شکوه قاسمنیا
شکوه قاسمنیا، شاعر و نویسنده پیشکسوت حوزه کودکان و نوجوانان است.
شکوه قاسمنیا (با نام حقیقی فاطمه قاسمنیا همدانی)، شاعر و نویسنده کودک و نوجوان، در اولین روز تیر ماه 1334 در تهران به دنیا آمد. شکوه قاسمنیا تحصیلات ابتدایی و متوسطه اول را در «دبستانِ ایران» و «دبیرستان ایران» در محله مختاری گذراند. با نقل مکان از این محله به خانهای در خیابانِ رشتِ تهران، قاسمنیا در مدرسه خوارزمی ثبت نام میکند. مدرسهای که فقط دارای دو رشته ریاضی و طبیعی (تجربی) بود. با اینکه شکوه نوجوان به رشته ادبی (علوم انسانی) علاقه داشت، به اجبار رشته ریاضی را انتخاب کرد و سه سال بعد دیپلم ریاضی گرفت. اما ورود او به دانشگاه، بازگشتی بود به زمینه علوم انسانی و این بار به تحصیل در رشته علوم سیاسی در دانشگاه ملی (شهید بهشتی کنونی) پرداخت. شکوه قاسمنیا در سال 1358 و چندی قبل از انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاهها، فارغالتحصیل شد و به تدریج به سمتِ کارِ مورد علاقهاش کشیده شد. فعالیت ادبی خود را برای کودکان و نوجوانان از سال ۱۳۵۹ با مجله کیهان بچهها آغاز کرد. انتشار مجله گلک در سال ۱۳۶۹ او را در حوزه شعر خردسال متمرکز کرد. قاسمنیا همان سال نخستین مجموعه شعرش با عنوان «ماه و ماهی» را در انتشارات قدیانی منتشر کرد و تا کنون بیش از ۱۵۰عنوان کتاب برای کودکان به بازار نشر ارائه داده است. قاسم نیا برای تالیفاتش تابحال جوایز متعددی مانند جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را دریافت کرده است.
شکوه قاسمنیا در همان سال 1358، به صورت خودجوش در یک طبقه خانه پدریاش، مهدکودکی کوچک و خصوصی به نام مهدکودکِ «عمهجون» با تعداد محدودی نوآموز به راه انداخت. قاسمنیا نه تنها در برقراری ارتباط با کودکان خوب عمل میکرد و کارش را جدی میگرفت، بلکه در امور خلاقانه و آموزش کودکان استعداد داشت. او که میدانست شعر و داستان دو رکن اساسی در تربیت کودکان است، هر از گاهی شعر میسرود و داستان مینوشت. چند ماهی پس از تاسیس این مهدکودک، شکوه قاسمنیا برای ارتقای کارش در نخستین سمینار «ادبیات کودک» در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شرکت کرد. در این سمینار بود که با نویسندگانی چون مصطفی رحماندوست و نیکخواه آزاد آشنا شد و باب گفتوگو با این فعالانِ حوزه ادبیات کودک باز شد. مدتی بعد، قاسمنیا به خاطر شعرهایی که در این چند ماه سروده بود، به همکاری با مجلهی «کیهان بچهها» پرداخت و چیزی نگذشت که سردبیریِ صفحه شعرِ این مجله بر عهده او قرار گرفت. حضورِ شکوه قاسمنیا در مجله کیهان بچهها سبب آشناییِ او با همسرش، احمد غلامی – نویسنده و روزنامهنگار- شد. آنها در سال 1368 ازدواج کردند و حاصل آن تولد دو دختر به نامهای ارغوان و غزل بود.
قاسمنیا با افزایش مشغله و وظایفش در مجله و نویسندگی، به ناچار مهدکودک خصوصیاش را تعطیل کرد و به جای آن دست به کارهای جدیدی زد. راهاندازی صفحات «ضمیمه شاپرک» به مجله کیهان بچهها، که ویژه گروه سنی خردسال بود، یکی از این کارها است. همچنین در همین سالها بود که قاسمنیا نخستین کتابهای خود را منتشر کرد. «روباهِ مرغ ندیده» عنوان نخستین کتابِ داستان او برای کودکان بود که در سال 1365 به چاپ رسید. یک سال بعد، مجموعه اشعار کودکانه «مثل یک گل کوچک»، نیز به دست مخاطبانِ خردسال رسید. تجربه و استعدادِ شکوه قاسمنیا در زمینه ادبیات کودک، او را به سمت تاسیس انتشاراتِ «نهاد هنر و ادبیات» کشاند و در سال 1369 مجله «گلک» -ویژه خردسالان- را راهاندازی کرد و سردبیری آن را برعهده گرفت. در سالیان بعد نیز بارها سردبیری مجلات گوناگونی چون «کیهان بچهها»، «شاپرک»، «رشد کودک»، «آفتابگردن» و ... را پذیرفت. فعالیتهای قاسمنیا در زمینه داستان و شعر کودک به همین جا ختم نمیشود. سرودن اشعارِ تیتراژ و ترانههای برنامههای تلویزیونیای چون «محل بهداشت»، «گنجشکک اشی مشی»، «علی کوچولو»، «عمو پورنگ» و چند فیلم سینمایی کودک، از کارهای ماندگارِ شکوه قاسمنیا است.
شکوه قاسمنیا، در کنار همکاری با نشریات مختلف، به سرودن شعر و نوشتن داستانهای کودک و نوجوان به طور مستقل و در قالب کتاب، نیز مشغول بوده است. به ویژه پس از تولد دو دخترش بیشترِ وقتش را به کار بر روی آثار مستقلش صرف کرده و در این زمینه تاکنون حدود ۴۰۰ شعر و ترانه و داستان برای کودکان سروده و نوشته و بیش از 150 عنوان کتاب از او منتشر شده است. «قصههای شیرین هزار و یک شب»، «مجموعه قصههای شیرین کودکانه»، «نخودیها»، «بازی، بازی، بازی»، مجموعه چند جلدی «جورواجورها»، «خاله سوسکه و آقا موشه (سه جلدی)»، مجموعه پنج جلدی «حسنی»، «دست کوچولو پا کوچولو»، «اتل متل این گُلمه، عشق منه، خوشگلمه» و دو مجموعه «لب خندون» و «الو الو عمو سلام» که با همکاری داریوش فرضیایی، امیرمحمد متقیان و مسلم آقاجانزاده منتشر کرده است، از جمله کتابهای پرطرفداری است که از قاسمنیا تاکنون به چاپ و انتشار رسیده است. در این میان، شکوه قاسمنیا بارها و بارها به خاطر آثار داستانی و اشعار خود در جشنوارهها و جایزههای ادبی داخلی و خارجی برگزیده شده و مورد تقدیر قرار گرفته است.
آثار شکوه قاسمنیا بیش از هر چیزی به خاطر زبان شیرین و کودکانهشان و نیز سادگیِ موضوعات و شخصیتهایی که دارند، در خاطرهها مانده است. اگرچه ریتم و آهنگِ ساده و آشنای شعرهایش بیتاثیر نبوده است. اینکه شاعر با کمترین و روزمرهترین کلماتی که کودکان استفاده میکنند، بتواند احساسات و دنیای کودکی را ترسیم کند، استعداد و خلاقیتی است که قاسمنیا دارد؛ دنیایی که نهتنها کودکان با آن ارتباط برقرار میکنند، بلکه بزرگترها و پدر و مادرها نیز خودشان را به چنین دنیایی میسپارند. از بَر خواندنِ بسیاری از شعرهای کودکانهی قاسمنیا توسط نسلهای مختلف، نشانی از این فراگیری و نزدیکی است. همچنانکه استفاده از اشعارِ این شاعر در کتابهای درسی نیز نشان از جنبه آموزشی و تربیتیِ آنها است. استقبال از آثار او سبب شده تا بسیاری از سرودههای شکوه قاسمنیا توسط خوانندگان ترانههای کودکانه، خوانده و دکلمه شود. نوارها و دیویدیهای این کارها طرفداران بسیاری چه در میان کودکان و چه بزرگسالان داشته است. این آثار بیشتر توسط کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و نیز انتشارات سروش تدوین و منتشر شده است.[۱]
آیینهای از شکوه قاسمنیا
تنها دختر خانواده
تنها دختر خانواده بودم. قبل از من ۵ پسر به دنیا آمده بودند و بعد از من هم یکی به دنیا آمد. دختر یکی یک دانه بودم و عزیز خانه. از شیر مرغ و جان آدمیزاد برایم فراهم بود و بنابراین، کمی نازپرورده بار آمدم.[۲]
دوران تحصیل
در ۶ سالگی به «کودکستان ایران» رفتم و سال بعد به «دبستان ایران» و سالها بعد به «دبیرستان ایران» که این سه، به وسیله سه در آهنی رو به سه حیاط بزرگ، از هم جدا میشدند. خردسالی و کودکی و نوجوانی من را این درهای بزرگ آهنی به هم وصل میکرد. سال نهم دبیرستان، سال انتخاب رشته بود. میخواستم رشته ادبی را در مدرسه ایران بخوانم اما از محله مختاری، به خانهای بزرگ و خاطره انگیز در خیابان رشت کوچ کردیم و به ناچار مدرسه عوض شد و قرار شد که من دانشآموز دبیرستان خوارزمی شوم. «خوارزمی» رشته ادبی نداشت و من بین دو رشته طبیعی و ریاضی، ریاضی را انتخاب کردم. به هر سختی که بود دیپلم ریاضی را گرفتم. نوبت کنکور بود و من الابختکی در رشته علوم سیاسی دانشگاه ملی (شهید بهشتی) قبول شدم. دو سه سال اول دانشجویی به خوشی و بیخبری گذشت و سالهای آخر، سالهای انقلاب بود و هیاهوی توی دانشگاه، بالأخره در سال ۱۳۵۸، قبل از انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه درسم تمام شد و من شدم لیسانسیه علوم سیاسی.[۳]
مهمترین تاثیرات زندگیام را مدیون معلم ریاضیام هستم
در دبیرستان به این دلیل که مدرسهام رشته ادبی نداشت، به رشته ریاضی رفتم. سال دوم معلم ریاضی داشتم به اسم پرویز شهریاری که مهمترین تاثیرات زندگیام را مدیون هستم. سپس در رشته علوم سیاسی درس خواندم و مهد کودک «عمه جون» را هم راهاندازی کردم که در آن جا برای سرگرم کردن بچهها شعرهایی میگفتم و همین موضوع آغازی بر شعرهای من بود.[۴]
اولین قصه
من به غول چراغ جادو اعتماد دارم چون در کودکی همه آرزوهایم را برآورده میکرد و فکر نمیکنم به کسی به اندازه من در کودکی خوش گذشته باشد، چون در خانوادهای به دنیا آمدم که قبل از من هفت تا پسر ردیف شده بود و از آمدن من همگی خوشحال شدند. کودکی من مملو از دریافت محبت و عاطفه بود در کنار آن محبت بسیار زیادی را از دایهای به نام تته دریافت میکردم، جای من همیشه روی زانوی او بود و او مملو از قصهها و داستانها بود و همین قصهها 40 سال قبل مرا به ادبیات کودک کشاند و من، کودک خوشبخت و تنهایی بودم پس پناهگاهی برای خودم پیدا کردم که خانه عمویم در کنار دختر عمویم بود و اولین قصهام را آنجا نوشتم.[۴]
بچههایمان را از راه فروش کلمههایمان بزرگ میکنیم
زمانی که عضو شورای سردبیری کیهان بچهها بودم با احمد غلامی (داستاننویس و روزنامه نگار و عضو دوم شورای سردبیری کیهان بچهها) ازدواج کردم. حاصل ازدواج ما دو دختر است از عسل شیرینتر. مال و اموال زیادی نداریم جز کتاب برای خودمان و اسباب بازی برای بچههایمان، زندگیمان فقط از راه قلمزدن میگذرد و نه پشت میزنشینی و حقوق بگیری. ما بچههایمان را از راه فروش کلمههایمان بزرگ میکنیم و لذت میبریم.[۲]
کاهش فعالیتهای اجتماعی بیرون از خانه با تولد فرزندان
بعد از تولد اولین فرزندم، فعالیتهای اجتماعی بیرون از خانه را کاهش دادم اما کارهای سفارشی و غیرسفارشی بسیاری را در منزل انجام میدادم تا این که سفارش روی کتابهای درسی فارسی اول دبستان را پذیرفتم و آثاری از من در کتاب های درسی گنجانده شد.[۳]
زندگی و یادگار
جوایز و افتخارت:
- دریافت لوح زرین از دومین جشنواره کتاب کودک و نوجوان کانون پرورش فکری در سال 1369
- کتاب برگزیده هشتمین دوره کتاب سال وزارت ارشاد برای کتاب «گلک چه مهربان است»
- دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال 1381 برای کتاب «هلی فسقلی در سرزمین غولها»
- دریافت دیپلم افتخار از یازدهمین جشنواره کتاب کودک و نوجوان کانون پرورش فکری برای کتاب داستان «هلی فسقلی در سرزمین غولها»
- دریافت دیپلم افتخار از یازدهمین جشنواره کتاب کودک و نوجوان کانون پرورش فکری برای اشعار کتاب «کلاغه به خنده افتاد»
- دریافت دیپلم افتخار از بینال تصویرگران فرانسه برای کتاب «بقچه گلی»
- کتاب «سفید سیاه راه راه» برگزیده مشترک با «مجموعه نی نی» اثر بنفشه رسولیان بروجنی و «گنجشک پر، جوراب پر» اثر مریم هاشمپور در چهارمین دوره جایزه ادبی پروین اعتصامی، در سال ۱۳۸۹
- دریافت دیپلم افتخار از دورههای جشنواره کتاب کودک و نوجوان کانون پرورش فکری در سالهای مختلف برای کتابهای «قطار، قطار مورچه»، «سفید سیاه راه راه»، «کلاغه به خنده افتاد»، «قصهای به شیرینی عسل»، «بقچه گلی» و ...
دیدگاه
برای ثروت و شهرت سراغ ادبیات نروید
اگر به دنبال شغلی برای کسب ثروت هستید به دنبال ادبیات کودک نروید، اگر به دنبال شهرت هستید به سمت ادبیات کودک نروید و اگر دنبال این میگردید که به دنبال ادبیات کودک برویم تا جوان بمانیم نباید به دنبال ادبیات کودک بروید. اما اگر دنبال صفا و شادی کودکی، رستگاری، شیرینی و ظرافت و حس خوش نگاه کودکانه هستید، ادبیات کودک بهترین ملجا برای ارضای آن است.[۴]
ایجاز، مهمترین نکته در ادبیات کودک
موضوعی را که خیلی باید در ادبیات کودک رعایت کنیم ایجاز است، بچهها نه حوصله زیاد خواندن دارند نه توان آن را، بنابراین باید به این موضوع توجه کرد.[۴]
شاعر کودک حق ندارد همپای مخاطبانش بزرگ شود
وظیفه اصلی ما به عنوان قلمزنان کودک باید این باشد که بچهها را به هر قیمتی که هست در دنیای کودکی نگه داریم. اگر آنها معنس هزارکلمه و ترکیب را هم میدانند خب بدانند، خوشا به سعادتشان، چه از این بهتر! اما ما را به دانستنیهای آنها چهکار؟ ما با نیازها و احساسهای آنها کار داریم. ما که اسممان را عالم کودکان نگذاشتهاند! ما شاعر کودکانیم و یادمان نرود که شاعر کودک نباید و حق ندارد که همپای مخاطبان خود بزرگ شود. این اصلی است که از آغاز به آن متعهد شدهایم.[۵]
ویروس بزرگسالی به ما و شعرهایمان سرایت کرده است
نگویید و نگوییم و معترض نباشیم که چرا «حسنی نگو یه دسته گل» از سوی بچهها به عنوان بهترین کتاب انتخاب میشود. مگر ما چقدر شعر کودک برای بچههای کوچک گفتهایم و تا چه حد میدان مقایسه را برایشان باز گذاشتهایم؟ پرونده پرافتخار شعر کودک را ورق بزنید و ببینید که از میان شاید 1500 شعری که گفتهایم چه تعدادش برای کوچکترهاست و ببینید که چگونه ماه به ماه و سال به سال از شعر کودک فاصله گرفتهایم و به نوجوانی و بزرگسالی نزدیک شدهایم! ببینید که تا چه حد ویروس بزرگسالی به ما و شعرهایمان سرایت کرده است! خواهش میکنم اولین شعرهایتان را با آخرین آنها مقایسه کنید تا دامنه ابتلا به این ویروس موذی و خطرناک را دریابید، شاید هنوز بشود برای نابودی این ویروس کاری کرد. شاید که هنوز آن چشمهای سیاه و جادویی در پایین نردبان سم و احساس انتظارمان را بکشد و اگر دستی به سویش دراز کنیم شاید که دستمان را بگیرد و شاید هنوز بتوان امید کوچکی داشت که شعر کودک و نوجوانمان را از حبس احساس و اندیشه خود به در آوریم و در آسمان ابی و صاف بچهها پرواز دهیم.[۵]
شعر را مانند شیر مادر قطرهقطره به دهان کودک بریزیم
در شعر کودک گفتنیها باید چنان گفته شود و دیدنیها چنان به تصویر کشیده شود که جان و روان کودک به خطر نیفتد. چنان نگنیم و چنان نگوییم که انسان کوچک کوتاهقد ما مجبور شود از پنجرهای که او را برلبهاش به تماشا نشاندهایم، سربکشد، خیز بردارد، گیج بخورد و به پایین سقوط کند. باید حد توان و درک و دریافت او را در نظر داشته باشیم. باید رعایت کسری تجربهاش و کاستی اندیشهاش را بکنیم. باید از دیدگاه او ببینیم و با زبان او بسراییم تا گیج و گول نشود. ساده بگوییم اما سادهگویی را با سادهانگاری اشتباه نکنیم. شعر را مانند شیر مادر قطرهقطره به دهانش بریزیم. شیر اگرچه غذایی ساده است، بیمایه نیست، هرآنچه از مواد مفید باید داشته باشد، دارد، زودهضم است و به دهان بچه خوش میآید.[۶]
شاعر کودک ریاضتی سخت میکشد تا از من خود جدا شود و به من مخاطبش بپیوندد
شعر کودک و شعر بزرگسال یک اشتراک اصلی و نیز یک تفاوت بنیادی دارند. اشتراک اصلی این دو، رسالتی است که در گشودن گره کور هستی و مهنا بخشیدن به زندگی دارند و تفاوت اصلی آنها در چگونه باز کردن این گره و معنابخشی به زندگی است. شاعر بزرگسال بر قلهای به بلندای بینش و دانش خود و مخاطبان خود ایستاده و لب به سرودن گشاده است. و شاعر کودک ناگزیر از این قله پایین آمده و گشت و گذار در هزارتوهای ذهنی و روانی مخاطب خود را پیشه خویش ساخته است. سر خم کرده و پا به پای کودک شعرش در دنیا میچرخد و میگردد. آنطور میبیند که او میبیند و آنگونه میاندیشد که او میاندیشد. شاعر کودک ریاضتی سخت میکشد تا از من خود جدا شود و به من مخاطبش بپیوندد.[۶]
جادوی زبان در افسانهها
افسانهها بیش از آنکه به اصول تکنیکی متکی باشند بر اعتمادی که بین راوی و شنونده(یا نویسنده و خواننده) برقرار میشود، اتکا دارند. براساس همین اعتماد است که بسیاری از قوانین وضعشده در هنر داستاننویسی در افسانهپردازی حذف یا تعدیل میشود. پرداخت زمان و مکان و شخصیتها به آت معنا که در قصهنویسی امروزی متداول و مورد نظر است در افسانهها این هرسه در خطوطی کلی ترسیم میشوند و شرح و تعریفهای مختصر و مفید از آنها ارائه میشود. افسانهپرداز کاری به احساسها و دنیای درونی شخصیتها و بافت روانی آنها ندارد. شادی، خشم، خشونت، حسادت، رنج و ... در افسانهها چندان محلی از اعراب ندارن. شخصیتهای افسانهای اهل عمل هستند نه حرف.[۷]
تعمیق دوره خردسالی، ویژگی ادبیات خردسالان
نمیتوانم تفاوت عمدهای بین زبان ادبیات کودک با زبان ادبیات بزرگسال پیدا کنم. جز اینکه بخواهیم به ویژگیهای نثر ادبیات کودک بپردازیم. کل زبان به نظر من زبان ادبیات است و ان چیزی که در ادبیات بزرگسال ملاک استف اینجا هم هست. شخصیتپردازی هرچهقدر که انجا ارزش دارد و همانطور که آنجا معنی شده اینجا هم هست. هرچه آنجا ما در اصول داستاننویسی یا اصول شعر و سرایش برای ادبیات بزرگسال داریم اینجا هم داریم و فرقی نمیکند. فقط اینجا اندازه کار کوچک شده و ساختار قدری فرشردهتر شده. البته نه آنقدر فشرده که همهچیز را از دست بدهد؛ بالعکس، عصاره ان استفاده میشود و شرط ایجز خیلی مهم است.[۸]
سوابق و مسئولیتها
راهاندازی مهدکودک خصوصی «عمه جون» در سال ۱۳۵۸
از جمله مؤسسین «انتشارات هنر و ادبیات»
عضویت در هیأت مدیره «انتشارات هنر و ادبیات»
مسئول شورای شعر «کیهان بچهها»
سردبیری مجله «کیهان بچهها»
سردبیری مجله «شاپرک»
سردبیری مجله «گلک» ویژه خردسالان
سردبیری مجله «رشد کودک»
دبیر ادبی روزنامه «آفتابگردان»
عضویت در شورای شعر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
مدیرمسئول و صاحب امتیاز ماهنامه ادبی «شتاب»
آثار و تالیفات:
کتابها
- کاش یکی قصهاش را میگفت (رمان نوجوان)- محراب قلم
- مجموعه فسقلیها- نوشتهی تونی کراس- بازآفرینی شکوه قاسمنیا- قدیانی
- مجموعه دنیای داداشیها (شش جلدی)- قدیانی
- 64 قصه برای کودکان- قدیانی
- مجموعه بود و بود و بود- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- قصه عمو نوروز و خاله نوبهار- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- مجموعه قصههای کوچک برای بچههای کوچک- قدیانی
- قصهای به شیرینی عسل- سروش
- لطیفههای کودکانه- پیدایش
- شعر و نقاشی برای سه سالهها- پیدایش
- حشرات (همراه با شعر)- قدیانی
- من که از گل بهترم لگن دارم- قدیانی
- هزار و یک شب- پیدایش
- مجموعهی تاتی کوچولوها- قدیانی
- از فاطمه به فاطمه (س)- قدیانی
- کوتی کوتوله، غول خاله- شهر قلم
- کوتی کوتوله، نقشه خاله- شهر قلم
- کوتی کوتوله، خانه خاله- شهر قلم
- کوتی کوتوله، آش خاله- شهر قلم
- کوتی کوتوله، همسایه خاله- شهر قلم
- من بلدم حموم کنم- قدیانی
- من که تاج هر سرم لگن دارم- قدیانی
- کی میتواند مرا بخنداند- پیدایش
- گاوی که زبان آدم بلد شد- علمی و فرهنگی
- گل کوچولوی خجالتی- شهر قلم
- خاله لک لک و نون قندی- شهر قلم
- غول عینکی- شهر قلم
- بادکنک آبی- شهر قلم
- سوسک سیاه خوشبخت- شهر قلم-
- شش خط بازیگوش- شهر قلم
- قوطی کبریت خالی- شهر قلم
- لی لی لی لی عروسی- شهر قلم
- درخت سیاه- علمی و فرهنگی
- حسنی تو شهر قصه- پیدایش
- حسنی یکی یه دونه- پیدایش
- حسنی میخواست بازی کنه- پیدایش
- حسنی کلاس چنده- پیدایش
- چکه خوشبخت- علمی و فرهنگی
- مجموعه ماجراهای الاغک- فرزین
- مجموعه شهر آدم کوچولوها- راجر هارگیوز- ترجمه غلامرضا فهرستی- ویراستار شکوه قاسمنیا- قدیانی
- مامان میخوام ورزش کنم- قدیانی
- مامان میخوام بخوابم- قدیانی
- مامان بیا جیش دارم- قدیانی
- کتاب بازی در حمام (هشت جلدی)- قدیانی
- لالاییهای کودکانه- با فرزندان
- مامانی لالا- سروش
- یک بوس محکم- قدیانی
- مجموعه غاز کوچولو - بازآفرینی شکوه قاسمنیا- با فرزندان
- دلم یه گنجشک داره- چکه
- شعرهای شیرین برای بچهها- قدیانی
- شب به شب دیکته شب- افق
- تختخواب (زی زی لی)- شهر قلم
- توپ بازی (زی زی لی)- شهر قلم
- شال و کلاه (زی زی لی)- شهر قلم
- سرویس زرافهها (زی زی لی)- شهر قلم
- کلاه پر سر و صدا (زی زی لی)- شهر قلم
- قرمز خال خالی (زی زی لی)- شهر قلم
- خواب پیچ پیچی (زی زی لی)- شهر قلم
- آش، بیآش (زی زی لی)- شهر قلم
- اتل متل این گُلمه، عشق منه، خوشگلمه- قدیانی
- نخودیها- قدیانی
- خودم میخوانم (42 جلدی)- افق
- لالاییهای کودکانه- بافرزندان
- به خاطر کلاغه- نشر شهر
- دلم یه گنجشک داره- شهر قلم
- تموم دنیا لالا- امیرکبیر
- بوس خیس (شعر و شکر)- پیدایش
- مجموعه چرا نمیخندی- پیدایش
- هلی فسقلی در سرزمین غولها- پیدایش
- بزی که بود بزی که نبود- پیدایش
- گاو پیشانی سفید- پیدایش
- دامن چین چینی- امیرکبیر
- قصههای الکی پلکی (سه جلدی)- پیدایش
- الاغه با تو قهرم- نشر شهر
- لالا لالا گل شب بو- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- دست کوچولو پا کوچولو- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- کلاغه به خنده افتاد- زیتون
- رنگ آمیزیهای شازده کوچولو- پیدایش
- خداجون از تو ممنون- شهر قلم
- مجموعه شعرهای شیرین برای بچهها- قدیانی
- هاجستم و واجستم- پیدایش
- میوهها جورواجورند- پیدایش
- ماشینها جورواجورند- پیدایش
- غذاها جورواجورند- پیدایش
- خانهه جورواجورند- پیدایش
- بچهها جورواجورند- پیدایش
- بازیها جورواجورند- پیدایش
- ترانههای ساعت نه- نشر شهر
- بهترین افسانهها برای بهترین بچهها- پیدایش
- مجموعه ترانههای حسنی- پیدایش
- مجموعه ماجراهای نخودی- پیدایش
- قل و قل و قل، قلقلی- پیدایش
- مجموعه قصههای شیرین هزار و یک شب- پیدایش
- قصههای شیرین کودکانه- پیدایش
- مجموعه شعر و نقاشی (گروه سنی مختلف)- پیدایش
- س اول سهچرخهست (مجموعه بخوان و رنگ کن)- پیدایش
- دویدم و رسیدم (مجموعه بخوان و رنگ کن) - پیدایش
- تپل مپل دو تا خرس (مجموعه بخوان و رنگ کن) - پیدایش
بازنویسی متون کهن
- روزی روزگاری
بازنویسی از متون خارجی
- فسقلیها، ۲۰ جلد
نمایشنامه کودک و نوجوان
- قار و قار و قار، خبردار
آثار تلویزیونی:
- ترانه برنامه تلویزیونی «عمو پورنگ»
- شعر تیتراژ برنامه تلویزیونی «علی کوچولو»
- ترانههای برنامه تلویزیونی «محله بهداشت»
- ترانه برنامه تلویزیونی «گنجشکک اشیمشی»
بررسی برخی آثار شکوه قاسمنیا
بررسی زبان در شعر کودک با تکیه بر آثار شکوه قاسم نیا و افسانه شعبان نژاد
زبان، ترکیبی از واژگان در ساختاری نظاممند است. هدف از به کارگیری این ساختار در زبان معمولی (هنجار)، صرفاً بیان موضوع و انتقال مفاهیم است، امّا این ساختار می تواند از طریق عناصر زبانی از قبیل انواع آرایه های لفظی و معنوی، هنجار گریزی و قاعده افزایی به «زبان شعر» تبدیل شود؛ به گونه ای که خواننده در آن نوعی زیبایی حس کند. برگردان زبان معیار به زبان ادبی در شعر کودک و نوجوان، فرایندی همانند تبدیل زبان روزمره و خودکار به زبان شعری در حوزۀ بزرگ سالان است، با این تفاوت بنیادین که در شعر کودک، شاعر با محدودیت هایی چند ازجمله میزان درک و دریافت مخاطب، گنجینه محدود واژگانی کودک و ... مواجه است، بنابراین نباید تعبیر کرد که شعر کودک ساختی مجزا از تمامی پیکرۀ شعر دارد، بلکه شعر کودک شاخه ای از پیکر تنومند شعر است امّا ویژگی های خاصی وجود دارد که آن را متعلق به حوزه شعر کودک می کند. شکوه قاسم نیا (1334) و افسانه شعبان نژاد(1342) از شاعران و نویسندگان فعّال حوزه ادبیات کودک و نوجوان هستند که با انتشار آثاری متعدد و قابل توجه و احراز جوایزی چند، جایگاهی تثبیت شده در ادبیات کودک و نوجوان یافته اند. زبان شعر در آثار این دو شاعر بسیار ساده و ملموس است. زبان تصویرسازی های این دو شاعر به دور از هرگونه پیچیدگی و ابهام است. این دو شاعر آثار خود را تحت تأثیر جنسیت خود می سرایند و اغلب در این آثار لحن مادرانه ای دارند. سوال های بنیادی که در این پژوهش پاسخ داده شده است این است که بازتاب لحن کودکانه و توفیق شکوه قاسم نیا و افسانه شعبان نژاد در بازسازی متناسب زبان کودک در شعر چگونه است. همچنین چگونگی هنجار گریزی در زبان شعری آنها یکی دیگر از این سوالات است و در آخر جنسیت چه تأثیری بر شکل گیری زبانه شاعرانه در آثار شکوه قاسم نیا و افسانه شعبان نژاد داشته است؟ این دو شاعر در پدیدآوردن آثار خود زبان کودکانه ای دارند و اغلب لحن کودکانۀ آن ها باعث می شود کودک به راحتی بتواند با آثار آن ها ارتباط برقرار کند و همچنین در زبان شعری آنها هنجار گریزی به شکلی صورت گرفته است که زبان را پیچیده و دشوار نمیکند آنها در غالب آثاری که سروده اند تحت تأثیر جنسیت خود قرار داشتهاند.[۹]
بررسی جنبههای بلاغی شعر کودک «پیش دبستانی» با تاکید بر اشعار: افسانه شعباننژاد، شکوه قاسمنیا، اسدالله شعبانی و ناصر کشاورز
با گسترش صنعت چاپ و رواج چاپهای چند رنگ و کتابهای عکسدار و فرمی در گسترش شعر کودکِ ایران چنین به نظر میرسد که کودکان ایرانی برای انتخاب کتاب مفید و در عین حال مفرح و جذاب با مشکل چندانی مواجه نباشند اما با یک نگاه گذرا به ویترین کتابفروشیها و قفسه کتابخانهها متوجه خلاء بزرگی میشویم که سالهاست گریبانگیر ادبیات و به ویژه شعر کودک است.[۹]
بررسی شعر کودک به لحاظ میزان توجه به مفاهیم تربیتی و اجتماعی در دهه 80-70
هدف از انجام این مطالعه پاسخ به این سوال است که آیا مفاهیم تربیتی و اجتماعی در آثار شاعران کودک معاصر در دهه 70 تا 80 گنجانده شده است، با مطالعه و بررسی شعر کودک معاصر (به طور ویژه دهه 70 تا دهه 80) در آثار چهره های شاخص شعر کودک مانند: جعفر ابراهیمی (شاهد)، مصطفی رحماندوست، شکوه قاسمنیا، ناصر کشاورز، افسانه شعباننژاد روشن شد تا حدودی این شعرا به این مقولهها پرداختهاند.[۹]
تحلیل نماد در اشعار شکوه قاسمنیا و بیوک ملکی
نماد یکی از ابزارهای بیان غیرمستقیم مطالب و مفاهیم است و در تفسیر و تأویل آثار ادبی ـ هنری جایگاه ویژه ای دارد. نمادگرایی در ادبیات از پیشینه طولانی برخوردار است و شاعران و نویسندگان حوزه ادبیات کودک و نوجوان در بیان اهداف و انتقال افکار و احساس خود از آن بهره می جویند. شاعر با استفاده از نمادهای آشنا و یا نمادسازی، مفاهیم فکری و انتزاعی و اجتماعی را برای کودک ملموس میکند.[۹]
مقاله نقش شعر و داستان در آموزش هویت به کودکان با محوریت آثار شکوه قاسمنیا
هویت پاسخ انسان به سوال من کیستم است و بر تمایز او با اغیار و شباهتش با افرادی که با او هویت یکسان دارند تأکید دارد. مشروعترین و فراگیرترین نوع هویت، هویت ملی است که عدم توجه به آن باعث هنجارشکنی افراد، میل به فرهنگ بیگانه، مهاجرت نخبگان، عدم احساس تعلق به وطن و ... میشود. بهترین سن برای آموزش هویت بین 3 تا 12 سالگی است. هویت را به دو روش مستقیم و آشکار به وسیله برنامهای درسی و غیر مستقیم و پنهان به وسیله لالایی، شعر و داستان میتوان آموزش داد. خواندن لالایی، شعر و داستان برای کودکان یا در سنین بالاتر تشویق ایشان به مطالعه شعر و داستان اثر روانی و تربیتی عمیقی بر کودک و نوجوان باقی میگذارد. در این مقاله به تأثیر شعر و داستان در آموزش هویت به کودکان با محور قرار دادن آثار شکوه قاسمنیا پرداخته میشود.[۱۰]
نگاهی به برخی آثار
«ماه و ماهی»
کتاب «ماه و ماهی» شامل ۱۴ شعر بسیار زیبا و روان با تصویرگری رویا خادمالرضا است که بسیاری از آنها تبدیل به سرودهای آشنایی برای کودکان گذشته و امروز شدهاند. تصاویر کتاب نیز دوست داشتنی و زیبا هستند. در صفحات اول کتاب، شاعر سخنی با بزرگترها دارد: «با کودکان که باشی، هر روز چیزی تازه میآموزی و تجربهای نو میاندوزی... در دنیای کودکانه، حاصل جمع ۲ با ۲ گاه ۴ نیست! امروز تجربهای تازه دارم: میگویم که شعر خردسال نه تنها محتوای خردسالانه میخواهد بلکه قالبی چنین نیز طلب میکند. در یک کلام، شعر خردسال باید آن شعری باشد که ورد زبان مخاطبش شود و او را به شعرخوانی علاقهمند کند، نه آنکه در کتاب بماند و خاک بخورد و این مجموعه اولین تجربه من است در این زمینه و برای این گروه سنی، و البته خام است و پر اشکال. اما راه بی پایان است و شوق آموختن، بسیار. با امید برداشتن گام های محکم تر و مؤثرتر در آینده.»[۳]
«لب خندون»
مجموعه «لب خندون» شامل ماجراهای عمو و امیر برای گروه سنی «الف و ب» است که با همکاری داریوش فرضیایی(عمو پورنگ) و امیرمحمد متقیان و مشارکت مسلم آقاجانزاده (تهیه کننده) و شکوه قاسمنیا منتشر شده است.[۳]
«الو، الو، عمو سلام»
مجموعه «الو، الو، عمو سلام» نیز با همکاری داریوش فرضیایی (عمو پورنگ) و امیرمحمد متقیان و مشارکت مسلم آقا جان زاده (تهیه کننده) و شکوه فاسم نیا انتشار یافته است. در جلد اول این کتاب دو شعر با عنوان «الو، الو عمو سلام» و «روی درخت گیلاس» وجود دارد.[۳]
«حسنی تو شهر قصه»
کتاب «حسنی تو شهر قصه» با تصویرگری غلامعلی مکتبی منتشر شده از سوی انتشارات پیدایش، در هفت ترانه، داستانهای معروف ایرانی را با دیدی جدید بیان میکنند. بیشتر ماجراهای این کتاب از جنس اتفاقات روزمره و عادی است که ممکن است برای همه کودکان پیش بیاید. کودکان در کنار خواندن ترانههای ساده و شیرین این کتاب از دیدن تصاویر زیبای کتاب نیز لذت خواهند برد. عناوین ترانههای این کتاب عبارتند از: «حسنی و کدوی قلقله زن، حسنی و طلسم چاه، حسنی و خروس زرگر، حسنی تو شهر قصه، حسنی و بزبز قندی، حسنی و اشی مشی و حسنی و غول چراغ جادو»[۱۱]
«دست کوچولو پا کوچولو»
کتاب زیبای «دست کوچولو پا کوچولو» شامل ۱۲ شعر زیبا به نامهای: “خانه”، “عینک”، “نقاشی”، “مثل انگشتر”، “خروس خوب”، “دست کوچولو پا کوچولو”، “پینه دوز”، “آینه”، “داداش”، “معلم گربهها”، “زنبور” و “نقطه” است. شعرها کوتاه و شیرین و شنیدنی هستند و بعضی از آنها در نوارهای ترانه کودکان مورد استفاده قرار گرفتهاند.[۱۲]
«خوشبوتر از گلاب»
نگارش کتاب«خوشبوتر از گلاب»، ساده، صمیمی و بسیار تأثیرگذار است. اندوه و تنهایی امام جواد (ع)، غریبی امام رضا (ع) در عین بودن در میان یاران، احساس پسندیده؛ پیرزن تنهایی که خانه گلی اش به نور حضور گرم امام همواره روشن ماند و درخت آرزوها در خانه او رویید، از لحظات دل انگیز این کتابند. این کتاب برای گروه سنی «ب و ج» مناسب و ارزشمند است.[۱۳]
«یک اسم و چند قصه»
مجموعه داستانی «یک اسم و چند قصه» مجموعهای ۱۵ کتابی شامل داستانها و رمانهایی برای بچههای گروه سنی خردسال و علاقهمند به قصههای فانتزی و تخیلی است. در هر جلد از این مجموعه ۳۲ صفحهای که به دبیری شکوه قاسمنیا انتشار یافته، قصه هایی درباره موضوعات مختلف از نویسندگان با سابقه در زمینه کودک و نوجوان از جمله: “محمدرضا شمس”، “لاله جعفری”، “ناصر کشاورز”، “طاهره خردور”، “فروزنده خداجو”، “نادر نادری”، “سوسن طاقدیس”، “مجید راستی”، “شراره وظیفه شناس”، “مهری ماهوتی” و “علیرضا متولی” و نیز شکوه قاسم نیا جمعآوری شده است. موضوعات اتوبوس، آدم برفی، بزغاله، چتر، درخت، دستکش، ستاره، سنگ، عنکبوت، قابلمه، کلاه، گاو، مداد، جوراب پشمی و چکه، هر کدام ۱۰ قصه در این مجموعه دارند. این مجموعه توانست در سال ۱۳۹۰، جایزه “کتاب فصل” را دریافت نماید و از جمله کتاب های برگزیده دوازدهمین دوره جایزه ادبی شهید حبیب غنیپور در بخش کودک با موضوع آزاد، در اسفندماه سال ۱۳۹۳ معرفی شود.[۳]
«اتل متل این گلمه، عشق منه، خوشگلمه»
کتاب «اتل متل این گلمه، عشق منه، خوشگلمه»، مجموعهای از 180 شعر و تصویر کودکانه است. تصاویر زیبای نوزادان همراه با سروده های شکوه قاسم نیا یادگاری خاطره انگیزی از دوران نوزادی کودک در اختیار میگذارد. شاعر این مجموعه در مقدمه کتاب نوشته: « این کتاب برای تو و فرزند توست؛ برای هر دویتان! تو ورق می زنی و او تماشا می کند. تو می خوانی و او گوش می کند. او گوش می دهد و یاد می گیرد. تو هم یاد میگیری که به او گوش بدهی.» اگر در ابتدا نگاهی به اشعار این مجموعه و تصاویر به کار رفته در آن داشته باشید، شاید پیش خود بگویید که کتاب مورد نظر تنها برای مخاطبان کم سن و سالی که تازه قدم به این دنیا گذاشتهاند؛ تالیف شده است. اما واقعیت این است که مادران آنها هم در زمان سروده شدن این اشعار، مورد توجه شاعر کتاب قرار داشتهاند. به عبارتی این کتاب با دو گروه سنی از مخاطبان ارتباط برقرار میکند. از طرفی کودکی که زمان چندانی از گام نهادنش به این دنیا نمیگذرد و از طرفی دیگر، مادری که اشعار را از زبان خود برای فرزندش میخواند.[۱۴]
«کاش یکی قصهاش را میگفت»
رمان «کاش یکی قصهاش را میگفت» نوشته شکوه قاسمنیا از سوی انتشارات محراب قلم برای نوجوانان منشر شده است. این رمان نوجوان، در 72 صفحه خاطرات پسربچه معلولی را بیان میکند که همراه پدر، مادر، مادربزرگ و خواهر و برادرش زندگی میکند تا اینکه در اثر بمباران عراقیها پدر و مادر و خواهر و برادرش را از دست میدهد و مادربزرگش سرپرستی او را به عهده میگیرد، مادربزرگی که خیلی به او علاقه ندارد. تا اینکه پسر معلول خاطرخواه گیس گلابتون میشود.[۱۵]
«شب به شب دیکته شب»
کتاب «شب به شب دیکته شب» اثر شکوه قاسمنیا و تصویرگری سحر حقگو از سوی نشر افق منتشر شده است. این شاعر و نویسنده پیشکسوت و نامآشنای کودکان در این کتاب میکوشد با استفاده از تجربهاش در ادبیات، متنهایی را در قالب داستان برای دیکته کلاساولیها بنویسد که جذاب و شنیدنی باشند و کمتر بچهها، مربیان و والدین را خسته کنند، هم بچهها از دیکته نوشتن لذت ببرند، هم والدین و مربیان از دیکته گفتن، خسته نشوند و از شیوههای مدون و علمی برای آموزش کودکان استفاده کنند. متنهای کتاب «شب به شب دیکته شب» از کم و کوتاه شروع شده و به تدریج زیاد و بلند میشود. در هر متن بیشترین کلمات مربوط به حرف مورد نظر استفاده شده است. کلمههای دیگر هم که مورد استفاده قرار نگرفتهاند، در پایان هر متن در سه یا چهار ردیف یک هجایی، سه و چهار هجایی آورده شدهاند که والدین و مربیان میتوانند با استفاده از ذوق و خلاقیتشان این کلمات را در جملههای جدید به کار ببرند. درپایان هر دیکته هم یک نقاشی شب ارائه شده که کودک میتواند آن را در دفترش زیر دیکتهای که نوشته است، بکشد. این کار هم خستگیاش را از بین میبرد و هم قوه خلاقیتش را تقویت میکند. موضوع پیشنهادی برای نقاشی هم به گونهای انتخاب شده که مرتبط با حرف مربوطه و در حد توان تصویرگری بچهها باشد.[۱۶]
«من و مامان و مدرسه»
کودکان میتوانند 13 شعر از شکوه قاسمنیا را در کتاب «من و مامان و مدرسه» بخوانند. میترا عبدالهی تصویرگری این کتاب را بر عهده داشته و از سوی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است. مضمون تمام شعرهای این مجموعه مدرسه و مسایل مرتبط با آن همچون دوستی، دلتنگی فرزند برای مادر، قهر و آشتی، وسایل مدرسه و... است. «لقمه»، «مداد قرمز»، «دل درد»، «کیف»، «حرف زشت»، «اسم من» و... دیگر شعرهای این مجموعهاند.[۱۷]
نمونه شعرهایی از شکوه قاسمنیا برای خردسالان
- «مژده بده مامان جون
- من دیگه تنها نیستم
- یه بچه هست توی صف
- که پشت اون میایستم
- فهمیدم اتفاقا
- که همکلاسی هستیم
- با هم دیگه دوست شدیم
- کنار هم نشستیم»
- «الو مامان کجایی؟
- تو راهی یا اداره؟
- زودتر بیا، زودتر بیا
- چون موقع ناهاره
- این جا کنار سفره
- منتظرت نشستم
- هنوز غذا نخوردم
- با اینکه گشنه هستم
- زود بیا تا خودم را
- برای تو لوس کنم
- می خوام که قبل از غذا
- صورتتو بوس کنم»
- «مثل یک انگشتره
- نگین داره هزارتا
- صبح که بشه، دوباره
- گم میشه پشت ابرا
- ماه سفید و زیبا
- تو آسمون نشسته
- به دور اون، یه عالم
- ستاره حلقه بسته»
- «تو دفترم میکشم
- قناری قشنگی
- میخوام که رنگش کنم
- با یک مداد رنگی
- اما قناری من
- بال و پرش رو بسته
- چون که مداد زردم
- نوک نداره، شکسته»
- دست کوچولو، پا کوچولو
- گریه نکن، بابات میآد
- تا خونه همسایهها
- صدای گریههات میآد
- گُشنه شدی؟ شیرت بدم
- تشنه شدی؟ آبت بدم
- خوابت میآد؟ لالا بکن
- تا من کمی تابت بدم
- تق و تق و تق، در میزنن
- این باباته، صداش میآد
- گریه نکن تا بشنوی
- صدای کفش پاش میآد»
- «دیروز توی آینه
- عکس خودم را دیدم
- چه قدر شبیه من بود
- به روی او خندیدم
- عکس من از آینه
- به من نگاهی انداخت
- گمون کنم که او هم
- عکس خودش را شناخت»
- «این خونه رو کی ساخته؟
- زنبور زیبا ساخته
- گوشه به گوشه شو با
- شیره گلها ساخته
- چه خونه قشنگی
- به که چه قدر شیرینه
- راستی که این، بهترین
- خونه رو زمینه»
- «صبح تا حالا باباجون
- ندیدمت من اصلا
- هرکسی در میزنه
- میگم بابام حتما
- مامان میگه تو رفتی
- دنبال یک لقمه نون
- من خودتو دوست دارم
- نون نمیخوام بابا جون»
پانویس
- ↑ «زندگینامه شکوه قاسم نیا».
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «بیوگرافی خانم شکوه قاسمنیا شاعر و نویسنده ارزنده کودک و نوجوان».
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ «بیوگرافی شکوه قاسم نیا».
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ «چهرههای ادبی کشور از چه تجربیاتی برای مخاطبان گفتند؟».
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «ویروس بزرگسالی در شعر کودک، نویسنده شکوه قاسم نیا،».
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «شاعر کودک، کودکی پیر و مجرب، نویسنده: شکوه قاسم نیا، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان۱۳۷۵ شماره۶».
- ↑ «جادوی زبان در افسانه ها: (با نگاهی به کتاب من کجا لالا کنم نوشته م ، آزاد)، نوشته شکوه قاسمنیا، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان۱۳۷۵ شماره۶».
- ↑ «میزگرد «تعمیق دوره خردسالی، ویژگی ادبیات خردسالان»؛ پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان۱۳۸۱ شماره۳۰».
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ «بررسی مقالات».
- ↑ «نقش شعر و داستان در آموزش هویت به کودکان با محوریت آثار شکوه قاسمنیا».
- ↑ «کتاب حسنی تو شهر قصه».
- ↑ «کتاب دست کوچولو، پا کوچولو».
- ↑ «کتاب «خوشبوتر از گلاب»».
- ↑ «معرفی کتاب اتل متل این گلمه عشق منه،خوشگلمه اثر شکوه قاسم نیا».
- ↑ «شکوه قاسمنیا برای نوجوانان از پسرکی معلول میگوید».
- ↑ «شکوه قاسمنیا برای کلاساولیها دیکته شب میگوید».
- ↑ «شعرهای قاسمنیا برای من و مامان و مدرسه».