ماه و بلوط

احساس عمیق همدردی ملی

«

زیبایی یکی از فصول کتاب این است که ما در مواجهه با آدم‌ها، نوعی احساس عمیق همدلانه و ملی می‌بینیم و این امر از وجوه اصلی حوزه روایت به شیوه ایرانی است. آنچه ما را نزدیک به پیوند با یکدیگر می‌کند و به درونیات و مجموعه‌ای از علقه‌هایی که نسبت به این فرهنگ داریم، می‌رساند و حس گفت‌وگو را در ما تقویت می‌کند از مهمترین مولفه‌های روایت ایرانی است که در کتاب «ماه و بلوط» به خوبی به آن اشاره شده است.

»

هویت‌مندی درونی اثر

«

در «ماه و بلوط» به نظر می‌آید نویسنده، کتاب را از مسیر خوانش و روایتی که از فضای حقیقی کردستان و مناطقی که وی با آن‌ها سر و کار داشته، دریافته است بنابراین این که ما خوانش حقیقی داشته باشیم و نه مجازی از مباحث مهم این اثر به شمار می‌رود به عبارتی دیگر اینکه بتوانیم از مواجهه مستقیم دریافت‌هایمان را ابراز کنیم یکی از اصول اصلی روایت است و آنچه این کتاب را به روایت ایرانی نزدیک می‌کند، هویت‌مندی درون اثر است که ناشی از یک نوع نگاه همدلانه است که افراد درون آن اقلیم را مجزا از فرهنگ این مملکت تعبیر نمی‌کند.

»

محصول تجربه راوی با بازجو

«

آنچه در یک بخش از این کتاب خوانده‌ام محصول تجربه‌ای است که راوی در مواجهه با یک بازجو بیان می‌کند یعنی ما برای بیان یکسری وقایع از اول شخصی استفاده می‌کنیم که به شکل مستقیم خاطرات خود را بازگو می‌کند.

»

اختتامیه جشنواره قلم زرین. تهران. تیرماه ۱۴۰۳

محمد حمزه‌زاده؛ نویسنده و منتقد ادبی

قابلیت تبدیل شدن به فیلم سینمایی

«

گفتگوها به حدی دقیق کار شده است که می‌توان گفت بخش‌های پرقوت کتاب است. حتی در قسمت‌هایی چهره‌های بنام وارد داستان می‌شوند و به خوبی به آن‌ها پرداخته شده است. این منتقد کتاب معتقد است این اثر ادبی قابلیت تبدیل شدن به یک فیلم سینمایی یا سریال را دارد.

»

^[۴]

نمایش زندگی

«

«ماه و بلوط» تراشه‌ای است که از همه زوایا قابل توجه است. کارکرد رمان نمایش زندگی است و در «ماه و بلوط» بیش از ده زندگی اصلی نوشته شده است. حتی برخی شخصیت‌ها در طول داستان متولد می‌شوند‌.

رمان «ماه و بلوط» زندگی فعالی را نشان می‌دهد. هنوز که هنوز است، وقتی صفحه‌ای از کتاب را باز می‌کنم، جریان زندگی را در آن می‌توانم ببینم.

»

ماه و بلوط؛ مصداق فرش ایرانی

«

شمار جزئیات در این داستان آن را شبیه فرش ایرانی کرده و روایت ایرانی که نویسنده در داستان جانمایی کرده، از خصوصیات مثبت آن است. واقع‌گرایی نهفته در این کتاب سرشار از واقع‌گرایی حقیقی است. باورهایی در قصه هست که شاید آن را به رئالیسم جادویی تشبیه کرد.

»

صادق و واقع‌گرا

«

ویژگی دیگر این رمان راستگویی و صداقت آن است. اگر در جاهایی حتی خیال‌پردازی شده، مبتنی بر سایر قسمت‌های کتاب است. این رمان سراغ یکی از سخت‌ترین موضوعات سیاسی اجتماعی رفته است و از بین آثار داستانی مربوط به کردستان این ویژگی را دارد که صادق و واقع‌گراست و حیایی را که ویژگی مردم کردستان است، به زیبایی طرح کرده است.

»

طرح تاریخی درست

«

استفاده از اسناد تاریخی بدون خدشه نقطه قوت این کتاب است و نویسندگان و فعالان شاخصی این اثر را دیده و به دلیل طرح درست تاریخ آن را پسندیده‌اند.

»

جلسه نقد و بررسی «ماه و بلوط» در غرفه مجمع ناشران انقلاب اسلامی. سی و پنجمین نمایشگاه کتاب تهران. ۱۴۰۳

بهزاد دانشگر؛ نویسنده و منتقد ادبی

رمانی با زوایای دید متنوع

«

این کتاب به خاطر شخصیت‌پردازی و ساختاری که دارد در دسته رمان جای می‌گیرد. ویژگی برجسته این کتاب بازی با زمان و زوایای دید متنوع است؛ نویسنده به عنصر زمان در کتاب «ماه و بلوط» خوبی پرداخته‌ است و از دو زاویه دید روایت می‌شود و از این نظر خیلی جالب توجه است. کتاب سرشار از خرده داستان‌ها است و اتفاقات پر تپش با ضرب آهنگی سریع پیش می‌رود. جغرافیای داستان خیلی وسیع است؛ فضای روایت این داستان در ایران، عراق و حتی بخشی از اروپا می‌گذرد، این ویژگی امروزه در رمان‌ها کمتر دیده می‌شود. روایت بازه زمانی طولانی در رمان خیلی مشکل است به خصوص که فضای این رمان تاریخی است، اما مومنی به خوبی از پس این رمان برآمده‌ است.

»

^[۴]

اسامی خواننده را به اشتباه می‌اندازند

«

درباره بازجویی‌ها از یک جایی به بعد احساس می‌کنیم که این فقط یک بهانه است برای اینکه جلال خاوری حرف بزند. به خصوص اول کار که ما را به اشتباه می‌اندازد. بعد از آن پیش‌داستان که ماجرای تبار این‌ها را در فصل دختر شیطان می‌گوید، ما جاوید افشار را می‌بینیم که دستگیر شده و بعد بلافاصله در فصل بعد با بازجویی جلال خاوری روبرو می‌شویم. ای کاش نویسنده روی شخصیت‌ها اسم‌های دیگری می‌گذاشت. ما یک جابر داریم، یک جاوید داریم و یک جلال داریم. چند تا اسم داریم که با «ج» شروع می‌شود. به همین خاطر گاهی شحصیت‌ها را با هم اشتباه می‌گیریم. به نظرم این اسم‌ها در شروع رمان، با انبوهی از شخصیت‌ها و مسائل مختلفی که داریم، یک مقدار مخاطب را سردرگم می‌کند. نسبت‌های بین این‌ها و این میزان شلوغی و شخصیت در ابتدای داستان واقعاً مخاطب را به زحمت می‌اندازد. یک جایی از داستان در صفحه ۷۷ تا ۷۹ ما چند تا اسم داریم؛ دکتر مکری، سالم‌الدین صادق وزیری، خامسی، مستر مولیر، عمرخان شکاک و دکتر هاشم شیرازی. در دو صفحه این‌همه اسم داریم که نمی‌دانیم این‌ها کجا هستند و کدام‌یک از این‌ها را باید جدی بگیریم و در ادامه داستان با او کار داریم. به نظرم این تعدد اسم‌ها و شخصیت‌ها یک مقدار مخاطب را در خوانش داستان آشفته می‌کرد و به زحمت می‌انداخت.

»

داستان به شدت ایرانی است

«

داستان به شدت ایرانی است و خیلی خوب ایرانی شده است. مؤمنی‌شریف جوری با رئالیسم جادویی آمریکای لاتین برخورد کرده که در کار خودش هم لحظه‌های ماورایی دارد، هم اصلاً شبیه رئالیسم جادویی نشده است. بخش جدی از باورهای خود نویسنده و آن منطقه است و خیلی جذاب و خیلی قشنگ در دل داستان بافته شده است. این اتفاق داستان را کاملاً ایرانی کرده و از این بابت وام‌دار هیچ مدل روایتگری و داستان‌گویی نبوده است؛ نه داستان روسیه، نه داستان آمریکای لاتین. من این اتفاق را که نویسنده تلاش کرده یک روایت ایرانیِ در عین حال عرفانیِ تاریخیِ فقهیِ شیعی به مخاطب ارائه کند، خیلی دوست داشتم و خوشحالم که ما با آدمی مواجه هستیم که دارد قصه می‌گوید. جالب اینکه این قصه‌گویی را پنهان هم نمی‌کند. می‌گوید من دارم برای شما قصه‌ای می‌گویم؛ این قصه از اینجا شروع می‌شود و به اینجا ختم می‌شود. این‌جا باید داستان تمام بشود ولی من دوست دارم این را هم بگویم! خیلی ساده و خیلی صمیمی دوباره چیز دیگری را شروع می‌کند و تعریف می‌کند. این قصه‌گو بودن و لحن قصه‌گویی‌اش، بسیار خواندنی و شنیدنی است. من مطمئن هستم که مخاطبان حتماً از کشف جهان این داستان لذت می‌برند و تا مدت‌ها تصاویر و لحظه‌های داستانی ماه و بلوط در ذهن‌شان می‌ماند.

»

علی‌اصغر عزتی‌پاک؛ نویسنده و مدیر دفتر داستان شهرستان ادب

حجم کتاب زیاد است

«

من از کار خیلی لذت بردم و خیلی خوشم آمد. حجمش هم زیاد بود و من فکر نمی‌کردم در این حجم بتوان این صحنه‌های درخشان را خلق کرد. یعنی شما مدام دارید روایت می‌کنید و ما هم بدو بدو داریم می‌چرخیم و دنبال شما می‌آییم؛ چون اطلاعات خیلی زیاد است. دیدم آقای محسن کاظمی هم گفته بود «ماه و بلوط خیلی پر و پیمان است». واقعاً خیلی پر و پیمان است و آدم فکر می‌کند که شاید نتواند همه این ماجراها را هضم کند، اما آن جاهایی که به خواننده استراحت می‌دهید و فرود می‌آیید خیلی فوق‌العاده است.

»

شخصیت‌های داستان آزادانه پیش میروند

«

داستان دو تا قهرمان دارد که به هر حال یکی تا پایان منفی می‌ماند و یکی از آنها از وسط‌های کار می‌چرخد و وارد گفتمان دیگری می‌شود که گفتمان کشور و ملت و جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی و اصلاً مبارزه با طاغوت و متجاوز است. نویسنده این دو نفر را شانه به شانه هم در داستان پیش برده و روایت‌هایشان را شنیده است. واقعاً جاهایی که حرف می‌زنند هم کاملاً آزاد هستند و دست‌شان کاملاً باز است.

»

تبار و گذشته شخصیت‌ها ساخته شده است

«

به نظر من بازخوانی تاریخ، اتمسفر، ایجاد حال و هوا و ساختن شخصیت‌هایی تام و تمام، مهم‌ترین کارهایی است که در ماه بلوط اتفاق افتاده است. یعنی جابر و جلال واقعاً ساخته می‌شوند؛ نه فقط روحیات‌شان و حال و هواشان، بلکه اساساً تبار و گذشته‌شان ساخته می‌شود. اینکه چه اتفاقی می‌افتد که جلال وسط راه می‌چرخد و به طرف کشورش می‌آید و جاوید نمی‌چرخد، همه اینها مقدمه‌چینی شده و ساخته شده است. شما به ریشه‌ها پرداخته‌اید که چرا این آدم کج است؟ به خاطر اینکه اصلاً کج بنیان نهاده شده است و اصلاً مشکل دارد.

»

توصیف شخصیت‌ها کلاسیک است

«

نویسنده در توصیف و روایت شخصیت‌ها و اتفاقات مربوط به آنها کاملاً کلاسیک رفتار کرده و زندگی آنها را برش نداده است. نویسنده شخصیت را از کودکی شروع کرده و تا سرانجام‌شان را ادامه داده است. واقعاً آقای مؤمنی شخصیت‌ها را همه‌جانبه دیده است. به خواهش‌های آنها توجه کرده، به منافع‌شان، به اقتضائات شخصی، به کنش‌های اجتماعی و سیاسی، و به انتظاراتی که از آنها داشتند، به خصوص از سمت محافلی که عضو آن هستند. شخصیت‌ها را کاملاً در همه ابعاد سلوکی‌شان، روایت کرده است. شخصیت‌ها در داستان ماه و بلوط به نظر من سلوک می‌کنند و نویسنده دارد سلوک این شخصیت‌ها را دنبال می‌کند. انگار دارد دنبال این شخصیت‌ها می‌دود.

»

ظرافت نویسنده در بیان جزئیات

«

توصیفات دقیق، جزئی، پر جنب و جوش و پر تکاپوی یکی از نقاط قوت این رمان است. این توصیفات، جا به جا، جهان پر جوش و خروش داستان را نگه می‌دارد. به نظرم نویسنده در این امر واقعاً زبردست است و ویژگی‌اش هم این است که چکشی می‌زند و می‌رود. یعنی در روی توصیفات نمی‌ایستد. فقط چند جا شما می‌ایستید که واقعاً باید حق مطلب ادا شود. اگر نه اثرگذار و چکشی کار را انجام می‌دهید و می‌روید. داستان ماه و بلوط خیلی آدم را در حال و هوای داستان‌های رئالیستی روسیه می‌برد. البته چند جابا توجه به باورهای خودمان فرآوری کرده، اما به همان شکوه و به همان متانت است که در داستان‌های رئالیستی روسیه خوانده‌ایم و ظرفیت‌ها و ظرافت‌های آن را دارا است.

»

روایت بازجویانه

«

شیوه روایت در ماه و بلوط، بازجویی است. من به عنوان مخاطب، دنبال این هستم که ببینم چه دلیلی می‌تواند داشته باشد؟ چرا بازجویی؟ همین‌طور که با خودم کلنجار می‌رفتم، کم کم دیدم که نه؛ این آدم‌ها پنهانی فکر می‌کنند و پنهانی عمل می‌کنند، حضور متفاوتی در جامعه دارند؛ حالا یا با رسانه‌ها یا با بازنمایی‌های غلط. گاهی باید خودشان بیایند و حرف بزنند. اگرچه خودشان حرف نمی‌زنند. نویسنده تلاش کرده که با استفاده از این شیوه این‌ها را مجبور کند که حرف بزنند و به کارهایی که کرده‌اند فکر کنند؛ به گذشته‌، به اعمال‌شان، به ماهیت جنایاتی که کرده‌اند. حتی شخصیتی مثل جلال که وقتی داستان شروع می‌شود تقریباً جزو سپاه است. حتی او را هم به بهانه‌ای می‌گیرد و می‌آورد و می‌گوید «بیا اعتراف کن! ما باید اعتراف کنیم تا خودمان رو بشناسیم». بنابراین این شیوه بیان توسط نویسنده می‌تواند مدعای این باشد که معتقد است که باید از تاریخ بپرسیم. خودش به زبان نمی‌آید و باید این آدم‌های تاریخی را بنشانیم و از آنها بپرسیم. به خاطر همین بازجوها چهره و شخصیت ندارند.

»

آدم‌هایی که علیه زندگی هستند

«

در مطالعه کتاب دیدم ای دادِ بیداد! «زندگی» غایب تمام این تلاش‌هایی است که این آدم‌ها دارند می‌کنند و اساساً این آدم‌ها علیه زندگی هستند. به همین خاطر نویسنده آمده و در زندگی خودشان هم همین را اجرا کرده است. این‌ها چون دور از زندگی‌اند و فقط ادعای آن را دارند، لذا «زندگی» در روایت‌شان هم حضور ندارد. انگار نویسنده در پسِ این متن به ما می‌گوید که ببین! زندگی این‌ها خشک است؛ باور نمی‌کنی؟ بگذار یک جوری روایت کنم که اصلاً خودت خشکی را تجربه بکنی! نویسنده اینجا هم مضمون را به ساختمان و ساختار تبدیل کرده است.

»

روایت عشق‌های نافرجام کردها

«

عشق‌های ناکام محصول نوع نگاه این جریان‌های سیاسی کُرد به زندگی است. می‌گوید آقا شما به زندگی نخواهید رسید. نریمان! تو به منیژه نخواهی رسید! آقای جابر یا جاوید! تو به آن زن آمریکایی نخواهی رسید! یا حتی نمی‌گذارد جلال خاوری هم به عشقش برسد. حاصل آن نوع زندگی لقاء نیست، وصل نیست، رسیدن به عشق نیست. چون تو استثنائاً جلال خاوری هستی و من یک کم به تو نگاه مثبتی دارم و تو به راه درست وطن‌دوستی برگشته‌ای، اجازه می‌دهم که احتمالاً نامه عاشقانه‌ات به دست معشوق برسد. چون معشوق در طول داستان دو بار برای این بنده خدا نامه نوشته که آقا بیا من می‌خواهمت. این جریان‌ها علیه زندگی‌اند، ضد زندگی و ضد عشق هستند، هیچ‌کدام از آن نامه‌ها به دستش نمی‌رسد! هم منیژه نامه را نمی‌رساند و هم سرگرد عباسی. واقعاً غم‌انگیز است و افشاکننده یک نوع نگاه ضد زندگی به انسان است که داستان می‌خواهد همین‌ها را هوا کند. محمود امان‌اللهی در همین داستان علی‌رغم اینکه می‌گیرندش، مجروح می‌شود و خبر شهادتش هم می‌آید، به عشقش می‌رسد و با نامزدش ازدواج می‌کند. به خاطر اینکه روحش با زندگی است.

»