شمیم بهار: تفاوت میان نسخه‌ها
آقای مستقیم (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
آقای مستقیم (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
|نام = شمیم بهار | |نام = شمیم بهار | ||
|تصویر = Shamim bahar.jpg | |تصویر = Shamim bahar.jpg | ||
|توضیح تصویر = شمیم بهار در منزل [[بیژن الهی]]<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی = شاهرخ|نام = حمید|عنوان = دیروز|}}</ref> | |توضیح تصویر = شمیم بهار در منزل [[بیژن الهی]]<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= شاهرخ|نام = حمید|عنوان= دیروز|ص=}}</ref> | ||
|نام اصلی = | |نام اصلی = | ||
|زمینه فعالیت = نویسندگی، نقد فیلم، نقد داستان، تدریس و سردبیری | |زمینه فعالیت = نویسندگی، نقد فیلم، نقد داستان، تدریس و سردبیری | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
|شریک زندگی = | |شریک زندگی = | ||
|فرزندان = | |فرزندان = | ||
|تحصیلات = کارشناسی | |تحصیلات = کارشناسی سینما | ||
|دانشگاه = | |دانشگاه = | ||
|حوزه = | |حوزه = | ||
|شاگرد = | |شاگرد = | ||
|استاد = | |استاد = | ||
|علت شهرت = مجله | |علت شهرت = [[مجله اندیشه‌وهنر|مجله اندیشه‌وهنر]] | ||
|تأثیرگذاشته بر = [[بیژن الهی]]، [[آیدین آغداشلو]]، [[قاسم هاشمی‌نژاد]]، خسرو دهقان، بهزاد | |تأثیرگذاشته بر = [[بیژن الهی]]، [[آیدین آغداشلو]]، [[قاسم هاشمی‌نژاد]]، خسرو دهقان، بهزاد رحیمیان، بهروز افخمی و... | ||
|تأثیرپذیرفته از = | |تأثیرپذیرفته از = | ||
|وبگاه = | |وبگاه = | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
}} | }} | ||
'''شمیم بهار''' داستان‌نویس، مدرس دانشگاه و منتقد ایرانی | '''شمیم بهار''' داستان‌نویس، مدرس دانشگاه و منتقد ایرانی است.{{سخ}} | ||
<center>* * *</center> | <center>* * *</center> | ||
بهار داستانهایش را در سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۱ در دورهٔ پنجم مجلهٔ [[اندیشه و هنر]] چاپ کرد. داستان‌هایی که توصیفی از بحران نومیدی‌های احساسی | بهار داستانهایش را در سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۱ در دورهٔ پنجم مجلهٔ [[اندیشه و هنر]] چاپ کرد. داستان‌هایی که توصیفی از بحران نومیدی‌های احساسی روشنفکران اروپا دیدهٔ مرفه است. داستان‌هایی که به‌دلیل حضور شخصیت‌های پیوسته و تکرارشونده، در کنار هم یک کُلیَّت را تشکیل دادند. کلیتی که بیانگر دغدغه‌ها و اصول رفتاری قشر روشنفکر و شکست‌خوردهٔ سال‌های دههٔ سی و چهل است. تمامی این داستان‌ها مضمونی عاشقانه دارند و به‌شیوهٔ آثار داستان‌نویسانی چون سالینجر نوشته شده‌اند.<ref name="karaketab">{{یادکرد وب|نشانی= https://www.karaketab.com/blog/387-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1|عنوان= کتاب‌های شمیم بهار}}</ref>{{سخ}} | ||
بهار | بهار سرپرستیِ بخش ادبیات‌وهنر را در مجلهٔ معتبر [[مجله اندیشه‌وهنر|اندیشه‌وهنر]] در دههٔ چهل عهده‌دار بود و داستانهایش را در همین مجله به‌چاپ می‌رساند.<ref name = ''مردپنهان''>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.haftmag.ir/%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%8C%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%BE%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1/-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1|عنوان= شمیم بهار، مرد همیشه پنهان دنیای هنر}}</ref> آخرین نوشته‌های شمیم بهار در سال‌های دههٔ پنجاه در مجلهٔ اندیشه‌وهنر منتشر شد. ازآن‌پس، بهار خلوت گزید و به سایه رفت و دیگر مطلقاً رخ نشان نداد و مکتوبی هم از او در هیچ نشریه‌ای منتشر نشد.<ref name= ''نیم‌قرن''>{{یادکرد ژورنال|عنوان= بهار پس از نیم‌قرن|تاریخ= ۸مهر۱۳۹۷|ژورنال= روزنامهٔ ایران|شماره= ۶۸۸۷|صفحات= ۸}}</ref>{{سخ}} | ||
فعالیت اصلی وی نوشتن نقدهای سینمایی بود که این کار را با | فعالیت اصلی وی نوشتن نقدهای سینمایی بود که این کار را با جدیّت انجام می‌داد و حتی شنیده شده که وقتی فیلم خوبی می‌دید، برای نوشتن نقدی بر آن فیلم، چند بار به سینما می‌رفت و هر بار در جای متفاوتی می‌نشست تا فیلم را از زوایای مختلف ببیند و دقیق‌تر درباره‌اش بنویسد.{{سخ}} | ||
شمیم بهار پس از انقلاب به همکاری خود با نشریه‌های ادبی ادامه | شمیم بهار پس از انقلاب به همکاری خود با نشریه‌های ادبی ادامه نداد، اما جسته‌گریخته در کار فیلم‌سازی با کارگردانان جوان همکاری‌هایی داشته‌است.<ref name = ''مردپنهان''/> | ||
[[پرونده:Photo 2017-10-16 14-01-49.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''از راست: [[آیدین آغداشلو]]، [[ناصر وثوقی]] و شمیم بهار'''</center>]] | [[پرونده:Photo 2017-10-16 14-01-49.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''از راست: [[آیدین آغداشلو]]، [[ناصر وثوقی]] و شمیم بهار'''</center>]] | ||
==داستانک== | ==داستانک== | ||
===هفت سامورائی=== | ===هفت سامورائی=== | ||
انزوا و سکوت | انزوا و سکوت خودخواستهٔ شمیم بهار، او را به چهره‌ای اسرارآمیز و اسطوره‌ای در میان مریدانش تبدیل کردهاست. مجید اسلامی، منتقد سینمایی، در این باره می‌نویسد: | ||
</ref> | :«چهره‌ای که شاگردان بهار از او ساخته‌اند به افسانه می‌ماند. یکی از قصه‌هایی که از او تعریف می‌کنند این است که روزی در دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران، چند ساعت تمام هفت سامورایی را چنان تحلیل کرد که همه انگشت‌به‌دهان ماندند و بعد در پایان گفت که بااین‌حال فیلم را چندان دوست ندارد.»<ref name ''اسطوره''>{{یادکرد وب|نشانی= https://www.facebook.com/notes/parviz-jahed/%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1/10151522434389278/|عنوان= اسطوره‌ای به‌نام شمیم بهار}}</ref> | ||
===صاعقه و طوفان=== | ===صاعقه و طوفان=== | ||
[[آیدین آغداشلو]] در رابطه با گوشه‌نشینی عمدی شمیم بهار و اینکه تمایلی به دیده‌شدن | [[آیدین آغداشلو]] در رابطه با گوشه‌نشینی عمدی شمیم بهار و اینکه تمایلی به دیده‌شدن ندارد، در جایی می‌گوید: | ||
«شمیم بهار هم که به‌عمد خودش را غیب کرد، هیچ‌چیزی چاپ نکرد و نگذاشت چیزی درباره‌اش چاپ کنند، یکی دو باری هم که من در جاهایی به‌قولِ سعدی ذکر خیر جمیلش را عنوان کردم، دچار صاعقه و طوفان شدم.»<ref>{{یادکرد ژورنال |عنوان=با اجازهٔ شمیم بهار }}</ref> | :«شمیم بهار هم که به‌عمد خودش را غیب کرد، هیچ‌چیزی چاپ نکرد و نگذاشت چیزی درباره‌اش چاپ کنند، یکی دو باری هم که من در جاهایی به‌قولِ سعدی ذکر خیر جمیلش را عنوان کردم، دچار صاعقه و طوفان شدم.»<ref name = ''اجازه''>{{یادکرد ژورنال|عنوان= با اجازهٔ شمیم بهار|تاریخ= ۱۴شهریور۱۳۹۷|ژورنال= روزنامه شرق}}</ref> | ||
===دلیل غیبت=== | ===دلیل غیبت=== | ||
آیدین آغداشلو توضیح می‌دهد که چرا شمیم بهار خود را از فضای ادبی دور کرد:{{سخ}} | آیدین آغداشلو توضیح می‌دهد که چرا شمیم بهار خود را از فضای ادبی دور کرد:{{سخ}} | ||
«برای شمیم بهار و [[بیژن الهی]] اتفاقِ ناگواری افتاد. یك مؤسسه نشر به‌وجود آورده بودند به‌اسمِ «[[مؤسسه نشر پنجاه‌ویك|پنجاه‌ویك]]». معلوم نیست ساواك روی چه جنونی ریخت و كتاب‌های این‌ها را خمیر كرد. آدم‌هایی كه با ادبیاتِ صرف سروكار داشتند. این بر روحیه‌شان تأثیر خیلی تعیین‌كننده و بدی گذاشت. من فكر می‌كنم، شمیم بهار تلخ‌تر شد. شاید از همان زمان كه آن اتفاق افتاد و ساواك آن مداخله احمقانه را كرد، دیگر با مسایل با تلخی مواجه شد، تلخی ماند توش. قهركردنش درواقع به این برمی‌گردد.»<ref name = ''اجازه''/> | |||
===زبان‌سرای «شکوه»=== | ===زبان‌سرای «شکوه»=== | ||
آغداشلو آشنایی بهار با زبان انگلیسی را چنین توصیف می‌کند: | آغداشلو آشنایی بهار با زبان انگلیسی را چنین توصیف می‌کند: | ||
«من | :«من شمیم بهار را اولین‌بار در كلاس زبان «شكوه» دیدم. رفته بودم انگلیسی یاد بگیرم، شمیم بهار آن‌قدر انگلیسی‌اش خوب بود كه می‌توانست تدریس كند، اما نمی‌خواست، فقط می‌آمد و می‌رفت.»<ref name = ''اجازه''/> | ||
===جثه‌ای پر از کتاب=== | ===جثه‌ای پر از کتاب=== | ||
[[بهمن فرسی]]ِ نمایش‌نامه‌نویس از آشنایی‌اش با شمیم بهار چنین می‌گوید:{{سخ}} | [[بهمن فرسی]]ِ نمایش‌نامه‌نویس از آشنایی‌اش با شمیم بهار چنین می‌گوید:{{سخ}} | ||
«دکتر [[ناصر وثوقی|وثوقی]] بزرگوار همه‌کارۀ مجلۀ اندیشه و هنر داستانی به من داد که بخوانم. بعد آمد به سراغش که چطور بود؟ گفتم خوب بود. طرف جوینده است | «دکتر [[ناصر وثوقی|وثوقی]] بزرگوار همه‌کارۀ مجلۀ اندیشه و هنر داستانی به من داد که بخوانم. بعد آمد به سراغش که چطور بود؟ گفتم خوب بود. طرف جوینده است و می‌داند چه می‌کند. آن داستان مال شمیم بهار بود. و در اندیشه و هنر چاپ شد. بعد وثوقی، شمیم را به من معرفی کرد. جثۀ نازک او مانند دیوار اتاقش پر از کتاب بود.»<ref>{{یادکرد ژورنال |عنوان=پیوستن پیگیر و گسستن پیگیر|تاریخ= ۲۹اسفند۱۳۹۵|ژورنال= روزنامه شرق}}</ref> | ||
[[پرونده:85068.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''اندیشه و هنر{{سخ}} شماره‌ای که بهار با جلال آل‌احمد مصاحبه کردهاست.'''</center>]] | [[پرونده:85068.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''اندیشه و هنر{{سخ}} شماره‌ای که بهار با جلال آل‌احمد مصاحبه کردهاست.'''</center>]] | ||
[[پرونده:Saba elahi.jpeg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''محسن صبا در کنار [[بیژن الهی]]{{سخ}}صبا از منتقدان سرسخت بهار بود.'''</center>]] | [[پرونده:Saba elahi.jpeg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''محسن صبا در کنار [[بیژن الهی]]{{سخ}}صبا از منتقدان سرسخت بهار بود.'''</center>]] | ||
«[...]در | ===جدال با [[جلال آل‌احمد|جلال]]=== | ||
در کارنامهٔ آثار شمیم بهار، مصاحبه‌ای از او با جلال آل‌احمد موجود است که در شماره‌ای که ویژه‌نامهٔ جلال است در [[مجله اندیشه‌وهنر|مجلهٔ اندیشه‌وهنر]] چاپ شده است. مصاحبه‌شونده که در زمان مصاحبه، ستارهٔ فضای ادبی کشور و نامش در این فضا بسیار معتبر و خبرساز است، از اینکه مصاحبه‌گری چنین گم‌نام، این‌طور تهور به‌خرج می‌دهد و هیچ‌چیز را در پرده نمی‌پوشانَد، جا می‌خورد و درجایی از مصاحبه سعی دارد تذکری به بهار دهد. مانا روانبد این اتفاق را چنین شرح می‌دهد: | |||
:«[...]در مصاحبه‌ٔ با جلال آل‌احمد، [بهار] یک سؤال می‌کند و جلال می‌گوید: «سرکار حضرت، یک مقدار دارید بیش‌ازحد این مملکت باهوشی به‌خرج می‌دهید.» و بهار در جوابش جمله‌ای می‌گوید که مثل فحش می‌ماند: «می‌خواهید من حرفمو پس بگیرم؟» و جلال از تک‌وتا نمی‌افتد. (حتی بعدها گفتند جلال متن مصاحبه را قبل چاپ دیده و گفته خیلی هم خوب است! یعنی نفهمیده حریف نبوده و پوستش را کنده‌اند، هم پوست داستان‌هاش هم مقالات هم فتوادادن‌هاش.)»<ref name="mana">{{یادکرد وب|نشانی= http://mana-ravanbod.blogspot.com/2018/05/blog-post_27.html/|عنوان= نگاهی به عکسی از شمیم بهار، آیدین آغداشلو و دکتر ناصر وثوقی}}</ref> | |||
===رسم‌الخط=== | ===رسم‌الخط=== | ||
محسن صبا که از دوستان بسیار نزدیک [[بیژن الهی]] بود، در بخشی از یادداشتی که در آن سراسر به شمیم بهار می‌تازد، در فهم شمیم بهار از ادبیات مدرن تا آن حد شک می‌کند که او را قادر به فهمیدن رسم‌الخط بیژن الهی که رسم‌الخطی مدرن بود، نمی‌داند: | {{گفتاورد تزیینی|محسن صبا که از دوستان بسیار نزدیک [[بیژن الهی]] بود، در بخشی از یادداشتی که در آن سراسر به شمیم بهار می‌تازد، در فهم شمیم بهار از ادبیات مدرن تا آن حد شک می‌کند که او را قادر به فهمیدن رسم‌الخط بیژن الهی که رسم‌الخطی مدرن بود، نمی‌داند: | ||
«آن نیمه‌شبی را به یاد می‌آورم که بیژن پس از مشاجره‌ای سنگین با شمیم بهار از پشت تلفن فریاد می‌کشید و به من می‌گفت برایش نامه به انگلیسی | :«آن نیمه‌شبی را به یاد می‌آورم که بیژن پس از مشاجره‌ای سنگین با شمیم بهار از پشت تلفن فریاد می‌کشید و به من می‌گفت برایش نامه به انگلیسی نوشتم؛ چون فکر کردم شاید از فارسی من سردرنیاورد.»<ref name="saba">{{یادکرد وب|نشانی= http://rasaaneh.com/2014/10/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D9%85%D9%88%D9%85//|عنوان= یادداشت‌های شخصی (از شمیم بهار تا سموم زمستان، مصائب بیژن الهی در آن سوی هستی)}}</ref>}} | ||
}}</ref> | |||
[[پرونده:اندیشه-و-هنر-1-702x336.png|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''اندیشه و هنر تیول کسی نیست'''{{سخ}}پشت جلد مجلهٔ اندیشه و هنر</center>]] | |||
===«اندیشه‌وهنر» تیول کسی نیست=== | |||
آغداشلو درخصوص ورود خود، شمیم بهار و دیگر دوستانش به مجلهٔ اندیشه‌وهنر چنین می‌گوید: | |||
:«در سال۱۳۴۲ شمیم بهار، من، علی گلستانه و مهرداد صمدی و دوستان دیگرمان بیست‌و‌سه‌چهارساله بودیم و اهل فرقه یا مرید کسی از بزرگان زمانه نبودیم تا هوایمان را داشته باشند. این شد که روزی شمیم بهار اشاره کرد به مطلبی که معمولاً پشت جلد مجلهٔ اندیشه‌وهنر چاپ می‌شد: ''اندیشه‌وهنر تیول کسی نیست'' و الخ و قرار شد برود با ناشر مجله صحبت کند برای همکاری و ناشر دکتر [[ناصر وثوقی]]، درجا این همکاری را قبول کرد و بخش ادبیات‌وهنر مجله را سپرد به ما برو بچه‌های بیست‌و‌چندساله و چه دل شیری داشت!»<ref name= ''نیم‌قرن''/> | |||
[[پرونده:462615 390062354400048 208597539 o.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''تصویری که [[آیدین آغداشلو]] در سال۱۳۴۱ از بهار کشیده است.'''</center>]] | |||
==زندگی و تراث== | ==زندگی و تراث== | ||
[[پرونده: | ===بهار در برگ‌های تاریخ=== | ||
* ۱۳۱۷: تولد | |||
* ۱۳۳۵: مهاجرت تحصیلی به انگلستان برای تحصیل در رشتهٔ سینما. | |||
* ۱۳۴۲: چاپ داستان کوتاه «طرح» در [[مجله اندیشه‌وهنر|مجلهٔ اندیشه‌وهنر]] طی تابستان. | |||
* ۱۳۴۳: انتشار داستان «اینجا که هستم» در بهار؛ چاپ داستان «پاییز» در پاییز؛ مصاحبه با [[جلال آل‌احمد]] | |||
* ۱۳۴۴: انتشار داستان «ابر بارانش گرفته»؛ سرپرستی بخش ادبیات‌وهنر مجلهٔ اندیشه‌وهنر. | |||
* ۱۴۴۶: چاپ داستان «ادیبهشت چهل‌وشش». | |||
* ۱۳۴۷: چاپ داستان «شش حکایت کوتاه از گیتی سروش». کناره‌گیری از بخش ادبیات‌وهنر مجلهٔ اندیشه‌وهنر. | |||
* ۱۳۴۸یا۴۹: راه‌اندازیِ انتشارات «سازمان چاپ و پخش پنجاه‌ویک». | |||
* ۱۳۵۱: انتشار سه داستان عاشقانه به نامهای «روایت‌های بهمن فرهاد و گیو». | |||
* ۱۳۵۳: بسته‌شدن مؤسسهٔ نشر پنجاه‌ویک که متعلق به شمیم بهار بود. آغاز گوشه‌گیری. | |||
* ۱۳۵۸: پایان کار تدریس در دانشگاه تهران. | |||
* ۱۳۷۳: انتخاب نوشته‌هایش در نظرسنجی از سوی منتقدان و سینمایی‌نویسان به‌عنوان بهترین نوشته‌های عمرشان در مجلهٔ نقد سینما. | |||
* ۱۳۸۰: سفر به سوئیس برای دیدار پدر و مادر طی دههٔ هشتاد. | |||
[[پرونده:31975786 193484767956313 1072099351196598272 n.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''قرارهای هفتگی ناهار{{سخ}} در راست شمیم بهار و در چپ آیدین آغداشلو'''</center>]] | |||
===آنچه از زندگی او می‌دانیم=== | ===آنچه از زندگی او می‌دانیم=== | ||
شمیم بهار | شمیم بهار متولد۱۳۱۷ نویسندهٔ نوگرا و جریان‌گریز، ناشر و منتقد ادبی و سینماییِ جریان‌ساز در دهه‌های چهل و پنجاه ایران است.<ref name="karaketab"/> او پس از پایان دورهٔ متوسطه، به انگلستان می‌رود و در آنجا مشغول به تحصیل در رشتهٔ ادبیات سینما می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.khoroosjangi.com/1394/12/22/%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1/|عنوان= و اما شمیم بهار}}</ref> در سن ۲۵یا۲۶سالگی به ایران برمی‌گیرد، زمانی که [[ناصر وثوقی]] [[مجله اندیشه‌وهنر|مجلهٔ اندیشه‌وهنر]] را منتشر می‌کرد. شمیم توانست اعتماد وثوقی را به‌دست آورد و سردبیری بخش ادبیات‌وهنر در مجله به او سپرده شد. آن دوره از مجلهٔ اندیشه‌وهنر، استثناء بود و فضایی برای جوانانی مشتاق، مثل شمیم بهار، [[آیدین آغداشلو]]، [[علی گلستانه]]، [[بیژن الهی]] و... ایجاد شد که توانستند بهترین بهر‌ها را از آن فضا ببرند. شمیم بهار در این مجله چندین بار نقد سینمایی نوشت که اکثراً با نگاهی بدبینانه بود.<ref name="mana"/> در همین مجله بود که او داستان‌های کوتاهش را منتشر کرد.<ref name="karaketab"/> {{سخ}} | ||
همچنین بازگشت او به ایران، مقارن با زمانی شد که [[بهرام بیضایی]] ریاست دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران را برعهده گرفته بود. بیضایی در آن دوره، از استعدادهای جوان و روشن‌فکرانِ تازه‌پاگرفته دعوت می‌کرد که در دانشکدهٔ هنرهای زیبا مشغول به تدریس شوند. یکی از آنان بهار بود که سینما درس می‌داد و شاگردان زیادی چون خسرو دهقان، بهزاد رحیمیان، داود مسلمی، بهمن طاهری، بهروز افخمی و سیامک شایقی را نیز تربیت کرد.<ref name ''اسطوره''/>{{سخ}} | |||
بهار به‌عنوان ناشر، مؤسسهٔ «پنجاه‌ویک» را نیز راه انداخت و در آن آثار افرادی چون [[بهمن فرسی]]، [[قاسم هاشمی‌نژاد]]، [[غزاله علیزاده]]، [[بیژن الهی]]، [[شهرنوش پارسی‌پور]] و... را چاپ کرد. در عمر اندک این انتشارات که نهایتاً ساواک آن را بست<ref name = ''اجازه''/>، کتاب‌های ارزشمندی در ادبیات مدرن ایران با ظواهری متمایز از منظر قطع و طرح جلد چاپ شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= https://web.archive.org/web/20110909023204/http://gol-ku.blogspot.com/2010_01_01_archive.html/|عنوان= صندلی بگذاریم و بنشینیم و تاریخ پرافتخار نقدمان را نظاره کنیم!}}</ref>{{سخ}} | |||
از سال۵۱ تاکنون خبری از بهار دردست نیست. وی خود را از چشم هر رسانه‌ای پنهان داشت و تنها با عده‌ای انگشت‌شمار نظیر دوست قدیمی‌اش، [[آیدین آغداشلو]] ارتباط دارد. نقل است که از قدیم‌الایام هر هفته او همراه‌با دوستان خود قرار ناهار می‌گذارد و در رستورانی دورهم جمع می‌شوند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= https://azarm.persianblog.ir/QL36pqExLECb917W3Nrj-%D8%B4%D9%85%D9%8A%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%B3%D9%88%D8%B3-%D9%85%D9%8A-%D8%B4%D9%88%D8%AF/|عنوان= شمیم بهار افسوس می‌شود... .}}</ref> درضمن به‌دلیل بهایی‌بودن نتوانست پس از انقلاب فرهنگی، در دانشگاه به ادامهٔ تحصیل بپردازد.<ref name ''اسطوره''/> | |||
همچنین بازگشت او به ایران، مقارن با زمانی شد که [[بهرام بیضایی]] ریاست دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران را برعهده | |||
از | |||
===شخصیت و اندیشه=== | ===شخصیت و اندیشه=== | ||
شمیم بهار تا سال۱۳۵۱ در فضای ادبی و سینمایی کشور مطرح بود و از او نوشته‌هایی در نشریه‌ها منتشر می‌شد؛ به‌گونه‌ای که برای مثال [[محمدرضا شفیعی کدکنی|شفیعی کدکنی]] یکی از دفاتر شعر خود را برای نقدشدن توسط بهار، برای او فرستاد<ref name = ''نظرات بهار''>{{یادکرد ژورنال|عنوان= دربارهٔ تمیمی، کدکنی، مطهری و کیانوش|تاریخ= مهر۱۳۴۴|ژورنال= اندیشه‌وهنر}}</ref>؛ اما از ۱۳۵۱ به‌بعد، فردِ همیشه‌غایب است، به‌این دلیل که شخصیتی گوشه‌گیر و به‌تعبیری رنجیده دارد. به‌قول دوست صمیمی‌اش، [[آیدین آغداشلو]]، بهار «قهر کرده. وقتی یک نفر قهر می‌کند، مِنتش را باید کشید.»<ref name = ''اجازه''/> بسیاری بهار را از نظر شخصیتی با جی‌دی.سالینجر، نویسندهٔ آمریکایی مقایسه می‌کنند.<ref name =''بررسی تطبیقی''>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?id=70811/|عنوان= بررسی تطبیقی آثار جی.دی.سالینجر و شمیم بهار}}</ref>{{سخ}} | |||
از آنچه باقی مانده، مشخص است که بهار باید از دوربین گریزان باشد؛ چون از وی تصاویر بسیار محدودی دردسترس است. در همان تصاویری که باقی‌مانده نیز شمیم به دوربین نگاه نمی‌کند.<ref name="mana"/> این خود دلیل دیگری است که شخصیت ناپیدای او را تأیید می‌کند. شخصیتی که همیشه میل به غیبت دارد. بنابه گفتهٔ حمید شاهرخ که به‌تازگی تصاویری را از [[بیژن الهی]]، [[قاسم هاشمی‌نژاد]]، [[فیروز ناجی]] و بهار در کتابی به نام ''«دیروز»'' منتشر کرده است، همگی این افراد به‌جز ناجی، از دوربین گریزان بودند.<ref name = ''اجازه''/> | |||
=== | [[پرونده:Forough shamim.jpeg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''از چپ: [[اسماعیل نوری‌علا]]، ناشناس (خانم جزایری، همسر نوری‌علا؟)، شمیم بهار، [[علی گلستانه]]، [[محمدعلی سپانلو]]، [[فروغ فرخزاد]]، مهرداد صمدی، پرتو نوری‌علا و...''</center>]] | ||
شمیم بهار | ===نقد سینمایی=== | ||
بهار | شمیم بهار بااینکه مجموعاً ۱۲ نقد فیلم بیشتر ننوشت؛ اما به‌دلیل سبک غیرمتعارف نوشته‌هایش، شهرت بسیاری پیدا کرد و مریدان و مقلدان زیادی یافت. نوشته‌های شمیم بهار در نظرسنجی سال۱۳۷۳ مجلهٔ نقد سینما از چهل‌وچهار منتقد و سینمایی‌نویس دربارهٔ بهترین نوشته‌های عمرشان، بیشترین رأی را آورد.{{سخ}} | ||
در میان نقدهایش، تنها دو نقد مثبت بر | بهار منتقدی باسواد اما سخت‌گیر و نخبه‌گرایی است و کمتر دیده شد که نقد مثبتی بر فیلمی نوشته باشد و تقریباً هرچه نقد از او به‌جا مانده، منفی است. از نمونه نقدهای منفی او نقدی است بر «خشت و آینه» اثر [[ابراهیم گلستان]] و «خانه سیاه است» به‌کارگردانیِ [[فروغ فرخزاد]].{{سخ}} | ||
</ref>{{سخ}} | در میان نقدهایش، تنها دو نقد مثبت بر فیلم‌های «الدورادو» (هاوارد هاوکس) و «ادیسهٔ فضایی» (استنلی کوبریک)، می‌توان یافت. از دید او دو فیلم «آگراندیسمان» (آنتونیونی) و «سامورایی» (ژان پیر ملویل) در حد متوسط است و فیلم‌هایی مثل «بانی و کلاید آرتور پن»، «خشت و آینه» و «خانه سیاه است»، بی‌ارزش.<ref name ''اسطوره''/>{{سخ}} | ||
شمیم بهار در نقد فیلم «خشت و آینه» ابراهیم گلستان نوشت: | |||
:«''خشت و آینه'' فیلم بسیار بدی است با همهٔ عیب‌ها و تظاهرهای هنرمندانه‌ای که اکثراً در فیلم اول هر فیلمساز متوسطی به‌چشم می‌خورد، یک کل نیست. توانایی گفتن حرف‌هایش را ندارد.»<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان= دربارهٔ یک تجربه‌ٔ سینمایی|تاریخ= بهمن۱۳۴۴|ژورنال= اندیشه‌وهنر|دوره= چهارم}}</ref>{{سخ}} | |||
به‌گفتهٔ پرویز جاهد، شمیم بهار در این نقد نتوانست دلایل سینمایی کافی برای بدبودن فیلم «خشت و آینه» ارائه کند و تنها به‌کلی‌گویی بسنده کرد. او با همین شیوه به فیلم «سیاوش در تخت جمشید» [[فریدون رهنما]] حمله کرده و نوشت: | |||
:«''سیاوش در تخت جمشید''، بیش از هر چیز نمایشگر درماندگی است. درماندگی ترحم‌انگیز یک کرولال مادرزاد که واداشته شده باشد دریافت مشخص‌اش را از آنچه شنیده برای دیگران بازگو کند. از نو توضیح می‌دهم تا از این مثال شک به ادبیات‌پردازی نرود. سیاوش در تخت جمشید تلاش عبثی چنان رقت‌انگیز است که تنها به سخنرانی الکن می‌توان مانندش کرد؛ چراکه سیاوش در تخت جمشید مبیّن چیزی جز این نیست که کارگردان فیلم حرفی برای گفتن ندارد سخنی نمی‌تواند بگوید.»<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان= توضیحی دربارهٔ «سیاوش در تحت جمشید»|تاریخ= آذر۱۳۴۶|ژورنال= اندیشه‌وهنر}}</ref>{{سخ}} | |||
وی با همین لحن و قاطعیت، فیلم «خانه سیاه است» فروغ فرخزاد را رد کرده و آن را «اثری نادرست و دروغین» معرفی کرد: | |||
:«خانه سیاه است به‌کارگردانی فروغ فرخزاد، فیلم بدی نیست و کاش بد بود، فیلم اثری است نادرست که نشان می‌دهد سازندگان آن از ابتدایی‌ترین اصول سینمایی بی‌خبرند... . خسته شدم از نوشتن کلمه چرا و بی‌آنکه در انتظار جوابی باشم از پرسیدن. حالا دیگر دیر شده. جواب را باید فیلم می‌داد و توانایی گفتنش نبود. حیف از کشتن این‌همه وقت.»<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان= پژواک‌ها خانه سیاه است|تاریخ= مهر۱۳۴۲|ژورنال= اندیشه‌وهنر|دوره= چهارم|شماره= ۸}}</ref> | |||
شمیم | ===انتشارات پنجاه‌ویک=== | ||
شمیم علاوه‌بر داستان‌نویسی و نقد، صاحب انتشارات «سازمان چاپ و پخش پنجاه‌ویک» بود و مجموعهٔ کم‌نظیری از کتاب‌های سینمایی دههٔ پنجاه زیرنظر او ترجمه و منتشر شد؛ نظیر: پازولینی در گفت‌وگو با ازوالد اِستَک با ترجمهٔ بهمن طاهری، کوبریک نوشتهٔ الکساندر واکر با ترجمهٔ حسام اشرفی، گدار نوشتهٔ ریچارد راوْد، با ترجمهٔ حسام اشرفی، وایلدر نوشتهٔ اکسل مَدسِن با ترجمهٔ فیض‌اله پیامی، هاوکز نوشتهٔ رابین وود با ترجمهٔ ضیاءالدین شفیعی و فلینی نوشتهٔ سوزان باجن با ترجمهٔ عبدالله پرژاد و علی تیموریان. در زمینهٔ ادبیات نیز داستان‌های «[[شبْ یک شبْ دو]]» و «[[زیر دندان سگ]]» نوشتهٔ [[بهمن فرسی]]، زیرنظر او منتشر شد.<ref name ''اسطوره''/> | |||
[[ | |||
===در تیره و روشن دیدگاه‌ها=== | |||
=== | ====[[آیدین آغداشلو]]==== | ||
شمیم بهار | شمیم بهار بزرگِ همهٔ ما بود و من او را در نسبت با خودم معلم و مقتدا می‌دانم. شمیم بهار پرتوِ وجود و حضورش مرا بَرکشید و نمی‌دانم اگر شمیم بهار را در زندگی‌ام نمی‌دیدم چطور آدمی می‌شدم. این تأثیر بود و همچنان هم هست.<ref name = ''اجازه''/> | ||
در | |||
====[[قاسم هاشمی‌نژاد]]==== | |||
ایشان (شمیم بهار) در همان ابتدای جوانی بر دانش ادب غربی مسلط بود. ایشان را گذشته از هنرهای دیگر، تنها کسی می‌شناسم که بر دانش درام احاطه دارد و دقایق و ظرایف آن را می‌شناسد. (فضل جای دیگر نشیند.) من شخصاً بسیار چیزها از ایشان آموخته‌ام. خیلی از هم‌دوره‌ها و دوستان من مثل من از ایشان آموخته‌اند.<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان= کجای کار ایستاده‌ایم|تاریخ= ۱۵اردیبهشت۱۳۹۳|ژورنال= روزنامه شرق}}</ref> | |||
=== | ====محسن صبا==== | ||
او را آن‌قدر باد کرده‌اند که به دنیای دلپذیر شایعات عروج کرده است. به‌نحوی‌که خودِ بادکننده‌ها نیز از نزدیک‌شدن به او هراس دارند.<ref name="saba"/> | |||
=== | ====فریدون جیرانی==== | ||
شمیم بهار را باید از تمام این منتقدان جدا كرد؛ چون او تنها منتقد روشن‌فكر باسواد و تحلیل‌گری است كه می‌توانی در نقدهایش یک دوره را ردیابی كنی. مثل نقدش بر «خشت و آینه» كه بی‌نظیر است یا نقدش بر «سیاوش در تخت جمشید». همین‌طور نقدش بر «خانه سیاه است» اثر فروغ فرخزاد و حتی نقدهایش بر فیلم‌های خارجی هم بی‌نظیرند.<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان= شکم سیر، خیال راحت و نفرت از «فیلم فارسی»|تاریخ= ۴اردیبهشت۱۳۹۲|ژورنال= روزنامه شرق|}}</ref> | |||
[[پرونده:Dar kenar elahi.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''در کنار دوستش، [[بیژن الهی]]'''</center>]] | [[پرونده:Dar kenar elahi.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''در کنار دوستش، [[بیژن الهی]]'''</center>]] | ||
[[پرونده:Tara aghdashlou va shamim bahar.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''تصویری که دختر آیدین آغداشلو، تارا، در صفحهٔ اینستاگرامش از شمیم بهار و خودش گذاشته‌است. '''</center>]] | [[پرونده:Tara aghdashlou va shamim bahar.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''تصویری که دختر آیدین آغداشلو، تارا، در صفحهٔ اینستاگرامش از شمیم بهار و خودش گذاشته‌است. '''</center>]] | ||
<span style="color:darkred"> | ===[[بیژن الهی]] و اتاق‌ها=== | ||
چرا | بیژن الهی دوست شاعر، در هفته‌نامهٔ تماشا شعری چاپ می‌کند که «اتاق‌ها» نام دارد و تقدیم به شمیم بهار شده است. | ||
رخت‌وپختی که | <span style="color:darkred">{{سخ}} | ||
چرا نروی از اتاقِ رو به حیاط{{سخ}} | |||
رخت‌وپختی که نداری{{سخ}} | |||
چرا نه به آن اتاقِ بالاخانه{{سخ}} | چرا نه به آن اتاقِ بالاخانه{{سخ}} | ||
که در گاهیِ او را بهارِ بی‌رحم{{سخ}} | که در گاهیِ او را بهارِ بی‌رحم{{سخ}} | ||
درنمی‌یابد؟{{سخ}} | |||
بی‌چمدانی{{سخ}} | |||
ازین مسافر خانه | ازین مسافر خانه به آن مسافرخانه{{سخ}} | ||
راهِ میانه، گرچه | راهِ میانه، گرچه کوتاه{{سخ}} | ||
تو را همیشه گم می‌دارد{{سخ}} | تو را همیشه گم می‌دارد{{سخ}} | ||
در محلاتی آهسته غریب:{{سخ}} | در محلاتی آهسته غریب:{{سخ}} | ||
در | در کوچه‌ٔ بی‌حال که می‌روی{{سخ}} | ||
بی‌قیدی یک اجاره‌نشین را چه عجب{{سخ}} | |||
چراغ را | چراغ را اگر{{سخ}} | ||
رخت که می‌کشد | رخت که می‌کشد به‌خانه‌ٔ دیگر{{سخ}} | ||
روشن | روشن گذاشته باشد آه{{سخ}} | ||
گذران از دَمِ آن | گذران از دَمِ آن پنجره‌ٔ کوتاه{{سخ}} | ||
{{سخ}} | وه! چه جذاب‌اند{{سخ}} | ||
وه! چه | اتاق‌های خالی اما روشن.<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان= شعر «اتاق‌ها»|ژورنال= هفته‌نامه تماشا|شماره= ۲۰۴}}</ref></span> | ||
=== | ===شمیم دیگران را چگونه می‌بیند؟!=== | ||
==== | ====نظر بهار دربارهٔ نمایشنامهٔ «[[ابر زمانه و ابر زلف]]» [[محمدعلی اسلامی ندوشن]]==== | ||
«ابر زمانه و ابر زلف» (نمایشنامه در چهار پرده) نوشتهٔ دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن، یکی از بدترین چیزهایی است که این اواخر خوانده‌ام. [این کتاب را] برای سه دوست منتقد تئاترم [...] فرستادم تا درباره‌اش اگر حرفی دارند بزنند. [کتاب را] پس فرستادند و از | «ابر زمانه و ابر زلف» (نمایشنامه در چهار پرده) نوشتهٔ دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن، یکی از بدترین چیزهایی است که این اواخر خوانده‌ام. [این کتاب را] برای سه دوست منتقد تئاترم [...] فرستادم تا درباره‌اش اگر حرفی دارند بزنند. [کتاب را] پس فرستادند و از اینکه کتاب را نمایشنامه به‌حساب آورده بودم عصبانی شدند و حرف‌زدن درباره‌اش را در شأن خود نمی‌دانستند.<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان=ابر زمانه و ابر زلف |ژورنال= مجلهٔ اندیشه‌وهنر|تاریخ= آذر۱۳۴۳}}</ref> | ||
=== | ====دیدگاه بهار به [[جلال آل‌احمد]] (ثبت:۱۳۴۴)==== | ||
مقاله‌های جدید او نشان‌دهندهٔ بی‌اطلاعی‌اش در مسائل هنری است و تنگ‌نظری و ادا. [...] نظریه‌هایش دربارهٔ تئاتر و نقاشی به‌کلی غلط است. برداشتی که از ادبیات معاصر فرانسه دارد غلط است. برداشتی که از ادبیات قرن نوزدهم روسیه دارد، غلط است.<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان= دربارهٔ آنچه به نقد درنمی‌آید.|تاریخ= شهریور۱۳۴۴|ژورنال= اندیشه‌وهنر}}</ref> | |||
=== | ====[[فرخ تمیمی]] و نظر بهار==== | ||
از نظر بهار، ''تمیمی'' ذهن هنری مستقلی ندارد و بسیار تأثیر‌پذیر است. به‌دنبال رسم روز می‌رود و از دید و سبک بی‌بهره است. بهار دربارهٔ اشعار کتاب [[خسته از بی‌رنگی تکرار]] چنین می‌گوید: | |||
:«شعرهای کتاب، به‌خصوص دو قسمت اول به‌شدت کهنه و تکراری‌اند.<ref name = ''نظرات بهار''/>» | |||
=== | ====دیدگاه بهار درباب اشعار [[محمدرضا شفیعی کدکنی]]==== | ||
«اگر آقای کدکنی بتواند از تأثیر [[مهدی اخوان ثالث]] خلاص شود و اگر بتواند تشبیهات زیبا به‌کار نبرد و پرگویی نکند و اگر بتواند زبان شعری‌اش را به‌حدی وسیع کند که درعین‌حال شعر عاشقانه یا وصفی هم در آن خوش بنشیند و اگر بتواند فکر ابتدایی را در شعر صحیح بسط دهد و اگر و اگر... چه‌خوب می‌شود.»<ref name = ''نظرات بهار''/> | |||
[[پرونده:11150145 756875554426078 3993652000349408664 n.jpg |220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''صفحهٔ اول نقد بهار بر فیلم اودیسهٔ فضایی'''</center>]] | |||
[[پرونده:998307 597323130340635 1947440088 n.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''طرحی که [[آیدین آغداشلو]] براساس نمایشنامهٔ [[بهمن فرسی]] کشیده‌است.{{سخ}} آغداشلو گفته‌است که در کشیدن مرد، از ظاهر شمیم بهار در آن سال‌ها الهام گرفته و سعی کردهاست مرد را شبیه به او طراحی کند.'''</center>]] | |||
==آثار و منبع‌شناسی== | ==آثار و منبع‌شناسی== | ||
===سبک و لحن و ویژگی آثار=== | ===سبک و لحن و ویژگی آثار=== | ||
شمیم بهار و نویسندگان | شمیم بهار و نویسندگان هم‌سبک او را باید از آغازگران مدرنیسم در یک مفهوم فکرى و به‌خصوص ساختارى دانست. آن‌ها فرایند انکارناپذیر دوره‌اى تاریخى‌اند که تمایل به فرم‌هاى غیررئالیستى و به‌واقع عینی‌نما در جامعهٔ ادبى ایران دارند. کشف ادبیات آمریکا و بازخوانى دقیق آثار سوررئالیستى، اکسپرسیونیستى و حتى رمان نو فرانسوى باعث مى‌شود از قالب داستان مرسوم ایرانى که روى به رئالیسم، در شکل‌هاى مختلف خود دارد تخطى کرده و راوى فضاهاى بورژوا و شاعرانه شوند.<ref name = ''سبک''>{{یادکرد ژورنال |عنوان= آه‍س‍ت‍گ‍ی... نویسندگان ف‍رام‍وش شده، شمیم بهار|تاریخ= ۱۵اسفند۱۳۸۳|ژورنال= روزنامهٔ شرق}}</ref>{{سخ}} | ||
شمیم بهار از | شمیم بهار از درک مدرنیته اجتماعى که سیستم و مختصات آن در زیست شهرى انسانش معین و مشخص است به سمت روایتى مدرن حرکت کرده است. این نکته ظریف تمایزی بین او و بسیارى از نویسندگان دیگر که راویان طبقهٔ متوسط بودند به‌وجود مى‌آورد. به‌طورمثال آن روند پارودیک [[بهرام صادقى]] در نگاه این نویسنده دیده نمى‌شود و به‌همین‌دلیل مى‌توان شمیم بهار را نویسنده‌اى با مشخصاتى منحصربه‌فرد دانست. او مدرن‌بودن را نه به‌عنوان یک عنصر درحال زوال یا پارودیک، بلکه در منظر نوعى رابطهٔ ذهنى با احساسات و اشیا مى‌داند. رابطه‌اى که برآمده از زندگى بورژواى تهرانى دوران شمیم بهار است.<ref name = ''سبک''/>{{سخ}} | ||
بهار از آن دست نویسندگان است که داستان را حول محور عشق می‌نویسد. عشقی که هرگز به وصال ختم نمی‌شود؛ ولی در این مسیر عاشق و معشوق بارها باهم صحبت می‌کنند. این رابطه است که در داستان‌های شمیم بهار مهم و بزرگ جلوه داده می‌شود. رابطه از منظر بهار یک شبکه نیست، یک حرکت دونفره است. شخصیت‌های بهار نیز گاهی ناتوان در برقراری رابطه‌اند. گفت‌وگوها، مکالمات و نامه‌نگاری‌ها رابطه‌ای را پیش می‌برند. اینکه چگونه در مکالمه‌ای با یکدیگر سخن می‌گویند و چه برداشتی از زندگی دارند، دختر و پسر گاهی نظر خود را دربارهٔ مسائل فرعی بیان می‌کنند و این گونه یکدیگر را بهتر می‌شناسند.<ref name =''بررسی تطبیقی''/>{{سخ}} | |||
شمیم بهار در توصیف بحران ناامیدی‌های احساسی روشنفکران اروپادیدهٔ مرفه موفق بوده است. او به‌نوعی اولین نویسنده در تاریخ ادبیات ایران است که در داستانهایش به مسئلهٔ مهاجرت می‌پردازد. داستان‌های او بیانگر دغدغه‌های قشر روشنفکر شکست‌خورده است. او در این داستان‌ها می‌کوشد با نثری بی‌تکلف که آهنگ طبیعی کلام محاوره‌ای را دارد، آشفتگی‌ها و تلاطم‌های عاطفی گروهی جوانان تحصیل کرده و مرفه تهران را بازتاب دهد. مشغله ذهنی‌اش بیان ناپایداری عشق و زندگی است. دلبستگی‌ها منتهی به ناامیدی می‌شود. در داستانهایش ماجرا از میانه شروع می‌شود و خواننده گویی که دارد استراق سمع می‌کند. خواننده باید از گفته‌های جسته و گریخته‌ٔ آن‌ها وارد فضا و جریان داستان شود. اهمیت داستان‌ها در شرح وقایع نیست، در القای حالت‌هاست. ساختار همهٔ داستان‌ها بر مبنای محیطی مشترک(باغ‌های شمال تهران، رستوران‌ها و آپارتمان‌هایی در اروپا است. آدمی که در داستان قبلی در مرکز وقایع بوده در داستان بعدی در حاشیه قرار می‌گیرد و برعکس، دوبار ماجرایی واحد از دید یکی از طرفین درگیر دیده می‌شود.<ref name =''بررسی تطبیقی''/> | |||
===کارنامهٔ تلاش‌های شمیم=== | |||
====داستان کوتاه==== | ====داستان کوتاه==== | ||
# | # «طرح»، تابستان۱۳۴۲ | ||
# | # «اینجا که هستیم»، بهار۱۳۴۳ | ||
# | # «پاییز»، پاییز۱۳۴۳. | ||
# | # «ابر بارانش گرفته»، بهار۱۳۴۴. | ||
# | # «اردیبهشت چهل‌وشش»، تابستان۱۳۴۶. | ||
# | # «شش حکایت کوتاه از گیتی سروش»، تابستان۱۳۴۷. | ||
# | # «سه داستان عاشقانه: روایت‌های بهمن، گیو و فرهاد»، ضمیمه اندیشه و هنر، دفتر سوم از کتاب هفتم، اردیبهشت و خرداد۱۳۵۲ | ||
====نقد سینمایی و ادبی (چاپ‌شده در [[مجله اندیشه‌وهنر|مجلهٔ اندیشه‌وهنر]])==== | |||
# «۲۰۰۱: یک ادیسهٔ فضایی» اثر استنلی کوبریک، آبان۱۳۴۷ | |||
# «آگراندیسمان» اثر میکل‌آنجلو آنتونیونی، خرداد۱۳۴۶ | |||
# «سیاوش در تخت‌جمشید اثر [[فریدون رهنما]]، کتاب ۶، آذر۱۳۴۶ | |||
# «خشت و آینه» اثر [[ابراهیم گلستان]]، بهمن۱۳۴۴ | |||
# نقدی هم‌زمان بر اشعار فرخ تمیمی، [[محمدرضا شفیعی کدکنی]]، سیاوش مطهری و محمود کیانوش، با نام مستعار «فرامرز خیبری»، دورهٔ ۵، شمارهٔ ۷، مهر۱۳۴۴ | |||
# مقالهٔ «دربارهٔ آنچه که به نقد درنمی‌آید» در نقدی هم‌زمان بر آثار [[محمدعلی جمالزاده]]، [[جلال آل‌احمد]] و [[صادق چوبک]]، شهریور۱۳۴۴ | |||
# نقدی بر آثار [[احمد شاملو]] و [[فروغ فرخزاد]]، با نام مستعار «فرامرز خیبری»، دوره۵، شماره۳و۵، خرداد و دی۱۳۴۳ | |||
# نقدی بر نمایشنامهٔ «ابرزمانه و ابرزلف: نمایشنامه در چهار پرده» اثر [[محمدعلی اسلامی ندوشن]]، آذر۱۳۴۳ | |||
# «خانه سیاه است» اثر فروغ فرخزاد، شماره۸، دوره۴، مهر۱۳۴۲ | |||
=== | ===منبع‌شناسی=== | ||
* «دیروز»، مجموعه عکسی به‌کوشش حمید شاهرخ، تهران: رشدیه، ۱۳۹۶ | |||
* «نقدی بر سکوت روشن‌فکری سالم»، میثم امیری، خبرگزاری تسنیم، ۱۳مهر۱۳۹۵ | |||
* «بررسی تطبیقی آثار جی.دی. سالینجر و شمیم بهار»، افسانه ده‌کامه و عسگر عسگری حسنکلو. دومین همایش ملی ادبیات تطبیقی دانشگاه رازی، ۱۳شهریور۱۳۹۳ | |||
* «...آسمان پیدا نیست»، [[مهدی یزدانیخرم]]، روزنامهٔ شرق، ۹اسفند۱۳۸۳ | |||
* «برتپه‌های سبز مه‌گرفته»، محسن آزرم، روزنامهٔ شرق،۱۹مهر۱۳۸۳ | |||
* «دربارهٔ یک استاد، شمیم بهار»، محمد عبدی، نشریه فیلم و سینما، ش۱۲، فروردین۱۳۷۶ | |||
=== | [[پرونده:سلیننجر2222.jpg|220px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''جی.دی.سالینجر'''{{سخ}}بسیاری شمیم بهار را با سالینجر مقایسه می‌کنند.</center>]] | ||
===بررسی تطبیقی شمیم بهار با جی.دی.سالینجر=== | |||
بهار در راه بهره‌گیری از ایده‌های نقد ادبی جدید حین بررسی داستان‌نویسی ایران کوشید تا در داستان‌های عاشقانه‌اش نشان دهد که درس‌های نویسندگی را از همینگوی، سالینجر و ناباکوف فراگرفته است.<ref name =''صفحهٔ۷۱۴''>{{یادکرد کتاب|عنوان= صد سال داستان‌نویسی در ایران|صفحه=۷۱۴}}</ref><ref name =''بررسی تطبیقی''/>{{سخ}} | |||
عده‌ای از نویسندگان ایرانی نه‌تنها محتوا و موضوع را از داستان‌های آمریکایی گرفتند؛ بلکه از فرم و ساختار آن داستان‌ها نیز بسیار بهره بردند. | |||
====پیوندداربودن، وجه مشترک==== | |||
ویژگی حائز اهمیت داستان‌های سالینجر و شمیم بهار حلقه‌واربودن آن‌هاست. نقطهٔ اشتراک داستان‌های سالینجر شخصیت‌هاست. عنصر و نشانه‌ای در بین چندین داستان تکرار می‌شود تا به مجموعه‌ای از داستان‌های پیوسته می‌رسد. این گونه داستان‌ها وحدت زمانی، مکانی، شخصیتی یا حتی درون‌مایه‌ای دارد. هر داستان مانند قطعه‌ای پازل است که باید جداجدا خوانده شود و درآخر همگی باهم ارتباط دارد. داستان‌های پیوسته داستان‌هایی است که ضمن مستقل‌‌بودن، به یک واحد کلی‌تر و بزرگ‌تر هم مرتبط می‌شود.<ref name =''بررسی تطبیقی''/>{{سخ}} | |||
=====مصداق مشترکات===== | |||
سالینجر دو مجموعه از این گونه داستان‌های پیوسته دارد. یکی داستان‌هایی که به خانوادهٔ گلس مربوط می‌شود که شامل دو اثر است؛ اولی «فرانی و زویی، نه داستان» که [[احمد گلشیری]] با نام «دلتنگی‌های نقاش خیابان چهل‌وهشتم» به‌چاپ رساند و دومی «تیرهای سقف را بالا بزنید نجاران و سیمور و یک مقدمه». دوم داستان‌هایی که به خانواده کالفیلد برمی‌گردد؛ شامل «ناتور دشت» و داستان کوتاه «من خلم» می‌شوند. شخصیت‌ها در این داستان‌ها تکرار می‌شوند، گاهی محیط و محتوا هم یکسان می‌شوند. مثلاً روند شخصیت هولدن در دوره‌های مختلف را در چند داستان امکان ردیابی و مقایسه دارد. گویی او برای خواننده انسانی کاملاً آشناست.<ref name =''بررسی تطبیقی''/>{{سخ}} | |||
شمیم بهار نیز از خانوادهٔ «سروش» در داستانهایش نقل می‌کند. گیتی سروش تقریباً در تمام داستان‌ها حضور دارد و شخصیت مشترک دیگر شامل این افراد است: احمد، مهرداد، گیتی سروش، نسرین، منیژه، فرهاد، تقی، منوچهر، محمود، فری و پریزاد. پروین در داستان «۶ حکایت کوتاه از گیتی سروش» و «طرح» و مهرداد نیز در داستان‌های «اردیبهشت۴۶» و «اینجا که هستم» حضور دارند.<ref name =''بررسی تطبیقی''/> | |||
=== | ====اشتراک در محتوا==== | ||
به‌جز شباهت میان ساختار و فرم داستان‌ها ازلحاظ محتوایی نیز می‌توان میان آن‌ها مشترکاتی پیدا کرد. شمیم بهار مانند سلینجر به خودِ عواطف و احساسات آن‌ها می‌پردازد. سخنانی که میان دختر و پسر ردوبدل می‌شود، ارزش‌های آن‌ها را نشان می‌دهد؛ جوانانی که در حوادث روز‌مره خم می‌شوند. بهار اغلب به جوانان مرفه و دانشجویی می‌پردازد که از زندگی ماشینی و سرمایه‌داریِ درحال ویران‌شدن‌اند. سالینجر هم در اکثر داستانهایش به جوانان طبقهٔ مرفه جامعه می‌پردازد که درگیر عشق‌اند. حانوادهٔ کالفیلد و گلس هر دو مرفه‌اند. ازطرفی حوادث پس از جنگ جهانی دوم آن‌ها را ناامید و پوچ‌گرا کرده است.<ref name =''بررسی تطبیقی''/> | |||
به‌جز شباهت میان ساختار و | |||
<ref | |||
====تکراری‌بودن، تقاوتی است!==== | |||
داستان‌های بهار نمایندهٔ یک دوره و طبقه در تاریخ معاصر ایران است. جوانان ناامید پس از کودتای ۲۸مرداد۱۳۳۲ به انزوا پناه می‌برند و هرچه انجام می‌دهند به ناکامی منجر می‌شود. گویی بداقبالی و شومی، این جوانان را دربرگرفته است. حتی در روابط عاشقانهٔ خود شکست می‌خورند. زندگی ماشینی و مدرنیسم کم‌کم زندگی آن‌ها را احاطه می‌کند و چیزی که برایشان می‌ماند، تنهایی، غم‌زدگی و ناکامی است.<ref name =''بررسی تطبیقی''/>{{سخ}} | |||
شخصیت‌هایی که سالینجر به‌صورت حلقه‌وار در داستانهایش آورده است شناسنامه دارند. خواننده با آن‌ها آشنا و حتی دوست می‌شود؛ اما شمیم آن‌طورکه بایدوشاید به شخصیت‌هایش نپرداخته است. موضوع داستان‌های بهار گاهی تکراری می‌شود، درحالی‌که هرگز این اتفاق در داستان‌های سالینجر نمی‌افتد. | |||
====فرق دوم: ابهام و افراط در آثار بهار==== | |||
خواننده حین خواندن و درک داستان‌های بهار دستخوش ابهام می‌شود؛ درحالی‌که داستان‌های سالینجر بسیار واضح‌اند و خواننده برای درک آن‌ها به مشکلی برنمی‌خورد. شمیم بهار در استفاده از نامه‌نگاری و گفت‌وگوی تلفن، گاهی زیاده‌روی می‌کند که این زیاده‌روی و افراط موجب طولانی‌شدن بحث و خستگی خواننده می‌شود؛ اما خواننده حین خواندن این قسمت‌ها در داستان‌های سالینجر نه‌تنها خسته نمی‌شود، بلکه آن قسمت‌ها را یکی از جالب‌ترین قسمت‌های داستان می‌پندارد. بهار هرگز محبوبیت سالینجر را به‌دست نیاورد.<ref name =''بررسی تطبیقی''/> | |||
===بررسی داستان کوتاه «ابر بارانش گرفته»=== | ===بررسی داستان کوتاه «ابر بارانش گرفته»=== | ||
در داستان‌های شمیم بهار شخصیت گیتی تکرار می‌شود. هفت داستان بهار تکمیل‌کنندهٔ پازلی است که به گیتی ختم می‌شود. حضور گیتی در تمام داستان‌ها باعث می‌شود | در داستان‌های شمیم بهار شخصیت گیتی تکرار می‌شود. هفت داستان بهار تکمیل‌کنندهٔ پازلی است که به گیتی ختم می‌شود. حضور گیتی در تمام داستان‌ها باعث می‌شود خوانند نتواند بدون درنظرگرفتن همهٔ داستان‌ها دربارهٔ کلیت داستان‌های بهار نظر دهد.<ref name="karaketab"/> {{سخ}} | ||
داستان | داستان کوتاه «ابر بارانش گرفته» روایت جوانی است به نام منوچهر که برای دوستش نامهای می‌نویسد و در این نامه از زندگی و از عشقش به گیتی می‌گوید. این داستان فقط شرح این نامه است و جز این نامه چیز اضافه‌ای ندارد.<ref name =''بررسی تطبیقی''/>{{سخ}} | ||
منوچهر | منوچهر روزنامه‌نگاری است غرق‌شده در حوادث روزانهٔ شهر و عادت‌کرده به روزمرگی زندگی‌اش تااینکه با گیتی دوست‌دختر دوستش آشنا می‌شود. این آشنایی زندگی او را تغییر می‌دهد و چهرهٔ جدیدی از زندگی را پیش‌روی او قرار می‌دهد. حال منوچهر این وقایع را برای دوستش در نامه می‌نویسد. او به‌صراحت از عشقش به گیتی نمی‌گوید و خواننده از لا‌به‌لای احساسات منوچهر پی به این علاقه می‌برد. آنچه برای خواننده جذاب می‌شود احساسات زیبا و پاک منوچهر است. گیتی هم به‌عنوان یک شخصیت اصلی زن جذاب، بی‌باک و شاداب است و می‌خواهد خاطرات و هویتش را از میان کوچه‌پس‌کوچه‌ها و خیابان‌های تهران پیدا کند. طی این نامه اتفاق خاصی نمی‌افتد، فقط ما با احساسات جدید منوچهر آشنا می‌شویم.<ref name =''بررسی تطبیقی''/>{{سخ}} | ||
گیتی یک روشنفکر کتاب‌خوان است. بسیار به ادبیات علاقه دارد و بیشتر مواقع | گیتی یک روشنفکر کتاب‌خوان است. بسیار به ادبیات علاقه دارد و بیشتر مواقع در زمینهٔ ادبیات با منوچهر صحبت می‌کند. ابتدا منوچهر علاقه‌ای نشان نمی‌دهد؛ ولی پس از مدتی و به‌علت علاقه به گیتی او نیز به‌ادبیات علاقه‌مند می‌شود، به‌ویژه به هملت: «هملت در داستان به‌صورت کلید داستان عمل می‌کند. هملت عاشق مردّد مالیخولیایی که تحت سلطهٔ احساسی بیان‌نشدنی قرار دارد و از خویشتن می‌گذرد و دوامی از وظیفه‌شناسی و ایثار می‌آفریند، روحیهٔ منوچهر را بازتاب می‌دهد. منوچهر مثل او در کشمکش با عواطف خویش است. در هراس و اضطراب دست‌وپا می‌زند و احساس گناه می‌کند.»<ref name =''صدسال''>{{یادکرد کتاب|عنوان= صد سال داستان‌نویسی در ایران|صفحه=۷۱۸}}</ref><ref name =''بررسی تطبیقی''/>{{سخ}} | ||
از مضمون نامه مشخص می‌شود که گیتی درانتها به اروپا باز می‌گردد و منوچهر چیزی از عشقش بروز نمی‌دهد. «او درمقابل دوست قدیمی و د مقابل عشقش تردید دارد.»<ref name =''صدسال''/>{{سخ}} و به‌نوعی نمی‌داند کدام را انتخاب کند و در آخر «منوچهر می‌ماند و عشق بیان‌نشده‌اش.»<ref name =''صدسال''/> در این داستان منوچهر می‌خواهد احساسش را از طریق کلمات به‌صورت غیرمستقیم و نه مستقیم توضیح بدهد. سبک شمیم بهار در این داستان پرحرفی و حدیث نفس نیست و او مانند هر شاعری کلمات را کنارهم می‌چیند.<ref name =''بررسی تطبیقی''/> | |||
== | ===«طرح» و بررسی‌اش=== | ||
=== | داستان «طرح»، نخستین داستان کوتاه شمیم بهار است که تابستان۱۳۴۲ در [[مجله اندیشه‌وهنر|مجلهٔ اندیشه‌وهنر]] چاپ شد. در «طرح» راوی سری به دختر عمه‌اش، پروین در آمریکا می‌زند. راوی مشغول تحصیل در رشتهٔ پزشکی است. پروین نیز با مردی آمریکایی ازدواج کرده و صاحب دختری شده است.<ref name =''بررسی تطبیقی''/>{{سخ}} | ||
راوی که خواننده هرگز پی‌نمی‌برد نامش چیست، پس از اتمام کلاس درس، به دیدن «پروین» می‌رود. در آنجا دختر پروین را برای اولین بار می‌بیند. طی این دیدار، تجلی تفکرات ذهنی راوی همراه با شرح آنچه درحال رخ‌دادن است، این را برای خواننده روشن می‌کند که او عاشق دختری به‌نام «گیتی» است. گیتی هم‌کلاسی راوی است و او سعی دارد خود را به «گیتی» نزدیک کند. راوی پس از اینکه ساعاتی را با «پروین» می‌گذراند، از او و دخترش جدا می‌شود و روز بعد با شخصی به‌نام «پری» ملاقات می‌کند. اینجا خوانند می‌فهمد که شمیم بهار از نام «پری» و مشتقاتش به‌عنوان ابژه‌‌ای بهره می‌گیرد که هیچ‌وقت فعل عشق بر آن تعلق نمی‌گیرد و فقط می‌توان تظاهر به دوست‌داشتن این ابژه کرد. «بدون احساس شادی و بدون احساس غم. بی‌تفاوت. [پری] خودش را هنوز نشناخته. خسته می‌شوم. همه همین را می‌گویند. پریوش و پریچهر و پریرخ و پریزاد.[...] می‌پرسم چش است. عاشقی؟ [می‌گوید] نه نه. ولی بوده.[...] پریوش و پریچهر و پریزاد. همه از عشق حرف بزنیم.[...] خسته‌ام. کسل و تنبل.»{{سخ}} | |||
روز بعد، راوی با شخص دیگری به‌نام «کاترین» قرار ناهار دارد. بازهم همان اتفاق سابق رخ می‌دهد. طی قرار راوی فقط به‌تنها عشقش، «گیتی» می‌اندیشد. «حوصلهٔ کاترین را ندارم.» داستان همین‌طور پیش می‌رود. موضوع اصلی مکالمات فسرده و دلگیر راوی با دیگر دوستانش، عشق است و ناتوانی در آن. بیهودگیِ مطلقی در این زمینه که انگار دوایی برای دردش نیست. نه رفتار افرادی مثل «جان» و «مارک» که هر روز دنبال یک دخترند و نه رویکرد شخصی مثل راوی، دوای این درد است. این را خوانند جایی می‌فهمید که راوی درنهایت با گیتی قرار ملاقات می‌گذارد و با او تنها می‌شود؛ اما گویی تجلی آن عشقی که به گیتی دارد، سوژه‌ای است که حتی در این فضا که هر چیز سهل به‌نظر می‌رسد، فراچنگ آمدنش بسیار ناممکن می‌نماید. «به ضربان قلبم گوش می‌دهد و به من لبخند می‌زند. احساس آرامش بی‌حد و بی‌حوصلگی.[...] حوصله‌ام سرآمده. سرش روی شانه‌ام است. پاهایم را دراز می‌کنم. هیجان آرام گرفته.[...] نگاهش می‌کنم و لبخند می‌زنم. زشت شده.» اما راوی در دور باطل ندانم‌کاری، روزی که باز احساسات بر او غالب می‌شود، به گیتی زنگ می‌زند. «الو. گیتی. دلم برایت تنگ شده. میایی؟»<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱= بهار|عنوان= طرح|ژورنال= اندیشه‌وهنر}}</ref> | |||
| خط ۲۹۸: | خط ۲۸۴: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
#{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=همایون |نام۱=حسن |تاریخ= | # {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= همایون |نام۱= حسن |تاریخ= ۸مهر۱۳۹۷|عنوان= بهار پس از نیم‌قرن|ژورنال= روزنامهٔ ایران|دوره= |شماره= ۶۸۸۷|صفحات= ۸|تاریخ بازبینی= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
#{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی = شاهرخ|نام = حمید|عنوان = دیروز|ناشر = رشدیه|شهر = تهران|سال =۱۳۹۷|شابک= ۹۷۸۶۰۰۹۶۶۰۴۴۵}} | # {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= شاهرخ|نام= حمید|عنوان= دیروز|ناشر= رشدیه|شهر= تهران|سال= ۱۳۹۷|شابک= ۹۷۸۶۰۰۹۶۶۰۴۴۵}} | ||
#{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=بهار|نام۱=شمیم |تاریخ= | # {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= بهار|نام۱= شمیم|تاریخ= مهر۱۳۴۲|عنوان= پژواک‌ها خانه سیاه است|ژورنال= اندیشه‌وهنر|دوره= چهارم|شماره= ۸|صفحات= |تاریخ بازبینی= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
#{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=بهار|نام۱=شمیم |تاریخ= | # {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= بهار|نام۱= شمیم|تاریخ= بهمن۱۳۴۴|عنوان= دربارهٔ یک تجربه‌ٔ سینمایی|ژورنال= اندیشه‌وهنر |دوره=چهارم|صفحات= |تاریخ بازبینی= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
#{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=بهار|نام۱=شمیم |تاریخ= | # {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= بهار|نام۱= شمیم|تاریخ= آذر۱۳۴۶|عنوان= توضیحی دربارهٔ «سیاوش در تخت جمشید» |ژورنال= اندیشه‌وهنر|دوره= |صفحات= |تاریخ بازبینی= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
#{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=بهار|نام۱=شمیم |تاریخ= | # {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= بهار|نام۱= شمیم|تاریخ= آذر۱۳۴۳|عنوان= ابر زمانه و ابر زلف |ژورنال= اندیشه‌وهنر|دوره= |صفحات= |تاریخ بازبینی= ۹تیر۱۳۹۸}} | ||
#{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=بهار|نام۱=شمیم |تاریخ= | # {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= بهار|نام۱= شمیم|تاریخ= شهریور۱۳۴۴|عنوان= دربارهٔ آنچه به نقد درنمی‌آید|ژورنال= اندیشه‌وهنر|دوره= |صفحات= |تاریخ بازبینی= ۹تیر۱۳۹۸}} | ||
#{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=غلامی |نام۱=احمد |نام خانوادگی۲=بهره‌مند |نام۲=شیما |تاریخ= | # {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= خیبری|نام۱= فرامرز|تاریخ= مهر۱۳۴۴|عنوان= دربارهٔ تمیمی، کدکنی، مطهری و کیانوش|ژورنال= اندیشه‌وهنر|دوره= پنجم|صفحات= |تاریخ بازبینی= ۹تیر ۱۳۹۸}} | ||
#{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=بهره‌مند |نام۱=شیما |تاریخ=۲۹اسفند۱۳۹۵ |عنوان=پیوستن | # {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= بیات|نام۱= محمد|تاریخ= ۴اردیبهشت۱۳۹۲|عنوان= شکم سیر، خیال راحت و نفرت از «فیلم‌فارسی»|ژورنال= روزنامه شرق|دوره= |صفحات= |تاریخ بازبینی= ۱۱تیر۱۳۹۸}} | ||
#{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی =میرعابدینی = حسن|عنوان = صد سال داستان‌نویسی در ایران|ناشر = چشمه|شهر = تهران|سال =۱۳۸۰|شابک= ۹۷۸۹۶۴۶۱۹۴۴۹۶}} | # {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= غلامی|نام۱= احمد|نام خانوادگی۲= بهره‌مند|نام۲= شیما|تاریخ= ۱۴شهریور۱۳۹۷|عنوان= با اجازهٔ شمیم بهار|ژورنال= روزنامه شرق|دوره= |شماره= ۳۲۳۶|صفحات= |تاریخ بازبینی= ۷تیر ۱۳۹۸}} | ||
#{{یادکرد ژورنال|تاریخ= | # {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= بهره‌مند|نام۱= شیما|تاریخ= ۲۹اسفند۱۳۹۵|عنوان= پیوستن پیگیر و گسستن پیگیر|ژورنال= روزنامه شرق|دوره= |شماره= ۱۳۹۶|صفحات= |تاریخ بازبینی= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
#{{یادکرد ژورنال|تاریخ= | # {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی =میرعابدینی|نام= حسن|عنوان= صد سال داستان‌نویسی در ایران|ناشر= چشمه|شهر= تهران|سال= ۱۳۸۰|شابک= ۹۷۸۹۶۴۶۱۹۴۴۹۶}} | ||
#{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱= | # {{یادکرد ژورنال|تاریخ= ۱۵اردیبهشت۱۳۹۳|عنوان= کجای کار ایستاده‌ایم|ژورنال= روزنامه شرق|دوره= |شماره= ۲۰۰۸|صفحات= |تاریخ بازبینی= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|تاریخ= تابستان۱۳۴۲|نام خانوادگی۱= بهار|نام۱= شمیم|عنوان= طرح|ژورنال= اندیشه‌وهنر|دوره= |شماره= |صفحات= |تاریخ بازبینی= ۱۳تیر۱۳۹۸}} | |||
# {{یادکرد ژورنال|تاریخ= ۲۶اسفند۱۳۵۳|عنوان= شعر اتاق‌ها|ژورنال= هفته‌نامه تماشا|دوره= |شماره= ۲۰۴|صفحات= |تاریخ بازبینی= ۸تیر۱۳۹۸}} | |||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱= یزدانیخرم |نام۱= مهدی|تاریخ= ۱۵اسفند۱۳۸۳|عنوان= آه‍س‍ت‍گ‍ی... نویسندگان ف‍رام‍وش‌‌ش‍ده، شمیم بهار|ژورنال= روزنامهٔ شرق|دوره= |شماره= |صفحات= |تاریخ بازبینی= ۸تیر۱۳۹۸}} | |||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* {{یادکرد وب|نشانی= https://www.karaketab.com/blog/387-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1|عنوان =کتاب‌های شمیم بهار|ناشر = وبگاه کاراکتاب|تاریخ = ۱دی۱۳۹۴|تاریخ بازدید = ۷تیر۱۳۹۸}} | * {{یادکرد وب|نشانی= https://www.karaketab.com/blog/387-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1|عنوان= کتاب‌های شمیم بهار|ناشر= وبگاه کاراکتاب|تاریخ= ۱دی۱۳۹۴|تاریخ بازدید= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
* {{یادکرد وب|نشانی= http://www.haftmag.ir/%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%8C%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%BE%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1/|عنوان =شمیم بهار، مرد همیشه پنهان دنیای هنر|ناشر = وبگاه هفت|تاریخ = ۲۷آذر۱۳۹۶|تاریخ بازدید = ۷تیر۱۳۹۸}} | * {{یادکرد وب|نشانی= http://www.haftmag.ir/%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%8C%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%BE%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1/|عنوان= شمیم بهار، مرد همیشه پنهان دنیای هنر|ناشر= وبگاه هفت|تاریخ = ۲۷آذر۱۳۹۶|تاریخ بازدید= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
* {{یادکرد وب|نشانی= https://www.facebook.com/notes/parviz-jahed/%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1/10151522434389278/|عنوان =اسطوره‌ای | * {{یادکرد وب|نشانی= https://www.facebook.com/notes/parviz-jahed/%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1/10151522434389278/|عنوان= اسطوره‌ای به نام شمیم بهار|ناشر= صفحه فیسبوک پرویز جاهد| تاریخ= ۱۸آبان۱۳۹۱|تاریخ بازدید= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
* {{یادکرد وب|نشانی= http://mana-ravanbod.blogspot.com/2018/05/blog-post_27.html/|عنوان =نگاهی به عکسی از شمیم بهار، آیدین آغداشلو و دکتر ناصر وثوقی|ناشر = وبلاگ روایت روانبد|تاریخ = | * {{یادکرد وب|نشانی= http://mana-ravanbod.blogspot.com/2018/05/blog-post_27.html/|عنوان= نگاهی به عکسی از شمیم بهار، آیدین آغداشلو و دکتر ناصر وثوقی|ناشر= وبلاگ روایت روانبد|تاریخ= ۶خرداد۱۳۹۷|تاریخ بازدید= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
* {{یادکرد وب|نشانی= http://rasaaneh.com/2014/10/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D9%85%D9%88%D9%85//|عنوان =یادداشت‌های شخصی(از شمیم بهار تا سموم | * {{یادکرد وب|نشانی= http://rasaaneh.com/2014/10/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D9%85%D9%88%D9%85//|عنوان= یادداشت‌های شخصی (از شمیم بهار تا سموم زمستان، مصائب بیژن الهی در آن سوی هستی)|ناشر= وبگاه رسانه|تاریخ= مهر۱۳۹۳|تاریخ بازدید= ۷تیر۱۳۹۸}} | ||
|ناشر = وبگاه رسانه|تاریخ = | * {{یادکرد وب|نشانی= http://www.khoroosjangi.com/1394/12/22/%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1/|عنوان= و اما شمیم بهار|ناشر= وبگاه خروس جنگی|تاریخ= ۲۲اسفند۱۳۹۴|تاریخ بازدید= ۸تیر۱۳۹۸}} | ||
* {{یادکرد وب|نشانی= http://www.khoroosjangi.com/1394/12/22/%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7-%D8%B4%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1/|عنوان =و | * {{یادکرد وب|نشانی=https://web.archive.org/web/20110909023204/http://gol-ku.blogspot.com/2010_01_01_archive.html/|عنوان= صندلی بگذاریم و بنشینیم و تاریخ پرافتخار نقدمان را نظاره کنیم!|ناشر= وبگاه دفترهای سپید بی‌گناهی|تاریخ= ۴اسفند۱۳۸۹|تاریخ بازدید= ۸تیر۱۳۹۸}} | ||
|ناشر = وبگاه خروس جنگی|تاریخ = | * {{یادکرد وب|نشانی=https://azarm.persianblog.ir/QL36pqExLECb917W3Nrj-%D8%B4%D9%85%D9%8A%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%B3%D9%88%D8%B3-%D9%85%D9%8A-%D8%B4%D9%88%D8%AF/|عنوان =شمیم بهار افسوس می‌شود...|ناشر= وبلاگ شمال از شمال‌غربی|تاریخ= ۵مهر۱۳۸۱|تاریخ بازدید= ۸تیر۱۳۹۸}} | ||
* {{یادکرد وب|نشانی=https://web.archive.org/web/20110909023204/http://gol-ku.blogspot.com/2010_01_01_archive.html/|عنوان =صندلی بگذاریم و بنشینیم و تاریخ پرافتخار نقدمان را نظاره کنیم! | * {{یادکرد وب|نشانی= https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?id=70811/|عنوان= بررسی تطبیقی آثار جی.دی. سالینجر و شمیم بهار|ناشر= وبگاه پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی|تاریخ= ۱۳شهریور۱۳۹۳|تاریخ بازدید= ۹تیر۱۳۹۸}} | ||
|ناشر = وبگاه دفترهای سپید بی‌گناهی|تاریخ = | |||
* {{یادکرد وب|نشانی=https://azarm.persianblog.ir/QL36pqExLECb917W3Nrj-%D8%B4%D9%85%D9%8A%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%B3%D9%88%D8%B3-%D9%85%D9%8A-%D8%B4%D9%88%D8%AF/|عنوان = | |||
|ناشر = وبلاگ شمال از | |||
* {{یادکرد وب|نشانی=https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?id=70811/|عنوان = | |||
|ناشر = وبگاه پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی|تاریخ = | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ مرداد ۱۳۹۸، ساعت ۱۲:۳۷
| شمیم بهار | |
|---|---|
 شمیم بهار در منزل بیژن الهی[۱] | |
| زمینهٔ کاری | نویسندگی، نقد فیلم، نقد داستان، تدریس و سردبیری |
| زادروز | ۱۳۱۷ |
| محل زندگی | تهران، انگلستان |
| نام(های) دیگر |
فرامرز خیبری |
| پیشه | نویسنده، منتقد، استاد دانشگاه |
| مدرک تحصیلی | کارشناسی سینما |
| دلیل سرشناسی | مجله اندیشه‌وهنر |
| اثرگذاشته بر | بیژن الهی، آیدین آغداشلو، قاسم هاشمی‌نژاد، خسرو دهقان، بهزاد رحیمیان، بهروز افخمی و... |
شمیم بهار داستان‌نویس، مدرس دانشگاه و منتقد ایرانی است.
بهار داستانهایش را در سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۱ در دورهٔ پنجم مجلهٔ اندیشه و هنر چاپ کرد. داستان‌هایی که توصیفی از بحران نومیدی‌های احساسی روشنفکران اروپا دیدهٔ مرفه است. داستان‌هایی که به‌دلیل حضور شخصیت‌های پیوسته و تکرارشونده، در کنار هم یک کُلیَّت را تشکیل دادند. کلیتی که بیانگر دغدغه‌ها و اصول رفتاری قشر روشنفکر و شکست‌خوردهٔ سال‌های دههٔ سی و چهل است. تمامی این داستان‌ها مضمونی عاشقانه دارند و به‌شیوهٔ آثار داستان‌نویسانی چون سالینجر نوشته شده‌اند.[۲]
بهار سرپرستیِ بخش ادبیات‌وهنر را در مجلهٔ معتبر اندیشه‌وهنر در دههٔ چهل عهده‌دار بود و داستانهایش را در همین مجله به‌چاپ می‌رساند.[۳] آخرین نوشته‌های شمیم بهار در سال‌های دههٔ پنجاه در مجلهٔ اندیشه‌وهنر منتشر شد. ازآن‌پس، بهار خلوت گزید و به سایه رفت و دیگر مطلقاً رخ نشان نداد و مکتوبی هم از او در هیچ نشریه‌ای منتشر نشد.[۴]
فعالیت اصلی وی نوشتن نقدهای سینمایی بود که این کار را با جدیّت انجام می‌داد و حتی شنیده شده که وقتی فیلم خوبی می‌دید، برای نوشتن نقدی بر آن فیلم، چند بار به سینما می‌رفت و هر بار در جای متفاوتی می‌نشست تا فیلم را از زوایای مختلف ببیند و دقیق‌تر درباره‌اش بنویسد.
شمیم بهار پس از انقلاب به همکاری خود با نشریه‌های ادبی ادامه نداد، اما جسته‌گریخته در کار فیلم‌سازی با کارگردانان جوان همکاری‌هایی داشته‌است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
داستانک
هفت سامورائی
انزوا و سکوت خودخواستهٔ شمیم بهار، او را به چهره‌ای اسرارآمیز و اسطوره‌ای در میان مریدانش تبدیل کردهاست. مجید اسلامی، منتقد سینمایی، در این باره می‌نویسد:
- «چهره‌ای که شاگردان بهار از او ساخته‌اند به افسانه می‌ماند. یکی از قصه‌هایی که از او تعریف می‌کنند این است که روزی در دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران، چند ساعت تمام هفت سامورایی را چنان تحلیل کرد که همه انگشت‌به‌دهان ماندند و بعد در پایان گفت که بااین‌حال فیلم را چندان دوست ندارد.»[۵]
صاعقه و طوفان
آیدین آغداشلو در رابطه با گوشه‌نشینی عمدی شمیم بهار و اینکه تمایلی به دیده‌شدن ندارد، در جایی می‌گوید:
- «شمیم بهار هم که به‌عمد خودش را غیب کرد، هیچ‌چیزی چاپ نکرد و نگذاشت چیزی درباره‌اش چاپ کنند، یکی دو باری هم که من در جاهایی به‌قولِ سعدی ذکر خیر جمیلش را عنوان کردم، دچار صاعقه و طوفان شدم.»[۶]
دلیل غیبت
آیدین آغداشلو توضیح می‌دهد که چرا شمیم بهار خود را از فضای ادبی دور کرد:
«برای شمیم بهار و بیژن الهی اتفاقِ ناگواری افتاد. یك مؤسسه نشر به‌وجود آورده بودند به‌اسمِ «پنجاه‌ویك». معلوم نیست ساواك روی چه جنونی ریخت و كتاب‌های این‌ها را خمیر كرد. آدم‌هایی كه با ادبیاتِ صرف سروكار داشتند. این بر روحیه‌شان تأثیر خیلی تعیین‌كننده و بدی گذاشت. من فكر می‌كنم، شمیم بهار تلخ‌تر شد. شاید از همان زمان كه آن اتفاق افتاد و ساواك آن مداخله احمقانه را كرد، دیگر با مسایل با تلخی مواجه شد، تلخی ماند توش. قهركردنش درواقع به این برمی‌گردد.»خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
زبان‌سرای «شکوه»
آغداشلو آشنایی بهار با زبان انگلیسی را چنین توصیف می‌کند:
- «من شمیم بهار را اولین‌بار در كلاس زبان «شكوه» دیدم. رفته بودم انگلیسی یاد بگیرم، شمیم بهار آن‌قدر انگلیسی‌اش خوب بود كه می‌توانست تدریس كند، اما نمی‌خواست، فقط می‌آمد و می‌رفت.»خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ
<ref>بدشکل است یا نام بدی دارد
جثه‌ای پر از کتاب
بهمن فرسیِ نمایش‌نامه‌نویس از آشنایی‌اش با شمیم بهار چنین می‌گوید:
«دکتر وثوقی بزرگوار همه‌کارۀ مجلۀ اندیشه و هنر داستانی به من داد که بخوانم. بعد آمد به سراغش که چطور بود؟ گفتم خوب بود. طرف جوینده است و می‌داند چه می‌کند. آن داستان مال شمیم بهار بود. و در اندیشه و هنر چاپ شد. بعد وثوقی، شمیم را به من معرفی کرد. جثۀ نازک او مانند دیوار اتاقش پر از کتاب بود.»[۷]
شماره‌ای که بهار با جلال آل‌احمد مصاحبه کردهاست.
صبا از منتقدان سرسخت بهار بود.
جدال با جلال
در کارنامهٔ آثار شمیم بهار، مصاحبه‌ای از او با جلال آل‌احمد موجود است که در شماره‌ای که ویژه‌نامهٔ جلال است در مجلهٔ اندیشه‌وهنر چاپ شده است. مصاحبه‌شونده که در زمان مصاحبه، ستارهٔ فضای ادبی کشور و نامش در این فضا بسیار معتبر و خبرساز است، از اینکه مصاحبه‌گری چنین گم‌نام، این‌طور تهور به‌خرج می‌دهد و هیچ‌چیز را در پرده نمی‌پوشانَد، جا می‌خورد و درجایی از مصاحبه سعی دارد تذکری به بهار دهد. مانا روانبد این اتفاق را چنین شرح می‌دهد:
- «[...]در مصاحبه‌ٔ با جلال آل‌احمد، [بهار] یک سؤال می‌کند و جلال می‌گوید: «سرکار حضرت، یک مقدار دارید بیش‌ازحد این مملکت باهوشی به‌خرج می‌دهید.» و بهار در جوابش جمله‌ای می‌گوید که مثل فحش می‌ماند: «می‌خواهید من حرفمو پس بگیرم؟» و جلال از تک‌وتا نمی‌افتد. (حتی بعدها گفتند جلال متن مصاحبه را قبل چاپ دیده و گفته خیلی هم خوب است! یعنی نفهمیده حریف نبوده و پوستش را کنده‌اند، هم پوست داستان‌هاش هم مقالات هم فتوادادن‌هاش.)»[۸]
رسم‌الخط
| « | محسن صبا که از دوستان بسیار نزدیک بیژن الهی بود، در بخشی از یادداشتی که در آن سراسر به شمیم بهار می‌تازد، در فهم شمیم بهار از ادبیات مدرن تا آن حد شک می‌کند که او را قادر به فهمیدن رسم‌الخط بیژن الهی که رسم‌الخطی مدرن بود، نمی‌داند:
|
» |
پشت جلد مجلهٔ اندیشه و هنر
«اندیشه‌وهنر» تیول کسی نیست
آغداشلو درخصوص ورود خود، شمیم بهار و دیگر دوستانش به مجلهٔ اندیشه‌وهنر چنین می‌گوید:
- «در سال۱۳۴۲ شمیم بهار، من، علی گلستانه و مهرداد صمدی و دوستان دیگرمان بیست‌و‌سه‌چهارساله بودیم و اهل فرقه یا مرید کسی از بزرگان زمانه نبودیم تا هوایمان را داشته باشند. این شد که روزی شمیم بهار اشاره کرد به مطلبی که معمولاً پشت جلد مجلهٔ اندیشه‌وهنر چاپ می‌شد: اندیشه‌وهنر تیول کسی نیست و الخ و قرار شد برود با ناشر مجله صحبت کند برای همکاری و ناشر دکتر ناصر وثوقی، درجا این همکاری را قبول کرد و بخش ادبیات‌وهنر مجله را سپرد به ما برو بچه‌های بیست‌و‌چندساله و چه دل شیری داشت!»خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ
<ref>بدشکل است یا نام بدی دارد
زندگی و تراث
بهار در برگ‌های تاریخ
- ۱۳۱۷: تولد
- ۱۳۳۵: مهاجرت تحصیلی به انگلستان برای تحصیل در رشتهٔ سینما.
- ۱۳۴۲: چاپ داستان کوتاه «طرح» در مجلهٔ اندیشه‌وهنر طی تابستان.
- ۱۳۴۳: انتشار داستان «اینجا که هستم» در بهار؛ چاپ داستان «پاییز» در پاییز؛ مصاحبه با جلال آل‌احمد
- ۱۳۴۴: انتشار داستان «ابر بارانش گرفته»؛ سرپرستی بخش ادبیات‌وهنر مجلهٔ اندیشه‌وهنر.
- ۱۴۴۶: چاپ داستان «ادیبهشت چهل‌وشش».
- ۱۳۴۷: چاپ داستان «شش حکایت کوتاه از گیتی سروش». کناره‌گیری از بخش ادبیات‌وهنر مجلهٔ اندیشه‌وهنر.
- ۱۳۴۸یا۴۹: راه‌اندازیِ انتشارات «سازمان چاپ و پخش پنجاه‌ویک».
- ۱۳۵۱: انتشار سه داستان عاشقانه به نامهای «روایت‌های بهمن فرهاد و گیو».
- ۱۳۵۳: بسته‌شدن مؤسسهٔ نشر پنجاه‌ویک که متعلق به شمیم بهار بود. آغاز گوشه‌گیری.
- ۱۳۵۸: پایان کار تدریس در دانشگاه تهران.
- ۱۳۷۳: انتخاب نوشته‌هایش در نظرسنجی از سوی منتقدان و سینمایی‌نویسان به‌عنوان بهترین نوشته‌های عمرشان در مجلهٔ نقد سینما.
- ۱۳۸۰: سفر به سوئیس برای دیدار پدر و مادر طی دههٔ هشتاد.
در راست شمیم بهار و در چپ آیدین آغداشلو
آنچه از زندگی او می‌دانیم
شمیم بهار متولد۱۳۱۷ نویسندهٔ نوگرا و جریان‌گریز، ناشر و منتقد ادبی و سینماییِ جریان‌ساز در دهه‌های چهل و پنجاه ایران است.[۲] او پس از پایان دورهٔ متوسطه، به انگلستان می‌رود و در آنجا مشغول به تحصیل در رشتهٔ ادبیات سینما می‌شود.[۱۰] در سن ۲۵یا۲۶سالگی به ایران برمی‌گیرد، زمانی که ناصر وثوقی مجلهٔ اندیشه‌وهنر را منتشر می‌کرد. شمیم توانست اعتماد وثوقی را به‌دست آورد و سردبیری بخش ادبیات‌وهنر در مجله به او سپرده شد. آن دوره از مجلهٔ اندیشه‌وهنر، استثناء بود و فضایی برای جوانانی مشتاق، مثل شمیم بهار، آیدین آغداشلو، علی گلستانه، بیژن الهی و... ایجاد شد که توانستند بهترین بهر‌ها را از آن فضا ببرند. شمیم بهار در این مجله چندین بار نقد سینمایی نوشت که اکثراً با نگاهی بدبینانه بود.[۸] در همین مجله بود که او داستان‌های کوتاهش را منتشر کرد.[۲]
همچنین بازگشت او به ایران، مقارن با زمانی شد که بهرام بیضایی ریاست دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران را برعهده گرفته بود. بیضایی در آن دوره، از استعدادهای جوان و روشن‌فکرانِ تازه‌پاگرفته دعوت می‌کرد که در دانشکدهٔ هنرهای زیبا مشغول به تدریس شوند. یکی از آنان بهار بود که سینما درس می‌داد و شاگردان زیادی چون خسرو دهقان، بهزاد رحیمیان، داود مسلمی، بهمن طاهری، بهروز افخمی و سیامک شایقی را نیز تربیت کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
بهار به‌عنوان ناشر، مؤسسهٔ «پنجاه‌ویک» را نیز راه انداخت و در آن آثار افرادی چون بهمن فرسی، قاسم هاشمی‌نژاد، غزاله علیزاده، بیژن الهی، شهرنوش پارسی‌پور و... را چاپ کرد. در عمر اندک این انتشارات که نهایتاً ساواک آن را بستخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد، کتاب‌های ارزشمندی در ادبیات مدرن ایران با ظواهری متمایز از منظر قطع و طرح جلد چاپ شد.[۱۱]
از سال۵۱ تاکنون خبری از بهار دردست نیست. وی خود را از چشم هر رسانه‌ای پنهان داشت و تنها با عده‌ای انگشت‌شمار نظیر دوست قدیمی‌اش، آیدین آغداشلو ارتباط دارد. نقل است که از قدیم‌الایام هر هفته او همراه‌با دوستان خود قرار ناهار می‌گذارد و در رستورانی دورهم جمع می‌شوند.[۱۲] درضمن به‌دلیل بهایی‌بودن نتوانست پس از انقلاب فرهنگی، در دانشگاه به ادامهٔ تحصیل بپردازد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
شخصیت و اندیشه
شمیم بهار تا سال۱۳۵۱ در فضای ادبی و سینمایی کشور مطرح بود و از او نوشته‌هایی در نشریه‌ها منتشر می‌شد؛ به‌گونه‌ای که برای مثال شفیعی کدکنی یکی از دفاتر شعر خود را برای نقدشدن توسط بهار، برای او فرستادخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه؛ اما از ۱۳۵۱ به‌بعد، فردِ همیشه‌غایب است، به‌این دلیل که شخصیتی گوشه‌گیر و به‌تعبیری رنجیده دارد. به‌قول دوست صمیمی‌اش، آیدین آغداشلو، بهار «قهر کرده. وقتی یک نفر قهر می‌کند، مِنتش را باید کشید.»خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد بسیاری بهار را از نظر شخصیتی با جی‌دی.سالینجر، نویسندهٔ آمریکایی مقایسه می‌کنند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
از آنچه باقی مانده، مشخص است که بهار باید از دوربین گریزان باشد؛ چون از وی تصاویر بسیار محدودی دردسترس است. در همان تصاویری که باقی‌مانده نیز شمیم به دوربین نگاه نمی‌کند.[۸] این خود دلیل دیگری است که شخصیت ناپیدای او را تأیید می‌کند. شخصیتی که همیشه میل به غیبت دارد. بنابه گفتهٔ حمید شاهرخ که به‌تازگی تصاویری را از بیژن الهی، قاسم هاشمی‌نژاد، فیروز ناجی و بهار در کتابی به نام «دیروز» منتشر کرده است، همگی این افراد به‌جز ناجی، از دوربین گریزان بودند.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
نقد سینمایی
شمیم بهار بااینکه مجموعاً ۱۲ نقد فیلم بیشتر ننوشت؛ اما به‌دلیل سبک غیرمتعارف نوشته‌هایش، شهرت بسیاری پیدا کرد و مریدان و مقلدان زیادی یافت. نوشته‌های شمیم بهار در نظرسنجی سال۱۳۷۳ مجلهٔ نقد سینما از چهل‌وچهار منتقد و سینمایی‌نویس دربارهٔ بهترین نوشته‌های عمرشان، بیشترین رأی را آورد.
بهار منتقدی باسواد اما سخت‌گیر و نخبه‌گرایی است و کمتر دیده شد که نقد مثبتی بر فیلمی نوشته باشد و تقریباً هرچه نقد از او به‌جا مانده، منفی است. از نمونه نقدهای منفی او نقدی است بر «خشت و آینه» اثر ابراهیم گلستان و «خانه سیاه است» به‌کارگردانیِ فروغ فرخزاد.
در میان نقدهایش، تنها دو نقد مثبت بر فیلم‌های «الدورادو» (هاوارد هاوکس) و «ادیسهٔ فضایی» (استنلی کوبریک)، می‌توان یافت. از دید او دو فیلم «آگراندیسمان» (آنتونیونی) و «سامورایی» (ژان پیر ملویل) در حد متوسط است و فیلم‌هایی مثل «بانی و کلاید آرتور پن»، «خشت و آینه» و «خانه سیاه است»، بی‌ارزش.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
شمیم بهار در نقد فیلم «خشت و آینه» ابراهیم گلستان نوشت:
- «خشت و آینه فیلم بسیار بدی است با همهٔ عیب‌ها و تظاهرهای هنرمندانه‌ای که اکثراً در فیلم اول هر فیلمساز متوسطی به‌چشم می‌خورد، یک کل نیست. توانایی گفتن حرف‌هایش را ندارد.»[۱۳]
به‌گفتهٔ پرویز جاهد، شمیم بهار در این نقد نتوانست دلایل سینمایی کافی برای بدبودن فیلم «خشت و آینه» ارائه کند و تنها به‌کلی‌گویی بسنده کرد. او با همین شیوه به فیلم «سیاوش در تخت جمشید» فریدون رهنما حمله کرده و نوشت:
- «سیاوش در تخت جمشید، بیش از هر چیز نمایشگر درماندگی است. درماندگی ترحم‌انگیز یک کرولال مادرزاد که واداشته شده باشد دریافت مشخص‌اش را از آنچه شنیده برای دیگران بازگو کند. از نو توضیح می‌دهم تا از این مثال شک به ادبیات‌پردازی نرود. سیاوش در تخت جمشید تلاش عبثی چنان رقت‌انگیز است که تنها به سخنرانی الکن می‌توان مانندش کرد؛ چراکه سیاوش در تخت جمشید مبیّن چیزی جز این نیست که کارگردان فیلم حرفی برای گفتن ندارد سخنی نمی‌تواند بگوید.»[۱۴]
وی با همین لحن و قاطعیت، فیلم «خانه سیاه است» فروغ فرخزاد را رد کرده و آن را «اثری نادرست و دروغین» معرفی کرد:
- «خانه سیاه است به‌کارگردانی فروغ فرخزاد، فیلم بدی نیست و کاش بد بود، فیلم اثری است نادرست که نشان می‌دهد سازندگان آن از ابتدایی‌ترین اصول سینمایی بی‌خبرند... . خسته شدم از نوشتن کلمه چرا و بی‌آنکه در انتظار جوابی باشم از پرسیدن. حالا دیگر دیر شده. جواب را باید فیلم می‌داد و توانایی گفتنش نبود. حیف از کشتن این‌همه وقت.»[۱۵]
انتشارات پنجاه‌ویک
شمیم علاوه‌بر داستان‌نویسی و نقد، صاحب انتشارات «سازمان چاپ و پخش پنجاه‌ویک» بود و مجموعهٔ کم‌نظیری از کتاب‌های سینمایی دههٔ پنجاه زیرنظر او ترجمه و منتشر شد؛ نظیر: پازولینی در گفت‌وگو با ازوالد اِستَک با ترجمهٔ بهمن طاهری، کوبریک نوشتهٔ الکساندر واکر با ترجمهٔ حسام اشرفی، گدار نوشتهٔ ریچارد راوْد، با ترجمهٔ حسام اشرفی، وایلدر نوشتهٔ اکسل مَدسِن با ترجمهٔ فیض‌اله پیامی، هاوکز نوشتهٔ رابین وود با ترجمهٔ ضیاءالدین شفیعی و فلینی نوشتهٔ سوزان باجن با ترجمهٔ عبدالله پرژاد و علی تیموریان. در زمینهٔ ادبیات نیز داستان‌های «شبْ یک شبْ دو» و «زیر دندان سگ» نوشتهٔ بهمن فرسی، زیرنظر او منتشر شد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
در تیره و روشن دیدگاه‌ها
آیدین آغداشلو
شمیم بهار بزرگِ همهٔ ما بود و من او را در نسبت با خودم معلم و مقتدا می‌دانم. شمیم بهار پرتوِ وجود و حضورش مرا بَرکشید و نمی‌دانم اگر شمیم بهار را در زندگی‌ام نمی‌دیدم چطور آدمی می‌شدم. این تأثیر بود و همچنان هم هست.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
قاسم هاشمی‌نژاد
ایشان (شمیم بهار) در همان ابتدای جوانی بر دانش ادب غربی مسلط بود. ایشان را گذشته از هنرهای دیگر، تنها کسی می‌شناسم که بر دانش درام احاطه دارد و دقایق و ظرایف آن را می‌شناسد. (فضل جای دیگر نشیند.) من شخصاً بسیار چیزها از ایشان آموخته‌ام. خیلی از هم‌دوره‌ها و دوستان من مثل من از ایشان آموخته‌اند.[۱۶]
محسن صبا
او را آن‌قدر باد کرده‌اند که به دنیای دلپذیر شایعات عروج کرده است. به‌نحوی‌که خودِ بادکننده‌ها نیز از نزدیک‌شدن به او هراس دارند.[۹]
فریدون جیرانی
شمیم بهار را باید از تمام این منتقدان جدا كرد؛ چون او تنها منتقد روشن‌فكر باسواد و تحلیل‌گری است كه می‌توانی در نقدهایش یک دوره را ردیابی كنی. مثل نقدش بر «خشت و آینه» كه بی‌نظیر است یا نقدش بر «سیاوش در تخت جمشید». همین‌طور نقدش بر «خانه سیاه است» اثر فروغ فرخزاد و حتی نقدهایش بر فیلم‌های خارجی هم بی‌نظیرند.[۱۷]
بیژن الهی و اتاق‌ها
بیژن الهی دوست شاعر، در هفته‌نامهٔ تماشا شعری چاپ می‌کند که «اتاق‌ها» نام دارد و تقدیم به شمیم بهار شده است.
چرا نروی از اتاقِ رو به حیاط
رخت‌وپختی که نداری
چرا نه به آن اتاقِ بالاخانه
که در گاهیِ او را بهارِ بی‌رحم
درنمی‌یابد؟
بی‌چمدانی
ازین مسافر خانه به آن مسافرخانه
راهِ میانه، گرچه کوتاه
تو را همیشه گم می‌دارد
در محلاتی آهسته غریب:
در کوچه‌ٔ بی‌حال که می‌روی
بی‌قیدی یک اجاره‌نشین را چه عجب
چراغ را اگر
رخت که می‌کشد به‌خانه‌ٔ دیگر
روشن گذاشته باشد آه
گذران از دَمِ آن پنجره‌ٔ کوتاه
وه! چه جذاب‌اند
اتاق‌های خالی اما روشن.[۱۸]
شمیم دیگران را چگونه می‌بیند؟!
نظر بهار دربارهٔ نمایشنامهٔ «ابر زمانه و ابر زلف» محمدعلی اسلامی ندوشن
«ابر زمانه و ابر زلف» (نمایشنامه در چهار پرده) نوشتهٔ دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن، یکی از بدترین چیزهایی است که این اواخر خوانده‌ام. [این کتاب را] برای سه دوست منتقد تئاترم [...] فرستادم تا درباره‌اش اگر حرفی دارند بزنند. [کتاب را] پس فرستادند و از اینکه کتاب را نمایشنامه به‌حساب آورده بودم عصبانی شدند و حرف‌زدن درباره‌اش را در شأن خود نمی‌دانستند.[۱۹]
دیدگاه بهار به جلال آل‌احمد (ثبت:۱۳۴۴)
مقاله‌های جدید او نشان‌دهندهٔ بی‌اطلاعی‌اش در مسائل هنری است و تنگ‌نظری و ادا. [...] نظریه‌هایش دربارهٔ تئاتر و نقاشی به‌کلی غلط است. برداشتی که از ادبیات معاصر فرانسه دارد غلط است. برداشتی که از ادبیات قرن نوزدهم روسیه دارد، غلط است.[۲۰]
فرخ تمیمی و نظر بهار
از نظر بهار، تمیمی ذهن هنری مستقلی ندارد و بسیار تأثیر‌پذیر است. به‌دنبال رسم روز می‌رود و از دید و سبک بی‌بهره است. بهار دربارهٔ اشعار کتاب خسته از بی‌رنگی تکرار چنین می‌گوید:
- «شعرهای کتاب، به‌خصوص دو قسمت اول به‌شدت کهنه و تکراری‌اند.خطای یادکرد: برچسب
<ref>نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه»
دیدگاه بهار درباب اشعار محمدرضا شفیعی کدکنی
«اگر آقای کدکنی بتواند از تأثیر مهدی اخوان ثالث خلاص شود و اگر بتواند تشبیهات زیبا به‌کار نبرد و پرگویی نکند و اگر بتواند زبان شعری‌اش را به‌حدی وسیع کند که درعین‌حال شعر عاشقانه یا وصفی هم در آن خوش بنشیند و اگر بتواند فکر ابتدایی را در شعر صحیح بسط دهد و اگر و اگر... چه‌خوب می‌شود.»خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
آغداشلو گفته‌است که در کشیدن مرد، از ظاهر شمیم بهار در آن سال‌ها الهام گرفته و سعی کردهاست مرد را شبیه به او طراحی کند.
آثار و منبع‌شناسی
سبک و لحن و ویژگی آثار
شمیم بهار و نویسندگان هم‌سبک او را باید از آغازگران مدرنیسم در یک مفهوم فکرى و به‌خصوص ساختارى دانست. آن‌ها فرایند انکارناپذیر دوره‌اى تاریخى‌اند که تمایل به فرم‌هاى غیررئالیستى و به‌واقع عینی‌نما در جامعهٔ ادبى ایران دارند. کشف ادبیات آمریکا و بازخوانى دقیق آثار سوررئالیستى، اکسپرسیونیستى و حتى رمان نو فرانسوى باعث مى‌شود از قالب داستان مرسوم ایرانى که روى به رئالیسم، در شکل‌هاى مختلف خود دارد تخطى کرده و راوى فضاهاى بورژوا و شاعرانه شوند.[۲۱]
شمیم بهار از درک مدرنیته اجتماعى که سیستم و مختصات آن در زیست شهرى انسانش معین و مشخص است به سمت روایتى مدرن حرکت کرده است. این نکته ظریف تمایزی بین او و بسیارى از نویسندگان دیگر که راویان طبقهٔ متوسط بودند به‌وجود مى‌آورد. به‌طورمثال آن روند پارودیک بهرام صادقى در نگاه این نویسنده دیده نمى‌شود و به‌همین‌دلیل مى‌توان شمیم بهار را نویسنده‌اى با مشخصاتى منحصربه‌فرد دانست. او مدرن‌بودن را نه به‌عنوان یک عنصر درحال زوال یا پارودیک، بلکه در منظر نوعى رابطهٔ ذهنى با احساسات و اشیا مى‌داند. رابطه‌اى که برآمده از زندگى بورژواى تهرانى دوران شمیم بهار است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
بهار از آن دست نویسندگان است که داستان را حول محور عشق می‌نویسد. عشقی که هرگز به وصال ختم نمی‌شود؛ ولی در این مسیر عاشق و معشوق بارها باهم صحبت می‌کنند. این رابطه است که در داستان‌های شمیم بهار مهم و بزرگ جلوه داده می‌شود. رابطه از منظر بهار یک شبکه نیست، یک حرکت دونفره است. شخصیت‌های بهار نیز گاهی ناتوان در برقراری رابطه‌اند. گفت‌وگوها، مکالمات و نامه‌نگاری‌ها رابطه‌ای را پیش می‌برند. اینکه چگونه در مکالمه‌ای با یکدیگر سخن می‌گویند و چه برداشتی از زندگی دارند، دختر و پسر گاهی نظر خود را دربارهٔ مسائل فرعی بیان می‌کنند و این گونه یکدیگر را بهتر می‌شناسند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
شمیم بهار در توصیف بحران ناامیدی‌های احساسی روشنفکران اروپادیدهٔ مرفه موفق بوده است. او به‌نوعی اولین نویسنده در تاریخ ادبیات ایران است که در داستانهایش به مسئلهٔ مهاجرت می‌پردازد. داستان‌های او بیانگر دغدغه‌های قشر روشنفکر شکست‌خورده است. او در این داستان‌ها می‌کوشد با نثری بی‌تکلف که آهنگ طبیعی کلام محاوره‌ای را دارد، آشفتگی‌ها و تلاطم‌های عاطفی گروهی جوانان تحصیل کرده و مرفه تهران را بازتاب دهد. مشغله ذهنی‌اش بیان ناپایداری عشق و زندگی است. دلبستگی‌ها منتهی به ناامیدی می‌شود. در داستانهایش ماجرا از میانه شروع می‌شود و خواننده گویی که دارد استراق سمع می‌کند. خواننده باید از گفته‌های جسته و گریخته‌ٔ آن‌ها وارد فضا و جریان داستان شود. اهمیت داستان‌ها در شرح وقایع نیست، در القای حالت‌هاست. ساختار همهٔ داستان‌ها بر مبنای محیطی مشترک(باغ‌های شمال تهران، رستوران‌ها و آپارتمان‌هایی در اروپا است. آدمی که در داستان قبلی در مرکز وقایع بوده در داستان بعدی در حاشیه قرار می‌گیرد و برعکس، دوبار ماجرایی واحد از دید یکی از طرفین درگیر دیده می‌شود.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
کارنامهٔ تلاش‌های شمیم
داستان کوتاه
- «طرح»، تابستان۱۳۴۲
- «اینجا که هستیم»، بهار۱۳۴۳
- «پاییز»، پاییز۱۳۴۳.
- «ابر بارانش گرفته»، بهار۱۳۴۴.
- «اردیبهشت چهل‌وشش»، تابستان۱۳۴۶.
- «شش حکایت کوتاه از گیتی سروش»، تابستان۱۳۴۷.
- «سه داستان عاشقانه: روایت‌های بهمن، گیو و فرهاد»، ضمیمه اندیشه و هنر، دفتر سوم از کتاب هفتم، اردیبهشت و خرداد۱۳۵۲
نقد سینمایی و ادبی (چاپ‌شده در مجلهٔ اندیشه‌وهنر)
- «۲۰۰۱: یک ادیسهٔ فضایی» اثر استنلی کوبریک، آبان۱۳۴۷
- «آگراندیسمان» اثر میکل‌آنجلو آنتونیونی، خرداد۱۳۴۶
- «سیاوش در تخت‌جمشید اثر فریدون رهنما، کتاب ۶، آذر۱۳۴۶
- «خشت و آینه» اثر ابراهیم گلستان، بهمن۱۳۴۴
- نقدی هم‌زمان بر اشعار فرخ تمیمی، محمدرضا شفیعی کدکنی، سیاوش مطهری و محمود کیانوش، با نام مستعار «فرامرز خیبری»، دورهٔ ۵، شمارهٔ ۷، مهر۱۳۴۴
- مقالهٔ «دربارهٔ آنچه که به نقد درنمی‌آید» در نقدی هم‌زمان بر آثار محمدعلی جمالزاده، جلال آل‌احمد و صادق چوبک، شهریور۱۳۴۴
- نقدی بر آثار احمد شاملو و فروغ فرخزاد، با نام مستعار «فرامرز خیبری»، دوره۵، شماره۳و۵، خرداد و دی۱۳۴۳
- نقدی بر نمایشنامهٔ «ابرزمانه و ابرزلف: نمایشنامه در چهار پرده» اثر محمدعلی اسلامی ندوشن، آذر۱۳۴۳
- «خانه سیاه است» اثر فروغ فرخزاد، شماره۸، دوره۴، مهر۱۳۴۲
منبع‌شناسی
- «دیروز»، مجموعه عکسی به‌کوشش حمید شاهرخ، تهران: رشدیه، ۱۳۹۶
- «نقدی بر سکوت روشن‌فکری سالم»، میثم امیری، خبرگزاری تسنیم، ۱۳مهر۱۳۹۵
- «بررسی تطبیقی آثار جی.دی. سالینجر و شمیم بهار»، افسانه ده‌کامه و عسگر عسگری حسنکلو. دومین همایش ملی ادبیات تطبیقی دانشگاه رازی، ۱۳شهریور۱۳۹۳
- «...آسمان پیدا نیست»، مهدی یزدانیخرم، روزنامهٔ شرق، ۹اسفند۱۳۸۳
- «برتپه‌های سبز مه‌گرفته»، محسن آزرم، روزنامهٔ شرق،۱۹مهر۱۳۸۳
- «دربارهٔ یک استاد، شمیم بهار»، محمد عبدی، نشریه فیلم و سینما، ش۱۲، فروردین۱۳۷۶
بسیاری شمیم بهار را با سالینجر مقایسه می‌کنند.
بررسی تطبیقی شمیم بهار با جی.دی.سالینجر
بهار در راه بهره‌گیری از ایده‌های نقد ادبی جدید حین بررسی داستان‌نویسی ایران کوشید تا در داستان‌های عاشقانه‌اش نشان دهد که درس‌های نویسندگی را از همینگوی، سالینجر و ناباکوف فراگرفته است.[۲۲]خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
عده‌ای از نویسندگان ایرانی نه‌تنها محتوا و موضوع را از داستان‌های آمریکایی گرفتند؛ بلکه از فرم و ساختار آن داستان‌ها نیز بسیار بهره بردند.
پیوندداربودن، وجه مشترک
ویژگی حائز اهمیت داستان‌های سالینجر و شمیم بهار حلقه‌واربودن آن‌هاست. نقطهٔ اشتراک داستان‌های سالینجر شخصیت‌هاست. عنصر و نشانه‌ای در بین چندین داستان تکرار می‌شود تا به مجموعه‌ای از داستان‌های پیوسته می‌رسد. این گونه داستان‌ها وحدت زمانی، مکانی، شخصیتی یا حتی درون‌مایه‌ای دارد. هر داستان مانند قطعه‌ای پازل است که باید جداجدا خوانده شود و درآخر همگی باهم ارتباط دارد. داستان‌های پیوسته داستان‌هایی است که ضمن مستقل‌‌بودن، به یک واحد کلی‌تر و بزرگ‌تر هم مرتبط می‌شود.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
مصداق مشترکات
سالینجر دو مجموعه از این گونه داستان‌های پیوسته دارد. یکی داستان‌هایی که به خانوادهٔ گلس مربوط می‌شود که شامل دو اثر است؛ اولی «فرانی و زویی، نه داستان» که احمد گلشیری با نام «دلتنگی‌های نقاش خیابان چهل‌وهشتم» به‌چاپ رساند و دومی «تیرهای سقف را بالا بزنید نجاران و سیمور و یک مقدمه». دوم داستان‌هایی که به خانواده کالفیلد برمی‌گردد؛ شامل «ناتور دشت» و داستان کوتاه «من خلم» می‌شوند. شخصیت‌ها در این داستان‌ها تکرار می‌شوند، گاهی محیط و محتوا هم یکسان می‌شوند. مثلاً روند شخصیت هولدن در دوره‌های مختلف را در چند داستان امکان ردیابی و مقایسه دارد. گویی او برای خواننده انسانی کاملاً آشناست.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
شمیم بهار نیز از خانوادهٔ «سروش» در داستانهایش نقل می‌کند. گیتی سروش تقریباً در تمام داستان‌ها حضور دارد و شخصیت مشترک دیگر شامل این افراد است: احمد، مهرداد، گیتی سروش، نسرین، منیژه، فرهاد، تقی، منوچهر، محمود، فری و پریزاد. پروین در داستان «۶ حکایت کوتاه از گیتی سروش» و «طرح» و مهرداد نیز در داستان‌های «اردیبهشت۴۶» و «اینجا که هستم» حضور دارند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
اشتراک در محتوا
به‌جز شباهت میان ساختار و فرم داستان‌ها ازلحاظ محتوایی نیز می‌توان میان آن‌ها مشترکاتی پیدا کرد. شمیم بهار مانند سلینجر به خودِ عواطف و احساسات آن‌ها می‌پردازد. سخنانی که میان دختر و پسر ردوبدل می‌شود، ارزش‌های آن‌ها را نشان می‌دهد؛ جوانانی که در حوادث روز‌مره خم می‌شوند. بهار اغلب به جوانان مرفه و دانشجویی می‌پردازد که از زندگی ماشینی و سرمایه‌داریِ درحال ویران‌شدن‌اند. سالینجر هم در اکثر داستانهایش به جوانان طبقهٔ مرفه جامعه می‌پردازد که درگیر عشق‌اند. حانوادهٔ کالفیلد و گلس هر دو مرفه‌اند. ازطرفی حوادث پس از جنگ جهانی دوم آن‌ها را ناامید و پوچ‌گرا کرده است.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
تکراری‌بودن، تقاوتی است!
داستان‌های بهار نمایندهٔ یک دوره و طبقه در تاریخ معاصر ایران است. جوانان ناامید پس از کودتای ۲۸مرداد۱۳۳۲ به انزوا پناه می‌برند و هرچه انجام می‌دهند به ناکامی منجر می‌شود. گویی بداقبالی و شومی، این جوانان را دربرگرفته است. حتی در روابط عاشقانهٔ خود شکست می‌خورند. زندگی ماشینی و مدرنیسم کم‌کم زندگی آن‌ها را احاطه می‌کند و چیزی که برایشان می‌ماند، تنهایی، غم‌زدگی و ناکامی است.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
شخصیت‌هایی که سالینجر به‌صورت حلقه‌وار در داستانهایش آورده است شناسنامه دارند. خواننده با آن‌ها آشنا و حتی دوست می‌شود؛ اما شمیم آن‌طورکه بایدوشاید به شخصیت‌هایش نپرداخته است. موضوع داستان‌های بهار گاهی تکراری می‌شود، درحالی‌که هرگز این اتفاق در داستان‌های سالینجر نمی‌افتد.
فرق دوم: ابهام و افراط در آثار بهار
خواننده حین خواندن و درک داستان‌های بهار دستخوش ابهام می‌شود؛ درحالی‌که داستان‌های سالینجر بسیار واضح‌اند و خواننده برای درک آن‌ها به مشکلی برنمی‌خورد. شمیم بهار در استفاده از نامه‌نگاری و گفت‌وگوی تلفن، گاهی زیاده‌روی می‌کند که این زیاده‌روی و افراط موجب طولانی‌شدن بحث و خستگی خواننده می‌شود؛ اما خواننده حین خواندن این قسمت‌ها در داستان‌های سالینجر نه‌تنها خسته نمی‌شود، بلکه آن قسمت‌ها را یکی از جالب‌ترین قسمت‌های داستان می‌پندارد. بهار هرگز محبوبیت سالینجر را به‌دست نیاورد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
بررسی داستان کوتاه «ابر بارانش گرفته»
در داستان‌های شمیم بهار شخصیت گیتی تکرار می‌شود. هفت داستان بهار تکمیل‌کنندهٔ پازلی است که به گیتی ختم می‌شود. حضور گیتی در تمام داستان‌ها باعث می‌شود خوانند نتواند بدون درنظرگرفتن همهٔ داستان‌ها دربارهٔ کلیت داستان‌های بهار نظر دهد.[۲]
داستان کوتاه «ابر بارانش گرفته» روایت جوانی است به نام منوچهر که برای دوستش نامهای می‌نویسد و در این نامه از زندگی و از عشقش به گیتی می‌گوید. این داستان فقط شرح این نامه است و جز این نامه چیز اضافه‌ای ندارد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
منوچهر روزنامه‌نگاری است غرق‌شده در حوادث روزانهٔ شهر و عادت‌کرده به روزمرگی زندگی‌اش تااینکه با گیتی دوست‌دختر دوستش آشنا می‌شود. این آشنایی زندگی او را تغییر می‌دهد و چهرهٔ جدیدی از زندگی را پیش‌روی او قرار می‌دهد. حال منوچهر این وقایع را برای دوستش در نامه می‌نویسد. او به‌صراحت از عشقش به گیتی نمی‌گوید و خواننده از لا‌به‌لای احساسات منوچهر پی به این علاقه می‌برد. آنچه برای خواننده جذاب می‌شود احساسات زیبا و پاک منوچهر است. گیتی هم به‌عنوان یک شخصیت اصلی زن جذاب، بی‌باک و شاداب است و می‌خواهد خاطرات و هویتش را از میان کوچه‌پس‌کوچه‌ها و خیابان‌های تهران پیدا کند. طی این نامه اتفاق خاصی نمی‌افتد، فقط ما با احساسات جدید منوچهر آشنا می‌شویم.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
گیتی یک روشنفکر کتاب‌خوان است. بسیار به ادبیات علاقه دارد و بیشتر مواقع در زمینهٔ ادبیات با منوچهر صحبت می‌کند. ابتدا منوچهر علاقه‌ای نشان نمی‌دهد؛ ولی پس از مدتی و به‌علت علاقه به گیتی او نیز به‌ادبیات علاقه‌مند می‌شود، به‌ویژه به هملت: «هملت در داستان به‌صورت کلید داستان عمل می‌کند. هملت عاشق مردّد مالیخولیایی که تحت سلطهٔ احساسی بیان‌نشدنی قرار دارد و از خویشتن می‌گذرد و دوامی از وظیفه‌شناسی و ایثار می‌آفریند، روحیهٔ منوچهر را بازتاب می‌دهد. منوچهر مثل او در کشمکش با عواطف خویش است. در هراس و اضطراب دست‌وپا می‌زند و احساس گناه می‌کند.»[۲۳]خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
از مضمون نامه مشخص می‌شود که گیتی درانتها به اروپا باز می‌گردد و منوچهر چیزی از عشقش بروز نمی‌دهد. «او درمقابل دوست قدیمی و د مقابل عشقش تردید دارد.»خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
و به‌نوعی نمی‌داند کدام را انتخاب کند و در آخر «منوچهر می‌ماند و عشق بیان‌نشده‌اش.»خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد در این داستان منوچهر می‌خواهد احساسش را از طریق کلمات به‌صورت غیرمستقیم و نه مستقیم توضیح بدهد. سبک شمیم بهار در این داستان پرحرفی و حدیث نفس نیست و او مانند هر شاعری کلمات را کنارهم می‌چیند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
«طرح» و بررسی‌اش
داستان «طرح»، نخستین داستان کوتاه شمیم بهار است که تابستان۱۳۴۲ در مجلهٔ اندیشه‌وهنر چاپ شد. در «طرح» راوی سری به دختر عمه‌اش، پروین در آمریکا می‌زند. راوی مشغول تحصیل در رشتهٔ پزشکی است. پروین نیز با مردی آمریکایی ازدواج کرده و صاحب دختری شده است.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نامهای نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
راوی که خواننده هرگز پی‌نمی‌برد نامش چیست، پس از اتمام کلاس درس، به دیدن «پروین» می‌رود. در آنجا دختر پروین را برای اولین بار می‌بیند. طی این دیدار، تجلی تفکرات ذهنی راوی همراه با شرح آنچه درحال رخ‌دادن است، این را برای خواننده روشن می‌کند که او عاشق دختری به‌نام «گیتی» است. گیتی هم‌کلاسی راوی است و او سعی دارد خود را به «گیتی» نزدیک کند. راوی پس از اینکه ساعاتی را با «پروین» می‌گذراند، از او و دخترش جدا می‌شود و روز بعد با شخصی به‌نام «پری» ملاقات می‌کند. اینجا خوانند می‌فهمد که شمیم بهار از نام «پری» و مشتقاتش به‌عنوان ابژه‌‌ای بهره می‌گیرد که هیچ‌وقت فعل عشق بر آن تعلق نمی‌گیرد و فقط می‌توان تظاهر به دوست‌داشتن این ابژه کرد. «بدون احساس شادی و بدون احساس غم. بی‌تفاوت. [پری] خودش را هنوز نشناخته. خسته می‌شوم. همه همین را می‌گویند. پریوش و پریچهر و پریرخ و پریزاد.[...] می‌پرسم چش است. عاشقی؟ [می‌گوید] نه نه. ولی بوده.[...] پریوش و پریچهر و پریزاد. همه از عشق حرف بزنیم.[...] خسته‌ام. کسل و تنبل.»
روز بعد، راوی با شخص دیگری به‌نام «کاترین» قرار ناهار دارد. بازهم همان اتفاق سابق رخ می‌دهد. طی قرار راوی فقط به‌تنها عشقش، «گیتی» می‌اندیشد. «حوصلهٔ کاترین را ندارم.» داستان همین‌طور پیش می‌رود. موضوع اصلی مکالمات فسرده و دلگیر راوی با دیگر دوستانش، عشق است و ناتوانی در آن. بیهودگیِ مطلقی در این زمینه که انگار دوایی برای دردش نیست. نه رفتار افرادی مثل «جان» و «مارک» که هر روز دنبال یک دخترند و نه رویکرد شخصی مثل راوی، دوای این درد است. این را خوانند جایی می‌فهمید که راوی درنهایت با گیتی قرار ملاقات می‌گذارد و با او تنها می‌شود؛ اما گویی تجلی آن عشقی که به گیتی دارد، سوژه‌ای است که حتی در این فضا که هر چیز سهل به‌نظر می‌رسد، فراچنگ آمدنش بسیار ناممکن می‌نماید. «به ضربان قلبم گوش می‌دهد و به من لبخند می‌زند. احساس آرامش بی‌حد و بی‌حوصلگی.[...] حوصله‌ام سرآمده. سرش روی شانه‌ام است. پاهایم را دراز می‌کنم. هیجان آرام گرفته.[...] نگاهش می‌کنم و لبخند می‌زنم. زشت شده.» اما راوی در دور باطل ندانم‌کاری، روزی که باز احساسات بر او غالب می‌شود، به گیتی زنگ می‌زند. «الو. گیتی. دلم برایت تنگ شده. میایی؟»[۲۴]
پانویس
- ↑ شاهرخ، حمید. دیروز.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ «کتاب‌های شمیم بهار».
- ↑ «شمیم بهار، مرد همیشه پنهان دنیای هنر».
- ↑ «بهار پس از نیم‌قرن». روزنامهٔ ایران، ش. ۶۸۸۷ (۸مهر۱۳۹۷): ۸.
- ↑ «اسطوره‌ای به‌نام شمیم بهار».
- ↑ «با اجازهٔ شمیم بهار». روزنامه شرق، ۱۴شهریور۱۳۹۷.
- ↑ «پیوستن پیگیر و گسستن پیگیر». روزنامه شرق، ۲۹اسفند۱۳۹۵.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ «نگاهی به عکسی از شمیم بهار، آیدین آغداشلو و دکتر ناصر وثوقی».
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ «یادداشت‌های شخصی (از شمیم بهار تا سموم زمستان، مصائب بیژن الهی در آن سوی هستی)».
- ↑ «و اما شمیم بهار».
- ↑ «صندلی بگذاریم و بنشینیم و تاریخ پرافتخار نقدمان را نظاره کنیم!».
- ↑ «شمیم بهار افسوس می‌شود... .».
- ↑ «دربارهٔ یک تجربه‌ٔ سینمایی». اندیشه‌وهنر چهارم (بهمن۱۳۴۴).
- ↑ «توضیحی دربارهٔ «سیاوش در تحت جمشید»». اندیشه‌وهنر، آذر۱۳۴۶.
- ↑ «پژواک‌ها خانه سیاه است». اندیشه‌وهنر چهارم، ش. ۸ (مهر۱۳۴۲).
- ↑ «کجای کار ایستاده‌ایم». روزنامه شرق، ۱۵اردیبهشت۱۳۹۳.
- ↑ «شکم سیر، خیال راحت و نفرت از «فیلم فارسی»». روزنامه شرق، ۴اردیبهشت۱۳۹۲.
- ↑ «شعر «اتاق‌ها»». هفته‌نامه تماشا، ش. ۲۰۴.
- ↑ «ابر زمانه و ابر زلف». مجلهٔ اندیشه‌وهنر، آذر۱۳۴۳.
- ↑ «دربارهٔ آنچه به نقد درنمی‌آید.». اندیشه‌وهنر، شهریور۱۳۴۴.
- ↑ «آه‍س‍ت‍گ‍ی... نویسندگان ف‍رام‍وش شده، شمیم بهار». روزنامهٔ شرق، ۱۵اسفند۱۳۸۳.
- ↑ صد سال داستان‌نویسی در ایران. ص. ۷۱۴.
- ↑ صد سال داستان‌نویسی در ایران. ص. ۷۱۸.
- ↑ بهار. «طرح». اندیشه‌وهنر.
منابع
- همایون، حسن. «بهار پس از نیم‌قرن». روزنامهٔ ایران، ش. ۶۸۸۷ (۸مهر۱۳۹۷): ۸.
- شاهرخ، حمید (۱۳۹۷). دیروز. تهران: رشدیه. شابک ۹۷۸۶۰۰۹۶۶۰۴۴۵.
- بهار، شمیم. «پژواک‌ها خانه سیاه است». اندیشه‌وهنر چهارم، ش. ۸ (مهر۱۳۴۲).
- بهار، شمیم. «دربارهٔ یک تجربه‌ٔ سینمایی». اندیشه‌وهنر چهارم (بهمن۱۳۴۴).
- بهار، شمیم. «توضیحی دربارهٔ «سیاوش در تخت جمشید»». اندیشه‌وهنر، آذر۱۳۴۶.
- بهار، شمیم. «ابر زمانه و ابر زلف». اندیشه‌وهنر، آذر۱۳۴۳.
- بهار، شمیم. «دربارهٔ آنچه به نقد درنمی‌آید». اندیشه‌وهنر، شهریور۱۳۴۴.
- خیبری، فرامرز. «دربارهٔ تمیمی، کدکنی، مطهری و کیانوش». اندیشه‌وهنر پنجم (مهر۱۳۴۴).
- بیات، محمد. «شکم سیر، خیال راحت و نفرت از «فیلم‌فارسی»». روزنامه شرق، ۴اردیبهشت۱۳۹۲.
- غلامی، احمد و شیما بهره‌مند. «با اجازهٔ شمیم بهار». روزنامه شرق، ش. ۳۲۳۶ (۱۴شهریور۱۳۹۷).
- بهره‌مند، شیما. «پیوستن پیگیر و گسستن پیگیر». روزنامه شرق، ش. ۱۳۹۶ (۲۹اسفند۱۳۹۵).
- میرعابدینی، حسن (۱۳۸۰). صد سال داستان‌نویسی در ایران. تهران: چشمه. شابک ۹۷۸۹۶۴۶۱۹۴۴۹۶.
- «کجای کار ایستاده‌ایم». روزنامه شرق، ش. ۲۰۰۸ (۱۵اردیبهشت۱۳۹۳).
- بهار، شمیم. «طرح». اندیشه‌وهنر، تابستان۱۳۴۲.
- «شعر اتاق‌ها». هفته‌نامه تماشا، ش. ۲۰۴ (۲۶اسفند۱۳۵۳).
- یزدانیخرم، مهدی. «آه‍س‍ت‍گ‍ی... نویسندگان ف‍رام‍وش‌‌ش‍ده، شمیم بهار». روزنامهٔ شرق، ۱۵اسفند۱۳۸۳.
پیوند به بیرون
- «کتاب‌های شمیم بهار». وبگاه کاراکتاب، ۱دی۱۳۹۴. بازبینی‌شده در ۷تیر۱۳۹۸.
- «شمیم بهار، مرد همیشه پنهان دنیای هنر». وبگاه هفت، ۲۷آذر۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۷تیر۱۳۹۸.
- «اسطوره‌ای به نام شمیم بهار». صفحه فیسبوک پرویز جاهد، ۱۸آبان۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۷تیر۱۳۹۸.
- «نگاهی به عکسی از شمیم بهار، آیدین آغداشلو و دکتر ناصر وثوقی». وبلاگ روایت روانبد، ۶خرداد۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۷تیر۱۳۹۸.
- «یادداشت‌های شخصی (از شمیم بهار تا سموم زمستان، مصائب بیژن الهی در آن سوی هستی)». وبگاه رسانه، مهر۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۷تیر۱۳۹۸.
- «و اما شمیم بهار». وبگاه خروس جنگی، ۲۲اسفند۱۳۹۴. بازبینی‌شده در ۸تیر۱۳۹۸.
- «صندلی بگذاریم و بنشینیم و تاریخ پرافتخار نقدمان را نظاره کنیم!». وبگاه دفترهای سپید بی‌گناهی، ۴اسفند۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۸تیر۱۳۹۸.
- «شمیم بهار افسوس می‌شود...». وبلاگ شمال از شمال‌غربی، ۵مهر۱۳۸۱. بازبینی‌شده در ۸تیر۱۳۹۸.
- «بررسی تطبیقی آثار جی.دی. سالینجر و شمیم بهار». وبگاه پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، ۱۳شهریور۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۹تیر۱۳۹۸.