حبیب‌الله چایچیان متخلّص به «حسان» در سال ۱۳۰۲ در تبریز متولد شد و در شش‌سالگی همراه خانواده‌اش به تهران آمد. او نخستین شعرش را در پانزده‌سالگی سرود و پس از اولین سفر کربلایش، طبع شعر خود را وقف چهارده معصوم کرد و در حوزه شعر آیینی و مذهبی به فعالیت پرداخت.[۳]
بیشتر سروده‌های حسان، مدح و مرثیه اهل بیت(ع) است. خود او به تاثیرپذیری از اندیشه‌های علامه امینی و عسکری اشاره کرده است. او بارها از سوی علامه امینی و آیت الله خامنه‌ای مورد تحسین و تشویق قرار گرفته است. دیوان اشعار او در سه جلد به چاپ رسیده است. «امشب شهادت‌نامه عشاق امضا می‌شود» و «آمدم ای شاه پناهم بده» از معروفترین سروده‌های اوست.[۴] «حسان» از جمله شاعران آئینی است که صبغه سرودن شعرش از هشتاد سال گذشته است. او با توجه به مطالعات عمیق که در حوزه دین و معارف اسلامی داشته، توانسته است این مفاهیم متعالی را در قالب شعر و نوحه بریزد. حضور هنرمندانه او در این عرصه باعث شده است که شعرهای وی زبانزد خاص و عام باشد.[۲]
گل‌های پرپر، خزان گلریز، باغستان عشق، سایه‌های غم، ای اشک‌ها بریزید (جلد اول دیوان اشعار)، خلوتگه راز (جلد دوم دیوان اشعار)، چهل حدیث جالب از علی بن ابی‌طالب (ع) و جلد سوم دیوان اشعار، عناوین دفترهای شعر اوست. او همچنین کتاب «بَطَلَةُ کربلا»، اثر «دکتر بنتُ الشّاطی» را با نام «زینب(س) بانوی قهرمان کربلا» به فارسی ترجمه کرد. فاطمه زهرا ام‌ابیها؛ مجموعه‌ای از مطالب علامه امینی درباره حضرت زهرا(س) است که توسط این شاعر گردآوری شده است.[۵]
حبیب‌الله چایچیان در روز پنج‌شنبه، ۹آذر۱۳۹۶ درگذشت.[۳]
حسان در شش‌سالگی همراه خانواده‌اش به تهران مهاجرت کرد. او تحصیلات خود را در تهران در مدرسه ایران و آلمان به پایان رساند؛ سپس به استخدام بانک ملی ایران درآمد. نخستین شعری که سرود در پانزده‌سالگی و در رثای پدرش بود که با این مطلع آغاز شد:
«پدرم رخت از این جهان بر بست/ کمرم از غم و محن بشکست
می‌کنم لیک شکر یزدان را/ گر پدر نیست باز مادر هست»[۵]
نقش مادر در تغییر مسیر شاعری
چایچیان با تشویق مادرش به سرودن اشعار در مدح و مرثیه ائمه(ع) پرداخت. او پس از سفر به کربلا فقط به سرودن مدح آل علی(ع) پرداخت و آثار دیگرش را در آتش انداخت. اشعارش مورد توجه جامعه مذهبی ایران و پارسی‌زبانان است و در جمع عزاداران عاشورایی زمزمه می‌شود. گفته شده که او در مقطعی از زندگی‌اش تصمیم می‌گیرد که جز برای خاندان رسول(ص) خدا برای کسی شعری نسراید.[۵]
تخلص «حسان» از کجا آمد؟
من برای اشعار آیینی دنبال تخلص می‌گشتم. وقتی بنا شد تخلص انتخاب کنم، با مادر و مادربزرگم اولین بار به کربلا مشرف شده بودیم. جلوی ضریح متوجه شدم که جای استجابت دعاست. در جوار ضریح حضرت خواستم طبع من به مناجات، قرآن، مدح و مرثیه چهارده معصوم علیهم‌السلام و پند و اندرز اختصاص یابد. تصادفاً بعدها متوجه شدم، دعایم مستجاب شده است. بعد از این، تمام اشعار گذشته‌ام را از بین بردم؛ زیرا اگر از بین نمی‌بردم، هر موضوعی به‌نظرم می‌رسید بنا داشتم به آن دیوان ملحق کنم. در مقدمه کتاب «گل‌های پرپر» هم این موضوع را نوشتم. برای تخلص هم به قرآن مراجعه کردم، سوره الرحمن آمد و از میان تمام کلمات، «حسان» جامع و کوتاه و برای تخلص مناسب بود. حسان به معنای نیکو و زیباست.[۵]
مشهورترین شعر
یکی از مشهورترین اشعار حسان که در شب عاشورا ورد زبان هیأتی‌هاست، همان است که سالیان سال عزاداران حسینی با این شعر برای حضرت اشک ریخته‌اند.
«اشعارم عنایتی است که از سوی ائمه اطهار(ع) به من می‌شود. به‌طور مثال، شعر «آمدم ای شاه پناهم بده» که درباره امام رضا(ع) است، زمانی به من الهام شد که با مادرم به مشهد رفته بودیم. مادرم همیشه ارادت ویژه‌ای به چهارده معصوم(ع) داشت. مادر دوبار پشت سر هم و در فاصله زمانی نزدیک به هم سکته کرد. دکتر به من گفت: فردی که این‌گونه سکته کند، کمتر زنده خواهد ماند. آن موقع به مادرم گفتم که چه آرزویی داری. او گفت: آرزوی من این است که یک بار دیگر حضرت رضا(ع) را زیارت کنم. با این‌که راه رفتن برایش دشوار بود و حال خوبی نداشت، دو بازویش را گرفتم تا بتواند یواش‌یواش حرکت کند و به مشهد رفتیم. حرم مثل همیشه خیلی شلوغ بود. وارد شدن به حرم مشکل و برای مادرم غیرممکن بود.
گفتم: مادرجان! از همین‌جا سلام بدهی زیارت است. گفت: ما قدیمی‌ها تا ضریح را نبوسیم به دلمان نمی‌چسبد. گفتم: دلچسبی‌اش به این است که حضرت جواب بدهند. بازوی مادر را گرفته بودم و همین‌طور به سمت ضریح حرکت می‌کردیم که در همین حال این شعر را سرودم: آمدم ای شاه، پناهم بده/ خط امانی ز گناهم بده/ ای حَرمَت ملجأ درماندگان/ دور مران از در و راهم بده/ ای گل بی‌خار گلستان عشق/ قرب مکانی چو گیاهم بده/ لایق وصل تو که من نیستم/ اِذن به یک لحظه نگاهم بده.
وقتی شعر به «تخلص» رسید، دیدم مادرم با آن ازدحام که آدم سالم نمی‌توانست برود، خودش را به ضریح رساند و ضریح را بوسید. من هم ضریح را بوسیدم و این شعر در حقیقت، زبان حال مادرم در آخرین لحظات عمرش است.»[۵]
یک خاطره
در یکی از شب شعرهایی که به مناسبت ایام فاطمیه در دانشگاه برگزار شده بود به خواندن غزل–مرثیه‌ای زهرایی پرداختم. وقتی شعرخوانی‌ام تمام شد –قبل از این‌که بنشینم– دیدم یک جوان دانشجو با چهرهٔ نورانی و درحالیکه مثل ابر بهاری گریه می‌کند، دارد با عجله به طرف من می‌آید. جوان وقتی به من رسید، مرا عاشقانه در آغوش گرفت و با اشتیاق گفت:
«استاد! من به شما و اشعارتان خیلی علاقه دارم و دیوان «ای اشک‌ها بریزید» شما را تاکنون بارها و بارها خوانده‌ام و گریه کرده‌ام و اکنون نیز بی‌صبرانه منتظر چاپ مجموعه شعر بعدی شما هستم.»
من که از مراتب ارادت و شیفتگی آن جوان دانشجو نسبت به خودم سخت شرمنده شده بودم، دستی به نوازش بر سر او کشیدم و گفتم:
«پسرم! شما لطف داری. من قابل این حرف‌ها نیستم و اگر هم تاکنون چیزی گفته‌ام که به دل نشسته است، از الطاف خدا و نتیجه عنایات خاندان رسالت(ع) بوده است، ولا غیر.»
جوان دانشجو که بعد از شنیدن این حرف‌ها با من احساس صمیمیت بیشتری می‌کرد، با شور و حرارت بیشتری ادامه داد: «استاد! شما شکسته نفسی می‌کنید، شأن و مقام شما و خلوصی که در حوزه شعر آیینی دارید، چیزی نیست که قابل انکار باشد.» و سپس با اشتیاقی زاید‌الوصف پرسید:
«راستی استاد! مجموعه شعر بعدی شما کی چاپ می‌شود؟»
من که از شور و اشتیاق آن جوان دل‌شدهٔ اهل بیت به وجد آمده بودم، برای این‌که دل جوان را نشکسته باشم گفتم: «صلاح را بر این دیده‌ام که دیگر در زمان حیات خود چیزی چاپ نکنم، به‌همین‌خاطر وصیت کرده‌ام که دیوان بعدی اشعارم را بعد از فوت من چاپ کنند.»
و جوان که با شنیدن خبر چاپ دیوان اشعارم بد جوری ذوق زده شده بود، با شنیدن این خبر، خیلی محکم گفت: «انشاالله!!»[۶]
از غزل تا مراثی
اشعاری را که قبلا می‌گفتم، مذهبی و خاص اهل بیت نبود؛ بیشتر غزل‌سرایی بود. وقتى به حرم اباعبدالله الحسین(ع) مشرف شدم، از مولا خواستم حالا که طبع شاعری را خودشان به من عنایت فرموده‌اند، فلذا عنایت نمایند که در خدمت به باری تعالی و قرآن و اهل بیت باشم. از آن به بعد(که سال‌ها مى‌گذرد) تمامى اشعارم را وقف حضرات معصومین(ع) کردم زیرا این طبع خداداى را خودشان مرحمت مرحمت فرموده‌اند و مى‌بایستى براى خودشان که عزیزترین نفرات خلقت هستند ،خرج و هزینه شود.[۷]
تاثیرپذیری از علما برای سرودن نوحه
وقتی پای نقد شاعران و نوحه‌سرایان به میان می‌آید و ضعفی مشاهده می‌شود، بسیاری معتقدند شاعر و نوحه‌سرا باید با عالمان گره بخورد و از آنان تأثیر بپذیرد. حسان از علامه امینی و علامه عسکری تأثیر پذیرفته بود. چایچیان، زمانی که علامه امینی در نجف ساکن بوده است، نامه‌هایی به او می‌فرستاده و او را شاعر اهل بیت(ع) خطاب می‌کرده است. علامه امینی از کسانی است که چایچیان را مورد تحسین و تشویق قرار داد. وسیله آشنایی وی با علامه امینی، شعری بود که از زبان عباس بن علی(ع) در شب عاشورا خطاب به امام حسین(ع) سروده است. چایچیان نیز اشعاری را درباره الغدیر، علامه امینی و کتابخانه او سروده است. بخشی از شعر حسان برای حضرت عباس(ع) این بود:
تقدیر و رحمت خدا بود که ایشان را در مسیر زندگی من قرار دهد به‌طوری‌که دیدار با علامه امینی یکی از بهترین حادثه‌های زندگی من است، ایشان در نجف گاهی برای من نامه می‌فرستادند، مرا با عنوان شاعر اهل‌بیت(ع) خطاب می‌کردند و من این عنوان را با هیچ عنوان دیگری عوض نمی‌کنم و برای من کافی است.
آثار علامه امینی خصوصاً کتاب شریف «الغدیر» قله رفیعی در بین تمام نوشته‌ها و گفته‌های افرادی است که در این مسیر بوده‌اند، خدا را شاکرم که مرا در مسیری قرار داد به راحتی توانستم با علامه دیدار داشته باشم و حضور ایشان را درک کنم؛ این خود دلیلی بر عنایات الهی نسبت به حقیر است وگرنه در این دنیای پر از آشوب، من چگونه می‌توانستم علامه امینی را ببینم و محضر ایشان را درک کنم؛ علامه در زمینه عشق به چهارده معصوم به من خیلی علاقه داشت و هرگاه از نجف به ایران تشریف می‌آوردند، با من تماس می‌گرفتند تا اشعارم را در محضرشان بخوانم من نیز در این ملاقات‌ها از مطالب و فرمایشات ایشان بسیار استفاده می‌کردم، اگر بگویم ملاقات با علامه امینی یکی از صله‌هایی است که من از اهل‌بیت(ع) گرفته‌ام، مبالغه نکرده‌ام؛ علامه نعمت ناشناخته‌ای است که ما هنوز نتوانسته‌ایم از ایشان تجلیل شایسته‌ای داشته باشیم.[۸]
خانه ابدیِ «حسان»
چایچیان پس از شکستگی پا، دچار سکته مغزی شد و بدنش تقریباً بی‌حرکت بود و حدود دو سال و اندی در منزل تحت درمان قرار گرفت و نهایتاً ۹آذر۱۳۹۶ دار فانی را وداع گفت. خانه ابدی «حسان» در قطعه ۷۳ بهشت زهرا، ردیف ۱۷۷، شماره ۷۵ است.[۵]
زندگی و یادگار
دیدگاه و اندیشه
توصیه استاد چایچیان به رسانه‌ها و شعرا و مداحان
خبرنگاران و رسانه‌ها، اخباری که به نفع ملت و امت اسلامی است را ضبط و نشر کنند و در مسیر عزت قرآن قدم بردارند که این به خودی خود عبادت است. اگر نیت شاعران، مداحان و گویندگان بزرگ که سخنرانی می‌کنند، نیت‌شان خدمت به عترت قرآن باشد، عبادت محسوب می‌شود؛ در خبرگزاری‌ها هم اگر خبرهای مربوط به چهارده معصوم(ع) را طوری به جامعه عرضه کنند که امر به معروف و نهی از منکر باشد، عبادت است. جوان‌ها اگر بدانند که مسیر عترت قرآن، عزت‌آفرین، موضوع‌آفرین و شعرآفرین است و دائم در اجتماع می‌ماند، دیگر اصلاً به جای دیگر روی نخواهند کرد یعنی اگر جوانان بخواهند آثارشان باقی بماند و یا طبق فرمایشات ائمه اطهار(ع) برای هر بیت شعر خانه‌ای در بهشت ساخته شود، راهش این است که مدح، مرثیه و یا اشعارشان امر به معروف و نهی از منکر باشد.[۹]
استاد چایچیان از شاعران پیشکسوت شعر آیینی است که تمام شاعران هم‌نسل من با سروده‌های ایشان از سال‌های پیش از پیروزی انقلاب آشنا بودند. شعرهای ایشان به‌واسطه حس و حال خاصی که دارد همیشه زبانزد بوده و این شعرها از قدیم‌الایام در هیئت‌ها و دسته‌های سینه‌زنی و در ذهن و زبان مردم و علاقه‌مندان به خاندان عصمت و طهارت جاری بوده است. شعر معروف «امشب شهادت‌نامه عشاق امضا می‌شود» که در شب عاشورا تمام دسته‌های عزاداری حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) زمزمه می‌کنند، یکی از کارهای ارزنده ایشان است و همچنین شعرهای دیگری که به هر حال مردم ما از زمان‌های دور با آن مأنوس بوده‌اند. آقای حسان، جایگاه شعری‌اش بسیار والا و ارزشمند است و از سال‌های بسیار دور بین مردم بوده است. نکته ارزنده‌ای که در خصوص جناب چایچیان وجود دارد، این واقعیت است که ایشان زمانی وارد سرودن و گفتن از مصائب اهل بیت شدند که فضای جامعه ما فضایی بود که به شعر آیینی چندان اهمیت نمی‌داد! و بیشتر روشنفکرنمایان این فضای شعری را در تسخیر خودشان داشتند و تمام رسانه‌ها و مطبوعات و جراید در خدمت آن جریان بود. قطعا در این فضا کار ایشان سخت‌تر بوده است. در آن دوران حتی نسبت به شاعران آئینی بی‌احترامی‌هایی صورت می‌گرفت و این شاعران ارجمند را اُمّل می‌نامیدند! و به شکل‌های مختلفی چنین شاعرانی را تحقیر می‌کردند، اما حسان با پایمردی و با اعتقاد عمیقی که داشت در این جبهه ایستادگی کرد. آثاری که خلق کرد مورد توجه توده‌های مردم و علاقه‌مندان به حضرت سیدالشهدا(ع) قرار گرفت و گذشت زمان حقانیت این شاعر و آن تلاش ارزنده‌ای را که عمری را صرف کرده بود بیشتر آشکار کرد و امروز شاهد این هستیم که نام «حسان» با تکریم در بین مردم برده می‌شود. یکی از نکات برجسته در شعر حسان، اندیشه بلند شاعر است.[۲]
در محضر استاد بزرگوارم، حبیب‌الله چایچیان همیشه احساس آرامش خاصى داشتیم و همواره لبخند محبت‌آمیزى برلبانشان نقش می‌بست که غم و غصه را از دل دور مى‌کرد.
شیفته اهل بیت(ع) بود و همواره اهل روضه و منبر و حشر و نشر با عالمان دینى از جمله علامه امینى و ... بود؛ اشعار زلالش، همواره زمزمه جلسات مداحى و هیئت‌هاى مختلف بود درحالیکه به دلیل تواضع بیش از حدشان، بسیارى از مداحان نمى‌دانستند حتى شاعر آن شعر یا نوحه مرحوم استاد حسان است. در موقع خواندن شعر مراثى اهل بیت حال خوشى به ایشان دست مى‌داد. سراسر زندگى پربرکتشان با نام و یاد اهل بیت(ع) عجین بود و نورانیت خاصى در چهره‌شان نمایان بود و مى‌فرمودند اشکى که براى حضرات معصومین با اخلاص و از روى معرفت ریخته شود قطعا حضرت زهرا(س) خریدار آن خواهد بود. خیلى در مورد اخلاص در شعر و مداحى تاکید داشتند.
حضرت استاد همواره نکات ارزشمندى را گوشزد مى‌کردند که یک شاعر اهل بیت مى‌بایستى به آن اصول پایبند و متعهد باشد، بسیار تاکید داشتند شاعر اهل بیت مى‌بایستى مطالعات گسترده داشته باشد و معلومات دینى و مذهبى خود را بالا ببرد و فقط به طبع شاعرى خود اکتفا ننماید.
شعرى که براى اهل بیت سروده مى‌شود مى‌بایستى از بهترین الفاظ و واژگان بهره برده باشد و شاعر اهل بیت مى‌بایستى همواره توسل نماید تا زیباترین و بهترین و قوی‌ترین و عالی‌ترین شعر را براى اهل بیت بسراید درعین‌حال این شعر مطابق آیات و روایات باشد و کوچکترین مغایرتى با مفاهیم دینى و روایات نداشته باشد.
توصیه‌اى را که مرحوم استاد همواره گوشزد مى‌کردند سرودن شعر در فراق حجت خدا، امام زمان(ع) بود. مى‌فرمودند در زمان غیبت معشوق‌مان امام زمان باید بسوزیم، فلذا این سوختن مقدمه مى‌شود تا در فراق حضرت بهتر شعر بسراییم، اگر غیبت امام زمان نبود، این همه شعر عاشقانه سروده نمی‌شد. بسیارى از اشعار را، اگر در وصف یک معشوق باشد، فقط در سنّ خاص می‌توان سرود. شاعر اگر سنش بالا باشد، هرگز نمی‌تواند در وصف یک معشوق، اشعار عاشقانهٔ آن‌چنانی بسراید، امّا شاعر اهل بیت در هر سنّ و سالى که باشد، می‌تواند در فراق امام زمانش مهدى موعود(عج) اشعار عاشقانه زیادى بسراید.[۷]
استاد حسان فرمی متناسب با ساحت رسانه امروز برای شعر ارائه کرد. مرحوم حسان سه ویژگی برجسته داشت، یکی زبان سالم و روان و خوش‌آهنگی که داشت و دیگری عاطفه و تاثیرگذاری خوبی که در کلامشان بود، مسئله سوم هم می‌توان به نحوه اجرا و خوانش مناسب در جمع مردم اشاره کرد که بسیار جذاب بود. همیشه یکی از برنامه‌های پرمخاطب در دوران نوجوانی من برنامه شعرخوانی ایشان بود که از صدا و سیما پخش می‌شد؛ مرحوم چایچیان در حقیقت توانست شعر آئینی را در میان مردم ببرد و رسم شعرخوانی مجالس آئینی را به نوعی احیا کند. شعر جایگاهی در رسانه‌های تصویری مانند تلویزیون نداشت و چندان شاعر و شعر جایگاه چندانی در رسانه‌ها نداشتند، ولی حضور ایشان جذاب بود و توانست رسانه را در خدمت شعر امروز و آئینی در آورد، این سبک و مدل شعرخوانی توانست با مردم ارتباط برقرار کند و بعدها توسط شاعرانی چون مرحوم آقاسی امتداد یافت. اما در هر صورت به لحاظ شعرخوانی حضور استاد چایچیان مغتنم بود.[۱۰]
استاد حسان چایچیان از چهره‌های نام‌آشنای شعر ولایی و از چهره‌های مطرح شعر هیئت در روزگار ما بود. مرحوم چایچیان به لحاظ سلوک، اخلاق اجتماعی و آداب فردی و جمعی، فردی منزه بود، رفتارش بسیار ستایش‌برانگیز به شمار می‌رفت، جاذبه‌های وجودی داشت، با ته‌لهجه تبریزی. این ته‌لهجه تبریزی در هنگام قرائت شعر حلاوت سروده‌هایش را دو چندان می‌کرد، همان‌گونه که حافظ می‌گوید: «ترکان پارسی‌گوی بخشندگان عمرند». مرحوم چایچیان اهل تبریز بود و علاوه بر این‌که در شعر پارسی و ولایی، ماتمی و مناقبی کارهای خوبی دارد و آثار خوبی به چاپ رسانده به زبان دیگری هم سروده‌هایی را از وی شاهدیم، از مرحوم حسان آثاری هم به زبان آذری منتشر شده، چرا که او مسلط به این زبان بود و حتی اشعار آذری او در هیئت‌های آذربایجانی‌های مقیم تهران و سایر هیات‌ها هم قرائت می‌شد. حسان حدود دو سال و اندی در بستر بیماری بود، مدت‌ها بود این شاعر ولایی در بستر بیماری بود ولی تا جایی که اطلاع دارم مطابق با شأن و منزلتی که داشت شاید اقتضا می‌کرد متولیان امور فرهنگی کشور حداقل در طول این دوران بیماری به وی سری بزنند ولی بعید می‌دانم سری زده باشند، وقتی سرمایه‌هایمان را از دست می‌دهیم، تازه از خواب غفلت بیدار می‌شویم؛ اما این رفتارها خوب نیست، وقتی فردی مسئولیت امور فرهنگی و هنری را بر عهده می‌گیرد و خودش فرصت نمی‌کند به عیادت بیماران برود باید همکارانی را جهت رصد داشته باشد چرا که یک ملاقات چیزی از کسی کم نمی‌کند. مرحوم چایچیان نیاز به این ملاقات‌ها نداشت ولی این دیدارها به لحاظ روحی کمک‌کننده است. حسان سرمایه‌ای بود که از دست رفت خدا با خاندان محمدی محشورش کند اما نام و یاد او تا همیشه در صدر خواهد بود. همین عرض ادب به پیشگاه امام رضا(ع) با شعر «آمدم ای شاه پناهم بده» که مقبولیت عام هم یافته بود، نشان داد شعر او ساده و به دور از پیچیدگی لفظی و معنوی بود و می‌توانست مطلب را به‌راحتی به مخاطب منتقل کند. اگر چه نمی‌خواهم راه مبالغه را طی کنم ولی شعر مرحوم حسان بی‌عیب بود و برای پیشبرد شعر آئینی معاصر وجود ایشان نقش بسزایی داشت. شعر او روان، ساده و صمیمی به دور از تکلفات و تصنعات ادبی و استفاده از آرایه‌ها و صنایع لفظی و معنوی پیچیده بود، شعر او ساده و روان است. امتیازی که از نظر من مرحوم حسان بر همگنان خود داشت. مسلماً تأثیر نفس علامه امینی بر ایشان تا مدت‌ها حس شد چرا که ایشان خدمت علامه امینی بودند و از افاضات او استفاده می‌کرد خود این امر موضوعیت دارد زیر بسیاری از پیشکسوتان شعر ما از این موهبت محروم هستند.[۱۰]
آیت‌الله امینی به ایشان علاقه بسیاری داشت و نمی‌دانم کدام شعر مرحوم «حسان» را دیده بود که پیغام داده بود که آقای «حسان» بیاید من ببینمش. آقای «حسان» هم اهمال کرده و به دیدن مرحوم علامه امینی نرفته بود و فکر می‌کنم ناشی از شناخت نداشتن بوده ولی آیت‌الله امینی(ره) گفته بود اگر «حسان» نمی‌آید من به دیدن او می‌روم. وقتی مرحوم «حسان» به دیدار مرحوم علامه امینی رفته بود به عظمت این مرد پی برده بود ولی با وجود این عظمت مرحوم آیت‌الله امینی فرموده که اگر او نمی‌آید من به دیدن «حسان» می‌روم. شعر «حسان» بوی اهل‌بیت(ع) می‌دهد و برای غیر اهل‌بیت(ع) شعر نمی‌سرود و غیر از موضوع اهل‌بیت(ع) تنها برای شهدا و انقلاب اسلامی شعر گفته بود. مرحوم «حسان» غزل‌سرا بود ولی در سفری به مشهد بنا به خواست مادرش که گفته بود باید برای اهل بیت(ع) فقط شعر بگویی تمام اشعارش را پاره کرد و تنها برای اهل‌بیت(ع) شعر سرود.[۱۰]
آن‌چه مطرح بود ولایی‌بودن، نجابت و آقایی او بوده است. شعرش، شعر ولایی بود و برای اهل شعر، سروده‌های قابل توجهی سروده بود. برخی از اشعار او هم برای خواننده‌های اهل‌بیت(ع) در تمام عمر خوراک شده است. البته خودش هم فرد بزرگوار، متواضع و مهربانی بود.[۱۰]
آقای حسان هم گزیده کار می‌کرد و هم مجلسی یا اصطلاحاً عامه‌پسند؛ در واقع برخی شعرهای ایشان مخصوص خواص بود و آن‌ها راحت با این اشعار ارتباط برقرار می‌کردند و برخی از شعرهای آن مرحوم هم عامه‌پسند و مجلسی بود و در مجالس عزاداری حضرت ابا عبدالله(ع) مورد استفاده قرار می‌گرفت. آقای حسان، انسانی بزرگوار، وارسته و مودب به آداب حسنه بود و بسیار سعی می‌کرد مسائل اخلاقی را در رفتار و کردار و گفتار خود رعایت کند. این شخصیت بزرگوار، صدای بسیار رسایی داشت و در هر مجلسی که شعر می‌خواند، صدایش به گوش همه حاضران می‌رسید. همواره از اساتید شنیده‌ایم که «لا تکرار فی تجلی». یعنی هیچ‌وقت هیچ دو انسانی عیناً شکل هم نیستند و حتماً تفاوت‌هایی با هم دارند. بنابراین کسی که بدرود حیات می‌گوید، جایش به این راحتی‌ها پُر نمی‌شود و خلائی در فقدان او در آن عرصه به وجود خواهد آمد و یقیناً در خصوص آقای حسان هم همین‌گونه خواهد بود. امیدواریم شاعران جوانی که در سال‌های اخیر به شعر آئینی و عاشورایی، توجه نشان داده‌اند و در این حوزه‌ها فعال شده‌اند، با استفاده از تجارب، آثار و اشعار بزرگانی مانند حسان، بتوانند جای خالی آن‌ها را پُر کنند. به‌هرحال، جامعه ما جامعه‌ای دینی است و به شعر دینی و آئینی توجه بیشتری دارد و حیف است که جوان‌ها از این تجربیات و آثار، بهره‌مند نباشند.[۱۰]
من از روزگار جوانی با آقای حسان آشنا بودم و موارد متعددی با شعرهای ایشان دمخور بوده‌ام؛ الحق و الانصاف که در زمینه شعرهای آئینی، او هم روان می‌سرود و هم روان، سروده‌هایش را می‌خواند. آقای حسان که برای ائمه(س) شعرهای زیادی سروده، حتماً پاداش خیر دارد و ماجور است و ان‌شاءالله از شفاعت آن عزیزان هم برخوردار خواهد بود. اساساً تخلصی هم که ایشان برای خود برگزید، یعنی «حسان» نام شاعری بوده در زمان پیامبر(ص) و این، ارادت او را به سلاله پاک محمدی نشان می‌دهد. در شرایطی که زنده‌یاد حسان خودش چندان به دنبال انتشار شعرها و سروده‌هایش نبود، خوب است ناشری متخصص همت کند و گزیده‌ای از اشعار زنده‌یاد حسان را با انتخاب چند شاعر ورزیده، در قالب یک کتاب و همچنین کل اشعار او را در قالب دیوان شعر، به چاپ برساند.[۱۰]
مرحوم حبیب‌الله چایچیان تنها برای دل خودش و آرامش قلبش شعر آیینی می‌نوشت و مانند بسیاری از شاعران برای برگزیده‌شدن در جایزه‌ها و جشنواره‌های مختلف به سراغ شعر آئینی نیامده بود. حبیب‌الله چایچیان از شاعران بزرگ، مهم، تاثیرگذار و موفق شعر آئینی بود. او به آن‌چه می‌نوشت اعتقاد داشت، برای دلش می‌نوشت و مثل برخی از شاعران برای برگزیده‌شدن در این جایزه و آن جشنواره شعر نمی‌‌گفت و اعتقادی هم به این کار نداشت. به اعتقاد من او شعر آیینی را با قلبش انتخاب کرده بود. شاید خیلی از مردم چایچیان را با شعر «آمدم ای شاه پناهم بده» بشناسند؛ اما بد نیست این نکته را در این گفت‌وگو مطرح کنم که وی سال‌های سال در حوزه شعر آیینی فعالیت داشته است و چندین کتاب دارد و آشنایی من و امثال من با او به سال‌های قبل از انقلاب برمی‌گردد. اگر در آثار زنده‌یاد چایچیان تورقی داشته باشید، متوجه خواهید شد که وی شعرهای بسیار بهتری از اثر «آمدم ای شاه پناهم بده» دارد، اما آن کار به‌دلیل همکاری با استاد کریمخانی و صدای بی‌نظیر وی در کانون توجهات قرار گرفت. زنده‌یاد حسان در سال‌های فعالیتش، چندین اثر ارزشمند دارد که هر کدام چند بار زیر خط چاپ رفته است.
متاسفانه نتوانستم در مراسم خاکسپاری این شاعر رضوی شرکت کنم؛ چراکه مراسم خیلی زود و سریع برگزار شد؛ درحالیکه به‌نظرم با یک اطلاع‌رسانی خوب می‌شد، مراسم باشکوه‌تری برگزار کرد. البته حضور فرزند مقام معظم رهبری در این مراسم بسیار دلگرم‌کننده بود. حسان شاعر محبوب همه ما بود و در دل همه ما جا داشت و حتی مقام معظم رهبری نیز به وی علاقه داشتند و بارها از حسان برای شرکت در مراسم شعرخوانی رهبری دعوت شده بود. او کارمند بازنشسته بانک بود اما علاقه شدیدی به شعر و شاعری داشت و شعر علاقه قلبی او بود. قبل از انقلاب شعرهای امام رضا(ع) در قالب شعر آیینی قرار داشت اما با توجهی که بعد از انقلاب به شعرهای امام رضا(ع) شد؛ امروز شاهد مستقل‌شدن شعر رضوی هستیم و این دست شعرها از غربت درآمده‌اند. البته همه این موارد به کمک شاعران آیینی مانند زنده‌یاد چایچیان تحقق پیدا کرده است.[۱۰]
مرحوم استاد حسان حق بزرگی بر گردن همه شاعران ولایی‌سرا و نیز مداحان عزیز دارد. هنوز هم جذبه اشعار مرحوم حسان در مداحی‌های دوران دفاع مقدس، تازگی و طراوت خاص خود را در اذهان حفظ کرده است. خبر رحلت شاعر بلندپایه استاد حبیب‌الله چایچیان متخلص به «حسان» بر جان و روان مشتاقان شعر ولایی اندوهی سنگین نهاد. درباره ایشان کم و بیش مطالبی شنیده و خوانده‌اید که بیشتر درباره یکی از اشعار رضوی‌شان است؛ اما به‌نظرم مطالب گفتنی درباره این شاعر ولایی‌سرا بسیار است و برخی بزرگان در حق ایشان کم گذاشته‌اند.
استاد حسان در شمار یکی از آخرین شاعران از حلقه شاعران متقدمِ ولایی‌سرا بود؛ از ۵۰ سال پیش تاکنون با شعر خود نمونه‌های قابل‌توجه و اثرگذاری از شعر مناسب اجرا در هیئت را ارائه کرده است؛ شعری که که امروز تسامحاً یا به غلط، «شعر هیئت» نام گرفته است. به عبارت دیگر، شعر «تراز ولایی» یا «شعر مناسب اجرا در هیئت» را باید در برخی آثار ایشان جُست و دیگر آثار را با شعر ایشان سنجید. واقعیت این است که هنوز هم پس از گذشت پنجاه سال، برخی آثار مرحوم حسان در هیئت‌ها قابل اجراست و زبان پویای برخی از اشعار او راهگشای شاعران جواناست. فراموش نکنیم که کتاب «ای اشک‌ها بریزید» مثل «نخل میثم» -که امروزه کارگشای عموم مداحان است- روزگاری انیس و کتاب همراه مداحان بود. هنوز هم جذبه اشعار مرحوم حسان در مداحی‌های دوران دفاع مقدس، تازگی و طراوت خاص خود را در اذهان حفظ کرده است.[۱۰]
مصطفی خورسندی، مدیرعامل خانه مداحان
همنشینی با علامه امینی تأثیر بسیار بر شخصیت و سلوک رفتاری مرحوم چایچیان گذاشته بود، ادب، ولایت‌مداری و تواضع مهم‌ترین ویژگی اخلاقی این شاعر اهل بیت(ع) بود. درگذشت این مداح اهل بیت(ع) مایه تأثر همه دوستداران خاندان نبوت بود. مرحوم چایچیان شاعری ولایی و انقلابی بود که اشعارش مورد توجه همه ذاکران و علاقه‌مندان به خاندان عصمت و طهارت(ع) بود. هرچند عموم مردم بیشتر با برخی از اشعار او آشنا هستند، اما سروده‌های مرحوم چایچیان چنان قوی و استوار بود که به‌صورت‌کلی مورد توجه ذاکران اهل بیت(ع) قرار می‌گرفت. سروده‌های چایچیان در زمره اشعار فاخر آیینی قرار می‌گیرد، علاوه بر زیبایی اشعار، مرحوم چایچیان از ویژگی‌های دیگری نیز برخوردار بود. از جمله آن‌که در اجرای اشعار نیز موفق بود. از او در عرصه‌های مختلف سروده‌های فاخری به یادگار مانده که با اجرای قوی خود، خوانده شده‌اند. او با تمام سلول‌های بدنش مطلب را ارائه می‌داد.
«تواضع» را ویژگی بارز مرحوم چایچیان بود در برخورد با مرحوم چایچیان چند ویژگی به‌صورت بارز در ایشان دیده می‌شد: «تواضع» و «ادب». او شاگرد علامه امینی بود و از ایشان مطالب بسیاری فراگرفته بود. همنشینی با علامه امینی تأثیر بسیار بر شخصیت چایچیان گذاشته بود؛ از جمله آشنایی با سیره اهل بیت(ع). چایچیان روحیه لطیفی داشت. همسر ایشان تعریف می‌کرد که در ۷۰ سال زندگی مشترک، یک‌بار تندخویی و رفتار نامناسب از ایشان ندیده‌اند. آشنایی با سیره اهل بیت(ع) در رفتار و منش او تأثیر بسیار گذاشته بود.[۱۰]
استاد حبیب الله چایچیان(حسان) شاعر دائم‌الذکری بود که هرگز بی وضو لب به نعت و منقبت حضرت سبحان و خاندان رسالت(ع) باز نمی‌کرد، چراکه به‌خوبی دریافته بود راز و رمز راهیابی به خلوت انس حضرت دوست «نورانیت روح» است. در سپهر شعر دینی و آیینی انقلاب، نام بلند استاد فرهیخته حبیب‌الله چایچیان (حسان) همچون خورشیدی پرفروغ می‌درخشد. شاعر اصیل و بلند‌آوازه‌ای از نسل کمیت و دعبل و فرزدق که بدون هیچ‌گونه اغراقی زندگی‌اش را وقف خدمت به اسلام، قرآن و اهل بیت(ع) و ترویج معارف انسان‌ساز دین نبوی کرد. شاعری که با حنجره شعر خویش گوینده «لااله الا الله» بود و در مسیر عبودیت و بندگی حضرت حق راه می‌سپرد. شاعری که با خود عهد کرده بود که جز در ستایش حضرت احدیت و مدح و منقبت خاندان عصمت و طهارت(ع) شعری نگوید. او اهل مراقبه و محاسبه بود و با رعایت ادب و آداب در این وادی گام برمی‌داشت و همچون حضرت عطار بر این اعتقاد و باور بود.[۱۰]
پیر طریقت و حکمت
آن استاد فرهیخته همچون علامه اقبال لاهوری، مقصد نهایی شعر را «هدایت» و «رستگاری» می‌دانست و اصلی‌ترین رسالت شاعران توحیدی را «آدم»سازی.
از همین روست که نام مبارک استاد «حسان» برای نسل من با تقدس و معنویتی آمیخته با شکوه همراه است. شاعر دین‌آگاهی که محضر عالمان بزرگی چون علامه امینی صاحب الغدیر و علامه عسکری را درک کرده بود و لب به سخن نمی‌گشود مگر با استناد به آیات و روایات. استاد حسان پیر طریق حکمت و معرفت بود و هم‌قبله و هم‌قبیله مُوحدان، عابدان و عارفان. از همین رو شعرخوانی‌هایش همواره با ابیات توحیدی و صلوات بر محمد(ص) و خاندان مطهرش همراه بود. من خود در شعرخوانی‌های استاد حضور داشته و دیده بودم که چگونه بعد از خواندن هر بیت، گلبانگ صلوات شیعیان و دل‌شدگان حضرت خاتم(ص)، فضای مجلس را معطر می‌کرد. این شاعر مُوحد و روشن‌اندیش، از مرثیه‌خوانان و مداحان اصیل، بصیر و مخلص خاندان رسالت(ع) بود و به مدد عنایت و هدایت ذات اقدس پروردگار، در طول حیات پربرکت خویش مجموعه‌های آیینی ارزشمندی را تقدیم به علاقه‌مندان ادبیات ولایی و کربلایی کرد.[۱۰]
خادم‌الحسین
بارها به دریافت نشان «خادم‌الحسینی» مفتخر شده بود. هنوز هم دل‌شدگان حسینی در ماه خون و قیام و در ایام سوگواری حضرت ثارالله، عاشقانه نوحه‌های ازدلبرآمدهٔ او را زمزمه می‌کنند و با حنجرهٔ جان خود دم می‌گیرند، و چه دلنشین و خاطره‌انگیز است این نوحه عرش آشیان که مُهر قبول و تایید حضرت اباعبدالله(ع) را بر پیشانی مبارک خود دارد.[۱۰]
سعید حدادیان
مرحوم حسان در عصر حاضر تقریباً در زبان فارسی پدر شعر جلسات مذهبی محسوب می‌شوند. ما خیلی اشعار مذهبی که در جلسات مذهبی کاربرد داشته باشند و از بسامد کافی برخوردار باشند در آن روزگار نداشتیم، نکته دیگر آن‌که هر ستایشگر اهل بیت(ع) و مداحی سعی می‌کرد داشته‌های خود را برای خود داشته باشد و کمتر پیش می‌آمد که اشعاری را که حفظ کرده در اختیار دیگران قرار دهد، جوهر اصلی کار ستایشگری اهل بیت(ع) همانا شعر است و شعر است و شعر. امروز شاهد انتشار کتاب‌های آقای حاج علی انسانی از جمله «چراغ صاعقه» هستیم که کتاب مفیدی است و یا کتاب‌های آقای مجاهدی متخلص به «پروانه» و شخصیتی که به‌لحاظ کاری کم‌نظیر است یعنی آقای سازگار که حدود ۲۰ جلد کتاب از ایشان در دسترس همگان است شش جلد «نخل میثم» و بیش از ده جلد کتاب‌های «یک ماه خون گرفته» البته فراموش نکنیم که شاعرانی مثل جناب «شفق» و «موید مشهدی» نیز از علم‌داران برجستهٔ شعر جلسات مذهبی هستند منتها جناب آقای حسان طلایه‌دار این راه بود. ایشان آغازگری برای نسل خودشان بودند که شاعران برتر که آمدند این حرکت را ادامه دادند و به کمال بیشتر رساندند. این شاعر اهل بیت هرگاه شعری را می‌خواند، با اشک همراه بود، او اهل اشک و بکا و سوزدل بود و باید دانست خمیرمایه این اشعارش با اشک عجین می‌شد. او هنگام خوانش اشعار سر از پا نمی‌شناخت و همواره اشعارش را با گریه می‌خواند. نوآموزان ادبیات مذهبی باید بدانند ایشان نفس علما را غنیمت می‌شمردند و برای ایشان حضور در محضر علما مغتنم بود. مرحوم چایچیان با علامه امینی هم‌دوره بودند و صاحب سلسه کتاب‌های الغدیر نیز به مرحوم حسان محبت بسیار داشتند.[۱۱]
حجت‌الاسلام و المسلمین محمد زمانی
زنده‌یاد چایچیان از شخصیت‌های مشهور و شاعران برجسته طی دهه‌های مختلف پیش و پس از انقلاب بود. من چندبار توفیق دیدار او را داشتم. زنده‌یاد چایچیان شخصیت برجسته‌ای بود که چند ویژگی بارز داشت؛ مردم‌داری و شاگردپروری از جمله ویژگی‌های اخلاقی او بود که به‌صورت بارز در این شاعر اهل بیت(ع) دیده می‌شد.
مرحوم چایچیان برای زائران و محبان اهل بیت(ع) به‌ویژه امام حسین(ع) احترام ویژه‌ای قائل بود، خاطرم هست در جلسه‌ای شاعر جوانی شعر بسیار کوتاهی در حد یکی دو بیت برای مرحوم چایچیان خواند. شعر از نظر ادبی خیلی قوی نبود، اما مرحوم چایچیان از جوان خواست تا شعر را در کاغذی نوشته و به او بدهد. جوان شاعر علت را جویا شد و استاد در پاسخ گفت که قصد دارد این شعر را برای خانواده‌اش بخواند. این حرف استاد در شاعر جوان تأثیر بسیاری گذاشت و او را نسبت به ادامه کار مصمم‌تر کرد. از این دست ویژگی‌ها در روحیه زنده‌یاد چایچیان بسیار دیده می‌شد. علاقه به علمای دین را از دیگر ویژگی‌های اخلاقی مرحوم چایچیان بود مرحوم چایچیان با وجود این‌که شاعری آیینی بود، اما نسبت به مسائل روز هم واکنش نشان می‌داد و رد این موضوعات را می‌توان در اشعار او دید. زنده‌یاد حسان اشعار متعددی درباره امام(ره)، انقلاب و دفاع مقدس و شهدا داشت. نسبت به مسائل روز حساس بود.
شعر ایشان بارها مورد توجه رهبر معظم انقلاب قرار گرفته بود و من خودم چندبار شاهد این ماجرا بودم. خاطرم هست در جلسه شعری که در سال ۹۰ در محضر رهبر معظم انقلاب برگزار شده بود، نوبت به مرحوم چایچیان رسید. همه می‌دانستند که مرحوم چایچیان معمولاً اشعار بلندی می‌خوانند. رهبر معظم انقلاب خطاب به مرحوم حسان از ایشان خواستند که سروده‌ای را قرائت کنند. مرحوم حسان نیز گفت که چند بیتی می‌خوانم. رهبر معظم انقلاب هم فرمودند که ۳۰-۴۰ بیت شعر که چیزی نیست. مرحوم چایچیان سنگ‌تمام می‌گذاشت.
زندگی هرکدام از بزرگان درس‌های متعددی برای جوان‌ترها دارد، «حسن معاشرت» یکی از درس‌هایی است که می‌توان از زندگی مرحوم چایچیان گرفت. کسی ندیده است که مرحوم چایچیان با حالت ناراحتی و پرخاش با کسی رفتار کند و این درس بزرگی است که می‌توان از زندگی این شاعر اهل بیت(ع) داشت.[۱۲]
دیگران از نگاه حبیب‌الله چایچیان
علامه امینی
آثار علامه امینی خصوصاً کتاب شریف «الغدیر» قله رفیعی در بین تمام نوشته‌ها و گفته‌های افرادی است که در این مسیر بوده‌اند، خدا را شاکرم که مرا در مسیری قرار داد تا به‌راحتی توانستم با علامه دیدار داشته باشم.
به‌راستی بنده برای علامه امینی از پدرم بیشتر دعا می‌کنم؛ خدمتی که ایشان به ۱۴ معصوم(ع) کردند، کم‌نظیر، شاید بی‌نظیر بوده و این هم لطف خدا بود از آن‌جایی که بنده با علامه امینی(ره) بیش از دیگر شاعران مأنوس بوده‌ام صداوسیما و برخی رسانه‌ها انتظار مصاحبه و گفتگو داشته‌اند، اما متأسفانه به علت کهولت سن نسبت به بسیاری از مطالب حضور ذهن کافی ندارم و از همگان التماس دعای خیر دارم و امیدم به شفابخشی ذوات مقدس ائمه اطهار(ع) است.
زمانی علامه امینی را به هیئتی دعوت کرده بودند و من هم در معیت ایشان بودم از آن‌جا که دوستان می‌دانستند حضرت علامه نسبت به من لطف دارند، خواستند تا درباره مقام حضرت علی‌اکبر(ع) از وی سوالاتی بپرسم، من هم چون تازه با ایشان آشنا شده بودم و شناخت کاملی نسبت به حالات ایشان نداشتم، ناشیانه این سوال را در حین عبور از خیابان پرسیدم و چنان انقلابی در ایشان رخ داد که همان‌جا در وسط خیابان نشستند و عبور و مرور وسایل نقلیه برای مدتی با اختلال مواجه شد؛ این عالم ربانی نسبت به ۱۴ معصوم حال عجیبی داشتند و من هیچ عالمی را در عشق به معصومین(ع) مانند ایشان سراغ ندارم و به معنی واقعی کلمه؛ مجسمه عشق و علاقمندی به قرآن و عترت(ع) بودند و این‌که بنده توفیق داشتم تا در محضر ایشان، اشعارم را بخوانم نعمتی است که هیچ‌گاه نمی‌توانم در چند دقیقه، مراتب شکرگذاری آن را در درگاه الهی به جای آورم.[۸]
پیام‌های تسلیت
پیام تسلیت رهبر انقلاب
«درگذشت شاعر قرآن و عترت جناب آقای حبیب‌الله چایچیان (حسان) را به جامعه‌ٔ ادبی کشور و شعرای ولائی و آئینی و به‌خصوص به خانواده و بازماندگان گرامی ایشان تسلیت عرض می‌کنم و حشر با اولیاء الهی را از خداوند برای ایشان مسألت می‌نمایم و شعر خوش‌لفظ و ازدلبرآمدهٔ این شاعر عزیز در شمار یادگارهای ارزنده‌ٔ شعر دینی و آئینی روزگار ما است و در خاطره‌ها و زبان‌ها خواهد ماند ان‌شاءالله. خداوند درجات وی را عالی فرماید.»[۱۰]
پیام حداد عادل در پی درگذشت «حسان»
بسمه تعالی
درگذشت شاعر آئینی ارجمند شادروان حبیب‌الله چایچیان (حسان) را به خانواده آن مرحوم و عموم اهل ادب و دوستداران اهل بیت پیامبر(ص) تسلیت می‌گویم. او با اعتقاد پاک و ذوق سلیم خود توانست جایگاه ادبی شعر آئینی را در دوران ما ارتقاء بخشد. برای آن مرحوم از درگاه خداوند کریم علو درجات مسئلت می‌کنم.[۴]
پیام تسلیت مجمع ناشران انقلاب
«من ماتَ عَلى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ شَهیدًا
خبر درگذشت نویسنده، مترجم و شاعر نامدار اهل‌بیت(ع) و انقلاب اسلامی، استاد حبیب‌الله چایچیان، جامعۀ مذهبی‌فرهنگی کشور را در اندوه و ماتم فرو برد. پیرغلام خاندان وحی و عترت، مرحوم استاد حبیب‌الله چایچیان، متخلص به «حسان»، عمری را وقف سرایش اشعار در ستایش و منقبت اهل‌بیت(ع) کرده بود. اشعار خالصانه و زیبای ایشان در قلب و زبان ملت ایران جایگاهی ویژه دارد.
اینک اهالی فرهنگ و ادب کشور بزرگ‌مردی صاحب نفس، پیرغلامی خالص و یاوری صادق برای انقلاب اسلامی را از دست داده است. مجمع ناشران انقلاب اسلامی ضایعۀ درگذشت استاد چایچیان را به رهبر معظم انقلاب، خانوادۀ محترم آن شاعر بزرگ و جامعۀ فرهنگی‌کشور تسلیت گفته و علو مرتبت و دوام انس و همنشینی آن مرحوم با ائمۀ اطهار(ع) و شهدای مکتب سرخ تشیع را از خداوند منان مسئلت می‌دارد.»[۴]
استاد حبیب الله چایچیان (حسان) از ملک فنا رخ بر بست و به دیار بقا پیوست. رحلت این شاعر پیشکسوت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) خانواده سترگ شعر فارسی را داغدار کرد و موجبات اندوه دوستداران ادبیات آیینی را فراهم آورد. استاد حسان از میان ما پر کشید اما اشعار کامل‌عیار و ماندگار ایشان مانند «امشب شهادت‌نامه عشاق امضا می‌شود» و «آمدم ای شاه پناهم بده» و «بار بگشایید اینجا کربلاست» تا هماره زنده خواهد ماند و در گوش عاشقان پژواک خواهد داشت.
درگذشت این مدیحه‌سرا و مرثیه‌پرداز متعهد را خدمت خانواده مکرم و معزز ایشان و اهالی ادبیات به‌ویژه شاعران و ذاکران اهل بیت عصمت و طهارت(ع) تسلیت عرض می‌کنیم و برای آن استاد فقید، بهره‌مندی از مغفرت الهی و شفاعت ذوات مقدس معصومین(ع) را مسئلت داریم.»[۴]
پیام تسلیت علی لاریجانی
بسم الله الرحمن الرحیم
انالله و اناالیه راجعون
درگذشت شاعر و مرثیه‌سرای اهل بیت(ع) آقای حبیب‌الله چایچیان متخلص به "حسان "موجب تاسف گردید.
مرحوم چایچیان سروده‌های ارزشمند و پرمعنایی در مدح و رثای ائمه اطهار(ع) داشتند و از جمله شاعران تاثیرگذار در شعر آیینی بودند.
اینجانب ضمن تسلیت به شاعران، مداحان و خادمان اهل بیت(ع) و خانواده محترم ایشان ، برای آن مرحوم رحمت و علو درجات و برای بازماندگان صبر و اجر از درگاه خداوند متعال مسئلت می‌کنم.
پیام تسلیت محمدرضا باهنر، دبیرکل جامعه اسلامی مهندسین
خبر درگذشت شاعر بااخلاص اهل بیت عصمت و طهارت(ع) مرحوم حبیب‌الله چایچیان متخلص به حسان موجب تألم و تأسر فراوان گردید. اینجانب درگذشت این شاعر متعهد و آئینی را که اشعارش در دل شیفتگان آل الله جای دارد به عموم ملت عزیز ایران، جامعه شعرای فرهیخته کشور و خانواده آن مرحوم تسلیت عرض نموده و از خداوند متعال علو درجات برای آن مرحوم مغفور و صبر جزیل برای خانواده ایشان مسئلت دارم.[۱۴]
سبک و لحن و ویژگی آثار
سروده‌های تاثیرگذار
نکته‌ای که در آثار استاد حسان به چشم می‌آید بار تعلیمی اشعار است.
با تو گر خواهی سخن گوید خدا قرآن بخوان
تا شود روح تو با حق آشنا قرآن بخوان
رَتَّل القرآن ترتیلا، ندای رحمت است
می‌دهد قرآن به جان و دل صفا قرآن بخوان
ای بشر یاد خدا آرامش دل می‌دهد
دردمندان را بود قرآن دوا، قرآن بخوان ...
حبیب‌الله چایچیان تنها در حوزه ادبیات آئینی کار نکرده، در زمینه اخلاقیات، دفاع مقدس، و در بسیاری زمینه‌های دیگر سروده‌های ارزنده‌ای دارند. یکی از نکات برجسته در شعر حسان، اندیشه بلند شاعر است. مطالعات گسترده و اندیشه شاعر موجب شده تا اشعار او سطحی نباشد و به همین لحاظ شاهد این هستیم که در تک‌تک سروده‌های ایشان مسائل بسیار مهم و پیام‌های ارزنده‌ای وجود دارد که سودمند است و در زندگی مخاطب تاثیر بسیار مستقیم دارد.[۲]
نوحهسرایی
استاد حسان نوحه را سلیس و روان می‌گوید، یعنی که ایشان هنر نوحهسرایی را دارد. یکی از نکاتی که می‌بایست در نوحه‌ها مورد توجه قرار بگیرد این است که «نوحه» با عامه جامعه سر و کار دارد، یعنی تمامی اقشار جامعه را در بر می‌گیرد و به همین لحاظ نوحه‌سرا می‌بایست از کلمات و شیوه‌ای برای بیان موضوعات استفاده کند که برای همگان قابل فهم باشد. ساده‌گویی، روان‌گویی و انتقال پیام‌های بزرگ به شیواترین و رساترین شکل ممکن از کارهایی است که نوحه‌سرا باید انجام دهد و ما این ویژگی را در آثار جناب چایچیان می‌بینیم. این رویکرد ایشان از یک سو بیانگر استادی و توانمندی ایشان در کار سرودن است و از سویی دیگر از بعد روانی مسئله اشرافی است که ایشان بر مخاطبان خودشان دارند.[۲]
فضای شعرهای ژولیده نیشابوری در اشعار حبیب‌الله چاپچیان
فضای شعرهای استاد حسان با شعرهای مرحوم ژولیده نیشابوری نزدیک است و صغیر اصفهانی هم به کارهای ایشان نزدیک است. از شاعرانی که هنوز در بین ما هستند به اشخاصی مانند آقایان غلامرضا سازگار، موید و علی انسانی می‌توان اشاره کرد که در نوحهسرایی در شمار اشخاص متقدم بودند. جا دارد که از جناب خوشدل تهرانی هم یاد کنیم.[۲]
بزرگداشت
Y سه شنبه ۲۸آبان۱۳۹۲ بزرگداشت شاعر آیینی حبیب‌الله چایچیان (حسان) در موسسه اوج برگزار شد.[۶]
Y مراسم یادبود مرحوم استاد چایچیان عصر ۱۲آذر۱۳۹۶ در مسجد ارک برگزار شد.
Y پانزدهمین دوره همایش سوختگان وصل با عنوان «کبوتران حرم» در تالار فردوسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در دو بخش شعر و داستان برگزار شد که در این دوره بخش ویژه‌ای به مرحوم «حسان» اختصاص داشت.[۱۱]
سه شنبه ۲۸آبان۱۳۹۲ بزرگداشت شاعر آیینی حبیب‌الله چایچیان (حسان) در موسسه اوج برگزار شد.[۶]