درباره مانایی و میرایی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز ←پانوشت |
||
| (۲۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
|عنوان = درباره مانایی و میرایی | |عنوان = درباره مانایی و میرایی | ||
|تصویر = | |تصویر =Manaii-miraei-jeld.jpg | ||
|اندازه تصویر = | |اندازه تصویر = 200px | ||
|نویسنده = احمد شاکری | |نویسنده = احمد شاکری | ||
|زبان = فارسی | |زبان = فارسی | ||
|موضوع = نقد ادبی | |||
|موضوع = نقد | |ناشر = پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی | ||
|ناشر = | |||
|محل انتشارات = تهران | |محل انتشارات = تهران | ||
| | |تاریخ_نشر=۱۳۹۷|قطع=رقعی|نوع_جلد=شومیز|تعداد_صفحات=۷۱۸|شابک=۹۷۸۶۰۰۱۰۸۴۰۵۸|نوبت چاپ=چاپ دوم ۱۳۹۷}} | ||
| | «درباره مانایی و میرایی: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» به قلم [[احمد شاکری]] با موضوع نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برای اولین بار در سال ۱۳۹۷ توسط انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به چاپ رسیده است. این کتاب در دوازدهمین دوره [[جایزه ادبی جلال آل‌احمد]] در بخش نقد ادبی و در سیوهفتمین دوره [[جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران|جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی]] مورد تقدیر قرار گرفت.{{وسط|* * * * *}}احمد شاکری در مقدمه نقد ادبی «درباره مانایی و میرایی: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» درباره پیشینه نقد ادبیات داستانی دفاع مقدس و همچنین رویکرد پژوهشی این اثر توضیحاتی داده است و سپس با معرفی شش رویکرد نو، هفت اثر را در این زمینه به نقد نشسته است. شاکری در مقدمه خود بر این کتاب نیز درباره پیشینه نقد ادبیات داستانی دفاع مقدس و همچنین رویکرد پژوهشی خود در این کتاب نوشته است. این کتاب در هفت فصل منتشر شده است. | ||
| | |||
| | == خلاصه اثر == | ||
| | «درباره مانایی و میرایی: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» مجموعه نقد هفت اثر در سه ساحت مختلف است. | ||
}} | |||
ساحت نخست؛ ادبیات داستانی دفاع مقدس، ساحت دوم؛ ادبیات تاریخی است و ساحت سوم؛ کتب آموزش داستان نویسی است. این کتاب در طول بیش از شش سال تألیف شده و برخی از نقدهای این مجموعه پیش از انتشار در قالب مجموعه نقد در ماهنامه «اقلیم نقد» به چاپ رسیده است. کتاب اثر مستقلی است که کرانه‌های پژوهشی موضوعی را برای نخستین‌بار معرفی کرده یا برای اولین‌بار در حوزه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی بکار برده است. | |||
شاکری در کتاب | برای درک بهتر این پژوهش باید به بازه زمانی تحقق آن و حوزه تخصصی که بر آن اشراف دارد توجه کرد. این مجموعه تنها نقد نیست و بلکه ترکیبی از مقاله و نقد است. عموماً تمامی نقدهای موجود در این کتاب با بخشی آغاز می‌شود که در آن بخش مبانی فکری و به تعبیری مبادی تصوری بحث توضیح داده می‌شود. برای مثال در بخشی که مربوط به رمان «[[ارمیا]]» است، نزدیک به صد صفحه از آغاز این نقد اختصاص به تعریف و تفسیر و بیان مولفه‌های ایده اولیه دارد. بنابراین به نظر می‌رسد که این ترکیب تلاش کرده تا هم مبانی فکری را معرفی کند و هم تطبیق بر مصادیق کند. | ||
نکته دیگر نوآوری در رویکردهای نقد است. برای نمونه پرداختن به مسائلی چون فلسفه ایده اولیه، فلسفه داستان داستان، دشمن‌شناسی که بسیاری از آن‌ها موضوعات و رویکردهایی نو در عرصه نقد ادبی می‌باشند. برای مثال در حوزه ایده اولیه داشته‌های اندکی وجود دارد و در بحث دشمن‌شناسی پیشینه پژوهشی نمی‌توان یافت. در حالیکه در این کتاب بحث دشمن‌شناسی در داستان، در صد صفحه مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین کتاب، از شکل و ساختار سنتی نقد فاصله گرفته و به صورت رویکردمحور و مسئله‌مند تالیف شده است. این رهیافت همچنین می‌تواند زمینه گره زدن نقد ادبی به ساحت‌های علوم انسانی را فراهم کند و مسیرهای نویی را پیش پای نقد ادبی قرار دهد.<ref name=":1">[https://iict.ac.ir/1398/11/manaeiksh/ «حوزه‌های علمیه می‌توانند در ساحت نقد ادبی جریان‌ساز و تئوری‌پرداز باشند»]. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۱۵ بهمن ۱۴۰۳</ref> | |||
هفت موضوع و هفت کتابی که در این اثر بررسی شده‌اند عبارتند از: | |||
این | * جایگاه و کارکرد ایده اولیه در روایت داستان، با نگاهی بر کتاب داستان «[[ارمیا]]» نوشته [[رضا امیرخانی]]؛ | ||
* مسئله پژوهی آموزش داستان و آموزش گونه‌محور داستان معاصر، با نگاهی به کتاب «داستان، گام‌به‌گام» نوشته [[حسین فتاحی]]؛ | |||
* هستی و کرانه‌های ادبیات داستانی زنانه دفاع مقدس، با بررسی و تحلیل کتاب داستان «هفت‌بند» نوشته [[راضیه تجار]]؛ | |||
* شخصیت قدسی و واقع‌گرایی تاریخی، بررسی رمان «سه کاهن» اثر [[مجید قیصری]]؛ | |||
* دشمن‌شناسی در ادبیات داستانی دفاع مقدس، با نگاهی به «[[فال خون]]» نوشته [[داوود غفارزادگان]]؛ | |||
* روایت امر غیبی در داستان، با نگاهی به «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نوشته مرتضی کربلایی‌لو؛ | |||
* از حاشیه به متن، نقد و بررسی کتاب «[[نامیرا]]» نوشته [[صادق کرمیار]] | |||
[[پرونده:Manaii-miraei-event1.jpg|جایگزین=رونمایی از کتاب «درباره مانایی و میرایی»|بندانگشتی|رونمایی از کتاب «درباره مانایی و میرایی»]] | |||
شاکری در انتخاب این آثار که آن‌ها را جزو آثار شاخص حوزه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس می‌داند، رویکرد انتقادی را مدنظر داشته است. وی با توجه به رویکردهای انتخاب شده از سه گونه اثر استفاده کرده است: | |||
داستان بلند، | |||
داستان کوتاه | |||
و کتاب نظری. | |||
«[[ارمیا]]»، «[[فال خون]]» ، «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» و «سه کاهن» چهار اثر داستانی بلند دفاع مقدس هستند که گونه نخست را تشکیل می‌دهند. | |||
در بخش سوم کتاب هم «داستان گام به گام» نوشته حسین فتاحی با موضوع آموزش عناصر داستان به عنوان یکی از منابع نظری تألیفی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. | در بخش دوم، داستان کوتاه «هفت‌بند» از مجموعه داستان «هفت‌بند» نوشته [[راضیه تجار]] انتخاب شده است؛ در بخش سوم کتاب هم «داستان گام به گام» نوشته [[حسین فتاحی]] با موضوع آموزش عناصر داستان به عنوان یکی از منابع نظری تألیفی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. | ||
شاکری درباره انتخاب داستان‌های این مجموعه | شاکری درباره انتخاب داستان‌های این مجموعه «[[ارمیا]]» را پایبندترین داستان [[رضا امیرخانی]] به قصه‌گویی می‌داند. به نوشته وی، «[[فال خون]]» برگزیده جشنواره ربع قرن ادبیات دفاع مقدس است و داستان بلند «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نیز تجربه‌ای متفاوت در ادبیات داستانی دفاع مقدس به وجود آورد؛ به اعتقاد نویسنده انتخاب «سه کاهن» در این مجموعه این امکان را برای خواننده فراهم می‌آورد تا افق دید خود را درباره نگاه [[مجید قیصری|قیصری]] به مقوله جنگ کامل کند، زیرا رویکرد نویسنده در کتاب، تکمیل‌کننده ژرف‌ساخت نظری در آثار داستانی‌اش در موضوع جنگ است. | ||
به | در بخش ادبیات زنانه نیز داستان «هفت‌بند» از [[راضیه تجار]] را به عنوان باتجربه‌ترین نویسنده زن پس از انقلاب اسلامی انتخاب کرده است؛ از نظر شاکری کتاب «داستان، گام به گام» تنها کتابی است که رویکردی گونه‌محور به ادبیات داستانی دفاع مقدس در بخش کتب آموزشی دارد. | ||
در | شش رویکرد مورد استفاده در کتاب عبارتند از: | ||
* رویکرد نقد ساختاری داستان بر پایه «فلسفه ایده اولیه»؛ | |||
* رویکرد نقد محتوای منابع آموزشی بر پایه الگوی آموزش گونه‌محور؛ | |||
* رویکرد نقد ادبیات زنانه بر پایه الگوی علل اربعه در فلسفه اسلامی؛ | |||
* رویکرد نقد روایت تاریخی با محوریت شخصیت قدسی؛ | |||
* رویکرد نقد ادبیات دفاع مقدس بر پایه تئوری دشمن‌شناسی (شناخت‌شناسی، روایت‌شناسی و جریان‌شناسی)؛ | |||
* رویکرد نقد ادبیات بر پایه تئوری روایت از امر غیبی (مؤلفه‌ها، ظرفیت‌ها و محدودیت‌ها).<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/886699/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C «کتاب درباره مانایی و میرایی»]. خبرگزاری رسمی حوزه. ۲۸ بهمن ۱۳۹۸</ref> | |||
==درباره نویسنده== | ==درباره نویسنده== | ||
احمد شاکری | [[پرونده:Manaii-miraei-nevisande.jpeg|بندانگشتی|احمد شاکری؛ نویسنده کتاب درباره مانایی و میرایی]] | ||
[[احمد شاکری]] متولد سال ۱۳۵۳ در شهر تهران است. او اشتغال به تحصیل در سطح چهار حوزه علمیه قم دارد و در سال ۱۳۹۱ از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نظر به سوابق ادبی و پژوهشی، موفق به دریافت رتبه درجه یک هنری شده است. [[احمد شاکری|شاکری]] عضو هیئت علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و عضو انجمن قلم ایران است.<ref name=":0">[https://iict.ac.ir/1398/02/a-shakeri/ «احمد شاکری»]. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸. دریافت شده در ۶ دی ۱۴۰۳</ref> | |||
از او دوازده کتاب منتشر شده دارد که چهار کتاب آن در حوزه نقد داستان، دو کتاب در حوزه رمان بزرگسال، چهار کتاب مجموعه داستان کوتاه و دو کتاب در حوزه مباحث نظری ادبیات داستانی دفاع مقدس است. | |||
'''آثار''' | |||
* مانند سرزمین پدری (مجموعه داستان)؛ | |||
* عریان در برابر باد (رمان)؛ | |||
* انجمن مخفی (رمان)؛ | |||
* نفس (مجموعه داستان)؛ | |||
* بازتاب (مجموعه نقد)؛ | |||
* باران نیمروز (مجموعه داستان)؛ | |||
* مردارخوار (مجموعه داستان)؛ | |||
* بی‌اسمی (داستان بلند)؛ | |||
* آنک جنگ اینک داستان (گزارش نشستهای ادبیات داستانی دفاع مقدس)؛ | |||
* جستاری در اصطلاح شناسی و مبانی ادبیات داستانی دفاع مقدس (پژوهش)؛ | |||
* فلسفه داستان داستان (پژوهش)؛ | |||
* فلسفه ایده اولیه (پژوهش)؛ | |||
* جمال و جلال رمان (نقد داستان).<ref name=":0" /> | |||
[[احمد شاکری|شاکری]] قریب به دو دهه از عمر پژوهشی خود را در عرصه‌های مطالعات نظری و فلسفی ادبیات، مبانی و ماهیت ادبیات دینی، و ادبیات داستانی دفاع مقدس سپری کرده است. همچنین در زمینه اقتباس سینمایی، فیلم‌نامه‌نویسی و سینمای دینی تحقیقات و تأملات درخوری دارد.<ref name=":0" /> | |||
او مدرس داستان‌نویسی، نقد ادبی و مطالعات نظری داستان در بیش از چهل دوره، در مجموعه مختلف ادبی، فرهنگی و آموزشی بوده است. از جمله اشتغالات ادبی و پژوهشی او می‌توان به سردبیری فصل‌نامه قلم، عضویت شورای داستان بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، عضویت شورای طرح و برنامه گروه معارف شبکه اول سیما، عضویت شورای فیلم و سریال شبکه قرآن، عضویت شورای سردبیری ماهنامه ادبیات داستانی، عضویت شورای طرح و برنامه شبكه دو و عضویت در هیئت مدیره انجمن قلم ایران نام برد.<ref name=":0" /> | |||
او همچنین در کسوت مجری-کارشناس، نویسنده، منتقد در سلسله برنامه‌های مختلف تلویزیونی حضور داشته است. وی در بیش از یکصد نشست علمی و کرسی ترویجی به عنوان ارائه‌دهنده یا ناقد، حضور یافته است.<ref name=":0" /> آثار او تا کنون موفق به دریافت بیش از بیست جایزه و افتخار از جشنواره‌های پژوهشی و ادبی شده اند. | |||
'''افتخارات''' | |||
* دریافت [[جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران|جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی]]؛ | |||
* نشان دهخدا؛ | |||
* کتاب سال حوزه؛ | |||
* [[جایزه قلم زرین|قلم زرین]] (دو دوره)؛ | |||
* هنر آسمانی؛ | |||
* فردا (تکنیکی‌ترین رمان سال)؛ | |||
* [[جایزه شهید حبیب غنی‌پور|شهید حبیب غنی‌پور]]؛ | |||
* شهدای دانشجو؛ | |||
* [[جایزه کتاب سال دفاع مقدس|کتاب سال دفاع مقدس]] (دو دوره)؛ | |||
* داستان کوتاه یوسف (دو دوره)؛ | |||
* جشنواره ادبیات ایثار و شهادت؛ | |||
* شعر و قصه طلاب؛ | |||
* بخش پژوهشی جشنواره علامه طباطبایی؛ | |||
* [[جایزه ادبی جلال آل‌احمد|جایزه جلال آل‌احمد]]؛ | |||
* دوسالانه آثار برتر پژوهشی دفاع مقدس<ref name=":0" /> | |||
== نظر نویسنده درباره اثر == | |||
'''کم‌کاری‌ها در نقد ادبی، ایده تولید این کتاب'''<blockquote>اگر تعداد آثار پژوهشی تولید شده را بررسی نماییم می‌بینیم که خیلی کمتر از تعداد پژوهش، آثاری داریم که به عنوان مجموعه نقد به چاپ رسیده است. گواه دیگری که برای این کم‌کاری وجود دارد، آثاری است که در جشنواره‌های مختلف در بخش پژوهش و با موضوع نقد ادبی برگزیده می‌شود. این موضوع هم قابل آسیب‌شناسی است که جریان نقد ادبیات داستانی کشور ما کم‌رمق و یا به تعبیری بی‌رمق است. خطر بالاتر این است که ما چیزی به عنوان جریان نقد ادبیات داستانی متعهد را نداریم. فقدان این جریان می‌تواند بسیار مهلک باشد و دلیل آن نیز این است که جامعه ادبی حتماً برای گزینش کتاب‌ها و قضاوت درست نیاز به مراجعی برای اظهارنظر دارد.<ref name=":1" /></blockquote> | |||
'''پشتوانه‌‌ی ۱۴۰۰صفحه‌ای'''<blockquote>این کتاب در فرآیند بسیار طولانی‌مدت به نگارش درآمد. تلاش شد آثاری انتخاب شوند که در دوره خود نوآور بوده و پس از دوره خود نیز تأثیرات نسبتاً ماندگاری را گذاشته باشند. نکته دیگر این است که در فرآیند شکل‌گیری کتاب ما متوجه شدیم که ورود رویکردمحور و انتقادی و یا به تعبیری ورود انتقادی رویکردمحور به این آثار به پیش‌نیازهایی باید توجه کند. به تعبیری ما نمی‌توانیم در مورد دشمن‌شناسی در یک اثر وارد نقد بشویم و نتایجی را بگیریم بدون آنکه بدانیم دشمن‌شناسی چیست و اساساً چه حوزه‌هایی را در بر می‌گیرد. {{سرخط}}بنایراین در این فرآیند متوجه رویکردهایی شدیم که قرار است در آن نقد صورت گیرد. با این نکته، به پژوهش پیشینی رسیدیم. بحث دشمن‌شناسی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در دو دفتر تدارک دیده شده که دفتر اول آن هشتصد صفحه و دفتر دوم آن بیش از ششصد صفحه است. یعنی چیزی که در این کتاب آورده شده پشتوانه آن بالغ بر ۱۴۰۰ صفحه تحقیق است.<ref name=":1" /></blockquote> | |||
'''تبیین دیدگاه نظریه سپس تطبیق'''<blockquote>نقدهای این مجموعه از دو منظر تفکیک می‌شوند. در بخش اول عموماً تلاش شده است دیدگاه نظریه این قلم در حوزه رویکرد انتخابی تبیین شود. در برخی بخش‌ها به معرفی ساحت‌های پرسشگری در رویکرد مورد نظر پرداخته شده است. سپس در بخش دوم تطبیق و نگاهی بر مصداق مورد نظر تبیین می‌شود.<ref name=":1" /></blockquote> | |||
== نقد و بررسی اثر == | |||
[[پرونده:Manaii-miraei-event2.jpg|بندانگشتی|جایزه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی. باغ موزه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی. ۱۳۹۹]] | |||
بسیاری از بحث‌های کتاب مانند ایده اولیه، دشمن‌شناسی، ادبیات زنانه دفاع مقدس، روایت امر غیبی و از حاشیه به متن از موضوعاتی است که به دلیل اهمیت آن‌ها در جلسات مختلف به‌طور مفصل مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند. موضوع ایده اولیه که در بخش نخست کتاب بیان شده، از مباحث بسیار مهم در ادبیات داستانی است که به‌خوبی با یک مصداق داستانی، مطرح شده است. در بخش سوم، مسئله بسیار مهم سبک ادبی زنانه مطرح شده و مهم است که در دهه‌های اخیر شاهد ظهور و بروز زنان در ادبیات هستیم.<ref name=":2">[https://a-shakeri.ir/?p=108 «شاکری: در ادبیات داستانی انقلاب دغدغه‌ها باید متناسب با ارزش‌ها باشند»]. احمد شاکری. دریافت شده در ۶ دی ۱۴۰۳</ref> | |||
«سه کاهن» [[مجید قیصری]] نگاهی خاص به ادبیات تاریخی و افسانه‌نگر دارد. این مسئله سابقه تاریخی دارد که ورود اسطوره به ادبیات را نشان می‌دهد. نمونه آن در ادبیات دفاع مقدس هم پدید آمده و از این‌جهت انتخاب این داستان از سوی [[احمد شاکری]]، انتخاب خلاقانه‌ای است. همچنین در «[[فال خون]]» [[داوود غفارزادگان]]، موضوع مهم «دشمن‌شناسی» مورد بررسی قرار گرفته و شاید بتوان گفت کتابی است که در آن دوست و دشمن گم شده و نتیجه آن را امروز در آثار مختلف می‌بینیم.<ref name=":2" /> | |||
در موضوع «روایت امر غیبی» هم که با محوریت «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نوشته مرتضی کربلایی‌لو، مورد بررسی قرار گرفته، بحث بر سر زاویه دید، رئالیسم جادویی و... است. قسمتی از بحث مربوط به این مسئله بوده که چطور می‌توان از امر غیبی صحبت کرد. [[احمد شاکری|شاکری]] در این بخش از کتاب، از این موضوع صحبت می‌کند که یک امر واقع وجود دارد که می‌توان آن‌را به راحتی درک کرد. | |||
بخش دوم با عنوان «مسئله‌پژوهی آموزش داستان و آموزش گونه‌محور داستان معاصر؛ با نگاهی به «داستان، گام به گام» نوشته [[حسین فتاحی]]، شاید مقدمه‌ای برای همه بحث‌های کتاب باشد. بحث درباره این است که در ادبیات داستانی انقلاب اسلامی، گونه‌ها در حال تبدیل و تحول هستند، مثلاً کلاسیسیسم در حال حرکت به سمت رئالیسم است و این رئالیسم در حال رسیدن به رمانتیسم است. وقتی مکتب تغییر پیدا کند، گونه هم متحول می‌شود . | |||
کتاب «درباره مانایی و میرایی»، حاصل پژوهش دقیق و عمیق در حوزه ادبیات داستانی عصر انقلاب با تکیه بر هفت اثر نام‌آشنا در حوزه ادبیات داستانی انقلاب و دفاع مقدس و نقد روشمندانه و متعهدانه، با رویکرد کاهشی (تقصیر) است که رویکرد ابداعی خود نویسنده است .در این اثر نوعی فرانقد (نقد نقد) نیز دیده می‌شود.<ref name=":2" /> | |||
== حضور منتقدانه در زمان دریافت جایزه جلال آل احمد == | |||
[[پرونده:Manaii-miraei-event5.jpg|بندانگشتی|اهدای جایزه دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد. تهران. ۱۳۹۸]] | |||
[[احمد شاکری]]، در زمان دریافت جایزه در دوازدهمین دوره جایزه جلال، از نحوه برگزاری «[[جایزه ادبی جلال آل‌احمد|جایزه ادبی جلال آل احمد]]» انتقاد کرد. او معتقد بود «گفتمان انقلاب اسلامی در این جایزه مهجور باقی مانده است». او هم چنین اشاره داشت: «علت شرکت من و قبول جایزه ادبی جلال آل احمد برای کتاب درباره مانایی و میرایی به دست آوردن فرصتی برای بیان دیدگاه ادبیات متعهد بود. متاسفانه در برگزاری «[[جایزه ادبی جلال آل‌احمد|جایزه ادبی جلال آل احمد]]» شاهد معیار‌های سلیقه‌ای و تفاسیر غلط هستیم، حتی در انتخاب داوران نظرات و اعمال سلایق تاثیرگذار بوده است.»<ref>[https://defapress.ir/fa/news/374550/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B4%D8%A7%DA%A9%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%AD%D9%88%D9%87-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%87-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A2%D9%84-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF «انتقاد مهم احمد شاکری از نحوه برگزاری جایزه ادبی جلال آل احمد»]. خبرگزاری دفاع مقدس. ۲۵ آذر ۱۳۹۸</ref> | |||
[[احمد شاکری|شاکری]] در چند دوره دیگر از این جایزه، نیز با نگارش یادداشت‌های منتقدانه بر نحوه انتصاب داوران، مبانی انتخاب و جریان حاکم در انتخاب آثار انتقاد نموده است. | |||
== جوایز و افتخارات == | |||
* اثر شایسته تقدیر دوازدهمین دوره [[جایزه ادبی جلال آل‌احمد]] در سال ۱۳۹۸ | |||
* اثر شایسته تقدیر سیوهفتمین دوره [[جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران|کتاب سال جمهوری اسلامی]] در سال ۱۳۹۸ | |||
* اثر شایسته تقدیر بیست و یکمین همایش کتاب سال حوزه در سال ۱۳۹۸ | |||
* اثر برگزیده اولین دوره دوسالانه آثار برتر پژوهشی دفاع مقدس و مقاومت، جایزه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۹ | |||
[[پرونده:Manaii-miraei-event3.jpg|بندانگشتی|اهدای جایزه بیست و یکمین دوره کتاب سال حوزه. حوزه علمیه قم. ۱۳۹۸]] | |||
== نشستهای برگزار شده درباره اثر == | |||
* مراسم رونمایی و معرفی کتاب با حضور نویسنده اثر، تعدادی از اهالی قلم، دکتر [[محمدرضا سنگری]] و سرکار خانم [[راضیه تجار]] در فروشگاه کتاب اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ۲۳ شهریور ۱۳۹۷.<ref name=":3">[https://iict.ac.ir/1397/06/ndm-2/ «نشست رونمایی از کتاب «درباره مانایی و میرایی» برگزار شد»]. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۲۱ شهریور ۱۳۹۷</ref> | |||
* نشست نقد و بررسی کتاب «درباره مانایی و میرایی» با حضور نویسنده اثر، تعدادی از اهالی قلم، دکتر محمد حنیف و حجت‌الاسلام مهدی جهان در بیست‌ودومین نشست تخصصی نقد کتاب [[موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس]] در ۱۱ دی ۱۳۹۷.<ref name=":4">[https://iict.ac.ir/1397/10/nkd/ «نقد کتاب «درباره مانایی و میرایی» اثر احمد شاکری برگزار شد»]. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۱۱ دی ۱۳۹۷</ref> | |||
[[پرونده:Manaii-miraei-event4.jpg|بندانگشتی|میزگرد نقد و بررسی کتاب «درباره مانایی و میرایی». خبرگزاری ایبنا. ۱۳۹۷]] | |||
== اظهارنظرها درباره اثر == | |||
=== راضیه تجار؛ نویسنده و مدرس داستان === | |||
'''کتاب ثقیل است''' | |||
{{گفتاورد تزیینی|text=به نظر من این اثر مقداری ثقیل است. ما نیاز داریم برای برخی کلمات پانویس ارائه دهیم. این اثر در سطح پژوهشی و دانشگاهی است، ولی اگر می‌خواهیم برای قشر کمی عادی‌تر نیز قابل درک باشد، باید کمی راحت‌تر با مخاطب صحبت کرد.<ref name=":3" />}} | |||
=== محمد حنیف؛ منتقد، محقق، نویسنده و مدرس داستان === | |||
'''باید ساده‌نویسی را اولویت داد''' | |||
{{گفتاورد تزیینی|text=این اثر قطعاً در آینده ماندگار می‌شود اما ایراداتی نیز دارد و معتقدم جای چنین کتاب‌هایی در ادبیات دفاع مقدس ما خالی است. این کتاب در مقایسه با دیگر کتاب‌های آقای شاکری، کار ساده‌تری است. نویسنده باید مخاطب را در نظر بگیرد، ساده‌نویسی را بر پیچیده‌نویسی ترجیح دهد و از لغات نامأنوس پرهیز کند. در این کتاب ساده‌نویسی رعایت نشده و جملات بلندی به کار رفته است. البته معتقد نیستم نوشتن به این صورت اشتباه است، اما باید از واژگانی استفاده شود که افکار ما را منتقل کند.<ref name=":4" /> | |||
}} | |||
=== مهدی جهان؛ مدرس حوزه و پژوهشگر ادبی === | |||
'''همه مطالب شامل دشمن‌شناسی نیست و نقد و نظریه با هم است''' | |||
{{گفتاورد تزیینی|text=آقای شاکری در مجموعه مانایی و میرایی، هفت مقاله کاملا مختلف را کنار هم قرار داده است و همه موضوعات این مقاله‌های موجود در اثر شامل دشمن‌شناسی نمی‌شود. | |||
در این مجموعه نقد را با نظریه همراه کرده‌اند البته باید برای نقد تقسیم‌بندی قائل شویم.<ref name=":4" /> | |||
}} | |||
== انتشار بخشی از کتاب در مقالات نشریات تخصصی == | |||
برخی از نقدهای مندرج در اثر، پیش از انتشار در نشریات تخصصی منتشر شده است. از جمله: | |||
شاکری | * حجت در آینه روایت – قسمت دوم (بررسی حجت بیرونی در روایت داستانی از تاریخ اسلام؛ «[[نامیرا]]»). [[احمد شاکری]]. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۱۹. اسفند ۱۳۹۲؛ | ||
* دشمن شناسی در ادبیات داستانی دفاع مقدس (با نگاهی بر داستان بلند «[[فال خون]]»؛ نوشته [[داوود غفارزادگان]]). [[احمد شاکری]]. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۱۰. خرداد ۱۳۹۲؛ | |||
* هستی و کرانه‌های ادبیات زنانه دفاع مقدس (نقد کتاب «هفت بند»؛ نوشته [[راضیه تجار]]). [[احمد شاکری]]. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۹. اردیبهشت ۱۳۹۲؛ | |||
* من راهی را رفته ام که اخر آن راه چیزی نبوده است (نقد «سه کاهن»؛ نوشته [[مجید قیصری]]). [[احمد شاکری]]. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۸. فروردین ۱۳۹۸؛ | |||
* مسئله پژوهی اموزش داستان و اموزش گونه محور داستان معاصر؛ (نقد «داستان گام به گام» نوشته [[حسین فتاحی]]). [[احمد شاکری]]. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۷. اسفند ۱۳۹۱ | |||
[[پرونده:Manaii-miraei-event6.jpg|بندانگشتی|نشست نقد و بررسی اثر. باغ موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس. ۱۳۹۷]] | |||
این | == برشی از متن == | ||
نقد ادبی، حلقه مکمل نظریه ادبی است. نظریه ادبی اصول موضوعه نقد ادبی را فراهم ساخته و اسالیب نقد را توجیه می‌نماید. با این وجود، تاریخ ادبیات داستانی پس از انقلاب اسلامی، همواره داستان را مقدم بر نقد و آن را نیز مقدم بر نظریه ادبی قرار داده است. اکنون با در دسترس بودن آثار برآمده از متن و جریان انقلاب اسلامی می‌توان با روش عقلی استدلالی و مبتنی بر رویکردهای مشخص در حکمت و فلسفه اسلامی، به مطالعه مصداقی این آثار همت گمارد. این امر قادر است حوزه مطالعات مضاف را به ادبیات داستانی نوآور اسلامی بازنماید و لوازم پرسش‌های نظری بنیادین در نظریه ادبی انقلاب اسلامی را تامین نماید. پرسش‌هایی که نه از دانش نظریه ادبی رایج در غرب برآمده و نه نظریه ادبی در غرب پاسخ درخوری بدان داده است. بلکه منحصراً مقومات، غایات، مبانی و مناشی ادبیات انقلاب اسلامی بارور شده پس از انقلاب اسلامی را جست‌وجو می‌کند. سه نوع اثر در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند: داستان بلند، داستان کوتاه و کتاب نظری.{{وسط|□□□}}نقد ادبی در شرایط فعلی نمی‌تواند به تعریف رایج و سنتی تفکیک سره از ناسره اکتفا کند. اسلوب‌های نقد و کارکرد، تعریف و خاستگاه ارکان ادبیات داستانی رشد یافته پس از انقلاب اسلامی همچنان جزو مجهولات ما هستند. طبعاً نمی‌توان با بسنده کردن به تعریفات ترجمه‌ای رایج و بدون در نظر گرفتن لوازم علمی و تالی فاسدهای معرفتی و ساختاری تنها به نقد و تطبیق معیارها بر مصداق‌ها اندیشید. چنین ضرورتی موجب شد نقدهای این مجموعه از دو بخش قابل تفکیک تشکیل شوند. در بخش اول عموماً تلاش شده است دیدگاه نظری این قلم در حوزه رویکرد انتخابی تبیین شود. در بخش نقدها به معرفی ساحت‌های پرسشگری در رویکرد مورد نظر پرداخته شده است. سپس در بخش دوم تطبیق و نگاهی بر مصداق مورد نظر تبیین می‌شود. | |||
== مشخصات کتاب‌شناختی == | |||
«درباره مانایی و میرایی: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» نوشته «[[احمد شاکری]]»، در قطع رقعی با جلد شومیز در قالب ۷۱۸ صفحه برای اولین بار در سال ۱۳۹۷ توسط موسسه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ شده است. این اثر در همان سال اول به چاپ دوم رسیده است. | |||
== نوا، نما و نگاه == | |||
[https://www.aparat.com/v/9iuFG دریافت جایزه جلال آل احمد توسط احمد شاکری]. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۴ دی ۱۳۹۸ | |||
== | ==پانوشت== | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ فروردین ۱۴۰۴، ساعت ۱۸:۱۲
| درباره مانایی و میرایی | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | احمد شاکری |
| ناشر | پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۷ |
| تعداد چاپ | چاپ دوم ۱۳۹۷ |
| شابک | ۹۷۸۶۰۰۱۰۸۴۰۵۸ |
| تعداد صفحات | ۷۱۸ |
| موضوع | نقد ادبی |
| زبان | فارسی |
| قطع | رقعی |
| نوع جلد | شومیز |
«درباره مانایی و میرایی: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» به قلم احمد شاکری با موضوع نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برای اولین بار در سال ۱۳۹۷ توسط انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به چاپ رسیده است. این کتاب در دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در بخش نقد ادبی و در سیوهفتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی مورد تقدیر قرار گرفت.
احمد شاکری در مقدمه نقد ادبی «درباره مانایی و میرایی: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» درباره پیشینه نقد ادبیات داستانی دفاع مقدس و همچنین رویکرد پژوهشی این اثر توضیحاتی داده است و سپس با معرفی شش رویکرد نو، هفت اثر را در این زمینه به نقد نشسته است. شاکری در مقدمه خود بر این کتاب نیز درباره پیشینه نقد ادبیات داستانی دفاع مقدس و همچنین رویکرد پژوهشی خود در این کتاب نوشته است. این کتاب در هفت فصل منتشر شده است.
خلاصه اثر
«درباره مانایی و میرایی: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» مجموعه نقد هفت اثر در سه ساحت مختلف است.
ساحت نخست؛ ادبیات داستانی دفاع مقدس، ساحت دوم؛ ادبیات تاریخی است و ساحت سوم؛ کتب آموزش داستان نویسی است. این کتاب در طول بیش از شش سال تألیف شده و برخی از نقدهای این مجموعه پیش از انتشار در قالب مجموعه نقد در ماهنامه «اقلیم نقد» به چاپ رسیده است. کتاب اثر مستقلی است که کرانه‌های پژوهشی موضوعی را برای نخستین‌بار معرفی کرده یا برای اولین‌بار در حوزه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی بکار برده است.
برای درک بهتر این پژوهش باید به بازه زمانی تحقق آن و حوزه تخصصی که بر آن اشراف دارد توجه کرد. این مجموعه تنها نقد نیست و بلکه ترکیبی از مقاله و نقد است. عموماً تمامی نقدهای موجود در این کتاب با بخشی آغاز می‌شود که در آن بخش مبانی فکری و به تعبیری مبادی تصوری بحث توضیح داده می‌شود. برای مثال در بخشی که مربوط به رمان «ارمیا» است، نزدیک به صد صفحه از آغاز این نقد اختصاص به تعریف و تفسیر و بیان مولفه‌های ایده اولیه دارد. بنابراین به نظر می‌رسد که این ترکیب تلاش کرده تا هم مبانی فکری را معرفی کند و هم تطبیق بر مصادیق کند.
نکته دیگر نوآوری در رویکردهای نقد است. برای نمونه پرداختن به مسائلی چون فلسفه ایده اولیه، فلسفه داستان داستان، دشمن‌شناسی که بسیاری از آن‌ها موضوعات و رویکردهایی نو در عرصه نقد ادبی می‌باشند. برای مثال در حوزه ایده اولیه داشته‌های اندکی وجود دارد و در بحث دشمن‌شناسی پیشینه پژوهشی نمی‌توان یافت. در حالیکه در این کتاب بحث دشمن‌شناسی در داستان، در صد صفحه مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین کتاب، از شکل و ساختار سنتی نقد فاصله گرفته و به صورت رویکردمحور و مسئله‌مند تالیف شده است. این رهیافت همچنین می‌تواند زمینه گره زدن نقد ادبی به ساحت‌های علوم انسانی را فراهم کند و مسیرهای نویی را پیش پای نقد ادبی قرار دهد.[۱]
هفت موضوع و هفت کتابی که در این اثر بررسی شده‌اند عبارتند از:
- جایگاه و کارکرد ایده اولیه در روایت داستان، با نگاهی بر کتاب داستان «ارمیا» نوشته رضا امیرخانی؛
- مسئله پژوهی آموزش داستان و آموزش گونه‌محور داستان معاصر، با نگاهی به کتاب «داستان، گام‌به‌گام» نوشته حسین فتاحی؛
- هستی و کرانه‌های ادبیات داستانی زنانه دفاع مقدس، با بررسی و تحلیل کتاب داستان «هفت‌بند» نوشته راضیه تجار؛
- شخصیت قدسی و واقع‌گرایی تاریخی، بررسی رمان «سه کاهن» اثر مجید قیصری؛
- دشمن‌شناسی در ادبیات داستانی دفاع مقدس، با نگاهی به «فال خون» نوشته داوود غفارزادگان؛
- روایت امر غیبی در داستان، با نگاهی به «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نوشته مرتضی کربلایی‌لو؛
- از حاشیه به متن، نقد و بررسی کتاب «نامیرا» نوشته صادق کرمیار
شاکری در انتخاب این آثار که آن‌ها را جزو آثار شاخص حوزه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس می‌داند، رویکرد انتقادی را مدنظر داشته است. وی با توجه به رویکردهای انتخاب شده از سه گونه اثر استفاده کرده است:
داستان بلند،
داستان کوتاه
و کتاب نظری.
«ارمیا»، «فال خون» ، «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» و «سه کاهن» چهار اثر داستانی بلند دفاع مقدس هستند که گونه نخست را تشکیل می‌دهند.
در بخش دوم، داستان کوتاه «هفت‌بند» از مجموعه داستان «هفت‌بند» نوشته راضیه تجار انتخاب شده است؛ در بخش سوم کتاب هم «داستان گام به گام» نوشته حسین فتاحی با موضوع آموزش عناصر داستان به عنوان یکی از منابع نظری تألیفی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
شاکری درباره انتخاب داستان‌های این مجموعه «ارمیا» را پایبندترین داستان رضا امیرخانی به قصه‌گویی می‌داند. به نوشته وی، «فال خون» برگزیده جشنواره ربع قرن ادبیات دفاع مقدس است و داستان بلند «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نیز تجربه‌ای متفاوت در ادبیات داستانی دفاع مقدس به وجود آورد؛ به اعتقاد نویسنده انتخاب «سه کاهن» در این مجموعه این امکان را برای خواننده فراهم می‌آورد تا افق دید خود را درباره نگاه قیصری به مقوله جنگ کامل کند، زیرا رویکرد نویسنده در کتاب، تکمیل‌کننده ژرف‌ساخت نظری در آثار داستانی‌اش در موضوع جنگ است.
در بخش ادبیات زنانه نیز داستان «هفت‌بند» از راضیه تجار را به عنوان باتجربه‌ترین نویسنده زن پس از انقلاب اسلامی انتخاب کرده است؛ از نظر شاکری کتاب «داستان، گام به گام» تنها کتابی است که رویکردی گونه‌محور به ادبیات داستانی دفاع مقدس در بخش کتب آموزشی دارد.
شش رویکرد مورد استفاده در کتاب عبارتند از:
- رویکرد نقد ساختاری داستان بر پایه «فلسفه ایده اولیه»؛
- رویکرد نقد محتوای منابع آموزشی بر پایه الگوی آموزش گونه‌محور؛
- رویکرد نقد ادبیات زنانه بر پایه الگوی علل اربعه در فلسفه اسلامی؛
- رویکرد نقد روایت تاریخی با محوریت شخصیت قدسی؛
- رویکرد نقد ادبیات دفاع مقدس بر پایه تئوری دشمن‌شناسی (شناخت‌شناسی، روایت‌شناسی و جریان‌شناسی)؛
- رویکرد نقد ادبیات بر پایه تئوری روایت از امر غیبی (مؤلفه‌ها، ظرفیت‌ها و محدودیت‌ها).[۲]
درباره نویسنده
احمد شاکری متولد سال ۱۳۵۳ در شهر تهران است. او اشتغال به تحصیل در سطح چهار حوزه علمیه قم دارد و در سال ۱۳۹۱ از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نظر به سوابق ادبی و پژوهشی، موفق به دریافت رتبه درجه یک هنری شده است. شاکری عضو هیئت علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و عضو انجمن قلم ایران است.[۳]
از او دوازده کتاب منتشر شده دارد که چهار کتاب آن در حوزه نقد داستان، دو کتاب در حوزه رمان بزرگسال، چهار کتاب مجموعه داستان کوتاه و دو کتاب در حوزه مباحث نظری ادبیات داستانی دفاع مقدس است.
آثار
- مانند سرزمین پدری (مجموعه داستان)؛
- عریان در برابر باد (رمان)؛
- انجمن مخفی (رمان)؛
- نفس (مجموعه داستان)؛
- بازتاب (مجموعه نقد)؛
- باران نیمروز (مجموعه داستان)؛
- مردارخوار (مجموعه داستان)؛
- بی‌اسمی (داستان بلند)؛
- آنک جنگ اینک داستان (گزارش نشستهای ادبیات داستانی دفاع مقدس)؛
- جستاری در اصطلاح شناسی و مبانی ادبیات داستانی دفاع مقدس (پژوهش)؛
- فلسفه داستان داستان (پژوهش)؛
- فلسفه ایده اولیه (پژوهش)؛
- جمال و جلال رمان (نقد داستان).[۳]
شاکری قریب به دو دهه از عمر پژوهشی خود را در عرصه‌های مطالعات نظری و فلسفی ادبیات، مبانی و ماهیت ادبیات دینی، و ادبیات داستانی دفاع مقدس سپری کرده است. همچنین در زمینه اقتباس سینمایی، فیلم‌نامه‌نویسی و سینمای دینی تحقیقات و تأملات درخوری دارد.[۳]
او مدرس داستان‌نویسی، نقد ادبی و مطالعات نظری داستان در بیش از چهل دوره، در مجموعه مختلف ادبی، فرهنگی و آموزشی بوده است. از جمله اشتغالات ادبی و پژوهشی او می‌توان به سردبیری فصل‌نامه قلم، عضویت شورای داستان بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، عضویت شورای طرح و برنامه گروه معارف شبکه اول سیما، عضویت شورای فیلم و سریال شبکه قرآن، عضویت شورای سردبیری ماهنامه ادبیات داستانی، عضویت شورای طرح و برنامه شبكه دو و عضویت در هیئت مدیره انجمن قلم ایران نام برد.[۳]
او همچنین در کسوت مجری-کارشناس، نویسنده، منتقد در سلسله برنامه‌های مختلف تلویزیونی حضور داشته است. وی در بیش از یکصد نشست علمی و کرسی ترویجی به عنوان ارائه‌دهنده یا ناقد، حضور یافته است.[۳] آثار او تا کنون موفق به دریافت بیش از بیست جایزه و افتخار از جشنواره‌های پژوهشی و ادبی شده اند.
افتخارات
- دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی؛
- نشان دهخدا؛
- کتاب سال حوزه؛
- قلم زرین (دو دوره)؛
- هنر آسمانی؛
- فردا (تکنیکی‌ترین رمان سال)؛
- شهید حبیب غنی‌پور؛
- شهدای دانشجو؛
- کتاب سال دفاع مقدس (دو دوره)؛
- داستان کوتاه یوسف (دو دوره)؛
- جشنواره ادبیات ایثار و شهادت؛
- شعر و قصه طلاب؛
- بخش پژوهشی جشنواره علامه طباطبایی؛
- جایزه جلال آل‌احمد؛
- دوسالانه آثار برتر پژوهشی دفاع مقدس[۳]
نظر نویسنده درباره اثر
کم‌کاری‌ها در نقد ادبی، ایده تولید این کتاب
اگر تعداد آثار پژوهشی تولید شده را بررسی نماییم می‌بینیم که خیلی کمتر از تعداد پژوهش، آثاری داریم که به عنوان مجموعه نقد به چاپ رسیده است. گواه دیگری که برای این کم‌کاری وجود دارد، آثاری است که در جشنواره‌های مختلف در بخش پژوهش و با موضوع نقد ادبی برگزیده می‌شود. این موضوع هم قابل آسیب‌شناسی است که جریان نقد ادبیات داستانی کشور ما کم‌رمق و یا به تعبیری بی‌رمق است. خطر بالاتر این است که ما چیزی به عنوان جریان نقد ادبیات داستانی متعهد را نداریم. فقدان این جریان می‌تواند بسیار مهلک باشد و دلیل آن نیز این است که جامعه ادبی حتماً برای گزینش کتاب‌ها و قضاوت درست نیاز به مراجعی برای اظهارنظر دارد.[۱]
پشتوانه‌‌ی ۱۴۰۰صفحه‌ای
این کتاب در فرآیند بسیار طولانی‌مدت به نگارش درآمد. تلاش شد آثاری انتخاب شوند که در دوره خود نوآور بوده و پس از دوره خود نیز تأثیرات نسبتاً ماندگاری را گذاشته باشند. نکته دیگر این است که در فرآیند شکل‌گیری کتاب ما متوجه شدیم که ورود رویکردمحور و انتقادی و یا به تعبیری ورود انتقادی رویکردمحور به این آثار به پیش‌نیازهایی باید توجه کند. به تعبیری ما نمی‌توانیم در مورد دشمن‌شناسی در یک اثر وارد نقد بشویم و نتایجی را بگیریم بدون آنکه بدانیم دشمن‌شناسی چیست و اساساً چه حوزه‌هایی را در بر می‌گیرد.
بنایراین در این فرآیند متوجه رویکردهایی شدیم که قرار است در آن نقد صورت گیرد. با این نکته، به پژوهش پیشینی رسیدیم. بحث دشمن‌شناسی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در دو دفتر تدارک دیده شده که دفتر اول آن هشتصد صفحه و دفتر دوم آن بیش از ششصد صفحه است. یعنی چیزی که در این کتاب آورده شده پشتوانه آن بالغ بر ۱۴۰۰ صفحه تحقیق است.[۱]
تبیین دیدگاه نظریه سپس تطبیق
نقدهای این مجموعه از دو منظر تفکیک می‌شوند. در بخش اول عموماً تلاش شده است دیدگاه نظریه این قلم در حوزه رویکرد انتخابی تبیین شود. در برخی بخش‌ها به معرفی ساحت‌های پرسشگری در رویکرد مورد نظر پرداخته شده است. سپس در بخش دوم تطبیق و نگاهی بر مصداق مورد نظر تبیین می‌شود.[۱]
نقد و بررسی اثر
بسیاری از بحث‌های کتاب مانند ایده اولیه، دشمن‌شناسی، ادبیات زنانه دفاع مقدس، روایت امر غیبی و از حاشیه به متن از موضوعاتی است که به دلیل اهمیت آن‌ها در جلسات مختلف به‌طور مفصل مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند. موضوع ایده اولیه که در بخش نخست کتاب بیان شده، از مباحث بسیار مهم در ادبیات داستانی است که به‌خوبی با یک مصداق داستانی، مطرح شده است. در بخش سوم، مسئله بسیار مهم سبک ادبی زنانه مطرح شده و مهم است که در دهه‌های اخیر شاهد ظهور و بروز زنان در ادبیات هستیم.[۴]
«سه کاهن» مجید قیصری نگاهی خاص به ادبیات تاریخی و افسانه‌نگر دارد. این مسئله سابقه تاریخی دارد که ورود اسطوره به ادبیات را نشان می‌دهد. نمونه آن در ادبیات دفاع مقدس هم پدید آمده و از این‌جهت انتخاب این داستان از سوی احمد شاکری، انتخاب خلاقانه‌ای است. همچنین در «فال خون» داوود غفارزادگان، موضوع مهم «دشمن‌شناسی» مورد بررسی قرار گرفته و شاید بتوان گفت کتابی است که در آن دوست و دشمن گم شده و نتیجه آن را امروز در آثار مختلف می‌بینیم.[۴]
در موضوع «روایت امر غیبی» هم که با محوریت «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نوشته مرتضی کربلایی‌لو، مورد بررسی قرار گرفته، بحث بر سر زاویه دید، رئالیسم جادویی و... است. قسمتی از بحث مربوط به این مسئله بوده که چطور می‌توان از امر غیبی صحبت کرد. شاکری در این بخش از کتاب، از این موضوع صحبت می‌کند که یک امر واقع وجود دارد که می‌توان آن‌را به راحتی درک کرد.
بخش دوم با عنوان «مسئله‌پژوهی آموزش داستان و آموزش گونه‌محور داستان معاصر؛ با نگاهی به «داستان، گام به گام» نوشته حسین فتاحی، شاید مقدمه‌ای برای همه بحث‌های کتاب باشد. بحث درباره این است که در ادبیات داستانی انقلاب اسلامی، گونه‌ها در حال تبدیل و تحول هستند، مثلاً کلاسیسیسم در حال حرکت به سمت رئالیسم است و این رئالیسم در حال رسیدن به رمانتیسم است. وقتی مکتب تغییر پیدا کند، گونه هم متحول می‌شود .
کتاب «درباره مانایی و میرایی»، حاصل پژوهش دقیق و عمیق در حوزه ادبیات داستانی عصر انقلاب با تکیه بر هفت اثر نام‌آشنا در حوزه ادبیات داستانی انقلاب و دفاع مقدس و نقد روشمندانه و متعهدانه، با رویکرد کاهشی (تقصیر) است که رویکرد ابداعی خود نویسنده است .در این اثر نوعی فرانقد (نقد نقد) نیز دیده می‌شود.[۴]
حضور منتقدانه در زمان دریافت جایزه جلال آل احمد
احمد شاکری، در زمان دریافت جایزه در دوازدهمین دوره جایزه جلال، از نحوه برگزاری «جایزه ادبی جلال آل احمد» انتقاد کرد. او معتقد بود «گفتمان انقلاب اسلامی در این جایزه مهجور باقی مانده است». او هم چنین اشاره داشت: «علت شرکت من و قبول جایزه ادبی جلال آل احمد برای کتاب درباره مانایی و میرایی به دست آوردن فرصتی برای بیان دیدگاه ادبیات متعهد بود. متاسفانه در برگزاری «جایزه ادبی جلال آل احمد» شاهد معیار‌های سلیقه‌ای و تفاسیر غلط هستیم، حتی در انتخاب داوران نظرات و اعمال سلایق تاثیرگذار بوده است.»[۵]
شاکری در چند دوره دیگر از این جایزه، نیز با نگارش یادداشت‌های منتقدانه بر نحوه انتصاب داوران، مبانی انتخاب و جریان حاکم در انتخاب آثار انتقاد نموده است.
جوایز و افتخارات
- اثر شایسته تقدیر دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در سال ۱۳۹۸
- اثر شایسته تقدیر سیوهفتمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۸
- اثر شایسته تقدیر بیست و یکمین همایش کتاب سال حوزه در سال ۱۳۹۸
- اثر برگزیده اولین دوره دوسالانه آثار برتر پژوهشی دفاع مقدس و مقاومت، جایزه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۹
نشستهای برگزار شده درباره اثر
- مراسم رونمایی و معرفی کتاب با حضور نویسنده اثر، تعدادی از اهالی قلم، دکتر محمدرضا سنگری و سرکار خانم راضیه تجار در فروشگاه کتاب اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ۲۳ شهریور ۱۳۹۷.[۶]
- نشست نقد و بررسی کتاب «درباره مانایی و میرایی» با حضور نویسنده اثر، تعدادی از اهالی قلم، دکتر محمد حنیف و حجت‌الاسلام مهدی جهان در بیست‌ودومین نشست تخصصی نقد کتاب موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در ۱۱ دی ۱۳۹۷.[۷]
اظهارنظرها درباره اثر
راضیه تجار؛ نویسنده و مدرس داستان
کتاب ثقیل است
| « | به نظر من این اثر مقداری ثقیل است. ما نیاز داریم برای برخی کلمات پانویس ارائه دهیم. این اثر در سطح پژوهشی و دانشگاهی است، ولی اگر می‌خواهیم برای قشر کمی عادی‌تر نیز قابل درک باشد، باید کمی راحت‌تر با مخاطب صحبت کرد.[۶] | » |
محمد حنیف؛ منتقد، محقق، نویسنده و مدرس داستان
باید ساده‌نویسی را اولویت داد
| « | این اثر قطعاً در آینده ماندگار می‌شود اما ایراداتی نیز دارد و معتقدم جای چنین کتاب‌هایی در ادبیات دفاع مقدس ما خالی است. این کتاب در مقایسه با دیگر کتاب‌های آقای شاکری، کار ساده‌تری است. نویسنده باید مخاطب را در نظر بگیرد، ساده‌نویسی را بر پیچیده‌نویسی ترجیح دهد و از لغات نامأنوس پرهیز کند. در این کتاب ساده‌نویسی رعایت نشده و جملات بلندی به کار رفته است. البته معتقد نیستم نوشتن به این صورت اشتباه است، اما باید از واژگانی استفاده شود که افکار ما را منتقل کند.[۷] | » |
مهدی جهان؛ مدرس حوزه و پژوهشگر ادبی
همه مطالب شامل دشمن‌شناسی نیست و نقد و نظریه با هم است
| « | آقای شاکری در مجموعه مانایی و میرایی، هفت مقاله کاملا مختلف را کنار هم قرار داده است و همه موضوعات این مقاله‌های موجود در اثر شامل دشمن‌شناسی نمی‌شود.
در این مجموعه نقد را با نظریه همراه کرده‌اند البته باید برای نقد تقسیم‌بندی قائل شویم.[۷] |
» |
انتشار بخشی از کتاب در مقالات نشریات تخصصی
برخی از نقدهای مندرج در اثر، پیش از انتشار در نشریات تخصصی منتشر شده است. از جمله:
- حجت در آینه روایت – قسمت دوم (بررسی حجت بیرونی در روایت داستانی از تاریخ اسلام؛ «نامیرا»). احمد شاکری. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۱۹. اسفند ۱۳۹۲؛
- دشمن شناسی در ادبیات داستانی دفاع مقدس (با نگاهی بر داستان بلند «فال خون»؛ نوشته داوود غفارزادگان). احمد شاکری. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۱۰. خرداد ۱۳۹۲؛
- هستی و کرانه‌های ادبیات زنانه دفاع مقدس (نقد کتاب «هفت بند»؛ نوشته راضیه تجار). احمد شاکری. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۹. اردیبهشت ۱۳۹۲؛
- من راهی را رفته ام که اخر آن راه چیزی نبوده است (نقد «سه کاهن»؛ نوشته مجید قیصری). احمد شاکری. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۸. فروردین ۱۳۹۸؛
- مسئله پژوهی اموزش داستان و اموزش گونه محور داستان معاصر؛ (نقد «داستان گام به گام» نوشته حسین فتاحی). احمد شاکری. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۷. اسفند ۱۳۹۱
برشی از متن
نقد ادبی، حلقه مکمل نظریه ادبی است. نظریه ادبی اصول موضوعه نقد ادبی را فراهم ساخته و اسالیب نقد را توجیه می‌نماید. با این وجود، تاریخ ادبیات داستانی پس از انقلاب اسلامی، همواره داستان را مقدم بر نقد و آن را نیز مقدم بر نظریه ادبی قرار داده است. اکنون با در دسترس بودن آثار برآمده از متن و جریان انقلاب اسلامی می‌توان با روش عقلی استدلالی و مبتنی بر رویکردهای مشخص در حکمت و فلسفه اسلامی، به مطالعه مصداقی این آثار همت گمارد. این امر قادر است حوزه مطالعات مضاف را به ادبیات داستانی نوآور اسلامی بازنماید و لوازم پرسش‌های نظری بنیادین در نظریه ادبی انقلاب اسلامی را تامین نماید. پرسش‌هایی که نه از دانش نظریه ادبی رایج در غرب برآمده و نه نظریه ادبی در غرب پاسخ درخوری بدان داده است. بلکه منحصراً مقومات، غایات، مبانی و مناشی ادبیات انقلاب اسلامی بارور شده پس از انقلاب اسلامی را جست‌وجو می‌کند. سه نوع اثر در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند: داستان بلند، داستان کوتاه و کتاب نظری.
نقد ادبی در شرایط فعلی نمی‌تواند به تعریف رایج و سنتی تفکیک سره از ناسره اکتفا کند. اسلوب‌های نقد و کارکرد، تعریف و خاستگاه ارکان ادبیات داستانی رشد یافته پس از انقلاب اسلامی همچنان جزو مجهولات ما هستند. طبعاً نمی‌توان با بسنده کردن به تعریفات ترجمه‌ای رایج و بدون در نظر گرفتن لوازم علمی و تالی فاسدهای معرفتی و ساختاری تنها به نقد و تطبیق معیارها بر مصداق‌ها اندیشید. چنین ضرورتی موجب شد نقدهای این مجموعه از دو بخش قابل تفکیک تشکیل شوند. در بخش اول عموماً تلاش شده است دیدگاه نظری این قلم در حوزه رویکرد انتخابی تبیین شود. در بخش نقدها به معرفی ساحت‌های پرسشگری در رویکرد مورد نظر پرداخته شده است. سپس در بخش دوم تطبیق و نگاهی بر مصداق مورد نظر تبیین می‌شود.
مشخصات کتاب‌شناختی
«درباره مانایی و میرایی: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» نوشته «احمد شاکری»، در قطع رقعی با جلد شومیز در قالب ۷۱۸ صفحه برای اولین بار در سال ۱۳۹۷ توسط موسسه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ شده است. این اثر در همان سال اول به چاپ دوم رسیده است.
نوا، نما و نگاه
دریافت جایزه جلال آل احمد توسط احمد شاکری. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۴ دی ۱۳۹۸
پانوشت
- ↑ پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ «حوزه‌های علمیه می‌توانند در ساحت نقد ادبی جریان‌ساز و تئوری‌پرداز باشند». پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۱۵ بهمن ۱۴۰۳
- ↑ «کتاب درباره مانایی و میرایی». خبرگزاری رسمی حوزه. ۲۸ بهمن ۱۳۹۸
- ↑ پرش به بالا به: ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ «احمد شاکری». پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸. دریافت شده در ۶ دی ۱۴۰۳
- ↑ پرش به بالا به: ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ «شاکری: در ادبیات داستانی انقلاب دغدغه‌ها باید متناسب با ارزش‌ها باشند». احمد شاکری. دریافت شده در ۶ دی ۱۴۰۳
- ↑ «انتقاد مهم احمد شاکری از نحوه برگزاری جایزه ادبی جلال آل احمد». خبرگزاری دفاع مقدس. ۲۵ آذر ۱۳۹۸
- ↑ پرش به بالا به: ۶٫۰ ۶٫۱ «نشست رونمایی از کتاب «درباره مانایی و میرایی» برگزار شد». پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۲۱ شهریور ۱۳۹۷
- ↑ پرش به بالا به: ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ «نقد کتاب «درباره مانایی و میرایی» اثر احمد شاکری برگزار شد». پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۱۱ دی ۱۳۹۷