هشت رود: تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب نقد ادبی «هشت‌رود» اثر محمدکاظم کاظمی و به ویراستاری مرتضی کاردر است. این اثر با موضوع ارزیابی و نقد آثار هشت شاعر انقلاب اسلامی توسط انتشارات شهرستان ادب در سال 1401 به چاپ رسید. این کتاب در هفدهمین جشنواره بین المللی شعر فجر شایسته تقدیر شد.

کتاب «هشت‌رود» نوشته محمدکاظم کاظمی، به پیشنهاد موسسه شهرستان ادب و برای ارزیابی و نقد آثار جمعی از شاعران نسل اول و دوم جریان شعر انقلاب اسلامی نگارش شده است. هدف نویسنده از نگارش این کتاب شناخت و ارزیابی کارنامه شعری شماری از شاعران است. در این کتاب نکاتی در حوزه زیبایی‌شناسی و معانی شعر، که می‌تواند جنبه آموزشی داشته باشد، نیز آمده است. این اثر را از نظر محتوا و ساختار باید در ادامه کتاب «ده شاعر انقلاب من» دانست. در آن کتاب آثار حمید سبزواری، مهرداد اوستا، طاهره صفارزاده، علی موسوی گرمارودی، نصرالله مردانی، علی معلم، سید حسن حسینی، قیصر امین‌پور، احمد عزیزی و سلمان هراتی بررسی شد. موسسه شهرستان ادب طرحی برای ادامه آن مسیر و بازخوانی کارنامه جمعی دیگر از شاعران جریان شعر انقلاب را پیشنهاد کرد. کتاب حاضر، حاصل آن طرح است.  

یکی از آثار احمدکاظم کاظمی، کتاب «هشت‌رود» است، این اثر شامل نقد آثار هشت شاعر از نسل دوم انقلاب اسلامی است؛ کتابی که کنار «ده شاعر انقلاب» به‌نوعی پازل نقد شعر امروز را کامل‌تر می‌کند. در این اثر، نقد آثار [[محمدرضا عبدالملکیان]]، قدر طهماسبی، [[یوسفعلی میرشکاک]]، سهیل محمودی، [[ساعد باقری]]، [[زکریا اخلاقی]]، علیرضا قزوه و مرتضی امیری اسفندقه به چشم می‌خورد که می‌تواند برای علاقه‌مندان آثار هر یک از این شاعران و تحلیل شعر انقلاب اسلامی، بسیار راهگشا باشد.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/102356/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D9%84%D9%85-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF «کتاب «هشت رود» به قلم محمدکاظم کاظمی منتشر شد»]. شهرآرا نیوز. ۲۴ اسفند ۱۴۰۰</ref>

هرچند این کتاب از نظر سیر زمانی در ادامه کتاب ده شاعر انقلاب است، بعضی از شاعرانش از بعضی از شاعران آن کتاب سابقه دیرین‌تری داشته‌اند و شاید جایشان در ده شاعر انقلاب بود. در هر حال این شاعران بیشترین اشعار را در دهه شصت و در مواردی دهه هفتاد داشته‌اند، هرچند گاهی دامنه شهرت و تأثیرشان به دهه‌های بعد از آن هم کشیده می‌شود. ترتیب قرارگرفتن نقدهای شاعران در این کتاب، بر‌اساس تاریخ تولد آنان است. نگارش این نقدها در سال ۱۳۹۳ شروع شد و در بهار ۱۳۹۸ به پایان رسید. نویسنده در این نقدها به کتاب‌های چاپ‌شده شاعران تا حوالی ۱۳۹۳ متکی بوده‌ و تلاش کرده است همه کتاب‌های هر شاعر را در نظر بگیرد.<ref name=":0">[https://taaghche.com/book/132688/%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%AF «کتاب هشت رود»]. طاقچه. بی‌تا. دریافت شده ۱۹ دی ۱۴۰۳</ref>

معیار انتخاب هشت شاعر انقلاب اسلامی در کتاب هشت‌رود چند عامل ذیل است:

* نام‌آوری شاعران به‌گونه‌ای که ممکن است هر یک از این افراد در بعضی از این وجوه برجسته‌تر باشند.

فصل‌های کتاب در نقد و بررسی هشت شاعر است که عبارت‌اند از:

'''محمدرضا عبدالملکیان'''  

*   تمهید؛

'''یوسفعلی میرشکاک'''

* تمهید؛

* ساحت‌های گوناگون؛

* قلندر خلیج؛

* چهارپاره‌ها کانون اعتدال؛

* شاخصه‌های گوناگون غزل؛

* مخمس‌ها؛

* پرکارتر از بسیاری از رباعی سرایان؛

* میرشکاک و عناصر شعر؛

* در نگرش محتوایی,

* فرجام.

* تمهید

* دهه شصت و نجوای جنون

* دیر و درست

'''زکریا اخلاقی'''

* تمهید

* دو نیمه از تبسم های شرقی

* زبان و جهان شاعر

* توسل به انتزاعیات

* موسيقى کناری

* عامل معنوی

* روح مذهب در شعرها

* ساختار تقليدناپذیر

[[محمدکاظم کاظمی]] (زاده ۱۳۴۶، هرات) شاعر و نویسنده افغان است. محمدکاظم کاظمی در سال ۱۳۵۴ به کابل کوچ کرد و تا سال آخر دبیرستان در کابل درس خواند. در سال ۱۳۶۳ به ایران آمد و پس از اتمام دوره دبیرستان، کارشناسی خود را رشته مهندسی عمران از دانشگاه فردوسی مشهد گرفت. از سال ۱۳۶۵ به فعالیت‌های ادبی آغاز کرد، در سال ۱۳۶۷ به عضویت گروه شعر حوزه هنری مشهد درآمد و در سال ۱۳۶۹ به انجمن شاعران انقلاب اسلامی افغانستان پیوست؛ و آن را در دهه هفتاد ادامه داد. انتشار مثنوی «بازگشت» او در فروردین ۱۳۷۰ مایه شهرت او شد. کاظمی عضو گروه علمی برون‌مرزی فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. وی در سال ۱۳۹۵ به عنوان دبیر علمی یازدهمین جشنواره شعر فجر انتخاب شد. او برگزیده اولین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر در بخش فارسی‌زبانان بود.  

او علاوه بر سرایش شعر، در زمینه‌های آموزش شعر، برگزاری محافل انجمن­های ادبی مهاجرین افغان در ایران، انتشار نقدها و مقالاتی در مطبوعات، تألیف و ویرایش کتاب­هایی در زمینه زبان و ادبیات فارسی فعالیت کرده‌است. همکاری با هنر و ادبیات روزنامه قدس و مسئولیت صفحه ادب این روزنامه و عضویت در هیئت تحریر فصلنامه‌های «در دری» و «خط سوم» و عضویت در مؤسسه فرهنگی در دری از دیگر فعالیت‌های او بوده‌است.

وی هم‌چنین سابقه مسئولیت دفتر هنر و ادبیات افغانستان (۱۳۶۹ تا ۱۳۷۵)، عضویت در هیئت تحریریه نشریه‌های هری و نینوا، مسئولیت جلسه نقد و پژوهش شعر حوزه هنری خراسان رضوی و مسئولیت جلسه شعر آفتابگردان‌ها در مشهد را در کارنامه دارد. شعر «مسافر» او در کتاب ادبیات فارسی سال دوم دبیرستان در ایران به چاپ رسیده است.<ref>[https://www.iranketab.ir/book/74299-hasht-rood «کتاب هشت رود»]. ایران کتاب. بی‌تا. دریافت شده ۱۹ دی ۱۴۰۳</ref>

<blockquote>مدعی نیسـتم که آنچه در این کتاب خواهید خواند، «نقد» به معنی دقیق علمی آن و مبتنی بر مکاتب نقد ادبی است. من این‌ها را گزارش‌هایی توام با نقد و تحلیل و داوری از کارنامه شعری این شاعران می‌دانم. برای من جنبه آموزشی این گزارش‌ها و به‌کارگیری این تجربه‌ها برای شاعران جوان در نظر بوده اسـت، تا در سلوک شـاعرانه خويش بتوانند از آن‌ها استفاده کنند و بعضی از راه‌های پیموده را دوباره از آغاز نپیمايند. يک پرسـش محتمل برای مخاطبان این کتـاب، معیار انتخاب این هشت شاعر است. معیار آن از نظر من، چند عامل توام بوده است، يعنی قوت شـعری، تاثیرگذاری، جريان‌سازی و نام‌آوری شاعران، به گونه‌ای که ممکن اسـت هر يک از اينان در بعضی از این وجوه برجسته‌تر باشند. در این انتخاب البته از همفکری دوسـتان هم بهره گرفته‌ام. من در سیر شـعر و زندگی خویش، خود را وام‌دار شعر و دانش ادبی شـاعرانی می‌دانم که در این کتاب به کارنامه‌شان پرداخته‌ام. از این روی نوشـتن این کتاب برای من نوعی ادای دین نیز می‌تواند بود.<ref>[https://adabbook.com/%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%AF «هشت رود»]. ادب بوک. بی‌تا. دریافت شده ۱۹ دی ۱۴۰۳</ref></blockquote>

=== نقطه قوت کتاب ===

<blockquote>تمام نوشته‌ها با تمهید شروع می‌شود. این تمهید می‌گوید فردی که درباره‌اش صحبت می‌کنیم در کجای ادبیات قرار دارد. او با فصل‌فصل کردن و نام‌گذاری نوشته‌ها از لحاظ ساختمان نثر، حریر رشته‌ها را به هم متصل می‌کند. این یکی از نقاط قوت این کتاب است.<ref name=":1">[https://ketab.ir/News/29379?title=%C2%AB%D9%87%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%AF%C2%BB-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C-%DA%A9%D9%85%DA%A9-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF «هشت‌رود به شناخت رویکرد فراادبی و ادبی کمک می‌کند»]. خانه کتاب و ادبیات ایران. ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲</ref></blockquote>

=== رویکرد فراادبی و ادبی کتاب ===

<blockquote>برای کسی که به‌طور جدی پیگیر مسائل ادبیات انقلاب اسلامی است، مطالعه این کتاب می‌تواند به شناخت رویکرد فراادبی و ادبی او کمک کند. منظور از رویکرد فراادبی این است که از منظر دیگری به‌جز هنر و ادبیات به کتاب نگاه کرد. به عنوان مثال، از نگاه سیاسی، هشت نفری که در کتاب هستند، کنار هم قرار نمی‌گیرند؛ اما از نگاه ادبی همه آن‌ها شعر می‌گویند و در پیوستار اثرشان انقلاب، اسلام و مسائل اجتماعی انقلاب اسلامی دیده می‌‌شود. با این حال، رویکردشان متفاوت است.<ref name=":1" /></blockquote>

== نقد و بررسی اثر ==

 کاظمی با تفکیک نسل اول و دوم شعر انقلاب،کتاب «هشت‌رود» خود را به تبیین و بررسی آثار هشت شاعر نسل دوم شعر انقلاب اختصاص داده و آن را در ادامه کتاب «ده شاعر انقلاب »که به شعرای نسل اول پرداخته است، می‌داند. کاظمی در درباره رویکرد شعری جریان نسل دوم توضیحاتی داد. او در پاسخ به این پرسش که ایدئولوژی و مباحث اعتقادی در شعر دسته نخست از شاعران انقلاب پررنگ است، در نسل دوم شاعران انقلاب چه مسائلی بیشتر مد نظر قرار گرفته است، می‌گوید: «این شاعران هم همان رویکرد را دارند». البته وقتی می‌گوییم نسل دوم، منظور نسل خیلی متمایز با نسل اول نیست. کاظمی در این متن به دو بحث شعر انقلاب در آستانه تبدیل شدن به سبک ادبی و تأثیر شعر انقلاب بر کشورهای فارسی‌زبان، تاکید خاص دارد.<ref>[https://shoaresal.ir/fa/news/386362/%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%A8%D8%AF%DB%8C%D9%84-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C «اثرگذاری شعر معاصر ایران بر ادبیات کشورهای فارسی‌زبان و تبدیل شعر انقلاب به سبک ادبی»]. شعار سال. ۱۷ بهمن ۱۴۰۱</ref>

از آن روی که کاظمی در نقد هر شاعر، شواهد شعری از کتاب‌های خود او انتخاب شده است، در ارجاعات نام شاعر ذکر نشده است و تنها نام کتاب و شماره صفحه آورده شده‌اند، مگر آنگاه که به‌ ضرورت بحث، شاهدی از شاعری دیگر نقل شده است. وی در نقد بعضی شاعران برحسب قالب شعری پیش رفته‌ و در کار بعضی دیگر بر‌اساس سیر زمانی. در بعضی، تأملات محتوایی بیشتر است و در بعضی، ارزیابی‌های صوری. این به سبک کار و کارنامه هر شاعر بستگی داشته است و این که به کدام شیوه می‌توان دریافت بهتری از صورت و سیرت آثار او داشت. این کتاب را به علاقه‌مندان به شناخت شاعران انقلابی و اشعارشان پیشنهاد می‌کنیم.<ref name=":0" />

با خواندن این کتاب تقریبا حیات ادبی یک شاعر را در طول زمان می‌بینیم و از این جهت قابل اهمیت است؛ چرا که بسیاری از شاعران حتی کتاب‌های خود را نمی‌توانند به ترتیب زمان مرتب کنند؛ چون کتاب‌ها به صورت متعدد گزیده و بسیاری از شعرها بدون تاریخ منتشر شده‌اند. بر این اساس مسیر زمانی شاعرانگی این شاعرها را خود شاعرها هم شاید نتوانند به این خوبی توصیف کنند و شرح دهند. ما در این کتاب به سیر ۴۰ ساله‌ای از شعر امروز نیز می‌رسیم و مقایسه میان شاعران و در کنار هم قرار گرفتن مسیرهای زمانی یک نقشه از جغرافیای شعر امروز در حوزه‌های مختلف مضمونی، زمانی و تصویری وام می‌دهد.<ref name=":2">[https://shahraranews.ir/fa/news/106587/%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%AF-%D9%82%D9%84%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88-%D8%B1%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «در مراسم رونمایی از کتاب «هشت رود» بیان شد: قلم کاظمی عالمانه و رندانه است»]. شهرآرا نیوز. ۸ ارديبهشت ۱۴۰۱</ref>

* اثر شایسته تقدیر در هفدهمین جشنواره بین المللی شعر فجر در سال ۱۴۰۱.<ref>[https://af.sahartv.ir/tv/programs-i12166 «تقدیر از کتاب هشت رود استاد کاظمی در جشنواره فجر»]. سحر. ۱۶بهمن ۱۴۰۱</ref>

=== محمدمهدی سیار؛ کارشناسان حوزه ادبیات و شعر ===

سطر به سطر این کتاب، هم برای کسانی که تازه شعر را آغاز کرده‌اند و هم کسانی که در جریان شعر معاصر هستند، مطالبی برای آموختن دارد که در جای دیگری پیدا نمی‌شود. کاظمی شعر امروز را به صورت دقیق و گام به گام شناخته و اگر هم از یک جریان ادبی یا شعر یک شاعر عقب بماند، به راحتی می‌تواند خود را به آن برساند. به عنوان مثال به یاد دارم که قضاوت محمدکاظم کاظمی پیش و پس از نگارش کتاب هشت‌رود از علیرضا قزوه تفاوت‌های ظریفی پیدا کرد؛ چراکه ایشان بخشی از اشعار دهه هشتاد علیرضا قزوه را پیش از نگارش کتاب ندیده بودند.

<ref name=":2" />

قوت و کیفیت نقد کاظمی، به گونه‌ای اثبات‌کننده جریان شعر انقلاب نیز هست. وقتی یک جریان ادبی چنین منتقدی را دارد نشان می‌دهد که آن جریان چه جریان ریشه‌دار و ماندگاری است و امتداد طبیعی و درست میراث شعر فارسی محسوب می‌شود. شاعرانی که در کتاب هشت‌رود نقد شده‌اند از دوستان قدیمی و صمیمی محمدکاظم کاظمی هستند، اما این دوستی موجب حجاب برای دیدن نقاط ضعف آثار آن‌ها نشده و حجاب برای دیدن نقاط قوت آثار آن‌ها نیز نشده و کاظمی بی‌تعارف به نقد پرداخته است.

شیوه نقد استاد کاظمی همواره با یک تضاد پیش می‌رود. یعنی نقطه قوت شاعر در متن کشف و توصیف می‌شود، اما استاد کاظمی به راحتی نشان می‌دهد که چگونه آن نقطه قوت به نقطه ضعف شاعر تبدیل می‌شود. این حرکت همزمان با تضاد تنوع خاصی به نقدهای این کتاب بخشیده و به ما به عنوان شاعر نشان می‌دهد که چگونه تاکید بیش از حد یا ضربه انحرافی بر یک نقطه قوت و کشف هنرمندانه، می‌تواند همان را به نقطه ضعف آثار ما تبدیل کند.

<ref name=":2" />  

و هواپیماهایش را در دو سو می‌چیند

او همیشه در یک سو می‌نشیند

کتاب «هشت‌ رود» اثر محمدکاظم کاظمی و به ویراستاری مرتضی کاردر، با موضوع ارزیابی و نقد آثار هشت شاعر انقلاب اسلامی توسط انتشارات شهرستان ادب به تعداد صفحات 312 در سال 1401 در قطع رقعی و جلد شومیز به چاپ رسید.  

* [https://shahraranews.ir/fa/news/148683/%D8%AA%D9%82%D8%AF%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%AC%D8%B1-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85 تقدیر از کتاب «هشت‌رود» محمدکاظم کاظمی در جشنواره شعر فجر]. شبکه خبر. ۱۴ بهمن ۱۴۰۱