درباره مانایی و میرایی

درباره مانایی و میرایی
نویسنده	احمد شاکری
ناشر	پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۹۷
تعداد چاپ	چاپ دوم ۱۳۹۷
شابک	۹۷۸۶۰۰۱۰۸۴۰۵۸
تعداد صفحات	۷۱۸
موضوع	نقد ادبی
زبان	فارسی
قطع	رقعی
نوع جلد	شومیز

«درباره مانایی و میرایی‏‫: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» به قلم احمد شاکری با موضوع نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برای اولین‌بار در سال ۱۳۹۷ توسط انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به چاپ رسیده‌است. این کتاب در دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد در بخش نقد ادبی و در سی و هفتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی مورد تقدیر قرار گرفت.

* * * * *

احمد شاکری در مقدمه نقد ادبی «درباره مانایی و میرایی‏‫: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» درباره پیشینه نقد ادبیات داستانی دفاع مقدس و همچنین رویکرد پژوهشی این اثر توضیحاتی داده‌است و سپس با معرفی شش رویکرد نو، هفت اثر را در این زمینه به نقد نشسته است. شاکری در مقدمه خود بر این کتاب نیز درباره پیشینه نقد ادبیات داستانی دفاع مقدس و همچنین رویکرد پژوهشی خود در این کتاب نوشته است. این کتاب در هفت فصل منتشر شده است.

خلاصه اثر

«درباره مانایی و میرایی‏‫: مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» مجموعه نقد هفت اثر در سه ساحت مختلف است. ساحت نخست؛ ادبیات داستانی دفاع مقدس، ساحت دوم؛ ادبیات تاریخی است و ساحت سوم؛ کتب آموزش داستان نویسی است. این کتاب در طول بیش از شش سال تالیف شده و برخی از نقدهای این مجموعه پیش از انتشار در قالب مجموعه نقد در ماهنامه «اقلیم نقد» به چاپ رسیده است. کتاب اثر مستقلی است که کرانه­‌های پژوهشی موضوعی را برای نخستین­‌بار معرفی کرده یا برای اولین­‌بار در حوزه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی بکار برده است.

برای درک بهتر این پژوهش باید به بازه زمانی تحقق آن و حوزه تخصصی که بر آن اشراف دارد توجه کرد. این مجموعه تنها نقد نیست و بلکه ترکیبی از مقاله و نقد است. عموما تمامی نقدهای موجود در این کتاب با بخشی آغاز می‌شود که در آن بخش مبانی فکری و به تعبیری مبادی تصوری بحث توضیح داده می‌شود. برای مثال در بخشی که مربوط به رمان «ارمیا» است، نزدیک به صد صفحه از آغاز این نقد اختصاص به تعریف و تفسیر و بیان مولفه‌های ایده اولیه دارد. بنابراین به نظر می‌رسد که این ترکیب تلاش کرده تا هم مبانی فکری را معرفی کند و هم تطبیق بر مصادیق کند. نکته دیگر نوآوری در رویکردهای نقد است. برای نمونه پرداختن به مسائلی چون فلسفه ایده اولیه، فلسفه داستان داستان، دشمن‌شناسی که بسیاری از آن­‌ها موضوعات و رویکردهایی نو در عرصه نقد ادبی می­باشند. برای مثال در حوزه ایده اولیه داشته‌های اندکی وجود دارد و در بحث دشمن‌شناسی پیشینه پژوهشی نمی­توان یافت. در حالی­که در این کتاب بحث دشمن‌شناسی در داستان، در صد صفحه مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین کتاب، از شکل و ساختار سنتی نقد فاصله گرفته و به صورت رویکرد محور و مسئله‌مند تالیف شده است. این رهیافت همچنین می­‌تواند زمینه گره زدن نقد ادبی به ساحت­‌های علوم انسانی را فراهم کند و مسیرهای نویی را پیش پای نقد ادبی قرار دهد.

هفت موضوع و هفت کتابی که در این اثر بررسی شده­‌اند عبارتند از:

• جایگاه و کارکرد ایده اولیه در روایت داستان، با نگاهی بر کتاب داستان «ارمیا» نوشته رضا امیرخانی؛
• مسئله پژوهی آموزش داستان و آموزش گونه‌محور داستان معاصر، با نگاهی به کتاب «داستان، گام‌به‌گام» نوشته حسین فتاحی؛
• هستی و کرانه‌­های ادبیات داستانی زنانه دفاع مقدس، با بررسی و تحلیل کتاب داستان «هفت‌بند» نوشته راضیه تجار؛
• شخصیت قدسی و واقع‌گرایی تاریخی، بررسی رمان «سه کاهن» اثر مجید قیصری؛
• دشمن‌شناسی در ادبیات داستانی دفاع مقدس، با نگاهی به «فال خون» نوشته داوود غفارزادگان؛
• روایت امر غیبی در داستان، با نگاهی به «جمجمه ات را قرض بده برادر» نوشته مرتضی کربلایی‌لو؛
• از حاشیه به متن، نقد و بررسی کتاب «نامیرا» نوشته صادق کرمیار

شاکری در انتخاب این آثار که آن‌ها را جزو آثار شاخص حوزه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس می­‌داند، رویکرد انتقادی را مدنظر داشته است. وی با توجه به رویکردهای انتخاب شده از سه گونه اثر استفاده کرده است: داستان بلند، داستان کوتاه و کتاب نظری، «ارمیا»، «فال خون» ، «جمجمه را قرض بده برادر» و «سه کاهن» چهار اثر داستانی بلند دفاع مقدس هستند که گونه نخست را تشکیل می‌دهند. در بخش دوم، داستان کوتاه «هفت‌بند» از مجموعه داستان «هفت‌بند» نوشته راضیه تجار انتخاب شده است؛ در بخش سوم کتاب هم «داستان گام به گام» نوشته حسین فتاحی با موضوع آموزش عناصر داستان به عنوان یکی از منابع نظری تألیفی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است؛ شاکری درباره انتخاب داستان‌های این مجموعه «ارمیا» را پایبندترین داستان رضا امیرخانی به قصه‌گویی می‌داند. به نوشته وی، «فال خون» برگزیده جشنواره ربع قرن ادبیات دفاع مقدس است و داستان بلند «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نیز تجربه‌ای متفاوت در ادبیات داستانی دفاع مقدس به وجود آورد؛ به اعتقاد نویسنده انتخاب «سه کاهن» در این مجموعه این امکان را برای خواننده فراهم می‌آورد تا افق دید خود را درباره نگاه قیصری به مقوله جنگ کامل کند، زیرا رویکرد نویسنده در کتاب، تکمیل‌کننده ژرف‌ساخت نظری در آثار داستانی‌اش در موضوع جنگ است؛ در بخش ادبیات زنانه نیز داستان «هفت‌بند» از رازی ؟؟؟ را به عنوان باتجربه‌ترین نویسنده زن پس از انقلاب اسلامی انتخاب کرده است؛ از نظر شاکری کتاب «داستان، گام به گام» تنها کتابی است که رویکردی گونه‌محور به ادبیات داستانی دفاع مقدس در بخش کتب آموزشی دارد.

شش رویکرد مورد استفاده در کتاب عبارتند از:

• رویکرد نقد ساختاری داستان بر پایه «فلسفه ایده اولیه»؛
• رویکرد نقد محتوای منابع آموزشی بر پایه الگوی آموزش گونه‌محور؛
• رویکرد نقد ادبیات زنانه بر پایه الگوی علل اربعه در فلسفه اسلامی؛
• رویکرد نقد روایت تاریخی با محوریت شخصیت قدسی؛
• رویکرد نقد ادبیات دفاع مقدس بر پایه تئوری دشمن‌شناسی (شناخت‌شناسی، روایت‌شناسی و جریان‌شناسی)؛
• رویکرد نقد ادبیات بر پایه تئوری روایت از امر غیبی (مؤلفه‌ها، ظرفیت‌ها و محدودیت‌ها).

درباره نویسنده

احمد شاکری؛ نویسنده کتاب درباره مانایی و میرایی

احمد شاکری متولد سال ۱۳۵۳ در شهر تهران است. او اشتغال به تحصیل در سطح چهار حوزه علمیه قم دارد و در سال ۱۳۹۱ از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نظر به سوابق ادبی و پژوهشی، موفق به دریافت رتبه درجه یک هنری شده است. شاکری عضو هیئت علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و عضو انجمن قلم ایران است.

از او دوازده کتاب منتشر شده دارد که چهار کتاب آن در حوزه نقد داستان، دو کتاب در حوزه رمان بزرگسال، چهار کتاب مجموعه داستان کوتاه و دو کتاب در حوزه مباحث نظری ادبیات داستانی دفاع مقدس است.

آثار

• مانند سرزمین پدری (مجموعه داستان)؛
• عریان در برابر باد (رمان)؛
• انجمن مخفی (رمان)؛
• نفس (مجموعه داستان)؛
• بازتاب (مجموعه نقد)؛
• باران نیمروز (مجموعه داستان)؛
• مردارخوار (مجموعه داستان)؛
• بی­‌اسمی (داستان بلند)؛
• آنک جنگ اینک داستان (گزارش نشست­های ادبیات داستانی دفاع مقدس)؛
• جستاری در اصطلاح شناسی و مبانی ادبیات داستانی دفاع مقدس (پژوهش)؛
• فلسفه داستان داستان (پژوهش)؛
• فلسفه ایده اولیه (پژوهش)؛
• جمال و جلال رمان (نقد داستان).

شاکری قریب به دو دهه از عمر پژوهشی خود را در عرصه­‌های مطالعات نظری و فلسفی ادبیات،  مبانی و ماهیت ادبیات دینی، و ادبیات داستانی دفاع مقدس سپری کرده است. هم­چنین در زمینه اقتباس سینمایی، فیلم‌نامه‌نویسی و سینمای دینی تحقیقات و تاملات درخوری دارد.

او مدرس داستان­‌نویسی، نقد ادبی و مطالعات نظری داستان در بیش از چهل دوره، در مجموعه‌ مختلف ادبی، فرهنگی و آموزشی بوده است. از جمله اشتغالات ادبی و پژوهشی او می­‌توان به سردبیری فصل‌نامه قلم، عضویت شورای داستان بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش­‌های دفاع مقدس، عضویت شورای طرح و برنامه گروه معارف شبکه اول سیما، عضویت شورای فیلم و سریال شبکه قرآن، عضویت شورای سردبیری ماهنامه ادبیات داستانی، عضویت شورای طرح و برنامه شبكه دو و عضویت در هیئت مدیره انجمن قلم ایران نام برد. او هم­چنین در کسوت مجری-کارشناس، نویسنده، منتقد در سلسله برنامه‌های مختلف تلویزیونی حضور داشته است. وی در بیش از یک­صد نشست علمی و کرسی ترویجی به عنوان ارائه‌دهنده یا ناقد، حضور یافته است. آثار او تا کنون موفق به دریافت بیش از  بیست جایزه و افتخار از جشنواره‌های پژوهشی و ادبی شده اند.

افتخارات

• دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی؛
• نشان دهخدا؛
• کتاب سال حوزه؛
• قلم زرین (دو دوره)؛
• هنر آسمانی؛
• فردا (تکنیکی‌ترین رمان سال)؛
• شهید حبیب‌غنی‌پور؛
• شهدای دانشجو؛
• کتاب سال دفاع مقدس (دو دوره)؛
• داستان کوتاه یوسف (دو دوره)؛
• جشنواره ادبیات ایثار و شهادت؛
• شعر و قصه طلاب؛
• بخش پژوهشی جشنواره علامه طباطبایی؛
• جایزه جلال آل احمد؛
• دوسالانه آثار برتر پژوهشی دفاع مقدس

نظر نویسنده درباره اثر

کم‌کاری­‌ها در نقد ادبی، ایده تولید این کتاب

اگر تعداد آثار پژوهشی تولید شده را بررسی نماییم می‌بینیم که خیلی کمتر از تعداد پژوهش، آثاری داریم که به عنوان مجموعه نقد به چاپ رسیده است. گواه دیگری که برای این کم‌کاری وجود دارد، آثاری است که در جشنواره‌های مختلف در بخش پژوهش و با موضوع نقد ادبی برگزیده می‌شود. این موضوع هم قابل آسیب‌شناسی است که جریان نقد ادبیات داستانی کشور ما کم‌رمق و یا به تعبیری بی­‌رمق است. خطر بالاتر این است که ما چیزی به عنوان جریان نقد ادبیات داستانی متعهد را نداریم. فقدان این جریان می‌تواند بسیار مهلک باشد و دلیل آن نیز این است که جامعه ادبی حتما برای گزینش کتاب‌ها و قضاوت درست نیاز به مراجعی برای اظهارنظر دارد.

پشتوانه‌‌ی ۱۴۰۰صفحه‌ای

این کتاب‌ در فرآیند بسیار طولانی‌مدت به نگارش درآمد. تلاش شد آثاری انتخاب شوند که در دوره خود نوآور بوده و پس از دوره خود نیز تأثیرات نسبتاً ماندگاری را گذاشته باشند. نکته دیگر این است که در فرآیند شکل‌گیری کتاب ما متوجه شدیم که ورود رویکردمحور و انتقادی و یا به تعبیری ورود انتقادی رویکردمحور به این آثار به پیش‌نیازهایی باید توجه کند. به تعبیری ما نمی‌توانیم در مورد دشمن‌شناسی در یک اثر وارد نقد بشویم و نتایجی را بگیریم بدون آنکه بدانیم دشمن‌شناسی چیست و اساساً چه حوزه‌هایی را در بر می‌گیرد. بنایراین در این فرآیند متوجه رویکردهایی شدیم که قرار است در آن نقد صورت گیرد. با این نکته، به پژوهش پیشینی رسیدیم. بحث دشمن‌شناسی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در دو دفتر تدارک دیده شده که دفتر اول آن هشتصد صفحه و دفتر دوم آن بیش از ششصد صفحه است. یعنی چیزی که در این کتاب آورده شده پشتوانه آن بالغ بر ۱۴۰۰ صفحه تحقیق است.

تبیین دیدگاه نظریه سپس تطبیق

نقدهای این مجموعه از دو منظر تفکیک می‌شوند. در بخش اول عموماً تلاش شده است دیدگاه نظریه این قلم در حوزه رویکرد انتخابی تبیین شود.در برخی بخش‌ها به معرفی ساحت‌های پرسشگری در رویکرد مورد نظر پرداخته شده است. سپس در بخش دوم تطبیق و نگاهی بر مصداق مورد نظر تبیین می‌شود.

نقد و بررسی اثر

بسیاری از بحث‌های کتاب مانند ایده اولیه، دشمن‌شناسی، ادبیات زنانه دفاع مقدس، روایت امر غیبی و از حاشیه به متن از موضوعاتی است که به دلیل اهمیت آن‌ها در جلسات مختلف به‌طور مفصل مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند. موضوع ایده اولیه که در بخش نخست کتاب بیان شده، از مباحث بسیار مهم در ادبیات داستانی است که به‌خوبی با یک مصداق داستانی، مطرح شده است. در بخش سوم، مسئله بسیار مهم سبک ادبی زنانه مطرح شده و مهم است که در دهه‌های اخیر شاهد ظهور و بروز زنان در ادبیات هستیم.

«سه کاهن» مجید قیصری نگاهی خاص به ادبیات تاریخی و افسانه‌نگر دارد. این مسئله سابقه تاریخی دارد که ورود اسطوره به ادبیات را نشان می‌دهد. نمونه آن در ادبیات دفاع مقدس هم پدید آمده و از این‌جهت انتخاب این داستان از سوی احمد شاکری، انتخاب خلاقانه‌ای است.  همچنین در «فال خون» داوود غفارزادگان، موضوع مهم «دشمن‌شناسی» مورد بررسی قرار گرفته و شاید بتوان گفت کتابی است که در آن دوست و دشمن گم شده و نتیجه آن را امروز در آثار مختلف می‌بینیم.

در موضوع «روایت امر غیبی» هم که با محوریت «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نوشته مرتضی کربلایی‌لو، مورد بررسی قرار گرفته، بحث بر سر زاویه دید، رئالیسم جادویی و... است. قسمتی از بحث مربوط به این مسئله بوده که چطور می‌توان از امر غیبی صحبت کرد. شاکری در این بخش از کتاب، از این موضوع صحبت می‌کند که یک امر واقع وجود دارد که می‌توان آن‌را به راحتی درک کرد. بخش‌ دوم با عنوان «مسئله‌پژوهی آموزش داستان و آموزش گونه‌محور داستان معاصر؛ با نگاهی به «داستان، گام به گام» نوشته حسین فتاحی، شاید مقدمه‌ای برای همه بحث‌های کتاب باشد. بحث درباره این است که در ادبیات داستانی انقلاب اسلامی، گونه‌ها در حال تبدیل و تحول هستند، مثلاً کلاسیسیسم در حال حرکت به سمت رئالیسم است و این رئالیسم در حال رسیدن به رمانتیسم است. وقتی مکتب تغییر پیدا کند، گونه هم متحول می‌شود .کتاب «درباره مانایی و میرایی»، حاصل پژوهش دقیق و عمیق در حوزه ادبیات داستانی عصر انقلاب با تکیه بر هفت اثر نام‌آشنا در حوزه ادبیات داستانی انقلاب و دفاع مقدس و نقد روشمندانه و متعهدانه، با رویکرد کاهشی (تقصیر) است که رویکرد ابداعی خود نویسنده است .در این اثر نوعی فرانقد (نقد ‌نقد) نیز دیده می‌شود.

حضور منتقدانه در زمان دریافت جایزه جلال آل احمد

احمد شاکری، در زمان دریافت جایزه در دوازدهمین دوره جایزه جلال، از نحوه برگزاری «جایزه ادبی جلال آل احمد» انتقاد کرد. او معتقد بود «گفتمان انقلاب اسلامی در این جایزه مهجور باقی مانده است». او هم چنین اشاره داشت: «علت شرکت من و قبول جایزه ادبی جلال آل احمد برای کتاب درباره مانایی و میرایی به دست آوردن فرصتی برای بیان دیدگاه ادبیات متعهد بود. متاسفانه در برگزاری «جایزه ادبی جلال آل احمد» شاهد معیار‌های سلیقه‌ای و تفاسیر غلط هستیم، حتی در انتخاب داوران نظرات و اعمال سلایق تاثیرگذار بوده است.» شاکری در چند دوره دیگر از این جایزه، نیز با نگارش یادداشت‌های منتقدانه بر نحوه  انتصاب داوران، مبانی  انتخاب و جریان حاکم در انتخاب آثار انتقاد نموده است.

جوایز و افتخارات

• اثر شایسته تقدیر دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد در سال ۱۳۹۸
• اثر شایسته تقدیر سی و هفتمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۸
• اثر شایسته تقدیر بیست و یکمین همایش کتاب سال حوزه در سال ۱۳۹۸
• اثر برگزیده اولین دوره دوسالانه آثار برتر پژوهشی دفاع مقدس و مقاومت، جایزه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۹

نشست‌هایی با محوریت اثر

• مراسم رونمایی و معرفی کتاب با حضور نویسنده اثر، تعدادی از اهالی قلم، دکتر محمدرضا سنگری و سرکار خانم راضیه تجار در فروشگاه کتاب اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در  ۲۳ شهریور ۱۳۹۷.
• نشست نقد و بررسی کتاب «درباره مانایی و میرایی» با حضور نویسنده اثر، تعدادی از اهالی قلم، دکتر محمد حنیف و حجت‌الاسلام مهدی جهان در بیست و دومین نشست تخصصی نقد کتاب موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در ۱۱ دی ۱۳۹۷.

اظهارنظرها درباره اثر

راضیه تجار؛ نویسنده و مدرس داستان

کتاب ثقیل است

« به نظر من این اثر مقداری ثقیل است. ما نیاز داریم برای برخی کلمات پانویس ارائه دهیم. این اثر در سطح پژوهشی و دانشگاهی است، ولی اگر می‌خواهیم برای قشر کمی عادی‌تر نیز قابل درک باشد، باید کمی‌ راحت‌تر با مخاطب صحبت کرد. »

محمد حنیف؛ منتقد، محقق، نویسنده و مدرس داستان

باید ساده­‌نویسی را اولویت داد

« این اثر قطعاً در آینده ماندگار می‌شود اما ایراداتی نیز دارد و معتقدم جای چنین کتاب‌هایی در ادبیات دفاع مقدس ما خالی است. این کتاب در مقایسه با دیگر کتاب‌های آقای شاکری، کار ساده‌تری است. نویسنده باید مخاطب را در نظر بگیرد، ساده­‌نویسی را بر پیچیده‌­نویسی ترجیح دهد و از لغات نامأنوس پرهیز کند. در این کتاب ساده‌­نویسی رعایت نشده و جملات بلندی به کار رفته است. البته معتقد نیستم نوشتن به این صورت اشتباه است، اما باید از واژگانی استفاده شود که افکار ما را منتقل کند. »

مهدی جهان؛ مدرس حوزه و پژوهشگر ادبی

همه مطالب شامل دشمن‌­شناسی نیست

« آقای شاکری در مجموعه مانایی و میرایی، هفت مقاله کاملا مختلف را کنار هم قرار داده است و همه موضوعات این مقاله‌های موجود در اثر شامل دشمن‌شناسی نمی‌شود. »

نقد و نظریه با هم

« در این مجموعه نقد را با نظریه همراه کرده‌اند البته باید برای نقد تقسیم‌بندی قائل شویم. »

انتشار بخشی از کتاب در مقالات نشریات  تخصصی

برخی از نقدهای مندرج در اثر، پیش از انتشار در نشریات تخصصی منتشر شده است. از جمله:

• حجت در آینه روایت – قسمت دوم (بررسی حجت بیرونی در روایت داستانی از تاریخ اسلام؛ «نامیرا»). احمد شاکری. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۱۹. اسفند ۱۳۹۲؛
• دشمن شناسی در ادبیات داستانی دفاع مقدس (با نگاهی بر داستان بلند «فال خون»؛ نوشته داوود غفارزادگان). احمد شاکری. ماهنامه اقلیم نقد.  شماره ۱۰. خرداد ۱۳۹۲؛
• هستی و کرانه‌­های ادبیات زنانه دفاع مقدس (نقد کتاب «هفت بند»؛ نوشته راضیه تجار). احمد شاکری. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۹. اردیبهشت ۱۳۹۲؛
• من راهی را رفته ام که اخر آن راه چیزی نبوده است (نقد «سه کاهن»؛ نوشته مجید قیصری). احمد شاکری. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۸. فروردین ۱۳۹۸؛
• مسئله پژوهی اموزش داستان و اموزش گونه محور داستان معاصر؛ (نقد «داستان گام به گام» نوشته حسین فتاحی). احمد شاکری. ماهنامه اقلیم نقد. شماره ۷. اسفند ۱۳۹۱

برشی از متن

نقد ادبی، حلقه مکمل نظریه ادبی است. نظریه ادبی اصول موضوعه نقد ادبی را فراهم ساخته و اسالیب نقد را توجیه می‌نماید. با این وجود، تاریخ ادبیات داستانی پس از انقلاب اسلامی، همواره داستان را مقدم بر نقد و آن را نیز مقدم بر نظریه ادبی قرار داده است. اکنون با در دسترس بودن آثار برآمده از متن و جریان انقلاب اسلامی می‌توان با روش عقلی استدلالی و مبتنی بر رویکردهای مشخص در حکمت و فلسفه اسلامی، به مطالعه مصداقی این آثار همت گمارد. این امر قادر است حوزه مطالعات مضاف را به ادبیات داستانی نوآور اسلامی بازنماید و لوازم پرسش‌های نظری بنیادین در نظریه ادبی انقلاب اسلامی را تامین نماید. پرسش‌هایی که نه از دانش نظریه ادبی رایج در غرب برآمده و نه نظریه ادبی در غرب پاسخ درخوری بدان داده است. بلکه منحصراً مقومات، غایات، مبانی و مناشی ادبیات انقلاب اسلامی بارور شده پس از انقلاب اسلامی را جست‌وجو می‌کند. سه نوع اثر در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند: داستان بلند، داستان کوتاه و کتاب نظری.

□□□

نقد ادبی در شرایط فعلی نمی‌تواند به تعریف رایج و سنتی تفکیک سره از ناسره اکتفا کند. اسلوب‌های نقد و کارکرد، تعریف و خاستگاه ارکان ادبیات داستانی رشد یافته پس از انقلاب اسلامی همچنان جزو مجهولات ما هستند. طبعاً نمی‌توان با بسنده کردن به تعریفات ترجمه‌ای رایج و بدون در نظر گرفتن لوازم علمی و تالی فاسدهای معرفتی و ساختاری تنها به نقد و تطبیق معیارها بر مصداق‌ها اندیشید. چنین ضرورتی موجب شد نقدهای این مجموعه از دو بخش قابل تفکیک تشکیل شوند. در بخش اول عموماً تلاش شده است دیدگاه نظری این قلم در حوزه رویکرد انتخابی تبیین شود. در بخش نقدها به معرفی ساحت‌های پرسشگری در رویکرد مورد نظر پرداخته شده است. سپس در بخش دوم تطبیق و نگاهی بر مصداق مورد نظر تبیین می‌شود.

نوا، نما و نگاه

دریافت جایزه جلال آل احمد توسط احمد شاکری. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۴ دی ۱۳۹۸