یحیی مهدوی

یحیی مهدوی
زادروز	1287 تهران
مرگ	23 تیر1379 تهران
ملیت	ایران
پیشه	مترجم و استاد دانشگاه

یحیی مهدوی متولد سال ۱۲۸۷ در تهران، استاد فلسفه دانشگاه تهران و از اولین مترجمان آثار فلسفی به زبان فارسی بود.

* * * * *

یحیی مهدوی چند سال ابتدایی از تحصیلاتش را نزد معلمان خصوصی در منزل گذارند وبعد از یک سال تحصیل در مدرسه دارالفنون،در سال 1307 درشعبه فلسفه و ادبیات مدرسه دارالمعلمین عالی به ادامه تحصیل پرداخت، ودر خرداد سال 1310 در این مدرسه فارغ التحصیل شد. در دوران تحصیل از محضر استادی چون :حسین گل گلاب،مسعود کیهان،میرزاعبدالعظیم خان قریب،دکتر رضازاده شفق،بدیع الزمان فروزان فر،ملک الشعرای بهار،میرزا عباس خان اقبال آشتیانی، آقا شیخ محمد سنگلچی،سید محمد کاظم عصار استفاده نمود.در شهریور سال 1310 جزو محصلان اعزامی برای تحصیل به فرانسه رفت و در آنجادر دانشگاه های استراسبورگ ومن پلیه و پاریس در محضر اساتید نامداری چون: دکتر ژرژ بلندل،هالب واکس،بوگله،پل گیوم،دکتر هانری والن،لئون برنشویک،امیل برهیه،آلبر ریو،آبل ری وآندره لالاند حاضر شد.در تابستان 1317 به ایران مراجعت کرد وپس از دوسال خدمت نظام وظیفه در اردیبهشت 1320 به تدریس فلسفه در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران پرداخت و پنج سال بعد به مقام استادی در دانشگاه نائل آمد. در مهرماه 1352 بازنشسته شد.

داستانک

داستانک استاد

برای آموختن حسن خط معلمی داشت و تمرین خوشنویسی را تا اواخر عمر ادامه داد تا جایی که در نوشتن خط نستعلیق خطاطی چیره دست شد.

داستانک سیاست

دکتر یحیی مهدوی هیچ گاه در پی کار سیاست یا شرکت در هیأت دولت نبود. فقط در زمان دکتر مصدق به پیشنهاد و دعوت دکتر غلامحسین صدیقی، برای دولت دوم مصدق، دکتر مهدوی قبول مسئولیت وزارت فرهنگ کرد و توسط دکتر صدیقی به دکتر مصدق معرفی شد و طرفین استقبال کردند. چهارشنبه 25تیرماه 1331_«صبح ساعت هشت، به خدمت آقای دکتر مصدق رسیدم و آقای دکتر یحیی مهدوی استاد دانشگاه را که از قبل به سمت وزارت فرهنگ معرفی کرده بودم، به خدمت آقای دکتر بردم؛ حسن استقبال کردند. بعد، آقای دکتر مهدوی خارج شدند» ( قول از دکتر حسین صدیقی) ولی پس از حوادث منتهی به واقعه ی سی ام تیرماه 1331، تغییرات دیگری انجام شد. دکتر صدیقی در یاداشتی شرح می دهد: «آقای دکتر مصدق گفتند پس چه کسی می تواند آنجا را اداره کند. گفتم به عقیده ی من دکتر یحیی مهدوی استاد دانشگاه، که هم عالم به امور فرهنگ است، هم درستکار و هم شجاع و هم صمیمی نسبت به شما و سیاست شما. گفتند این موضوع را مطالعه می کنم و به شما خبر می دهم. لکن،این موضوع را به کسی نباید گفت و خود شما وزارت کشور را قبول کنید.»

داستان‌های دیگر

یکی از عادات مهدوی نوشتن بیت یا ابیاتی بر روی برگ نخست یا صفحه عنوان کتابهایش بوده است. این عادت علاوه بر این که حاکی از علاقه وافر مهدوی به شعر است ، طبع نازک و روح لطیف و دقت نطرهای فیلسوف عالی قدر را نشان می دهد.

زندگی و تراث

سوانح عمر

• ۱۲۸۷ زادهٔ سال ۱۲۸۷ در تهران
• ۱۳۰۷ فارغ التحصیل از دارالفنون
• ۱۳۱۰ اعزام به فرانسه از طرف دولت
• ۱۳۱۱ درگذشت پدر
• ۱۳۱۷ بازگشت به وطن و شروع خدمت نظام وظیفه
• ۱۳۱۹ پایان سربازی، دکتری ایشان به تصویب شورا عالی وزارت فرهنگ رسید
• ۱۳۲۰ استخدام رسمی در دانشگاه تهران به عنوان دانشیار
• ۱۳۲۲ انتشار کتاب جامعه شناسی یا علم الاجتماع
• ۱۳۳۳ انتشار کتاب فهرست نسخه های مصنفات ابن سینا
• ۱۳۳۶ ریاست گروه فلسفه دانشگاه تهران
• ۱۳۴۹ با ارسال نامه ای به ریاست دانشگاه تهران در چهارم خرداد کتابخانه شخصی اش را وقف دانشگاه کرد.
• ۱۳۵۲ بازنشستگی از دانشگاه، اما پس از بازنشستگی نیز به تدریس در دانشگاه می پرداخت.
• ۱۳۷۶انتشار کتاب شکاکان یونان
• ۱۳۷۸اعلام آمادگی برای انتقال کتابخانه به دانشگاه تهران
• ۱۳۷۹ ۲۳تیر ماه در تهران درگذشت.

کتابخانه یحیی مهدوی

مجموعه کتابخانه یحیی مهدوی بالغ بر 5000جلد کتاب و نشریه است. بیشتر کتاب ها در حوزه فلسفه، تاریخ و ادبیات هستند. در این مجموعه در حدود 3000 جلد کتاب و نشریه به زبان فارسی و در حدود 2000 جلد کتاب به زبان فرانسه، انگلیسی و آلمانی وجود دارد. مجموعه کتابهای فرانسه این کتابخانه که بیشتر در زمینه فلسفه اروپا هستند از جمله ویژگی های ارزنده کتابخانه است که بر غنای مجموعه کتاب های زبان فرانسه افزوده است. در این کتابخانه 24 جلد کتاب چاپی سنگی و 13 نسخه عکسی وجود دارد. نسخه های عکسی عبارت اند از:اشارات التفسیر فی بشارات التذکیر ، تاریخ طبری، ترجمه الاشارات، التقعلیقات، تفسیر بصائر یمینی، تفسیر سور آبادی، تفسیر سوره کهف، الحکمه الشرقیه لابن سینا، شاهنامه، شفا ابن سینا(بخش الهیات)، مجموعه رسائل ابن سینا. یکی از برترین ویژگی های این مجموعه شیوه نگهداری و پاکیزگی آن است. بیشتر کتاب های فرانسه و تعدادی از کتابهای فارسی این مجموعه ترجمه شده اند و در قسمت پایین عطف حروف اختصاری((ی.م)) در کتاب های فارسی و ((y.m)) در کتاب های لاتین دیده می شود. صحافی کتاب های لاتین توسط فردریش لانکامرر(1301_1380) صورت گرفته است. لانکامرر بیانگذار صفاحی نوین در ایران می باشد ، که آقای ایرج افشار او را صحاف نامور و صحاف هنرمند نامیده است. در بخش کتاب های فارسی و عربی جزوه های هم موضوع یا نزدیک به هم در یک مجلد صحافی شده اند ، و به این ترتیب آثار کمیاب و ارزشمندی حفظ گردیده است. از جمله چندین مجلد آثار مربوط به ابن سینا که از زمینه های مورد علاقه مهدوی بوده و از شاخص های این مجموعه است، مانند جزواتی که انجمن آثار ملی به یادگار جشن هزاره ابوعلی سینا در سال 1331 منتشر کرده که در چند مجلد صحافی شده است. همچنین مقالات مینوی ، نه رساله درباره ابن سینا ، هفده مقاله ، مجموعه پانزده رساله و مقاله ، سیزده مقاله و رساله از مینوی و دیگراناز این گونه مجلدات صحافی شده است. گاه نیز جزوه هایی با موضوعات متفاوت، به جهت حفظ و نگه داری مطلوب این گونه آثار با هم صحافی شده است. در این کتابخانه کتاب های مرجع رجالی، مانند طبقات الشافعیه، اعیان الشریعه ، وفات الاعیان، اعلام زرکلی و معجم الادباوجود دارد و وجود تفاسیر گوناگون، تعدادی کتب پزشکی قدیم و فهرست های مختلف نسخه های خطی از دیگر ویژگی های این کتابخانه است.

یادداشت ها

از ویژگی های شاخص این کتابخانه وجود یادداشت های مختلف در درون کتاب هاست که یا به خط خود مهدوی است و یا به یادداشت اهدای دیگران است که کتاب را به او تقدیم کرده اند

یادداشت های به خط مهدوی

این یادداشت هاعبارتند از : یادداشت های تملک ، خرید ، اهدا و نگهداری.

1. تملک:در ابتدا و انتهای بیشتر کتاب ها امضای مهدوی به نام کامل ، تاریخ و مکان دیده می شود که تعلق کتاب را به کتابخانه او نشان می دهد که در این کتاب ها جملاتی مانند: «متعلق بحقیر است»، «از مستملکات حقیر است»، «نسخه خودم است برای تصحیح اغلاط» و... دیده می شود.
2. خریداری:در برخی کتاب ها تاریخ، محل خریداری و گاه قیمت کتاب نوشته شده است. این کتابها از کتابخانه ها و کتاب فروشی ها و کتابفروشی های اقبال، تهران، ایرانشناسی(پرشین)، ترقی، دانش، بنگاه کتاب، ابن سینا، بروخیم و دادیان بین سالهای 1308 تا 1366 و از شهر های تهران، اصفهان و پاریس خریداری شده است.
3. اهدا:در برخی کتاب ها که به مهدوی اهدا شده است اما امضا اهدا کننده در آنها وجود ندارد، مهدوی به خط خود نام اهدا کننده و تاریخ آن را نوشته است.

وقف کتابخانه شخصی

یحیی مهدوی کتابخانه شخصی خود را در چهارم خرداد 1349 طی نامه ای به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران وقف کرد، مشروط به اینکه کتاب ها تا زمان حیات وی ، به منظور استفاده علمی، نزد وی به امانت بماند. متن نامه رئیس وقت دانشگاه تهران،علینقی عالیخانی، در پاسخ به نامه مهدوی واعلام وصول دانشگاه چنین است:

« دانشمند محترم آقای یحیی مهدوی،استاد دانشگاه تهران

مرقومه مورخ جهارم خرداد 1349 در مورد وقف کتابخانه شخصی خود بر کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران واصل گردید. به کتابخانه مرکزی دستور داده شده است که مطابق نیت خیر جنابعالی و طبق شرایط مذکور در نامه مذکور اقدام کنند و به تدریج که کتابخانه تحویل خواهد شد در جای معین و مناسب قرار دهند. بنحوی که همه می دانند حضرتعالی همواره با پیوند های استوار وعلاقه ای مستمر موجد و بانی خدمات قابل تقدیر به دانشگاه بوده و کتبی که تا کنون از محل حقوق خود در سلسله انتشارات دانشگاه به طبع رسانیده اید دال بر علاقه مندی وافر شما به این کانون مهم تحقیق و تدریس کشور بوده است. وقف کتابخانه شخصی هم نشانه ای است دیگر و قطعا موجب مسرت همه دانشگاهیان و در آینده مورد استفده کلیه دانش پژوهان خواهد بود. اینک ضمن اظهار تشکر و امتنان مجدد از نیت بلند و سعه صدری که همیشه ابراز داشته اید نسبت به کتابخانه وقفی جنابعالی بر کتابخانه مرکزی اعلام قبض و قبول می شود و همانطور که شرط کرده اید کتابها ( طبق تعداد و صورتی که مشخص خواهید فرمود) نزد شخص شما و به منظور استفاده علمی به امانت گذاشته می شود. مراتب به شورای دانشگاه نیز اطلاع داده خواهد شد.

»

مهدوی در سال1378،یک سال پیش از در گذشت،آمادگی خود را برای انتقال کتابخانه اش اعلام کرد، سرانجام در تابستان سال 1383 این کتابخانه به کتابخانه ی مرکزی انتقال یافت و در تالار خواجه نصیرالدین طوسی، تالار مختص نگه داری کتاب های کمیاب و مجموعه های ویژه، استقرار یافت.

کارنامه و فهرست آثار

تألیفات

1. جامعه شناسی یا علم الاجتماع ، تهران: [بینا] ،(1322)
2. شکاکان یونان ، تهران:خوارزمی ،(1376)
3. فهرست نسخه های مصنفات ابن سینا ، تهران:دانشگاه تهران ،(1333)

ترجمه ها

1. بریه،امیل، تاریخ فلسفه:قرون وسطی در دوره تجدد، ترجمه و تلخیص یحیی مهدوی، تهران:خوارزمی،(1377)
2. شاله،فیلیسین، شناخت روش علوم یا فلسفه، ترجمه یحیی مهدوی ،تهران:دانشگاه تهران ،(1344)
3. فولکیه،پل، فلسفه عمومی یا مابعدالطبیعه بخش تمهیدی: مبحث انتقاد شناسی، ترجمه یحیی مهدوی، تهران:دانشگاه تهران،(1347)
4. فولکیه،پل، هستی شناسی (بحث وجود)، ترجمه یحیی مهدوی ، تهران:نشر دانشگاهی،(1378)
5. لایبنیتس،گاتفریدویلهلم، متادولوژی ، ترجمه یحیی مهدوی،تهران:خوارزمی ،(1375)
6. وال،ژان، بحث در مابعدالطبیعه، ترجمه یحیی مهدوی، تهران:خوارزمی، (1370)
7. ورنو،روژه، نگاهی به پدیدار شناسی و فلسفه های هست بودن، ترجمه یحیی مهدوی،تهران:خوارزمی،(1372)

تصحیحات

1. بابا افضل کاشانی،محمد بن حسن، مصنفات ،به تصحیح واهتمام مجتبی مینوی و یحیی مهدوی، تهران:دانشگاه تهران،(1331_1337)
2. ترجمه قصه های قرآن از روی نسخه موقوفه بر تربت شیخ جام، به سعی و اهتمام یحیی مهدوی و مهدی بیانی ، تهران:دانشگاه تهران،(1338)
3. سورآبادی،عتیق بن محمد،چند قصه از چند سوره قرآن(سوره های :یوسف،بنی اسرائیل،کهف،مریم)،برگزیده از تفسیر عتیق نیشابوری،توسط یحیی مهدوی،تهران:دانشگاه تهران،(1338)

گردآوری و گزینش

1. سورآبادی،عتیق بن محمد،قصص قرآن مجید،تهران:دانشگاه تهران،(1347)
2. هفتاد مقاله:ارمغان فرهنگی به دکتر غلام حسین صدیقی، گردآورنده:یحیی مهدوی وایرج افشار،تهران:اساطیر،1369

مقالات

1. مهدوی،یحیی،درباره ترجمه تفسیر طبری،یغما،سال اول(1327)،(ش 10):136_139
2. مهدوی،یحیی،یاداشت درباره تفسیر جام،سخن،سال اول(3239)،(ش8):488_489
3. مهدوی،یحیی،درباره اصلاح خط فارسی،سخن،سال اول(1322)،(ش2):379_382
4. مهدوی،یحیی،تقسیر معروف به سور آبادی ونسخه تربت شیخ جام،ملاحظاتی درباره چند نسخه از چند تفسیر، مجله دانشکده ادبیات،سال13(1345)،(ش4):155_194
5. مهدوی،یحیی،جداول تطبیقی فصولی از الهیات ونفس،فرهنگ ایران زمین،س27(1366)،ص1_6
6. مهدوی،یحیی،از هزاره ای به هزاره دیگر.نقد و معرفی سه کتاب تازه از ترجمه های تألیفات ابن سینا منتشر شده در اروپا،آینده،س8(1361)،ص285_302
7. مهدوی،یحیی،نگاهی به خاطرات دکتر غنی،آینده،س8(1361)،ص553_561
8. مهدوی،یحیی،درباره دکتر غلامحسین صدیقی،آدینه،ش 59(خرداد1370)،ص73_74