شرح اسم
 | |
| نویسنده | هدایتالله بهبودی |
| ناشر | موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۱ |
| موضوع | زندگینامه |
| زبان | فارسی |
| نوع رسانه | کتاب |
شرح اسم عنوان کتابی است از زندگینامه رهبر معظم انقلاب از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۵۷ که توسط هدایتالله بهبودی به رشته تحریر درآمده و توسط موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در سال ۱۳۹۱ به چاپ رسید.[۱]
در این کتاب شرحی مختصر بر زندگی آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای از بدو تولد تا سال‌های کودکی و نوجوانی آورده شده است و همچنین کارنامه‌ای است مختصر از آغازین کنش‌های سیاسی اجتماعی ایشان تا پیروزی انقلاب اسلامی. کتاب «شرح اسم» مشتمل بر ۸۰ عکس تاریخی است که تعدادی از آن‌ها برای اولین‌بار منتشر شده است. این کتاب ۷۶۶ صفحه‌ای همچنین مشتمل بر ده‌ها سند از ساواک، شهربانی و دادرسی ارتش شاهنشاهی درباره دوران مبارزه و تبعید آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای است که ناگفته‌های فراوان تاریخی را ارائه کرده است.[۲] در تالیف کتاب «شرح اسم»، برات‌علی طبرزدی، منصور غفوری، مجتبی سلطانی، علی‌اکبر رنجبر کرمانی، لیلا قدیانی و سیما موسی‌پور به هدایت الله بهبودی در فیش‌برداری، جمع‌آوری و بازخوانی اسناد و خاطرات کمک کرده‌اند.[۳] این کتاب اولین‌بار همزمان با برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران رونمایی شد؛ اما به دلیل وجود برخی اغلاط تاریخی، توزیع آن متوقف شد تا اینکه پس از برطرف شدن اغلاط، چاپ و در اختیار علاقمندان گرفت.[۱] شرح اسم در بخش مستندنگاری پنجمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد به عنوان اثر شایسته تقدیر شناخته شد.
برای کسانی که کتاب را نخوانده‌اند
خلاصه کتاب
کتاب «شرح اسم» شرحی است بر زندگی آیت‌الله العظمی سیدعلی حسینی خامنه‌ای از بدو تولد تا سال‌های کودکی و نوجوانی و کارنامه‌ای است مختصر از آغازین کنش‌های سیاسی و اجتماعی ایشان تا پیروزی انقلاب اسلامی.
جدای از نقش و موقعیت استثنایی ایشان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بی تردید آیت‌الله العظمی سیدعلی حسینی خامنه‌ای یکی از عالمان تاثیرگذار در تبیین و ترویج اندیشه سیاسی اسلام و برآمدن انقلاب اسلامی ایران است. بنابراین چنین پژوهشی به معنای بازخوانی و بازگویی بخشی از تاریخ مبارزات ملت ایران است. این پژوهش را به هر شکل نمی‌توان فاقد دشواری‌های خاص خود دانست؛ از کمبود منابع برای تالیف تا امساک برخی از دست‌اندرکاران و پراکندگی اسناد و نیز موقعیت فعلی آیت‌الله العظمی خامنه‌ای همه و همه موجب شده است که کتاب با مرارت‌های فرآوانی جمع‌آوری و تالیف شود.
این کتاب برای تالیف بر دو منبع تکیه داشته است که به ترتیب شامل اسناد و خاطرات است. سندها از طریق سه نهاد امنیتی، نظامی و انتظامی وقت شامل ساواک، شهربانی و ارتش جمع‌آوری شده است که به دلیل پاره‌ای از تغییر رفتارهای مبارزاتی مقام معظم رهبری پس از سومین دوره زندانی‌شدنٰ در زندان، وجه چشمگیری از فعالیت‌های و مناسبات سیاسی ایشان پس از این دوران ارائه نمی‌دهد.
بخش خاطرات نیز شامل دو منبع است. نخستین منبع، خاطرات مفصلی است که ایشان در گفتگو با مرکز اسناد انقلاب اسلامی بازگو کرده‌اند که فاصله زمانی تولد تا سال ۱۳۴۲ را در بر می‌گیرد و دیگری خاطراتی است که توسط دکتر محمدعلی آذرشب و به زبان عربی تدوین و منتشر شده است. در کنار این دو منبع بخش قابل توجهی از این کتاب از منبع دیگری نیز بهره می‌برد که شامل گفته‌ها و نوشته‌هایی است که در طول سالیان اخیر، به‌ویژه پس از رهبری ایشان توسط همدرسان، شاگردان، مبارزان همصف و دوستان ایشان بیان شده است که در منابع بی‌شمار پراکنده شده است و کمتر مستند بوده و بیشتر توصیفی به شمار می‌رود.
بهبودی در بخشی از مقدمه خود بر این کتاب می‌نویسد: در این اثر به خودم اجازه ندادم پای قلم از محدوده اسناد و خاطرات فراتر رود و کفشدار ذهنیت و خیال باشد. اگر جا به جا از ارائه ارجاعات و ذکر پاورقی‌ها خودداری شده است از این رو بوده که حجم پانوشت‌ها چهره صفحات را آزرده می‌کرد و شمار برگ‌های کتاب را بی‌جهت بالا می‌برد، پس، خواننده گرامی بداند که جوشش ذهن نویسنده صرف وفاداری به اسناد و خاطرات گشته و گاه برخلاف تمایل خویش، از تفسیر و تحلیل خودداری شده است. این کتاب را نمی‌توان آیینه تمام‌قد زندگی آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای دانست؛ نه به این جهت که فقط یک دوره از تاریخ حیات ایشان را در بر می‌گیرد؛ از این منظر که رسیدن به حقیقت در پژوهش‌های تاریخی همواره در حد تلاش پژوهشگر باقی می‌ماند و دست کوشنده او نمی تواند همه مرزهای کشیده شده بر علت و معلول یک زندگی را لمس کند. به عبارت دیگر رسیدن به عین واقع، بی‌شباهت به آرزوی دست‌یابی به کیمیا نیست، اما همین میل، عامل اصلی گام‌نهادن به محقان در راه تتبعات تاریخی است. پس این کتاب طرحی است از مهم‌ترین وقایع زندگی آیت‌الله خامنه‌ای، گزارشی از فراز و فرود حوادث حیات مبارزاتی ایشان و به قول اهل منطق، شرح اسم.[۴]
معرفی نویسنده
هدایتالله بهبودی کلهری در ۲۹اردیبهشت۱۳۳۹ در تبریز به دنیا آمد و در سال ۱۳۴۳ همراه خانواده از تبریز راهی تهران شد. او علاوه بر مستندنگاری در حوزۀ انقلاب و دفاع مقدس، نویسندهٔ دو زندگی‌نامهٔ مهم رهبران انقلاب اسلامی ایران، به نام‌های «شرح اسم» و الف لام خمینی است.
بهبودی دانش‌آموختهٔ رشتهٔ تاریخ از دانشگاه تهران است. پژوهش‌های تاریخی را از همان دوران دانشجویی با نگارش کتاب‌های «ادبیات در جنگ‌های ایران و روس» و «ادبیات نوین پیش از نهضت مشروطه» آغاز کرد و بعدها دامنهٔ آن را به دهه چهل و پنجاه شمسی کشاند. بیست و پنج جلد «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک» حاصل تلاش یازده سالهٔ او در دهه‌های هفتاد و هشتاد است. بهبودی از سال ۱۳۷۲ سرپرستی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی در حوزهٔ هنری را به عهده گرفت و در سازماندهی تولید کتاب‌هایی در قالب دایره‌المعارف، روزشمار و خاطرات انقلاب اسلامی مشارکت داشت از جمله کتاب‌های او «روزشمار تاریخ معاصر ایران در سال‌های ۱۳۰۴-۱۳۰۱» در چهار جلد است. در سال ۱۳۸۲ سردبیر فصلنامهٔ مطالعات تاریخی شد و تا ۱۳۸۹ سردبیری این فصلنامه را برعهده داشت. در دورهٔ حضور او در مؤسسهّ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی او به سمت تدوین روزشمار تاریخ معاصر ایران رفت. جلد نخست این روزشمار را حسن فراهانی تدوین کرده،امّا جلد دوم و سوم زیرنظر و اشراف او منتشر شد.
از زبان نویسندهٔ کتاب
تالیف «شرح اسم» حدود ۱۸ ماه طول کشید و در طی این مدت، علی‌رغم لذتی که در پرداختن به زندگی رهبر انقلاب وجود داشت، حساسیت موضوع برایم آزاردهنده بود. «شرح اسم» زندگینامه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای است. اگر دستم پر بود، به سایر حوزه‌های مرتبط با زندگی ایشان در مقطع یادشده نیز می‌پرداختم، اما متاسفانه چنین امکانی وجود نداشت. اگر چه موارد تحقیق بنده با محوریت تاریخ انقلاب اسلامی بود، اما اصل قضیه رهبر انقلاب بودند، ولی متاسفانه امکان مصاحبه با ایشان میسر نشد. دست کسی را می‌بوسم که با مقایسه دو نسخه «شرح اسم» در دو مرحله انتشار، بتواند نکته‌ای را پیدا کند که حذف شده است. بعد از اینکه کتاب برای بار اول منتشر شد، هاله‌ای از سوال در مورد کتاب ایجاد شد که بالاخره کتاب چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد، که خوشبختانه این امر با اعلام نظر مساعد رهبر انقلاب، به سرانجام خوبی رسید. بعد از اینکه کتاب برای بار اول منتشر شد، رهبر انقلاب تنها با اصلاح نکات جزیی برای رعایت برخی حرمت‌ها، موافقت خود را اعلام کردند.[۵]
در کتاب «شرح اسم» خاطرات سفر مقام معظم رهبری به خراسان جنوبی آورده شده و چون که نخستین ماموریت سیاسی مقام معظم رهبری از بیرجند آغاز شده و همچنین نخستین دستگیری معظم له هم در همین استان بوده که این بخش از کتاب خیلی شیرین است. نخستین کنش‌های سیاسی مقام معظم رهبری پس از ورود به خراسان جنوبی آغاز شده و بیرجند میزبان نخستین ماموریت سیاسی مقام معظم رهبری در سال ۴۲ بوده است. خاطرات معظم‌له از سال ۴۱ تا ۵۷ در سه بخش تولد تا پیروزی، پیروزی تا انقلاب و انقلاب تا رهبری گردآوری شده است. تاریخ‌نگاری بسیار اهمیت دارد و چون که نخستین ماموریت سیاسی مقام معظم رهبری از بیرجند آغاز شده مسئولان باید این بخش را پرورش دهند تا افتخاراتی در این زمینه کسب کنند. شاید به‌خاطر اینکه دو حکومت شاه و اسدالله علم در بیرجند بوده ماموریت سیاسی مقام معظم رهبری از این استان آغاز شده است. کتاب «شرح اسم» پس از تایید مقام معظم رهبری منتشر شده است.
این کتاب چون که مجوز انتشار نداشت از نمایشگاه‌ها جمع شد و سبب ایجاد موجی در خارج از کشور شد، اما بعد از گرفتن مجوز دوباره منتشر شد و در این راستا خارجی‌ها سکوت کردند. دو منبع اصلی این کتاب خاطرات و اسناد مقام معظم رهبری بوده و همچنین مطالب این کتاب را خود مقام معظم رهبری به‌طور کامل خوانده و بعد از تایید ایشان منتشر شده است. محتوای ذاتی کتاب شرح اسم در ارتباط با چهره‌ای است که در جهان تاثیرگذار بوده و چون در زمان حیات مقام معظم رهبری است با سایر کتاب‌ها متفاوت است. در اصطلاحی در علم منطق گفته می‌شود اگر نتوانیم به ذات یک حقیقت پی ببریم به شرح آن می‌پردازیم و دلیل انتخاب عنوان کتاب همین است. محتوای کتاب شرح اسم شبیه یک قله است و اگر بخواهیم قضاوتی در مورد این کتاب داشته باشیم باید تمام سرفصل‌های آن را پیوسته بخوانیم.[۶]
ظاهر و سبک کتاب
تمام علائم ظاهری، نظیر تعداد صفحات، صفحه‌بندی، صحافی، تایپ، پاورقی، فصل‌بندی‌ها، میان‌تیترها و… نشان از یک کار پژوهشی و حساب‌شده است و البته نوع جلد و توضیحات روی آن هم مؤید همین مطلب است.
وارد که می‌شویم، اولین ضربه‌ٔ محکم را از کتاب می‌خوریم و آن عبارت «بسمله» است که از دستخط مبارک در سال ۴۳ استخراج شده و مخاطب از همان ابتدا می‌فهمد که کتاب بر پایه‌ٔ اسناد ناب نهاده شده.
توضیحات نویسنده در فهم درست کتاب بسیار مهم و خواندن آن واجب است. درست است که نویسنده، خود محقق تاریخ است و از منابع متعدد، عالمانه و حکیمانه، برای توصیف فضا و شرایط زمانی، استفاده کرده، اما منابع اصلی روایت زندگی معظم‌له عبارت است از اسناد و مصاحبه‌ها.
سبک کتاب، رواییِ مستند است. داستان اصلی را راوی می‌گوید و هرجا که لازم است، اصل سند آورده می‌شود. روایتِ روای، ادبی، زیبا، گیرا و مبتنی بر اسناد یاد شده است. یعنی تمام آنچه راوی می‌گوید سند دارد، ولی به‌خاطر جلوگیری از زیاد‌شدن حجم پاورقی‌ها، سند نخورده است. هر کلامی که از ناحیه‌ٔ معظم‌له صادر شده یا نوشته شده، به‌صورت پُررنگ آمده و اسناد ساواک و صحبت‌های دیگران داخل گیومه. روایت راوی درآمیخته و ممزوج با اصل سندهاست. به‌‌وفور یافت می‌شود حالت‌هایی که متن پُررنگ در ادامه‌ٔ جمله‌ٔ راوی آمده و کامل‌کننده‌ٔ آن است و بعد از آن هم یک سند دیگر؛ به‌طوری‌که اگر قسمت‌های پُررنگ، عادی شوند و گیومه‌ها برداشته شوند، با یک متن یک‌دست مواجه خواهیم شد.
فصل‌بندی کتاب متناسب با مقاطع مهم زندگی است. میان‌تیترهای به‌جا و حساب‌شده، علاوه بر این که ذهن خواننده را سازماندهی می‌کند، از طولانی و یک‌دست شدن مطلب نیز جلوگیری می‌کند.[۷]
رونمایی
رونمايي از كتاب «شرح اسم» ۱۵فروردین۱۴۰۱ در تالار سوره حوزه هنري با حضور محمدحسيني، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، محسن مومني شريف، ریيس حوزه هنري، حجت‌الاسلام صادق رشاد، رییس پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، علی معلم دامغانی، رییس فرهنگستان هنر و جمعی از نويسندگان و پژوهشگران برگزار شد.[۸]
نقدهای مثبت
بررسی ویژگی‌های کتاب از نگاه علیرضا کمری
«شرح اسم» تلفیقی از زندگی‌نامه‌نویسی تاریخی و ادبی است و طی آن، نویسنده تاریخ مقطعی از جامعه را با چاشنی ادبیات به مخاطب عرضه می‌کند. این کتاب ضمن اینکه به بررسی زندگی یک فرد می‌پردازد، تاریخ یک دوره از جامعه را نیز مطرح می‌کند و همین امر باعث می‌شود که جنبه تاریخی اثر پررنگ‌تر از سایر جنبه‌ها باشد. مؤلف «شرح اسم» بر اساس شواهد و مدارک به بازشناسی و کشف موضوع پرداخته و حاصل کوشش خود را در بستر زمان روایت کرده است.
ویژگی‌های ظاهری کتاب در خدمت محتوای اصلی آن است. «شرح اسم» با توجه به قطع و حجمی که دارد، کتاب خوش‌دستی است؛ طراحی روی جلد کتاب، با خط نستعلیق است و رنگ‌آمیزی آن تداعی‌کننده کاشی‌کاری‌های سنتی ایرانی است. در واقع، جایگاه تاریخی کتاب را به‌طور غیرمستقیم به مخاطب گوش‌زد می‌کند. نام انتخابی برای این کتاب، نشان‌دهنده آشنایی مولف با مسائل حوزوی و ادبی بوده و تاکید بر واژه «اسم» نیز علاوه بر معنی رایج، معنی «آوازه» و «بزرگواری» را در خود نهفته دارد.
عبارتی که مولف در توضیح نام کتاب آورده است کاملاً صریح و واضح بوده و به دور از جنبه‌های تبلیغی مطرح شده است. کتاب از لحاظ وجودشناختی، به دور از رویه تالیف کاغذ به کاغذ، به تولید اطلاعات جدید پرداخته و اگرچه یک کتاب تاریخی‌ادبی است، اما جنبه رفرنس و مرجع به خود گرفته و از این حیث، متمایز از آثار مشابه در حوزه زندگی‌نامه‌نویسی است.
ساختار «شرح اسم» نقلی، روایی و مبتنی بر اسناد و خاطرات معتبر است. کتاب درعینحال که مستندات گوناگون را ارائه می‌دهد، در طرح اظهارات مطرح به ارجاعات توجهی نداشته است، که البته به نظر می‌رسد مؤلف به منظور دوری از شلوغ‌کاری صفحات، از ثبت مرجع اظهارات و پاورقی‌های جزیی خودداری کرده است. «شرح اسم» زندگینامه یک مبارز فرهنگی است که در محتوای خود، بخشی از تاریخ انقلاب را نیز مطرح می‌کند.
کتاب درعینحال که متین، معتدل، مودب و بدون اغراق نوشته شده، از تظاهر و تملق‌گویی نیز به دور است؛ به عنوان مثال، نویسنده از اینکه بیان کند رهبر انقلاب در زمان کودکی، یکی دو بار درس نخوانده و تنبیه شده، بیمی نداشته است. همین عامل باعث می‌شود که مخاطب ارتباط نزدیکی با کتاب داشته باشد و حس صمیمیت و رفاقت خواننده با رهبری بیشتر شود. صراحت و صداقت مولف در توصیف محتوا، در حالی است که ما به عنوان مخاطب از ارادت و علاقه مولف به رهبر انقلاب نیز اطمینان داریم.[۵]
مهدی نعلبندی، نویسنده و مستندساز
نوشتن زندگینامه رهبر انقلاب، اگرچه وسوسه‌انگیز است، اما معتقدم، با توجه به فضای فرهنگی کشور و احتمال بروز برخوردهای موافق و مخالف نسبت به نوشتن این اثر، نویسنده در تالیف کتاب، شجاعت خاصی به خرج داده است.
در محتوای کتاب، با یک روایت سوم شخص مواجه‌ایم که طی آن نویسنده فاصله خود را با شخصیت اصلی کتاب به‌خوبی حفظ کرده است؛ به‌طوری‌که نویسنده درعینحال که از دایره انصاف خارج نشده است، سعی کرده تا به دور از برخی شیفتگی‌ها، طی یک نگاه واقع‌بینانه، به بررسی موضوع زندگینامه بپردازد. این در حالی است که ارادت نویسنده به رهبر انقلاب کاملاً محرز است.
نثر کتاب جنبه‌ای از فاخر‌بودن را در خود داشته و به دور از تکلّف‌ها و پیچیدگی‌های خاص، دارای نوعی متانت و وقار خاص ادبی است. در قسمت‌هایی که مولف کتاب را از زبان اول‌شخص مفرد بیان می‌کند، فونت متن کتاب بولد شده و همین امر باعث شده تا خواننده، ارتباط راحت و منسجمی با محتوای کتاب داشته باشد.[۵]
سيدمحمد حسيني، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي
درباره كتاب «شرح اسم» با تمام محاسن اثر كه متكي به اسناد ساواک و شهربانی و همچنين خاطرات نقل شده است ظرفيت گفت‌وگو با شخصيت‌های بيشتری را داشت كه مولف می‌تواند برای تكميل اثر از آن بهره بگيرد زيرا نگارش اين نوع كتاب‌ها و توجه به نقاط قوت آن می‌تواند مانعی برای تحريف تاريخ باشد. انتشار اسناد گذشته مانع پنهان‌ماندن حقايق می‌شود. همكاری موسسات برای ارايه اسناد نگارش اين كتاب قابل قدردانی است و می‌تواند دستمايه‌ای براي محققان، رمان‌نويسان و هنرمندان باشد تا كاري قابل‌قبول و مناسب در حوزه خود ارائه دهند. در كتاب «شرح اسم» تاريخ حوادث به دقت بيان شده‌اند و نكات و اطلاعات خوبی وجود دارند كه می‌توان به‌واسطه مصاحبه‌های بيشتر حق مطلب را ادا كرد.[۸]
محسن مومني شريف، رئیس حوزه هنری
مردم حق دارند درباره زندگی مقام معظم رهبری بيشتر از اين‌ها بدانند؛ ايشان با تمام شهرتی كه دارند ناشناخته‌اند و اين اتفاق به دليل نداشتن تمايل ايشان در بيان زندگي و خاطرات گذشته است و از سويی به غفلت نويسندگان و پژوهشگران بازمی‌گردد كه تاكنون كتاب درخوری درباره ايشان ننوشته‌اند. نگارش اين كتاب توسط هدايت‌الله بهبودی و موسسه مطالعات و پژوهش‌های سياسی كار ارزشمندی است كه می‌تواند گامی نخست برای گام‌های بعدی باشد.[۸]
حجت‌الاسلام صادقی رشاد
كتاب «شرح اسم» اثر باارزشی است. رويكرد اثر هرچند به زوايای مختلف پرداخته ولی بيشتر سياسی است. اين كتاب شرح حال سياسی است و شخصيت منشوروار مقام معظم رهبری بايد در ادامه كار ترسيم شود.[۸]
علي معلم دامغانی
روايت زندگی آيت‌الله خامنه‌ای در اين كتاب كاری فوق‌العاده و در حد كمال است در ايران ما كمتر كسی از خاندان بزرگ و پرسعادت ايشان كه از ديرباز متصدی امور بزرگ بودند كتابی نوشته است و «شرح اسم» نخستين اثر درباره ايشان است.[۸]
اطلاعیه دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب درباره کتاب «شرح اسم»
بسم‌الله الرحمن الرحیم
مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی ضمن سپاس فراوان از نویسنده متعهد و توانا و نیز ناشر کتاب «شرح اسم زندگینامه حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای ۱۳۵۷–۱۳۱۸» به اطلاع می‌رساند کتاب مذکور بر اساس بررسی‌های کارشناسانه متعدد به دلیل وجود اغلاط مختلف تاریخی و غیرتاریخی موفق به دریافت مجوز نشر از این مؤسسه نگردید. طبعاً ناشر محترم متعهد به رفع اشکالات کتاب خواهد بود.
امید است عموم نویسندگان و ناشران از طریق هماهنگی و ارتباط با این مؤسسه در اتقان و غنای اثر خود‌کوشا و موفق باشند؛ انشاءالله.
مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی
دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (مدظلّه العالی)[۲]
در بخشی از این کتاب می خوانیم:
سیدعلی بسیاری از رمان‌های منتشرشده خارجی را در نوجوانی مطالعه کرد و با زوایای این دنیای ریزبافت، پیوندی یافت که دوام آن همیشگی بود. شگفتی‌های جهان داستان او را چنان به سوی خود کشید که هر رمانی به چنگ می‌آورد, خود را در آن غرق می‌کرد. بعدها گفت: که رمان‌خوانی او در ابتدا بی‌هدف بود و تحت تاثیر کشش‌های داستان‌پردازی قرار داشت. «اشتباه کردم که همه‌جور رمان‌هایی را خواندم، رمان مثل آبی که در خاک نرم نفوذ می‌کند همه‌جا را می‌گیرد؛ وقت را پُر می‌کند. اما رفته رفته او به شناخت و جستجوی انسان‌ها، تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و مناسبات نهفته در این داستان‌ها پرداخت و به‌سوی رمان‌هایی که زمینه تاریخی داشتند کشیده شد. آشنایی او با تاریخ برخی سرزمین‌ها از طریق رمان بود. بعدها اعتقاد خود را در این باب چنین بیان کرد:
هیچ بیانی نمی‌تواند تاریخ را مثل داستان و قصه بیان کند. وقتی درباره تاریخ با زبان غیرهنری حرف می زنیم، مثل این است که از فاصله ده‌هزار‌پایی زمین از شهری عکس برمی‌داریم. طبیعتا ابعاد شهر و خیابان‌های اصلی شهر هم پیداست، اما در آن‌جا آدم‌ها چه کار می‌کنند؟ خوبند؟ بدند؟ فقیرند؟ غنی‌اند؟ راحت‌اند؟ خوابند؟ دعوا می‌کنند؟ می‌رقصند؟ اصلا هیچ چیزی معلوم نیست. تاریخ از آن بالا از ده‌هزار‌پایی شهری را عکس‌برداری می‌کند و به ما نشان می‌دهد. یک وقت هست شما وارد شهر می‌شوید، البته همه کوچه‌های شهر را نمی‌توانید ببینید، اما دو سه کوچه شهر یا خیابان شهر را می‌روید، با افرادش حرف می‌زنید و از خانه‌ها عکس برمی‌دارید;؛ از اتاق‌ها، از اسباب‌بازی بچه‌ها، از بوسیدن یک فرزند توسط مادرش ... همه این‌ها را ترسیم می‌کنید و در یک عکس جلوی ما می‌گذارید. البته یک کوچه است، خیابان است همه شهر نیست، اما می‌شود آن را تعمیم داد... این زبان هنر از تاریخ است، قصه این است.[۹]