شوهرِ آهوخانم: تفاوت میان نسخه‌ها
طراوت بارانی (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
|عنوان = شوهرِ آهوخانم | |عنوان = شوهرِ آهوخانم | ||
|تصویر = Shohar-e Ahoo Khanoom.jpg | |تصویر = Shohar-e Ahoo Khanoom.jpg | ||
|اندازه تصویر = | |اندازه تصویر = 180px | ||
|زیرنویس تصویر = | |زیرنویس تصویر = | ||
|نویسنده = [[علی‌محمد افغانی]] | |نویسنده = [[علی‌محمد افغانی]] | ||
|تصویرگر = | |تصویرگر = | ||
|طراح جلد = | |طراح جلد = | ||
|زبان = | |زبان = | ||
|مجموعه = | |مجموعه = | ||
|موضوع = | |موضوع = | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
'''شوهرِ آهوخانم''' رمانی از [[علی‌محمد افغانی]] است با موضوع همیشگی عشق اما پرداختی نسبتاً منحصربه‌فرد. ۱۳۴۰ سرآغازی شد برای چاپ این اثر که در سال نخست به چاپ دوم می‌رسد و «نگاه» در نقش پرکارترین انتشاراتی این اثر، تا ۱۳۹۸ رمان را به چاپ سی‌ویکم می‌رساند و یک‌تنه بیش از ۴۰هزار نسخه منتشر می‌کند. | |||
'''شوهرِ آهوخانم''' از | |||
<center> ***</center> | <center> ***</center> | ||
''شوهرِ آهوخانم'' را [[علی‌محمد افغانی]] در چند سال پایانی دههٔ سی نوشت وقتی که در زندان به‌سر می‌برد. دههٔ چهل که دست به انتشارش زد، بسیاری از منتقدان آن را ستودند و نخستین اثر افغانی را مهم‌ترین رمان اجتماعی دههٔ چهل نامیدند. [[محمد اسلامی ندوشن]]، این رمان را به‌لحاظ ادبی، تاریخی و اجتماعی شاهکاری در زبان فارسی معرفی می‌کند<ref>{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی= اسلامی ندوشن |تاریخ= ۱۳۴۰|عنوان= دربارهٔ شوهرِ آهوخانم|ژورنال= یغما|صفحات= ۱۴}}</ref>و انجمن کتاب، به‌عنوان داستان برگزیده‌ٔ سال۱۳۴۰ از آن نام می‌برد. شخصیت اصلی، زنی زحمتکش و صبور است که آهوخانم صدایش می‌زنند. در صحنه‌هایی از رمان خواننده با غیبت آهوخانم روبه‌روست؛ اما سایهٔ شخصیت این زن پیوسته بر سر صحنه‌های گوناگون داستان می‌افتد. «شوهرِ آهوخانم» با توصیف دقیق و ناتورالیستی آهوخانم و رخداد‌هایِ حواشی آن، به‌نوعی شخصیت‌ها را همان‌طورکه هستند، بازنمایی می‌کند؛ نه کاملاً پاک و سفید و نه منفی و سیاه؛ بلکه خاکستری، هم خوب و هم بد. اثر افغانی، نخستین اثر در تاریخ داستان‌نویسی ایران است که شخصیت‌هایش کاملاً [[رئالیستی]] بیان می‌شوند. جالب‌آنکه دیدگاه رئالیستی با توصیفات دقیق اجتماعی و سیاسی نیز همراه است. به‌همین‌دلیل، رمان از نظر سبک ادبی نیز [[رئالیسم‌اجتماعی]] خوانده می‌شود. درواقع یکی از نمونه‌های بسیار برجسته در این سبک است. «شوهرِ آهوخانم» آیینهٔ تمام‌نمای اجتماع ما و به‌حقیقت واژه‌نامه‌ای عظیم است از زندگی دورانی که به شتاب سپری می‌شود. هنر اصلیِ نویسنده در نحوهٔ نگارش داستان و حتی در تعبیرات بکر و بی‌شمار و توصیفات‌های گویای او نیست: هنر بزرگ وی این است که با آفریدن ده‌ها انسان حقیقی و به جنبش در‌آوردن صدها حادثهٔ واقعی، از یک دوران خاص اجتماعی پرده برگرفته و سیر حقیقی آن را با همهٔ زیرو‌بم‌ها و سایه‌وروشن‌هایش پدیدار می‌کند.<ref>{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی= پرهام|تاریخ= ۱۳۴۰|عنوان= نقد کتاب شوهرِ آهوخانم|ژورنال= راهنمای کتاب |صفحات= ۱۲}}</ref> | |||
== | ==آنانی‌که تازه آشنا شدند!== | ||
===صدای | ===صدای شوهرِ آهوخانم=== | ||
«شوهرِ آهوخانم»، رد‌پای صداهای خاموش را پیگیری می‌کند. صداهای سرکوب‌شده و زجرکشیده‌ای که از اعماق تاریخ برمی‌آیند: «صدای زنان». مجلهٔ کاوه در سال۱۳۴۰ می‌نویسد: | |||
''آیا تاکنون کسی بوده که تا این حد وحشیگری آشکار و ماجرای کین‌توزانه‌ای را که بر سر زن ایرانی می‌گذرد بنویسد و در جایی ثبت کند؟!''<ref>{{یادکرد ژورنال |تاریخ= ۱۳۴۰|عنوان= نقدی بر رمان شوهرِ آهوخانم|ژورنال= مجلهٔ کاوه|صفحات= ۱۱}}</ref> | |||
=== | ===ماجرا از چه قرار است؟!=== | ||
سیدمیران سرابی که در صنف نانوایان، سمت طراز اولی دارد، اتفاقی با «آهو» آشنا می‌شود. به او دل می‌بندد و ازدواج می‌کند. طولی نمی‌کشد که هما پا به زندگی میران می‌گذارد. این بار میران دل میبازد و فریفتهٔ زنی می‌شود که خود بازیچهٔ نوگرایی است. میران می‌ماند بین برگشتن به آهو و گریختن با هما. سرانجام... | |||
=== | ===کسانِ داستان=== | ||
رمان | رمان سه شخصیت اصلی دارد: سیدمیران سرابی و آهوخانم و هما. در کنار این سه نفر، شخصیت‌های فرعی بسیاری در داستان حضور می‌یابند: همسایگان و دوستان این آدم‌ها. | ||
* سیدمیران، مردی خرده‌بورژواست که طی بدرفتاری با پایین‌دستان و چاپلوسی قدرتمندان به ثروت می‌رسد. دیری نمی‌پاید که با ظهور سرمایه‌داری و البته در‌پی هوس‌بازی‌های خودش، اقتصاد و اخلاقش به‌سختی درهم می‌شکند. او نمونهٔ انسانِ هوس‌بازی است که به فقر و فلاکت می‌افتد و هرگز راضی و موفق نمی‌شود. | |||
* آهوخانم، نمونه‌ای کامل از زن ایرانی است. زنی مهربان و درعین‌حال صبور که از‌قضا طی صحنه‌های مختلف رمان، بلاهای مختلفی بر سرش می‌آید؛ اما همواره تحمل می‌کند و برای زندگی و خانواده نیز می‌جنگد و تسلیم نمی‌شود. در زمانه‌ای که مدرنیته، با تمام قدرت چنگ در هویت زنان می‌اندازد با درایت می‌ایستد و در برابر آن مقاومت می‌کند. | |||
* هما زنی افسونگر و هوس‌باز است. بااینکه میران را فریفته و از او سوءاستفاده می‌کند؛ شخصیتش در داستان فقط زشت و فتان نیست؛ بلکه نقش زنی را دارد که خود فریفتهٔ مدرنیته شده و به جنس حضورش در زندگی مردی متأهل نمی‌اندیشد. این نقطهٔ تمایز رمان «شوهرِ آهوخانم» با دیگر رمان‌های مشابه این سبک، است. درواقع شخصیت‌های رمانِ افغانی، گوشت و پوست دارند. آنان زنده و ملموس‌اند. | |||
===وجه تمایز | ===وجه تمایز رمان: دلیل شهرتش=== | ||
توصیف واقعی و دقیق اعمال شخصیت‌ها به‌دور از داوری اخلاقی و درعین‌حال توجه به مسائل اجتماعی و زمانه‌ٔ خویش. | |||
{{گفتاورد تزیینی|[[حسن میرعابدینی]] در کتابِ «صد سال داستان نویسی ایران» می‌نویسد: | |||
:«اگر [[بوف کور]] نوشتهٔ [[صادق هدایت]]، موقعیتِ روحی روشنفکران عصر رضاشاه را تصویر می‌کند و [[چشم‌هایش]] اثر [[بزرگ علوی]] به مبارزان این سال‌ها می‌پردازد، شوهرِ آهوخانم خلق [[علی‌محمد افغانی|افغانی]] از‌طریق تجسم زندگی خانوادگی، پرده از این دوران تاریخی برمی‌گیرد. این سه رمان، البته با ارزش‌هایی متفاوت، وجوه گوناگون سال‌های ۱۳۰۰تا۱۳۲۰ را تصویر می‌کنند.}}<ref>{{پک|میرعابدینی|۱۳۹۷|ک= صد سال داستان‌نویسی ایران|ص=۳۹۸}}</ref> | |||
=== | ===تک‌جملهٔ صفحهٔ تقدیم:=== | ||
<font color=darkviolet>'''<center>هدیهٔ ازآب گذشته‌ای تقدیم به مادرم بابت دردها، داغ‌ها، مصیبت‌ها و بالاخره هجران‌هایش.</center>'''</font> | |||
===چرا باید این کتاب را خواند=== | ===چرا باید این کتاب را خواند=== | ||
[[علی‌محمد افغانی]] با تلفیق گونهٔ نوشتاری [[طبیعت‌گرایی|ناتورالیستی]] و [[واقع‌گرایی|رئالیسم]]، نوعی زبان روایی خاص خویش را ابداع می‌کند که بر نویسندگان دوره‌های بعد نیز تأثیر می‌گذارد. «شوهرِ آهوخانم» به کالبدشکافی شخصیت زن ایرانی و جامعه می‌پردازد. درواقع از چند منظر درخور تأمل است: | |||
* ''سبک زبان عامیانه و مخصوص شخصیت‌ها'' | |||
* ''توجه به جزئیات'' | |||
* ''ابداع نوعی فرم روایی مخصوص'' | |||
* ''بازنمایی زن و جامعه ایران'' | |||
== | ==مطالعه با عمق بیشتر== | ||
===صداهای گمشده=== | ===صداهای گمشده=== | ||
زن‌بودن، صدای گمشده میان سمفونی جامعه بود. سمفونی آمیخته با صدای بوق ماشین‌ها و شهر. آهوخانم چشمانش را بست. نمی‌دانست بخندد یا بگرید. در صدای شوهرش اگر نه هنوز محبت بلکه انس دیرین موج میزد. به این اندیشید که فردا دوباره شمعدانی‌ها گل می‌دهند. | |||
====جلسات نقد و بررسی==== | ====جلسات نقد و بررسی==== | ||
جلسات و نقد‌های بسیاری | تا به حال جلسات و نقد‌های بسیاری برای «شوهرِ آهوخانم» برگزار شده است؛ نظیر جلسه نقدی در ۲۰تیر۱۳۹۱ در فرهنگسرای ارسباران که [[حسین پاینده]] و [[حسن میرعابدینی]] به نقد و بررسی این کتاب نشستند. پاینده در این جلسه با تأکید بر خوانشِ رمان «شوهرِ آهوخانم» با رویکرد روانشناسانه، این رمان را نوعی بررسی تناقضهای موجود در جامعه ایران می‌داند. از نظر پاینده، رمان «شوهرِ آهوخانم» با آنکه ۸۰۰ صفحه دارد ولی هنوز خوانده می‌شود و اگر هنوز خوانده می‌شود، دليل خودش را دارد و شايد بتواند در مطالعات جامعه‌شناختی مورد توجه قرار گيرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= https://www.mehrnews.com/news/1647431/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%B4%D9%88%D9%87%D8%B1-%D8%A2%D9%87%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B6-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C|عنوان= پاینده: ''شوهر آهوخانم'' بررسی روانکاوانه تناقضهای جامعه ایرانی است}}</ref>{{سخ}} | ||
میرعابدینی نیز با اشاره به جریان رئالیستی داستان نویسیِ ایران، «شوهرِ آهوخانم» را رمانی می‌داند که به زندگی مردم عادی می‌پردازد. از نظر او، «شوهرِ آهوخانم» تجربه تازه‌ای در رمان‌نويسی ايرانی نيست. فرم جديد و بديعی ندارد؛ اما اين شجاعت را به رمان‌نويسان ايرانی می‌دهد كه به كارهای گسترده بپردازند. مهم‌ترين توفيق نويسنده در اين رمان در توصيف صحنه‌های واقعی و خلق شخصيت‌های زنده و واقعی است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= https://www.mehrnews.com/news/1647431/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%B4%D9%88%D9%87%D8%B1-%D8%A2%D9%87%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B6-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C|عنوان= پاینده: ''شوهر آهوخانم'' بررسی روانکاوانه تناقضهای جامعه ایرانی است}}</ref>{{سخ}} | |||
===بازخوانی به‌طور اختصار=== | |||
داستان، ۱۳۱۳ در کرمانشاه اتفاق می‌افتد. سیدمیران سرابی رئیس صنف نانوایان است. مردی میانسال و چاپلوس حکومت. دیدن «آهو»، زن مطلقهای با چهار فرزند، دل از میران می‌برد و و زنگ شادی زندگی آهوخانم این بار به‌دست میران زده می‌شود. فصل نخست و دوم رمان به زندگی و گذشتهٔ آهو و هم‌زمان زندگی مشترکش با میران می‌پردازد؛ تااینکه در فصل سوم، میران اجازهٔ ورود هما زنی زیبا و درعین‌حال هوس‌ران را به زندگی خود می‌دهد و او را به عقد خود درمی‌آورد. بخش‌های زیادی از رمان به نزاع بین هما و آهوخانم و میران می‌گذرد. سیدمیران که اسیر افسون زنانهٔ آهو شده با آهو بدرفتاری می‌کند، او را کتک می‌زند و ناسزا میگوید. هما زنی است دل‌بستهٔ ظواهر مدرن و میران را مجبور به تغییر قیافه سنتی و کاسبکارانه خودش می‌کند. بدین‌ترتیب هما روزبه‌روز به هوس‌های خود بیشتر دل می‌بندد و شوهرش را نیز همراه خود به پایین می‌کشد. در این حین، ثروت میران هر روز کمتر می‌شود. | |||
فقر رابطهٔ هما و میران را خراب می‌کند. سرابی آهوخانم را از خانه می‌راند. آهوخانم نیز به دِه می‌رود. میران سرابی و هما تصمیم می‌گیرند که به سفری طولانی بروند اما آهوخانم که از این ماجرا خبردار شده است خود را به گاراژ می‌رساند و میران سرابی را به خانه خود باز می‌گرداند. هما نیز با راننده‌اش شهر را ترک می‌کند و آهوخانم سعی می‌کند تا زندگی درهم شکسته‌اش را سامان بخشد. | |||
===داستان انتشار کتاب=== | |||
چاپ رمانی با هزار صفحه در روزگاری که مردم ایران حوصلهٔ داستان‌های پاورقی مجله‌ها را نیز نداشتند، برای ناشران یک قمار بود. به همین خاطر علی‌محمد افغانی با سرمایهٔ خود، رمانِ شوهرِ آهوخانم را در دوهزار نسخه منتشر کرد. | |||
=== | ===سبک کتاب از زبان [[جمال میرصادقی]]=== | ||
«رمان شوهرِ آهوخانم در قالب تعریف‌های رمان‌های فرنگی نمی‌گنجد. این رمان از نظر شکل و محتوا و شخصیت‌پردازی هم ویژگی‌های رمان‌های فرنگی را دارد و هم خصوصیات قصه‌های بلند فارسی؛ به‌عبارت روشن‌تر از نظر شخصیت‌سازی و شکل و قالب شوهرِ آهوخانم یادآور رمان‌های قرن نوزدهم فرانسه است و از این منظر شخصیت‌ها کلی‌بافند و هرکدام به‌زبان عالمانه، فضل‌فروشی و گنده‌گویی می‌کنند و هویت فردی آنها از میان مکالمه‌هایشان بازنموده نمی‌شود، تا حدودی به قصه‌های بلند ایرانی شباهت پیدا می‌کند، نکته دیگراینکه رمان محتوایی کاملاً ایرانی دارد که بازگوکننده خصوصیت روحی و معنوی و قومی ایران است.<ref>{{پک|افغانی|۱۳۷۴|ک= مقدمه کتاب شوهر آهوخانم|ص=۵}}</ref>{{سخ}} | |||
از این نظر شوهر آهوخانم، باآنکه در گونه‌های ادبی [[واقع‌گرایی]] می‌گنجد؛ اما [[واقع‌گرایی|رئالیسمِ]] [[علی‌محمد افغانی]] همان‌طورکه اشاره شد، نوعی زمینهٔ ایرانی نیز دارد. این نوع رئالیسم، همراه‌با توصیفات دقیق و روانشناسانه شخصیت نیز همراه است. چنانچه [[حسین پاینده]] در جلسه نقد و بررسی این کتاب اشاره می‌کند: «رمان ازاین‌حیث، بررسی روانکاوانهای از تناقضهای سیدمیران و تناقضهای زندگی ماست و سعی در پاسخ‌دادن به چنین سؤالاتی است: انسان‌ها چرا در جایی می‌شکنند که فکر می‌کنیم مانند فولاد هستند؟ شخصیت سیدمیران و تناقض‌هایش خیلی خوب در «شوهر آهوخانم» کاویده شده است. سیدمیران تناقض‌هایی دارد که خودش هم از آنها سردرنمی‌آورد. بدین خاطر با آنکه رمان، دارای راوی دانای کل است اما در فصل‌هایی تمرکز خود را هرکدام از شخصیت‌ها می‌گذارد و به خوبی درونیات آنها را توصیف می‌کند. این چنین شخصیت‌ها هرکدام به‌نوعی هستی خود را می‌یابند و زنده می‌شوند. گرچه تضاد میان شخصیت‌ها حاکم است،این تضاد به‌دلیل نوع توصیفات و شخصیت‌پردازی‌های رمان، از نوع روانشناسانه است. هرکدام از شخصیت‌ها درون دنیای خود منطق‌هایی دارند؛ مثلاً در شخصیت هما با تمام هوس‌بازی‌هایش، با نوعی شخصیت قربانی‌شده روبه‌رو هستیم. درواقع هما، ذاتاً انسان بدی نیست؛ بلکه چون به‌دام ایدئولوژی مدرنیته افتاده، چنین شخصیتی است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= https://www.mehrnews.com/news/1647431/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%B4%D9%88%D9%87%D8%B1-%D8%A2%D9%87%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B6-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C|عنوان= پاینده: ''شوهر آهوخانم'' بررسی روانکاوانه تناقضهای جامعه ایرانی است}}</ref>{{سخ}} | |||
رمانِ «شوهر آهوخانم» اولین داستان علی‌محمد افغانی است. این رمان را میتوان درادامه رمان‌های رئالیستی اجتماعی دهه‌های بیست‌وسی شمسی در ایران دانست؛ اما بااین‌حال، افغانی در این کتاب نوعی سبک رئالیسم انتقادی را باب می‌کند که با شخصیت‌ها و روایت به شکل ناتورالیستی برخورد می‌کند و درعین‌حال، با اضافه‌کردن مسائل اجتماعی، آن را از دیگر نوشته‌های این گونه ادبی، متمایز می‌کند.{{سخ}} | |||
«شوهرِ آهوخانم» درست در مرز دورانی اجتماعی و ادبی منتشر می‌شود. پیش از آن، دههٔ سی، دههٔ گیجی بعد از کودتا و پس از آن دههٔ چهل، دههٔ تأمل و بازیابی قرار دارد. دههٔ بیست، دههٔ فضای باز سیاسی و التهابات حزبی، درمجموع به‌جز موارد معدودی، دستاورد داستانی چندانی به‌جز شعار‌هایی حزبی که جامهٔ گزارش گونه‌های ادبی پوشیده بودند به‌جای نگذاشت و با برخورد به بن‌بست کودتا درون‌مایه رئالیسم سوسیالیستی ادبیات داستانی از هم پاشید و انبوه چنان گزارش‌هایی ازآنجاکه فاقد شکل ادبی به‌معنای خاص آن بود، همچون ارواحی سرگردان بر فراز فضای داستان‌نویسی دههٔ بعد از کودتا به گردش درآمد.<ref>{{یادکرد ژورنال |تاریخ= ۱۳۸۴|عنوان= بازخوانی رمان شوهرِ آهوخانم|ژورنال= فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات|صفحات= ۶۸}}</ref> | |||
خود علی‌محمد افغانی دربارهٔ خلق این رمان میگوید: | |||
«در آن دوران کتاب‌های صادق هدایت مرا جذب میکرد؛ اما فقط صادق هدایت نبود، آثار [[چوبک]] و [[جمالزاده]] نیز برایم جذاب بودند و از آثار غربی هم کتاب‌های خوشههای خشم و جادههای تنباکو. که از مشکلات طبقاتی صحبت می‌کردند، برایم جذابیت داشت. بعد که وارد دانشکدهٔ افسری شدم در فعالیتهای حزبی علیه شاه شرکت نموده و به دوستم حسن پیروزی که در کرمانشاه بود و بعدها به زندان افتاد نامههایی نوشتم و چون او در فعالیتهای حزبی بود مشوق من شد و من به حزب توده گرویدم. برایم همواره این نکته مبهم بود که آیا خدمتی که یک نویسنده می‌کند در حد مبارزات سیاسی هست؟ و لذا بعد از بازگشت به ایران و رفتن به زندان شوق نویسندگی در من بالا گرفت و دستنوشته‌های شوهرِ آهوخانم محصول همان دوره است.<ref name =''مصاحبه''>{{یادکرد وب|نشانی= http://bukharamag.com/1389.01.1070.html|عنوان= گفت‌وگو با علی‌محمد افغانی، سحر کریمی مهر| ناشر= بخارا|تاریخ انتشار= ۹فروردین۱۳۸۹|تاریخ بازبینی= ۲۰تیر۱۳۹۸}}</ref> | |||
=== | ===[[نجف دریابندری]] و دیدگاهش=== | ||
رمان شوهر آهو خانم | «بی‌هیچ گمان، بزرگترین رمان زبان فارسی به‌وجود آمده و با قید احتیاط تواناترین داستان‌نویس ایرانی، درست همان لحظه‌ای که انتظارش نمی‌رفت، پا به میدان نهاده است و نویسنده در این داستان از زندگی مردم عادی اجتماع ما تراژدی عمیقی پدید آورده و صحنه‌هایی پرداخته است که انسان را به یاد صحنه‌های آثار بالزاک و تولستوی می‌اندازد و این نخستین بار است که یک کتاب فارسی به من جرئت چنین قیاسی را می‌دهد.<ref>{{پک|افغانی|۱۳۷۴|ک= مقدمه کتاب شوهر آهو خانم|ص=۱۱}}</ref> | ||
===[[حسن میرعابدینی]]=== | |||
«اگر از دور به ادبیات معاصر نگاهی بیندازیم، جریان ادبیات رئالیستی در آن مشهود است که با آثاری چون «تهران مخوف» شروع می‌شود و شکل هنری آن را در کار‌های [[صادق هدایت]] باید جست‌وجو کرد. ویژگی خاصی هم دارد و به‌دلیل آمیخته‌شدن با جریان‌های سیاسی، ویژگی‌های هنری‌اش تقویت نشده و نیمه‌رئالیستی است. دلیل دیگر شاید آن باشد که ما همه ایسم‌ها را به‌خوبی طی نکرده‌ایم و ملغمه‌ای از آنها را داریم. رمان «شوهر آهوخانم» هم در لبهٔ دهه۴۰ و در بین رمان شبه‌رئالیستی و رئالیستی نوشته می‌شود که بعد از این رمان، آثاری چون [[سووشون]] از [[سیمین دانشور]] و [[همسایه‌ها]] از [[احمد محمود]] به عرصه می‌آیند.<ref>{{پک|میرعابدینی|۱۳۹۷|ک= صد سال داستان‌نویسی ایران|ص=۳۹۷}}</ref>{{سخ}} | |||
«البته ضعف عمدهٔ رمان در ساختار و زبان است. گاه حرف‌های شخصیت‌ها تبدیل به سخنرانیِ طولانی می‌شود. شخصیت‌ها مانند هم حرف می‌زنند. ۱۳۸ شخصیت در این رمان است که همه مثل هم حرف می‌زنند. هما که زنی تحصیل‌نکرده است، از اساطیر یونان و روم مثال می‌آورد و خودش را با شخصیت‌های داستان شکسپیر مقایسه می‌کند. اما جای تحسین رمان، این است که از طریق توصیف یک خانواده ایرانی، به توصیف یک دوره اجتماعی می‌پردازد؛ کاری که یک رمان رئالیستی موفق باید انجام دهد و از این نظر این رمان از نظر مطالعات اجتماعی قابل بررسی است.<ref>{{پک|میرعابدینی|۱۳۹۷|ک= صد سال داستان‌نویسی ایران|ص=۳۹۸}}</ref> | |||
=== | ===[[محمد علی سپانلو]]=== | ||
«گرچه این رمان گهگاهی دستخوش اطناب ملال‌آوری است، و به‌خصوص گفتگو‌ها زیر تأثیر رمان‌نویسان قرن نوزدهم و آمیخته با اساطیر و احادیث غرب و شرق است و اغلب در حد معلومات گویندگان نیست؛ اما در ظن نویسنده در چند خط اصلی موفق بوده است.<ref>{{پک|سپانلو|۱۳۶۶|ک= نویسندگان پیشرو ایران|ص=۱۶۷}}</ref> | |||
=== | ===[[حسین پاینده]]=== | ||
با اشاره به اینکه رمان شوهرِ آهوخانم با روانشناسی یونگ قابل تحلیل است، میگوید: | |||
«اگرچه این رمان زواید زیادی دارد و می‌شود متجاوز از ۵۰ تلمیح را در این رمان یافت و شخصیت‌ها گاه تک‌بعدی هستند؛ اما سیدمیران چند بعدی است؛ او آمیزه‌ای از وقوف و ناآگاهی است؛ اما هما و آهو تک بعدی هستند. این رمان بررسی روانکاوانهای از تناقض‌هایی که از زندگی ما وجود دارد، عرضه می‌کند، توجیه اینکه چرا برخی می‌شکنند؛ چه مرد و چه زن، اگرچه در ادبیات ما صدای مردانه غالب بوده است. شخصیت دچار مسائلی است که خودش هم نمی‌داند. سیدمیران دل میبازد؛ چون فکر می‌کند به آنیمایش دل باخته است. آنیما تصویر مرد از زن ابدی و ازلی است. تصویری که هر مرد از یک زن دارد و اینکه این تصویر از کجا می‌آید، بحث پیچیده‌ای است و مادر نقش مهمی در این تصویر دارد و مردان به دنبال جایگزین مادرشان هستند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= https://www.mehrnews.com/news/1647431/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%B4%D9%88%D9%87%D8%B1-%D8%A2%D9%87%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B6-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C|عنوان = پاینده: «شوهرِ آهوخانم » بررسی روانکاوانه تناقضهای جامعه ایرانی است| ناشر=خبرگزاری مهر| تاریخ انتشار=۲۱ تیر ۱۳۹۱|تاریخ بازبینی=۲۰تیر۱۳۹۸}}</ref> | |||
====نظر خود نویسنده دربارهٔ کتاب==== | ====نظر خود نویسنده دربارهٔ کتاب==== | ||
[[علی‌محمد افغانی]] در گفت‌وگویی با [[مجله بخارا|مجلهٔ بخارا]] دربارهٔ رمان | [[علی‌محمد افغانی]] در گفت‌وگویی با [[مجله بخارا|مجلهٔ بخارا]] دربارهٔ رمان شوهرِ آهوخانم میگوید: | ||
زندان مکانى براى تمرکز حواس نبود. در بندى که ما بودیم حدود ۱۳۰ زندانى وجود داشت و در هر اتاق هم ۵تا۶ زندانى و لذا | ''زندان مکانى براى تمرکز حواس نبود. در بندى که ما بودیم حدود ۱۳۰ زندانى وجود داشت و در هر اتاق هم ۵تا۶ زندانى و لذا جایی براى تمرکز نبود و مدتى می‌نوشتم و بعد باید کمی کار را تعطیل می‌کردم تا شاید شرایط براى نوشتن دوباره فراهم شود. خودم هم میدانم که شوهرِ آهوخانم ارتباط بسیار نزدیکی با واقعیتهاى روحى، روانى و تضاد‌هاى جامعه دارد و بیانگر انقلابى است که در یک خانواده کوچک به وجود آمده و من آن را حس کرده بودم و شناختم، به همین دلیل کتاب مطرحی است، طوری که در آثار نویسندگان خارجى هم شما چنین چیزی نمی‌بینید.''<ref name =''مصاحبه''/> | ||
====این رمان از چه کتاب‌های تأثیر گرفته است؟==== | ====این رمان از چه کتاب‌های تأثیر گرفته است؟==== | ||
| خط ۸۷: | خط ۱۰۲: | ||
====این رمان بر چه کتاب‌هایی تأثیر گذاشته است؟==== | ====این رمان بر چه کتاب‌هایی تأثیر گذاشته است؟==== | ||
رمان | رمان «شوهرِ آهوخانم» بر نسل‌های بعد خود تأثیرات زیادی گذاشت. از جمله رمان [[سووشون]] از [[سیمین دانشور]] و [[همسایه‌ها]] نوشته [[احمد محمود]]. | ||
====اقتباس‌های هنری انجام‌گرفته از کتاب==== | ====اقتباس‌های هنری انجام‌گرفته از کتاب==== | ||
داوود ملاپور در | داوود ملاپور در سال۱۳۴۷ با اقتباس از رمان «شوهرِ آهوخانم»، فیلمی با همین نام ساخت. | ||
====جمله‌های ماندگار کتاب==== | ====جمله‌های ماندگار کتاب==== | ||
* افسوس، | * افسوس، صدافسوس که شهر فریبنده دست از دامنم برنمی‌دارد؛ زیبایی و پول دو چیزند؛ گاه همیشه انسان را خوشبخت نمی‌کنند.(ص:۳۲) | ||
* عقل و وجدان اجتماعی خود برای تکان‌دادن انسانی کافی هستند چه رسد به آنکه با نیروی اصلی‌تری که احساس باشد هم‌عنان شوند.(ص:۳۳) | * عقل و وجدان اجتماعی خود برای تکان‌دادن انسانی کافی هستند چه رسد به آنکه با نیروی اصلی‌تری که احساس باشد هم‌عنان شوند.(ص:۳۳) | ||
*حافظ در جام شرابش عکس رخ یار را دیده است و این مرد در وجود تو سکه‌های طلا را. شاید هم من اشتباه می‌کنم؛ بنده شناس خداست.(ص:۱۰۱) | *حافظ در جام شرابش عکس رخ یار را دیده است و این مرد در وجود تو سکه‌های طلا را. شاید هم من اشتباه می‌کنم؛ بنده شناس خداست.(ص:۱۰۱) | ||
* عشق پیری و هوس‌های کودکی با خواب صبح همان اندازه شیرین و مفرح‌اند که رویا انگیز و پرورنده خیالات خوش.(ص:۱۴۰) | * عشق پیری و هوس‌های کودکی با خواب صبح همان اندازه شیرین و مفرح‌اند که رویا انگیز و پرورنده خیالات خوش.(ص:۱۴۰) | ||
* در گفتن همیشه اثری هست که در نگفتن نیست.(ص:۲۵۶) | * در گفتن همیشه اثری هست که در نگفتن نیست.(ص:۲۵۶) | ||
* طبیعت انسانی در زندگی چنان است که در مقابل | * طبیعت انسانی در زندگی چنان است که در مقابل بزرگترین دردها، داغ‌ها و محرومیت‌ها مقاومت دارد جز در مقابل شکنجه‌های روحی دائم.(ص:۴۳۹) | ||
* بیان یک احساس هرگز مساوی خود آن نیست.(ص:۶۰۰) | * بیان یک احساس هرگز مساوی خود آن نیست.(ص:۶۰۰) | ||
====جوایز کتاب==== | ====جوایز کتاب==== | ||
* برنده جایزه سلطنتی در | * برنده جایزه سلطنتی در سال۱۳۴۰ | ||
* برگزیده انجمن کتاب ایران در | * برگزیده انجمن کتاب ایران در سال۱۳۴۰ | ||
==مشخصات کتاب‌شناختی== | ==مشخصات کتاب‌شناختی== | ||
* | * امیرکبیر در ۸۸۷ صفحه، دوهزار نسخه | ||
* | * نگاه در ۷۷۸ صفحه، پنج‌هزار نسخه | ||
* | * جاویدان در ۸۱۱ صفحه، سه‌هزار نسخه | ||
==منبع‌شناسی== | ==منبع‌شناسی== | ||
===مقالات=== | ===مقالات=== | ||
* «نقش و جایگاه زن در رمان شوهرِ آهوخانم»، به‌نگارش ناصر عباس‌زاده در شمارهٔ ۲۵۴و ۲۵۵ در نشریهٔ زبان و ادبیات چیستا، دی و بهمن۱۳۸۷ | |||
* «شخصیت‌پردازی قهرمانان زن در رمان‌های شوهرِ آهوخانم و سووشون»، نوشتهٔ محمدکاظم، کهدویی و مرضیه شیروانی در شماره‌های ۴۸و۴۹ نشریهٔ نامه پارسی، بهار و تابستان۱۳۸۸ | |||
* «شوهرِ آهوخانم و مکتب‌های ادبی» به‌نگارش اسدالله واحد در شماره۱۷ دوره جدید مجلهٔ ادب و زبان متعلق به نشریه دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کرمان، (پیاپی۱۴)، بهار۱۳۸۴ | |||
* «نقش و جایگاه زن در رمان | |||
* «شخصیت‌پردازی قهرمانان زن در رمان‌های | |||
* | |||
==نوا، نما، نگاه== | ==نوا، نما، نگاه== | ||
===تصاویری از صفحات کتاب=== | ===تصاویری از صفحات کتاب=== | ||
<gallery widths="170px" heights="180px" perrow="4"> | <gallery widths="170px" heights="180px" perrow="4"> | ||
پرونده:Shoar e ahoo khanoom s1.jpg|<center>''' | پرونده:Shoar e ahoo khanoom s1.jpg|<center>'''توصیفاتِ دقیق و ناتورالیستی'''</center> | ||
</gallery> | </gallery> | ||
===تصاویری از فیلم شوهر | ===تصاویری از فیلم شوهر آهوخانم=== | ||
<gallery widths="170px" heights="180px" perrow="4"> | <gallery widths="170px" heights="180px" perrow="4"> | ||
پرونده:Shoar e ahoo khanoom movie1.jpg|<center>''' | پرونده:Shoar e ahoo khanoom movie1.jpg|<center>'''آهوخانم، رویاروی ظواهر مدرنیته'''</center> | ||
پرونده: | پرونده:Shohare ahoo movie.jpg|<center>'''خانواده'''</center> | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| خط ۱۴۳: | خط ۱۴۷: | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= سپانلو|نام= محمدعلی|عنوان= نویسندگان پیشرو ایران|ناشر= نگاه|شهر= تهران|سال = ۱۳۶۶|شابک= ۹۷۸۹۶۴۳۵۱۱۳۰۲}} | ||
* | * {{یادکرد ژورنال|تاریخ= ۱۳۸۴|عنوان= بازخوانی رمان شوهرِ آهوخانم|ژورنال= فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= افغانی|نام= علی‌محمد|عنوان= بازنگری و بررسی رمان شوهرِ آهوخانم|ناشر= نگاه|شهر= تهران|سال= ۱۳۷۴|شابک= ۹۷۸۹۶۴۳۵۱۱۱۰۴}} | |||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= میرعابدینی|نام= حسن|عنوان= صد‌سال داستان‌نویسی ایران|ناشر= چشمه |شهر= تهران|سال = ۱۳۸۸|شابک=۹۷۸۹۶۴۶۱۹۴۷۸۶}} | |||
* {{یادکرد ژورنال|تاریخ= ۱۳۴۰|عنوان= نقدی بر رمان شوهرِ آهوخانم|ژورنال= مجلهٔ کاوه}} | |||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= پرهام|تاریخ= ۱۳۴۰|عنوان= نقد کتاب شوهرِ آهوخانم|ژورنال= راهنمای کتاب}} | |||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= اسلامی ندوشن|تاریخ= ۱۳۴۰|عنوان= دربارهٔ شوهرِ آهوخانم|ژورنال= یغما}} | |||
==پیوند به بیرون== | |||
* {{یادکرد وب|نشانی= https://www.mehrnews.com/news/1647431/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%B4%D9%88%D9%87%D8%B1-%D8%A2%D9%87%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B6-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C|عنوان= پاینده: «شوهر آهوخانم» بررسی روانکاوانه تناقضهای جامعه ایرانی است|ناشر= خبرگزاری مهر|تاریخ انتشار= ۲۱تیر۱۳۹۱|تاریخ بازدید= ۲۰تیر۱۳۹۸}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ مرداد ۱۳۹۸، ساعت ۱۰:۴۱
| شوهرِ آهوخانم | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | علی‌محمد افغانی |
| ناشر | نگاه |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | چاپ اول، ۱۳۴۰ |
| تعداد صفحات | ۸۰۰ |
| سبک | داستان اجتماعی |
| نوع رسانه | کتاب |
شوهرِ آهوخانم رمانی از علی‌محمد افغانی است با موضوع همیشگی عشق اما پرداختی نسبتاً منحصربه‌فرد. ۱۳۴۰ سرآغازی شد برای چاپ این اثر که در سال نخست به چاپ دوم می‌رسد و «نگاه» در نقش پرکارترین انتشاراتی این اثر، تا ۱۳۹۸ رمان را به چاپ سی‌ویکم می‌رساند و یک‌تنه بیش از ۴۰هزار نسخه منتشر می‌کند.
شوهرِ آهوخانم را علی‌محمد افغانی در چند سال پایانی دههٔ سی نوشت وقتی که در زندان به‌سر می‌برد. دههٔ چهل که دست به انتشارش زد، بسیاری از منتقدان آن را ستودند و نخستین اثر افغانی را مهم‌ترین رمان اجتماعی دههٔ چهل نامیدند. محمد اسلامی ندوشن، این رمان را به‌لحاظ ادبی، تاریخی و اجتماعی شاهکاری در زبان فارسی معرفی می‌کند[۱]و انجمن کتاب، به‌عنوان داستان برگزیده‌ٔ سال۱۳۴۰ از آن نام می‌برد. شخصیت اصلی، زنی زحمتکش و صبور است که آهوخانم صدایش می‌زنند. در صحنه‌هایی از رمان خواننده با غیبت آهوخانم روبه‌روست؛ اما سایهٔ شخصیت این زن پیوسته بر سر صحنه‌های گوناگون داستان می‌افتد. «شوهرِ آهوخانم» با توصیف دقیق و ناتورالیستی آهوخانم و رخداد‌هایِ حواشی آن، به‌نوعی شخصیت‌ها را همان‌طورکه هستند، بازنمایی می‌کند؛ نه کاملاً پاک و سفید و نه منفی و سیاه؛ بلکه خاکستری، هم خوب و هم بد. اثر افغانی، نخستین اثر در تاریخ داستان‌نویسی ایران است که شخصیت‌هایش کاملاً رئالیستی بیان می‌شوند. جالب‌آنکه دیدگاه رئالیستی با توصیفات دقیق اجتماعی و سیاسی نیز همراه است. به‌همین‌دلیل، رمان از نظر سبک ادبی نیز رئالیسم‌اجتماعی خوانده می‌شود. درواقع یکی از نمونه‌های بسیار برجسته در این سبک است. «شوهرِ آهوخانم» آیینهٔ تمام‌نمای اجتماع ما و به‌حقیقت واژه‌نامه‌ای عظیم است از زندگی دورانی که به شتاب سپری می‌شود. هنر اصلیِ نویسنده در نحوهٔ نگارش داستان و حتی در تعبیرات بکر و بی‌شمار و توصیفات‌های گویای او نیست: هنر بزرگ وی این است که با آفریدن ده‌ها انسان حقیقی و به جنبش در‌آوردن صدها حادثهٔ واقعی، از یک دوران خاص اجتماعی پرده برگرفته و سیر حقیقی آن را با همهٔ زیرو‌بم‌ها و سایه‌وروشن‌هایش پدیدار می‌کند.[۲]
آنانی‌که تازه آشنا شدند!
صدای شوهرِ آهوخانم
«شوهرِ آهوخانم»، رد‌پای صداهای خاموش را پیگیری می‌کند. صداهای سرکوب‌شده و زجرکشیده‌ای که از اعماق تاریخ برمی‌آیند: «صدای زنان». مجلهٔ کاوه در سال۱۳۴۰ می‌نویسد: آیا تاکنون کسی بوده که تا این حد وحشیگری آشکار و ماجرای کین‌توزانه‌ای را که بر سر زن ایرانی می‌گذرد بنویسد و در جایی ثبت کند؟![۳]
ماجرا از چه قرار است؟!
سیدمیران سرابی که در صنف نانوایان، سمت طراز اولی دارد، اتفاقی با «آهو» آشنا می‌شود. به او دل می‌بندد و ازدواج می‌کند. طولی نمی‌کشد که هما پا به زندگی میران می‌گذارد. این بار میران دل میبازد و فریفتهٔ زنی می‌شود که خود بازیچهٔ نوگرایی است. میران می‌ماند بین برگشتن به آهو و گریختن با هما. سرانجام...
کسانِ داستان
رمان سه شخصیت اصلی دارد: سیدمیران سرابی و آهوخانم و هما. در کنار این سه نفر، شخصیت‌های فرعی بسیاری در داستان حضور می‌یابند: همسایگان و دوستان این آدم‌ها.
- سیدمیران، مردی خرده‌بورژواست که طی بدرفتاری با پایین‌دستان و چاپلوسی قدرتمندان به ثروت می‌رسد. دیری نمی‌پاید که با ظهور سرمایه‌داری و البته در‌پی هوس‌بازی‌های خودش، اقتصاد و اخلاقش به‌سختی درهم می‌شکند. او نمونهٔ انسانِ هوس‌بازی است که به فقر و فلاکت می‌افتد و هرگز راضی و موفق نمی‌شود.
- آهوخانم، نمونه‌ای کامل از زن ایرانی است. زنی مهربان و درعین‌حال صبور که از‌قضا طی صحنه‌های مختلف رمان، بلاهای مختلفی بر سرش می‌آید؛ اما همواره تحمل می‌کند و برای زندگی و خانواده نیز می‌جنگد و تسلیم نمی‌شود. در زمانه‌ای که مدرنیته، با تمام قدرت چنگ در هویت زنان می‌اندازد با درایت می‌ایستد و در برابر آن مقاومت می‌کند.
- هما زنی افسونگر و هوس‌باز است. بااینکه میران را فریفته و از او سوءاستفاده می‌کند؛ شخصیتش در داستان فقط زشت و فتان نیست؛ بلکه نقش زنی را دارد که خود فریفتهٔ مدرنیته شده و به جنس حضورش در زندگی مردی متأهل نمی‌اندیشد. این نقطهٔ تمایز رمان «شوهرِ آهوخانم» با دیگر رمان‌های مشابه این سبک، است. درواقع شخصیت‌های رمانِ افغانی، گوشت و پوست دارند. آنان زنده و ملموس‌اند.
وجه تمایز رمان: دلیل شهرتش
توصیف واقعی و دقیق اعمال شخصیت‌ها به‌دور از داوری اخلاقی و درعین‌حال توجه به مسائل اجتماعی و زمانه‌ٔ خویش.
| « | حسن میرعابدینی در کتابِ «صد سال داستان نویسی ایران» می‌نویسد:
|
» |
تک‌جملهٔ صفحهٔ تقدیم:
چرا باید این کتاب را خواند
علی‌محمد افغانی با تلفیق گونهٔ نوشتاری ناتورالیستی و رئالیسم، نوعی زبان روایی خاص خویش را ابداع می‌کند که بر نویسندگان دوره‌های بعد نیز تأثیر می‌گذارد. «شوهرِ آهوخانم» به کالبدشکافی شخصیت زن ایرانی و جامعه می‌پردازد. درواقع از چند منظر درخور تأمل است:
- سبک زبان عامیانه و مخصوص شخصیت‌ها
- توجه به جزئیات
- ابداع نوعی فرم روایی مخصوص
- بازنمایی زن و جامعه ایران
مطالعه با عمق بیشتر
صداهای گمشده
زن‌بودن، صدای گمشده میان سمفونی جامعه بود. سمفونی آمیخته با صدای بوق ماشین‌ها و شهر. آهوخانم چشمانش را بست. نمی‌دانست بخندد یا بگرید. در صدای شوهرش اگر نه هنوز محبت بلکه انس دیرین موج میزد. به این اندیشید که فردا دوباره شمعدانی‌ها گل می‌دهند.
جلسات نقد و بررسی
تا به حال جلسات و نقد‌های بسیاری برای «شوهرِ آهوخانم» برگزار شده است؛ نظیر جلسه نقدی در ۲۰تیر۱۳۹۱ در فرهنگسرای ارسباران که حسین پاینده و حسن میرعابدینی به نقد و بررسی این کتاب نشستند. پاینده در این جلسه با تأکید بر خوانشِ رمان «شوهرِ آهوخانم» با رویکرد روانشناسانه، این رمان را نوعی بررسی تناقضهای موجود در جامعه ایران می‌داند. از نظر پاینده، رمان «شوهرِ آهوخانم» با آنکه ۸۰۰ صفحه دارد ولی هنوز خوانده می‌شود و اگر هنوز خوانده می‌شود، دليل خودش را دارد و شايد بتواند در مطالعات جامعه‌شناختی مورد توجه قرار گيرد.[۵]
میرعابدینی نیز با اشاره به جریان رئالیستی داستان نویسیِ ایران، «شوهرِ آهوخانم» را رمانی می‌داند که به زندگی مردم عادی می‌پردازد. از نظر او، «شوهرِ آهوخانم» تجربه تازه‌ای در رمان‌نويسی ايرانی نيست. فرم جديد و بديعی ندارد؛ اما اين شجاعت را به رمان‌نويسان ايرانی می‌دهد كه به كارهای گسترده بپردازند. مهم‌ترين توفيق نويسنده در اين رمان در توصيف صحنه‌های واقعی و خلق شخصيت‌های زنده و واقعی است.[۶]
بازخوانی به‌طور اختصار
داستان، ۱۳۱۳ در کرمانشاه اتفاق می‌افتد. سیدمیران سرابی رئیس صنف نانوایان است. مردی میانسال و چاپلوس حکومت. دیدن «آهو»، زن مطلقهای با چهار فرزند، دل از میران می‌برد و و زنگ شادی زندگی آهوخانم این بار به‌دست میران زده می‌شود. فصل نخست و دوم رمان به زندگی و گذشتهٔ آهو و هم‌زمان زندگی مشترکش با میران می‌پردازد؛ تااینکه در فصل سوم، میران اجازهٔ ورود هما زنی زیبا و درعین‌حال هوس‌ران را به زندگی خود می‌دهد و او را به عقد خود درمی‌آورد. بخش‌های زیادی از رمان به نزاع بین هما و آهوخانم و میران می‌گذرد. سیدمیران که اسیر افسون زنانهٔ آهو شده با آهو بدرفتاری می‌کند، او را کتک می‌زند و ناسزا میگوید. هما زنی است دل‌بستهٔ ظواهر مدرن و میران را مجبور به تغییر قیافه سنتی و کاسبکارانه خودش می‌کند. بدین‌ترتیب هما روزبه‌روز به هوس‌های خود بیشتر دل می‌بندد و شوهرش را نیز همراه خود به پایین می‌کشد. در این حین، ثروت میران هر روز کمتر می‌شود. فقر رابطهٔ هما و میران را خراب می‌کند. سرابی آهوخانم را از خانه می‌راند. آهوخانم نیز به دِه می‌رود. میران سرابی و هما تصمیم می‌گیرند که به سفری طولانی بروند اما آهوخانم که از این ماجرا خبردار شده است خود را به گاراژ می‌رساند و میران سرابی را به خانه خود باز می‌گرداند. هما نیز با راننده‌اش شهر را ترک می‌کند و آهوخانم سعی می‌کند تا زندگی درهم شکسته‌اش را سامان بخشد.
داستان انتشار کتاب
چاپ رمانی با هزار صفحه در روزگاری که مردم ایران حوصلهٔ داستان‌های پاورقی مجله‌ها را نیز نداشتند، برای ناشران یک قمار بود. به همین خاطر علی‌محمد افغانی با سرمایهٔ خود، رمانِ شوهرِ آهوخانم را در دوهزار نسخه منتشر کرد.
سبک کتاب از زبان جمال میرصادقی
«رمان شوهرِ آهوخانم در قالب تعریف‌های رمان‌های فرنگی نمی‌گنجد. این رمان از نظر شکل و محتوا و شخصیت‌پردازی هم ویژگی‌های رمان‌های فرنگی را دارد و هم خصوصیات قصه‌های بلند فارسی؛ به‌عبارت روشن‌تر از نظر شخصیت‌سازی و شکل و قالب شوهرِ آهوخانم یادآور رمان‌های قرن نوزدهم فرانسه است و از این منظر شخصیت‌ها کلی‌بافند و هرکدام به‌زبان عالمانه، فضل‌فروشی و گنده‌گویی می‌کنند و هویت فردی آنها از میان مکالمه‌هایشان بازنموده نمی‌شود، تا حدودی به قصه‌های بلند ایرانی شباهت پیدا می‌کند، نکته دیگراینکه رمان محتوایی کاملاً ایرانی دارد که بازگوکننده خصوصیت روحی و معنوی و قومی ایران است.[۷]
از این نظر شوهر آهوخانم، باآنکه در گونه‌های ادبی واقع‌گرایی می‌گنجد؛ اما رئالیسمِ علی‌محمد افغانی همان‌طورکه اشاره شد، نوعی زمینهٔ ایرانی نیز دارد. این نوع رئالیسم، همراه‌با توصیفات دقیق و روانشناسانه شخصیت نیز همراه است. چنانچه حسین پاینده در جلسه نقد و بررسی این کتاب اشاره می‌کند: «رمان ازاین‌حیث، بررسی روانکاوانهای از تناقضهای سیدمیران و تناقضهای زندگی ماست و سعی در پاسخ‌دادن به چنین سؤالاتی است: انسان‌ها چرا در جایی می‌شکنند که فکر می‌کنیم مانند فولاد هستند؟ شخصیت سیدمیران و تناقض‌هایش خیلی خوب در «شوهر آهوخانم» کاویده شده است. سیدمیران تناقض‌هایی دارد که خودش هم از آنها سردرنمی‌آورد. بدین خاطر با آنکه رمان، دارای راوی دانای کل است اما در فصل‌هایی تمرکز خود را هرکدام از شخصیت‌ها می‌گذارد و به خوبی درونیات آنها را توصیف می‌کند. این چنین شخصیت‌ها هرکدام به‌نوعی هستی خود را می‌یابند و زنده می‌شوند. گرچه تضاد میان شخصیت‌ها حاکم است،این تضاد به‌دلیل نوع توصیفات و شخصیت‌پردازی‌های رمان، از نوع روانشناسانه است. هرکدام از شخصیت‌ها درون دنیای خود منطق‌هایی دارند؛ مثلاً در شخصیت هما با تمام هوس‌بازی‌هایش، با نوعی شخصیت قربانی‌شده روبه‌رو هستیم. درواقع هما، ذاتاً انسان بدی نیست؛ بلکه چون به‌دام ایدئولوژی مدرنیته افتاده، چنین شخصیتی است.[۸]
رمانِ «شوهر آهوخانم» اولین داستان علی‌محمد افغانی است. این رمان را میتوان درادامه رمان‌های رئالیستی اجتماعی دهه‌های بیست‌وسی شمسی در ایران دانست؛ اما بااین‌حال، افغانی در این کتاب نوعی سبک رئالیسم انتقادی را باب می‌کند که با شخصیت‌ها و روایت به شکل ناتورالیستی برخورد می‌کند و درعین‌حال، با اضافه‌کردن مسائل اجتماعی، آن را از دیگر نوشته‌های این گونه ادبی، متمایز می‌کند.
«شوهرِ آهوخانم» درست در مرز دورانی اجتماعی و ادبی منتشر می‌شود. پیش از آن، دههٔ سی، دههٔ گیجی بعد از کودتا و پس از آن دههٔ چهل، دههٔ تأمل و بازیابی قرار دارد. دههٔ بیست، دههٔ فضای باز سیاسی و التهابات حزبی، درمجموع به‌جز موارد معدودی، دستاورد داستانی چندانی به‌جز شعار‌هایی حزبی که جامهٔ گزارش گونه‌های ادبی پوشیده بودند به‌جای نگذاشت و با برخورد به بن‌بست کودتا درون‌مایه رئالیسم سوسیالیستی ادبیات داستانی از هم پاشید و انبوه چنان گزارش‌هایی ازآنجاکه فاقد شکل ادبی به‌معنای خاص آن بود، همچون ارواحی سرگردان بر فراز فضای داستان‌نویسی دههٔ بعد از کودتا به گردش درآمد.[۹]
خود علی‌محمد افغانی دربارهٔ خلق این رمان میگوید:
«در آن دوران کتاب‌های صادق هدایت مرا جذب میکرد؛ اما فقط صادق هدایت نبود، آثار چوبک و جمالزاده نیز برایم جذاب بودند و از آثار غربی هم کتاب‌های خوشههای خشم و جادههای تنباکو. که از مشکلات طبقاتی صحبت می‌کردند، برایم جذابیت داشت. بعد که وارد دانشکدهٔ افسری شدم در فعالیتهای حزبی علیه شاه شرکت نموده و به دوستم حسن پیروزی که در کرمانشاه بود و بعدها به زندان افتاد نامههایی نوشتم و چون او در فعالیتهای حزبی بود مشوق من شد و من به حزب توده گرویدم. برایم همواره این نکته مبهم بود که آیا خدمتی که یک نویسنده می‌کند در حد مبارزات سیاسی هست؟ و لذا بعد از بازگشت به ایران و رفتن به زندان شوق نویسندگی در من بالا گرفت و دستنوشته‌های شوهرِ آهوخانم محصول همان دوره است.[۱۰]
نجف دریابندری و دیدگاهش
«بی‌هیچ گمان، بزرگترین رمان زبان فارسی به‌وجود آمده و با قید احتیاط تواناترین داستان‌نویس ایرانی، درست همان لحظه‌ای که انتظارش نمی‌رفت، پا به میدان نهاده است و نویسنده در این داستان از زندگی مردم عادی اجتماع ما تراژدی عمیقی پدید آورده و صحنه‌هایی پرداخته است که انسان را به یاد صحنه‌های آثار بالزاک و تولستوی می‌اندازد و این نخستین بار است که یک کتاب فارسی به من جرئت چنین قیاسی را می‌دهد.[۱۱]
حسن میرعابدینی
«اگر از دور به ادبیات معاصر نگاهی بیندازیم، جریان ادبیات رئالیستی در آن مشهود است که با آثاری چون «تهران مخوف» شروع می‌شود و شکل هنری آن را در کار‌های صادق هدایت باید جست‌وجو کرد. ویژگی خاصی هم دارد و به‌دلیل آمیخته‌شدن با جریان‌های سیاسی، ویژگی‌های هنری‌اش تقویت نشده و نیمه‌رئالیستی است. دلیل دیگر شاید آن باشد که ما همه ایسم‌ها را به‌خوبی طی نکرده‌ایم و ملغمه‌ای از آنها را داریم. رمان «شوهر آهوخانم» هم در لبهٔ دهه۴۰ و در بین رمان شبه‌رئالیستی و رئالیستی نوشته می‌شود که بعد از این رمان، آثاری چون سووشون از سیمین دانشور و همسایه‌ها از احمد محمود به عرصه می‌آیند.[۱۲]
«البته ضعف عمدهٔ رمان در ساختار و زبان است. گاه حرف‌های شخصیت‌ها تبدیل به سخنرانیِ طولانی می‌شود. شخصیت‌ها مانند هم حرف می‌زنند. ۱۳۸ شخصیت در این رمان است که همه مثل هم حرف می‌زنند. هما که زنی تحصیل‌نکرده است، از اساطیر یونان و روم مثال می‌آورد و خودش را با شخصیت‌های داستان شکسپیر مقایسه می‌کند. اما جای تحسین رمان، این است که از طریق توصیف یک خانواده ایرانی، به توصیف یک دوره اجتماعی می‌پردازد؛ کاری که یک رمان رئالیستی موفق باید انجام دهد و از این نظر این رمان از نظر مطالعات اجتماعی قابل بررسی است.[۱۳]
محمد علی سپانلو
«گرچه این رمان گهگاهی دستخوش اطناب ملال‌آوری است، و به‌خصوص گفتگو‌ها زیر تأثیر رمان‌نویسان قرن نوزدهم و آمیخته با اساطیر و احادیث غرب و شرق است و اغلب در حد معلومات گویندگان نیست؛ اما در ظن نویسنده در چند خط اصلی موفق بوده است.[۱۴]
حسین پاینده
با اشاره به اینکه رمان شوهرِ آهوخانم با روانشناسی یونگ قابل تحلیل است، میگوید: «اگرچه این رمان زواید زیادی دارد و می‌شود متجاوز از ۵۰ تلمیح را در این رمان یافت و شخصیت‌ها گاه تک‌بعدی هستند؛ اما سیدمیران چند بعدی است؛ او آمیزه‌ای از وقوف و ناآگاهی است؛ اما هما و آهو تک بعدی هستند. این رمان بررسی روانکاوانهای از تناقض‌هایی که از زندگی ما وجود دارد، عرضه می‌کند، توجیه اینکه چرا برخی می‌شکنند؛ چه مرد و چه زن، اگرچه در ادبیات ما صدای مردانه غالب بوده است. شخصیت دچار مسائلی است که خودش هم نمی‌داند. سیدمیران دل میبازد؛ چون فکر می‌کند به آنیمایش دل باخته است. آنیما تصویر مرد از زن ابدی و ازلی است. تصویری که هر مرد از یک زن دارد و اینکه این تصویر از کجا می‌آید، بحث پیچیده‌ای است و مادر نقش مهمی در این تصویر دارد و مردان به دنبال جایگزین مادرشان هستند.[۱۵]
نظر خود نویسنده دربارهٔ کتاب
علی‌محمد افغانی در گفت‌وگویی با مجلهٔ بخارا دربارهٔ رمان شوهرِ آهوخانم میگوید:
زندان مکانى براى تمرکز حواس نبود. در بندى که ما بودیم حدود ۱۳۰ زندانى وجود داشت و در هر اتاق هم ۵تا۶ زندانى و لذا جایی براى تمرکز نبود و مدتى می‌نوشتم و بعد باید کمی کار را تعطیل می‌کردم تا شاید شرایط براى نوشتن دوباره فراهم شود. خودم هم میدانم که شوهرِ آهوخانم ارتباط بسیار نزدیکی با واقعیتهاى روحى، روانى و تضاد‌هاى جامعه دارد و بیانگر انقلابى است که در یک خانواده کوچک به وجود آمده و من آن را حس کرده بودم و شناختم، به همین دلیل کتاب مطرحی است، طوری که در آثار نویسندگان خارجى هم شما چنین چیزی نمی‌بینید.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
این رمان از چه کتاب‌های تأثیر گرفته است؟
در این رمان، تأثیرات زیادی از نویسندگان ایرانی و خارجی دیده می‌شود، از جمله آثار صادق هدایت و جمالزاده و در میان نویسندگان خارجی تاثیرات جان اشتاین بک دیده می‌شود.
این رمان بر چه کتاب‌هایی تأثیر گذاشته است؟
رمان «شوهرِ آهوخانم» بر نسل‌های بعد خود تأثیرات زیادی گذاشت. از جمله رمان سووشون از سیمین دانشور و همسایه‌ها نوشته احمد محمود.
اقتباس‌های هنری انجام‌گرفته از کتاب
داوود ملاپور در سال۱۳۴۷ با اقتباس از رمان «شوهرِ آهوخانم»، فیلمی با همین نام ساخت.
جمله‌های ماندگار کتاب
- افسوس، صدافسوس که شهر فریبنده دست از دامنم برنمی‌دارد؛ زیبایی و پول دو چیزند؛ گاه همیشه انسان را خوشبخت نمی‌کنند.(ص:۳۲)
- عقل و وجدان اجتماعی خود برای تکان‌دادن انسانی کافی هستند چه رسد به آنکه با نیروی اصلی‌تری که احساس باشد هم‌عنان شوند.(ص:۳۳)
- حافظ در جام شرابش عکس رخ یار را دیده است و این مرد در وجود تو سکه‌های طلا را. شاید هم من اشتباه می‌کنم؛ بنده شناس خداست.(ص:۱۰۱)
- عشق پیری و هوس‌های کودکی با خواب صبح همان اندازه شیرین و مفرح‌اند که رویا انگیز و پرورنده خیالات خوش.(ص:۱۴۰)
- در گفتن همیشه اثری هست که در نگفتن نیست.(ص:۲۵۶)
- طبیعت انسانی در زندگی چنان است که در مقابل بزرگترین دردها، داغ‌ها و محرومیت‌ها مقاومت دارد جز در مقابل شکنجه‌های روحی دائم.(ص:۴۳۹)
- بیان یک احساس هرگز مساوی خود آن نیست.(ص:۶۰۰)
جوایز کتاب
- برنده جایزه سلطنتی در سال۱۳۴۰
- برگزیده انجمن کتاب ایران در سال۱۳۴۰
مشخصات کتاب‌شناختی
- امیرکبیر در ۸۸۷ صفحه، دوهزار نسخه
- نگاه در ۷۷۸ صفحه، پنج‌هزار نسخه
- جاویدان در ۸۱۱ صفحه، سه‌هزار نسخه
منبع‌شناسی
مقالات
- «نقش و جایگاه زن در رمان شوهرِ آهوخانم»، به‌نگارش ناصر عباس‌زاده در شمارهٔ ۲۵۴و ۲۵۵ در نشریهٔ زبان و ادبیات چیستا، دی و بهمن۱۳۸۷
- «شخصیت‌پردازی قهرمانان زن در رمان‌های شوهرِ آهوخانم و سووشون»، نوشتهٔ محمدکاظم، کهدویی و مرضیه شیروانی در شماره‌های ۴۸و۴۹ نشریهٔ نامه پارسی، بهار و تابستان۱۳۸۸
- «شوهرِ آهوخانم و مکتب‌های ادبی» به‌نگارش اسدالله واحد در شماره۱۷ دوره جدید مجلهٔ ادب و زبان متعلق به نشریه دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کرمان، (پیاپی۱۴)، بهار۱۳۸۴
نوا، نما، نگاه
تصاویری از صفحات کتاب
-
توصیفاتِ دقیق و ناتورالیستی
تصاویری از فیلم شوهر آهوخانم
-
آهوخانم، رویاروی ظواهر مدرنیته -
خانواده
پانویس
- ↑ اسلامی ندوشن. «دربارهٔ شوهرِ آهوخانم». یغما، ۱۳۴۰، ۱۴.
- ↑ پرهام. «نقد کتاب شوهرِ آهوخانم». راهنمای کتاب، ۱۳۴۰، ۱۲.
- ↑ «نقدی بر رمان شوهرِ آهوخانم». مجلهٔ کاوه، ۱۳۴۰، ۱۱.
- ↑ میرعابدینی، صد سال داستان‌نویسی ایران، ۳۹۸.
- ↑ «پاینده: شوهر آهوخانم بررسی روانکاوانه تناقضهای جامعه ایرانی است».
- ↑ «پاینده: شوهر آهوخانم بررسی روانکاوانه تناقضهای جامعه ایرانی است».
- ↑ افغانی، مقدمه کتاب شوهر آهوخانم، ۵.
- ↑ «پاینده: شوهر آهوخانم بررسی روانکاوانه تناقضهای جامعه ایرانی است».
- ↑ «بازخوانی رمان شوهرِ آهوخانم». فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ۱۳۸۴، ۶۸.
- ↑ «گفت‌وگو با علی‌محمد افغانی، سحر کریمی مهر». بخارا، ۹فروردین۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۲۰تیر۱۳۹۸.
- ↑ افغانی، مقدمه کتاب شوهر آهو خانم، ۱۱.
- ↑ میرعابدینی، صد سال داستان‌نویسی ایران، ۳۹۷.
- ↑ میرعابدینی، صد سال داستان‌نویسی ایران، ۳۹۸.
- ↑ سپانلو، نویسندگان پیشرو ایران، ۱۶۷.
- ↑ «پاینده: «شوهرِ آهوخانم » بررسی روانکاوانه تناقضهای جامعه ایرانی است». خبرگزاری مهر، ۲۱ تیر ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۲۰تیر۱۳۹۸.
منابع
- سپانلو، محمدعلی (۱۳۶۶). نویسندگان پیشرو ایران. تهران: نگاه. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۵۱۱۳۰۲.
- «بازخوانی رمان شوهرِ آهوخانم». فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ۱۳۸۴.
- افغانی، علی‌محمد (۱۳۷۴). بازنگری و بررسی رمان شوهرِ آهوخانم. تهران: نگاه. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۵۱۱۱۰۴.
- میرعابدینی، حسن (۱۳۸۸). صد‌سال داستان‌نویسی ایران. تهران: چشمه. شابک ۹۷۸۹۶۴۶۱۹۴۷۸۶.
- «نقدی بر رمان شوهرِ آهوخانم». مجلهٔ کاوه، ۱۳۴۰.
- پرهام. «نقد کتاب شوهرِ آهوخانم». راهنمای کتاب، ۱۳۴۰.
- اسلامی ندوشن. «دربارهٔ شوهرِ آهوخانم». یغما، ۱۳۴۰.
پیوند به بیرون
- «پاینده: «شوهر آهوخانم» بررسی روانکاوانه تناقضهای جامعه ایرانی است». خبرگزاری مهر، ۲۱تیر۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۲۰تیر۱۳۹۸.