از اشارتهای دریا
| از اشارتهای دریا | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | حیدرضا توکلی |
| ناشر | مروارید |
| محل نشر | تهران مکان ناشر فارسی: تهران |
| تاریخ نشر | چاپ چهارم۱۴۰۰ |
| تعداد صفحات | ۷۰۷ |
| موضوع | بوطیقای روایت در مثنوی |
| زبان | فارسی |
از اشارت های دریا: بوطیقای روایت در مثنوی اثر پژوهشی از حمیدرضا توکلی است که با نگاهی فراگیر و کل‌نگر به کشف ساختار مثنوی و درک پیوند اجزای آن می‌پردازد. این کتاب برنده چهارمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در بخش نقد ادبی شده است.
این کتاب با ۷۰۷ صفحه در ۹ فصل تدوین و تنظیم شده است. در پایان کتاب نیز منابع و مآخذ و نمایه آمده است.
- فصل اول: مثنوی و چشم انداز شامل
- فصل دوم وضع غریب قصه ها در مثنوی
- فصل سوم: زاویه روایت در مثنوی
- فصل چهارم: روایت چند آوا و قصه قصه های مثنوی
- فصل پنجم: تداعی و گریز در روایت مولانا
- فصل ششم : زبان و روایت در مثنوی
- فصل هفتم : مثنوی و اسلوب قصه در قصه
- فصل هشتم : موسیقی، زمان و بوطیقای روایت
- فصل نهم: آغاز و انجام روایت
این کتاب حاصل رساله دکتری توکلی در دانشگاه تهران است که زیر نظر دکتر شفیعی کدکنی دفاع شده است. به عقیده برخی، این کتاب از اولین کتاب‌ها در حوزه نظریه‌پردازی روایت زبان فارسی به شمار می‌رود.[۱]
نویسنده در این اثر اندیشه‌های روایت‌پژوهان غرب را مطرح کرده است و توانسته ضمن شناسایی روایت‌شناسی در غرب، با نگاهی نقادانه و با توجه به کتاب مثنوی، الگویی از روایت‌شناسی شرقی به دنبال آن الگویی از روایت‌شناسی ایرانی بخصوص روایت‌شناسی عرفانی ارائه کند. [۱]
توکلی در صفحه ۵۰ کتابش در خصوص روش کار در این کتاب چند نکته را یادآور شده است:
- توجه به ساختار کلی مثنوی و یافتن چشم‌اندازی شامل از روایت مولانا
- اهمیت تجزیه و تحلیل عناصر قصه و بررسی ارتباط و تعامل آن‌ها با یکدیگر
- دقت در اثرپذیری ساخت روایی و داستانی مثنوی از فضاهای شاعرانه آن
- توجه به ویژگی‌های سازوکارهای خاص معنی‌شناختی و زیباشناختی مجموعه روایی مثنوی و پرهیز از سنجش بی‌مبنای مثنوی با متون دیگر
- موقعیت بی‌مانند مثنوی در فرهنگ ما از نظر قصه‌پردازی که مجموعه گسترده‌ای از انواع شگردهای روایی و آمیزه‌ای از متنوع‌ترین قصه‌هاست
- تشخیص و پیچیدگی مثنوی از نظر هنر روایت‌گری که متنی با قواعدی ویژه خویش است.
درباره فصول کتاب
نویسنده در فصل اول به شرح کلیات و مبانی پرداخته و گزارشی فشرده از اهمیت نگاه شامل و فراگیر در بررسی متن و پیشینه توجه به این مسئله در نقد و بلاغت ایران و اسلام و مغرب زمین آورده است.
فصل دوم که کوتاه نیز است، به بررسی وضع غریب قصه‌های مثنوی اختصاص دارد. این‌که قصه‌ها چگونه آغاز می‌شود و چگونه ادامه پیدا می‌کند و در نهایت به چه چیزی ختم می‌شود.
نویسنده در فصل سوم زاویه‌های دید در قصه‌های مثنوی را مورد کاوش قرار می‌دهد.
فصل چهارم «روایت چند آوا در مثنوی» نام دارد. به اعتقاد توکلی، مثنوی روایتی چندآوا و نه تک آواست. در این فصل بر سر قصه دقوقی درنگ بسیاری شده است و به اعتقاد نویسنده روایت چند صدا در پیچیده‌ترین شکل خویش در این داستان خود را نشان داده است.
فصل پنجم به دو مفهوم تداعی و گریز معانی و مفاهیم اختصاص دارد. همه بحث این است که مولانا از همان آغاز قصه، اصل قصه را رها می‌کند، به مطلبی دیگر می پردازد و از آن مطلب به مطلبی دیگر و پس از چند گریز پیاپی ناگهان به قصه باز می‌گردد.[۱]
فصل ششم به زبان و روایت در مثنوی اختصاص دارد نویسنده در این فصل پیوندی میان روایت و بلاغت برقرار می کند و به رفتار ویژه مولانا با زبان در حوزه بلاغت نگرد می نگرد. بررسی این فصل نشان می‌دهد که نویسنده مثنوی را از دیدگاه ترکیب‌ها، گروه کلمات، ساخت‌های نحوی، چیدمان اجزای جمله، پیوند جمله‌ها و بافت‌های زبانی، روایتی بسیار گوناگون به شمار می‌آورد.
توکلی در فصل هفتم از اسلوب قصه در قصه سخن می‌گوید و آن را با توجه به قصه‌های مثنوی شرح می‌دهد.
فصل هشتم به مبحث زمان و موسیقی می‌پردازد. نویسنده در این فصل تنها به مفاهیم زمان در روایت‌شناسی ساختارگرا نمی‌پردازد بلکه مبحث زمان لاهوتی را که ویژه زبان عرفانی مثنوی است نیز تبیین می‌کند که این خود یکی از جنبه‌های مثبت این اثر به شمار می‌رود.
فصل پایانی کتاب درباره نی‌نامه آغاز مثنوی است. نویسنده قصد دارد که بگوید پایان کتابش تازه آغاز سخن درباره مثنوی است.
«از اشارتهای دریا» برنده چهارمین دوره ادبی جلال آل‌احمد، بیست‌ونهمین دوره کتاب سال و پانزدهمین دوره کتاب فصل شده است.
درباره نویسنده
حمید رضا حسن زاده توکلی متولد ۱۳۵۵ و پژوهشگر ادبی و استادیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه سمنان است.
پانویس
منابع
- توکلی، حمید (۱۴۰۰). از اشارتهای دریا. تهران: مروارید.
پیوند به بیرون
- حری، ابوالفضل. «به سوی روایت شناسی معنوی: نگاهی به کتاب از اشارتهای دریا: بوطیقای روایت در مثنوی معنوی نوشته حمیدرضا توکلی». نقد ادبی ادبیات (تهران)، بهار۱۳۹۰، ۱۸۱تا۱۹۶.