکایت‌های خوب قدیم شماره دو) تصویرگر: امير نساجی (چاپ اول ۱۳۷۰)
• آن شب که تا سحر (نوسازی حکایت‌های خوب قدیم شماره سه) تصویرگر: امیر نساجی (چاپ اول ۱۳۷۱)
• دور ایران در شش ساعت (گزارش دومین نمایشگاه ایران‌گردی ۱۳۷۱) (چاپ اول ۱۳۷۱)
• قلب کوچکم را به چه کسی هدیه بدهم؟ تصویرگر: محمدحسین تهرانی (چاپ اول ۱۳۷۱) برنده دیپلم افتخار و سکه بهار آزادی اولین نمایشگاه آسیایی تصویرگران کتاب کودک و نوجوان (۱۳۷۰)
• مثل پولاد باش پسرم، مثل پولاد (از مجموعه ایران را عزیز بداریم شماره یک) تصویرگر: حمیدرضا محسنی (چاپ اول ۷۲ -۱۳۷۱)
• داستان سنگ و فلز و آهن سنگ و آهن و پولاد (از مجموعه ایران را عزیز بداریم شماره دو) تصویرگر: حمیدرضا محسنی (چاپ اول ۱۳۷۱)
• با من آشناشو، با من دوست شو (مقدمات و واژه‌نامه)، (از مجموعه من زیرزمین زندگی می‌کنم) (چاپ اول ۱۳۷۳)
• ما مسلمان‌های این آب و خاکیم (از مجموعه ایران را عزیز بداریم) (چاپ اول ۱۳۷۳)
• هستم اگر می‌روم، گر نروم نیستم (با مایعات معدنی)، (از مجموعه من زیرزمین زندگی می‌کنم)(چاپ اول ۱۳۷۴)
• راستی اگر نبودم (از مجموعه من زیرزمین زندگی می‌کنم) (چاپ اول ۱۳۷۴)
• کمیاب و قیمتی اما همان‌قدر هم خوب و لازم (از مجموعه من زیرزمین زندگی می‌کنم) (چاپ اول ۱۳۷۴)
• مدرسه بزرگ‌تر هم وجود دارد (یک قصه بلند فلزی) (از مجموعه من زیرزمین زندگی می‌کنم) (چاپ اول ۱۳۷۵)
• گل اباد دیروز، گل اباد امروز (یک قصه بلند فلزی) (چاپ اول ۱۳۷۵)
• گل‌آباد امروز، گل‌آباد فردا (یک قصه بلند فلزی) (چاپ اول ۱۳۷۵)
• فرهنگ فرآورده‌های فلزی ایران (ایران را عزیز بداریم) (چاپ اول ۱۳۷۶)
• فرهنگ مواد معدنی ایران (ایران را عزیز بداریم) (چاپ اول ۱۳۷۶)
• قصه سار و سیب (چاپ اول ۱۳۷۳)
• قصه موش خودنما و شتر باصفا (چاپ اول ۱۳۷۳)
• با من بخوان تا یاد بگیری (چاپ اول ۱۳۷۳)
• حالا دیگر می‌خواهم فکر کنم (چاپ اول ۱۳۷۳)
• یک صعود باورنکردنی (خاطرات) (چاپ اول ۱۳۷۴)
• نرگس و قالیچه سحرآمیز (چاپ اول ۱۳۷۵)
• قصه‌های قالیچه‌های شیری (چاپ اول ۱۳۷۷)

ترجمه‌های کودک و نوجوان

• از پنجره نگاه کن (نویسنده: جان والش انگلوند) ترجمه با همکاری احمد منصوری
• دوست کسی‌ست که آدم را دوست دارد (نویسنده: جان والش انگوند) ترجمه با همکاری احمد منصوری

کتاب‌های ویژه بزرگسال

• آرش در قلمرو تردید (چاپ اول ۱۳۴۱)
• پاسخ‌ناپذیر (چاپ اول ۱۳۴۱)
• مصابا و رؤیاهای گاجرات
• مکان‌های عمومی
• هزارپای سیاه و قصه‌های صحرا (چاپ اول ۱۳۴۵)
• افسانه باران
• در سرزمین کوچک من (منتخب آثار)
• تضادهای درونی
• انسان، جنایت و احتمال
• خانه‌ای برای شب
• رونوشت بدون اصل
• در حد توانستن (شعرگونه‌ها) (چاپ اول ۱۳۵۷)
• ده قصه کوتاه (چاپ اول ۱۳۵۱) [بعد از انتشار، سانسور و سوزانده شد و با تغییرات به نام «غزل داستان‌های سال بد» چاپ شد]
• غزل،داستان‌های سال بد
• ابن‌مشغله (چاپ اول ۱۳۵۴)
• ابوالمشاغل (چاپ اول ۱۳۵۶)
• فردا شکل امروز نیست (چاپ اول ۱۳۵۱)
• لوازم نویسندگی (ساختار و مبانی ادبیات داستانی) (چاپ اول ۱۳۷۰)
• مقدمه‌ای بر فارسی‌نویسی برای کودکان (چاپ اول ۱۳۵۳)
• مقدمه‌ای برای مصورسازی کتاب کودکان (چاپ اول ۱۳۶۷)
• مقدمه‌ای بر مراحل خلق و تولید ادبیات کودکان (چاپ اول ۱۳۶۳)
• مقدمه‌ای بر آرایش و پیرایش کتاب‌های کودکان (چاپ اول ۱۳۶۸)
• چهل نامه کوتاه به همسرم (نامه‌ها) (چاپ اول ۱۳۶۸)
• مجموعه اول (قصه‌های کوتاه) (چاپ اول ۷۰-۱۳۶۹)
• مجموعه دوم (قصه‌های کوتاه) (چاپ اول ۷۰-۱۳۶۹)
• مجموعه سوم (قصه‌های کوتاه) (چاپ اول ۷۰-۱۳۶۹)
• آتش بدون دود (۷ جلد: اتحاد بزرگ/ حرکت از نو/ درخت مقدس/ گالان و سولماز/ هرگز آرام نخواهی گرفت/ هر سرانجام، سرآغازی‌ست/ واقعیت‌های پر خون) (چاپ اول ۱۳۷۱)
• حکایت آن اژدها (مجموعه ۱۰ داستان کوتاه) (چاپ اول ۱۳۷۱)
• با سرودخوان جنگ، در خطه نام و ننگ (خاطرات) (چاپ اول ۱۳۶۶)
• تکثیر تأسف‌انگیز پدربزرگ (چاپ اول ۱۳۷۵)
• مردی در تبعید ابدی (بر اساس زندگی ملاصدرا) (چاپ اول ۱۳۷۵)
• بر جاده‌های آبی سرخ (بر اساس زندگی میرمهنای دوغابی) {از داستان بلند ۸ جلدی} (چاپ اول ۱۳۷۷)
• بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم
• صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها (تاریخ تحلیلی پنج هزار سال ادبیات داستانی ایران) (چاپ اول ۱۳۷۰)
• یک عاشقانه آرام (چاپ اول ۱۳۷۶)
• سه دیدار با مردی که از فراسوی باور ما می‌آید (چاپ اول ۱۳۷۷)

ترجمه‌های بزرگسالان

• مویه کن سرزمین محبوب (ترجمه با فریدون سالک)
• آدم آهنی (نویسنده: ترهيوز)
• خلاقیت در رنگ (ترجمه با جلال شباهنگی)

ویرایش و مقدمه‌نویسی کتاب‌های بزرگسال

• ترکمن صحرا (مقدمه‌نویسی) (مجموعه عکس‌های مریم زندی) (چاپ اول ۱۳۶۱)
• خلاقیت در رنگ (ویرایش و مقدمه‌نویسی) (ترجمه با مشارکت جلال شباهنگی)
• چهار کوارتت اليوت (ویرایش و مقدمه‌نویسی) (ترجمه مهرداد صمدی) (چاپ اول ۱۳۶۸)
• الفبای فلسفه علی اکبر صادقی (مقدمه‌نویسی ) (از مجموعه ده جلدی نقاشان بزرگ ایران)
• طراحی حیوانات (مقدمه‌نویسی) (نویسنده علی کوثر احمدی) (با گفتاری تحلیلی در باب مفاهیم و تعاریف «طرح» در هنرها به قلم نادر ابراهیمی)

ویرایش و مصورسازی کتاب‌های کودک

• راه دور (نویسند: مریم زندی) (چاپ اول ۱۳۵۱)
• گل هفت رنگ (انویسنده: کاتالیو والنتین) ترجمه و تنظيم: الميرا دادور (چاپ اول ۱۳۵۱)
• قصه پیرزنی که دلش می‌خواست تمیزترین خانه دنیا را داشته باشد (نویسنده: شکور لطفی) (چاپ اول ۱۳۵۳)
• ما بوتۀ گل سرخ را از خواب بیدار کردیم [عروسک‌سازی] (نویسنده: شکور لطفى) (چاپ اول ۱۳۵۶)
• سومین هدیه (نویسنده: جان کرد) ترجمه: فرزانه ابراهیمی (چاپ اول ۱۳۶۹)
• در بهار خرگوش سفیدم را یافتم [ویراستاری] (نویسنده: احمدرضا احمدی) (چاپ اول ۱۳۷۰)

فهرست فیلمنامه‌ها و نمایشنامه‌ها

• صدای صحرا (فیلمنامه) (۱۳۴۸)
• اجازه هست آقای برشت؟ (نمایشنامه) (۱۳۴۹)
• وسعت معنای انتظار (نمایشنامه) (سه قصه نمایشی) (چاپ اول ۱۳۵۵)
• یک قصه معمولی و قدیمی در باب جنایت (نمایشنامه)
• آخرین عادل غرب (فیلمنامه) (چاپ اول ۱۳۶۹)

فهرست آثار منتشرنشده

• حضور حکومت در قلمرو ادبیات کودکان (تهران، آگاه)
• مقدمه‌ای بر بررسی، نقد و تحلیل ادبیات کودکان (۲ جلد) (تهران، آگاه)
• مقدمه‌ای بر حکایت و ادبیات کودکان (تهران، آگاه)
• قصه چیست؟ داستان چیست؟ (تهران، آگاه)
• ویژگی‌های شعر کودک (تهران، آگاه)
• ضرباهنگ موسیقی در ادبیات کودک (تهران، آگاه)
• نمایش برای کودکان (تهران، آگاه)