فاضل نظری

فاضل نظری
شاعر جریان‌ساز دههٔ هشتاد
زمینهٔ کاری	سرایش و تدریس
زادروز	۱۰شهریور۱۳۵۸ خمین
محل زندگی	تهران
پیشه	شاعر و مدرس دانشگاه و مدیر اجرایی
سبک نوشتاری	غزل
کتاب‌ها	گریه‌های امپراطور، اقلیت و...
مدرک تحصیلی	دکترای مدیریت تولید و عملیات
دانشگاه	کارشناسی‌ارشد در دانشگاه امام صادق(ع) دکتری در دانشگاه شهید بهشتی
امضا

فاضل نظری شاعری است که رگه‌های کلاسیک در غزل‌هایش دیده می‌شود.

* * * * *

برخی به‌سبب ذوق و توانایی فاضل نظری در مضمون‌سازی، وی را قرینِ صائب تبریزی قلمداد می‌کنند.
منتقدی فاضل را استاد پرواز در قفس می‌نامد، قفسی که سه دیوارش عشق است و یک دیوار، مرگ. غیر از دو موضوعِ عشق و مرگ، موضوعات دیگری چون سیاست، اخلاق، تعالیم مذهبی و امثال این‌ها در اشعار او کمتر به‌چشم می‌خورد. برخی بر این باورند فاضل نظری یکی از اتفاقات شعر معاصر است. نظری به‌عنوان شاعر جریان‌ساز دهه۸۰ شناخته شده است.
ناصر ندیم، شاعر افغان، اظهار کرده فاضل نظری از جملهٔ شاعرانی است که در افغانستان مخاطب‌های زیادی دارد.
نظری در سال۱۳۸۲ با انتشار مجموعه‌شعر «گریه‌های امپراطور» به جامعهٔ ادبی معرفی شد و سه‌گانه‌اش که شامل مجموعه‌شعرهای «گریه‌های امپراطور»، «آن‌ها» و «اقلیت» است در اواخر دهه۸۰ در دستهٔ پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین مجموعه‌شعرها قرار گرفت.
شعر نظری با جریان‌های شعر امروزی تفاوت دارد و نگاهی کلاسیک به غزل دارد. او شعرهایش را در قالب غزل سروده است و در غزل‌هایش از سبک هندی، سبک عراقی و سبک غزل امروز بهره گرفته است. ذهن این شاعر جوان سرشار از قریحهٔ شاعری، مطالعات ادبی و خلاقیت‌های زبانی و مضمونی است، به همین دلیل اشعارش مخاطبان را بسیار جذب کرده است. او مفاهیم امروزی را در قالب غزل کهن فارسی گنجانده است. فاضل نظری انگیزهٔ نوشتن شعرهایش را محبت مردم می‌داند.
۱۳۸۷ «کتاب» نظری برگزیدهٔ کتاب سال شد و ۱۳۹۱ فاضل را پرمخاطب‌ترین شاعر مردمی معرفی کردند. دو سال بعد چهره‌های پنجگانهٔ شاخص در عرصه هنر منتشر شد که نام فاضل نظری در آن به‌چشم می‌خورد.
در دوازدهمین دورهٔ جایزهٔ ادبی قلم زرین در سال۱۳۹۳، مجموعه‌شعر «ضد» به‌عنوان برگزیده معرفی شد.
او در سال۱۳۸۵ سرو بلورین جشنوارهٔ شعر فجر را از آنِ خود کرده است.

وقتی که جوان‌تر بود

وعدهٔ بهاءالدین خرمشاهی: فاضل معجزه‌ها در شعر معاصر ما خواهد کرد.

از میان یادها

مقدمهٔ خنده‌دار

فاضل وقتی کلاس سوم راهنمایی بود، شعر می‌سرود و مجموعه‌ای برای خودش جمع‌آوری کرده بود. در ابتدای دفتر شعرش مقدمه‌ای هم نوشته بود و دلش می‌خواست آن را چاپ کند. در کلاس مدرسه و در انجمن‌های ادبیِ خودمانی برای دوستانش شعرها را می‌خواند. حالا که آن مقدمه به‌یادش می‌افتد خنده‌اش می‌گیرد. آن شعرها را هم دیگر پیدا نکرد؛ ولی برخی از آن‌ها در پسِ ذهنش مانده است.

عیدی‌های چهارتاشده

عید که می‌شد، مادربزرگ اسکناس‌هایش را چهارتامی‌کرد و به نوه‌هایش عیدی می‌داد. فاضل این عیدی‌های چهارتاشده را خیلی دوست داشت.

آرزوی فاضل

بغضی گلوی فاضل را به‌هنگام رونمایی از آثارش فرامی‌گیرد. او می‌اندیشد که چقدر زود همه‌چیز دیر می‌شود و بر این باور است که هر انسانی قبل از مرگ یکی از آرزوهایش برآورده می‌شود. او خودش می‌گوید بیشتر آرزوهایش برآورده شده‌اند و حتی برخی از آرزوهایش چندین بار برآورده شده‌اند. فاضل آرزو می‌کند که با ظهور امام عصر(عج) شاهد عدالت سرشار در جهان باشد.

اسلحهٔ گریه

برای نام‌گذاری «گریه‌های امپراطور»، قیصر امین‌پور به او گفته بود این نام به‌درد رمان می‌خورد. فاضل حالا که فکر می‌کند می‌بیند حرف او درست بوده است. دلیلِ فاضل برای عنوان گریه‌های امپراطور این بوده است که امپراطور همان خلیفه‌ای است که از بهشت رانده شده و به زمین آمده بود و فکر می‌کرد سلاح‌های زیادی دارد؛ ولی مهم‌ترین اسلحه‌اش گریه بود، سلاحه‌البکاء.

شکایت از خود

منظور فاضل از انتخاب عنوان «ضد» برای دفتر شعرش، همان نفس اماره است. آن چیزی که انسان را امر می‌کند به مخالفت با خودش و انسان درنمی‌یابد که آن همان دشمن اوست. فرازی از دعای کمیل است که می‌گوید: «خدایا من از خودم به تو شکایت آورده‌ام.»

فاضل عزیزمان

« [آیت‌الله] خامنه‌ای در نشستی که با شاعران داشت به شاعران جوان هشدار داد که جریاناتی فعال هستند تا آن‌ها را از شعر معرفتی دور کرده و به‌سمت اشعار پوچ ببرند. ایشان برای فهم آسان‌تر این موضوع به یکی از اشعار فاضل نظری اشاره نمود و گفت:

من یک غزل قشنگی دیدم از فاضل عزیزمان

از باغ می‌برند چراغانی‌ات کنند

تا کاج جشن‌های زمستانی‌ات کنند

بارک‌الله! حالا من «می‌بَرند» خواندم. ممکن است کسی «می‌بُرند» هم بخواند؛ منتها اگر «می‌بُرند» باشد «تا» لازم دارد. از باغ می‌بُرند تا چراغانی‌ات کنند. اگر «می‌بَرند» باشد «تا» دیگر لازم ندارد؛ مثلاً فرض کنید می‌بَرند که دامادش کنند یا عروسش کنند. بنابراین من می‌بَرند را به این جهت خواندم.

از باغ می‌برند چراغانی‌ات کنند

تا کاج جشن‌های زمستانی‌ات کنند

مضمون بیت دیگرش این است: «یوسف! از چاه که بیرون می‌آیی، خوش‌حال نباش؛ تو را می‌برند که زندانی‌ات کنند.»

»

کمال هم‌نشینی با عادل

روزی فاضل در منزل حداد عادل مهمان بود. میزبان شعری خواند که بر دل فاضل نشست و بیتی از آن بر سر زبانش افتاد:

ندارم قبله‌ای جز روی نیکوی تو در عالم

خدایی کن که من توحید می‌خواهم

فاضل در حال‌وهوای معنای شعر به‌پرواز درآمد و طبعِ سرشارش به گُل نشست و چنین سرود:

به رویم باز کن میخانه چشمی که بستی را		ز رندی مثل من پنهان نباید کرد مستی را
نمی‌آید به چشمم هیچ‌کس غیر از تو		این یعنی به‌لطف عشق تمرین می‌کنم یکتاپرستی را
شُکوه آبشاران با غرور کوهساران گفت		فروافتادن ما آبرو بخشید هستی را
در این بازار بی‌رونق من آن ساعت شدم محتاج		که با ثروت عوض کردم غنای تنگدستی را
به تن تبعید شد روح عدم‌پیمای من		ای عمر بگو بر شانه باید برد تا کی بار هستی را

فاضل در برنامهٔ خندوانه

یادداشتِ امیری اسفندقه

زمانی که مجموعه‌شعر فاضل نظری به نام «کتاب» منتشر شد، مرتضی امیری اسفندقه یادداشت کوتاهی برای این کتاب نوشت که به این شرح است:

« ...نخست به فاضل نظری برای انتخاب این اسم خوب تبریک می‌گویم. کتاب یک منزلت و مقامی در فکر و فرهنگ دارد. نظری صاحب آواز است و آوازه هم دارد، او و شعرش را دوست دارند، سروده‌هایش را می‌خوانند و در حافظه دارند. او هم قدردان این موقعیت است... نظری در قالبی خشت می‌زند که در این قالب شاعران بزرگ خشت زدند و برای اینکه خشتش با خشت شاعران دیگر متفاوت باشد و پرند و پیکر تازه‌ای داشته باشد، باید مضامین تازه‌ای در این قالب به‌رخ بکشد. امیدوارم در این مسیر دشوار موفق باشد، چراکه شاعربودن‌وشدن در سرزمین حافظ و بیدل و صائب و مولوی و نظامی و نیما و فروغ و پروین و اخوان و سرشک و قیصر و... آسان نیست. »

زندگی و یادگار

آیینه‌ای مکدّرم از دست روزگار

فاضل در گذر زمان

• ۱۳۵۸ زادروز ۱۰شهریور در خمین
• ۱۳۷۶ کوچ به تهران برای تحصیل
• ۱۳۸۲ انتشار «گریه‌های امپراطور»
• ۱۳۸۷ برگزیده‌شدن مجموعه‌شعر «کتاب» به‌عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی
• ۱۳۹۱ مفتخر به پرمخاظب‌ترین شاعر از دیدگاه مردم
• ۱۳۹۳ انتخاب به‌عنوان چهرهٔ شاخص هنر

گریزی بر زندگی

فاضل نظری در یکی از شهرستان‌های استان مرکزی به نام خمین چشم به این جهان باز کرد. دوران ابتدایی و متوسطه را در شهرهای خمین و خوانسار گذراند. او در سن هجده سالگی برای تحصیلات دانشگاهی رهسپار تهران شد. رشته‌های معارف اسلامی و مدیریت را در دانشگاه امام صادق(ع) خواند و مدرک دکترای خود را در رشتهٔ مدیریت تولید و عملیات از دانشگاه شهید بهشتی دریافت کرد. چهارده یا پانزده سالش بود که به‌تدریج با شعر انس گرفت. خودِ او شعر را تفننی مبارک تلقی می‌کند که خداوند به زندگی او بخشیده است. او همیشه شعر می‌گوید. به هنر خوش‌نویسی نیز علافه‌مند است.

شخصیت و اندیشه

رشتهٔ تحصیلی او که دکترای تولید و عملیات از گرایش‌های مدیریت صنعتی است با ادبیات در یک راستا نیستند. فاضل بر این باور است که زندگی انسان وجوه مختلفی دارد و لزومی ندارد که همهٔ بخش‌های زندگی به‌هم متصل باشند، انسان علایق مختلفی دارد. مدیریت یعنی به‌نظم درآوردن رفتارها و شعر یعنی به‌نظم درآوردن کلمات.

فعالیت‌ها

• دبیری سه دوره جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم صد
• دبیری علمی سومین جشنوارهٔ بین‌المللی شعر فجر
• عضو شورای علمی هفتمین دورهٔ جشنوارهٔ شعر فجر
• عضویت در شورای علمی ادبیات انقلاب و فرهنگستان زبان و ادب
• ریاست حوزهٔ هنری استان تهران
• عضو شورای عالی شعر مرکز موسیقی و سرود
• مدیر عامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

فاضل و هواداران در بیست‌ونهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

دریافت جایزهٔ ادبی قلم زرین برای کتاب «ضد»

از نگاه دیگران

غلامعلی حداد عادل

« فاضل نظری یک اتفاق در شعر معاصر و شعر فارسی است. آنچه با شعر فاضل نظری ثابت می‌شود این است که برای شعرگفتن ضرورتاً نیازی به شکستن قالب نیست. وی وزن و قافیه را حفظ کرده و موسیقی کلام را از دست نداده است؛ اما مسیر تازه‌ای خلق کرده است. این ویژگی شعر او خیلی از حرف‌ها را باطل می‌کند. نظری به چهارچوب‌های وزن و قافیه ملتزم باقی مانده است. »

رضا سیدحسینی

« در این روزگار، غزل‌ِخوب‌گفتن کار آسانی نیست و غزل‌گوی خوب انگشت‌شمار است. در کشوری که حافظ و سعدی و صائب و... دارد، پس از یک دورانِ تقریباً موفق شعر نو و ادامهٔ تجربه‌های تازه‌تر، ناگهان بازگشت به غزل سبب شده است که باز هم صدها دیوان غزلیات تازه منتشر و فراموش شود. حال وقتی به پشتِ‌سر نگاه می‌کنیم به‌جز سه چهار غزل‌سرای خوب که از مرحلهٔ تقلید فراتر رفته‌اند و غزل‌هایشان بی‌تردید ماندنی خواهد بود، کمتر غزل‌سرایی را می‌بینیم که دیوان او پس از انتشار بلافاصله فراموش نشود؛ اما طبیعی است که ظهور تک‌شاعرها ادامه دارد و گهگاه غزل‌سرایی پیدا می‌شود که مقلّد هیچ‌کس نیست و می‌توان به او امید بست و منتظر درخشش آینده‌اش بود. بی‌شک فاضل نظری یکی از این استثناهاست. غزل‌های ساده و در عین حال بکر او آناً این امید را در آدمی مثل من تولید می‌کند که او آیندهٔ درخشانی داشته باشد. بلی، نمی‌توان ادعا کرد که هم‌اکنون همهٔ غزل‌های او شاهکار است؛ اما هر غزل و حتی هر بیتی از او را می‌توان گفت که تازه است و کافی است که شعر و نثر کلاسیک را با مجال بیشتری بخواند و کلمات همین اندیشهٔ تازه و شعر تازه را با وسواس سخت‌تری انتخاب کند و آنگاه ممکن است به‌تدریج با شاعری روبه‌رو شویم که نظیر ندارد و همین شرط ماندگاری غزل اوست. »

علی موسوی گرمارودی

« هر سه مجموعهٔ نظری لبریز از تجربه‌های شاعرانهٔ اوست. غزل‌های او تمام یا اکثرشان نشانه‌های یک شعر خوب را دارا هستند. واقعیت این است که از میان همهٔ قالب‌های شعری، غزل که پری‌زادهٔ شعر فارسی است، این شاعر را برگزیده است. در واقع شاعر لحظات شاعرانه را شکار نمی‌کند، بلکه این لحظات ناب هستند که شاعر را شکار می‌کنند. تمرکز فاضل نظری بر روی قالب غزل و اکتفای او به این قالب نیز رمز دیگری از موفقیت اوست. نظری شاعر معناگراست و در شعر او معانی گسترده‌ای از دوستداری طبیعت، عشق زمینی و آسمانی، پذیرش تقدیر و... دیده می‌شود. در عین حال وی از سنت ادبی گذشته به‌خوبی آرایه‌ها را در استخدام خود گرفته است، طوری که به هیچ روی در ظاهر شعر به چشم نمی‌آیند و شعر را به‌سوی تصنع نکشانده‌اند. »

مشفق کاشانی

« فاضل نظری با عنایت به مطالعات پی‌درپی در فرهنگ و ادب فارسی و عربی، با شعر فارسی و متون ارزشمند گذشته و معاصر پیوندی ناگسستنی دارد. او در نقد و نظر از منتقدان صاحب‌نام و در شعر، به‌خصوص قالب غزل امروز، از شاعران برجستهٔ روزگار ما به‌شمار است. شعر او سرشار از واژگان تازه و تصویرهای بدیع است که در عمق جان و دل خواننده و شنونده نفوذ می‌کند. «گریه‌های امپراطور» و «اقلیت» دو مجموعه‌شعر ارجمند او که پس از انتشار به‌زودی نایاب شد و به چاپ‌های بعد رسید، گواه این مدعاست. او سوای شعر و پژوهش، جوانی است بزرگ‌منش، در دوستی استوار و در مردم‌داری زبانزد و در محبت به دیگران بی‌قرار... توفیق هرچه بیشتر او را از خداوند بزرگ مسئلت می‌دارم. چنین باد و چنین‌تر. »

یوسف‌علی میرشکاک

« به‌عقیدهٔ من اگرچه قالب شعر نظری غزل است؛ اما به‌طور واضح و آشکاری فضای مابعد نیمایی در شعرهای او اثر گذاشته است. در واقع فضای شعر او کهنه و قدیمی نیست. با این حال نظری به آرایه‌های شعر کلاسیک به‌خوبی آشناست و از آن‌ها در جای‌جای شعر خود بهره برده است، به‌طوری که کوچک‌ترین اشکالی را نمی‌توان در وزن و قافیهٔ اشعار او وارد کرد. از نگاه من بهترین شعرهای نظری آن‌هایی است که او در «آن‌ها» به زبان رمز نزدیک شده است، گرچه عده‌ای او را در چنین اشعاری به رعایت‌نکردن الگوهای زبانی متهم می‌کنند؛ اما به‌واقع شعرهای رمزی و نمادین او اوج شعرهایش است. من شعرهای او را بالنده می‌بینم و پر از ظرافت و عاطفه و بالنده‌تر خواهد شد، به‌شرط این که به مضامین کلاسیک بازنگردد و به رویدادهای پسانیمایی بپردازد، چراکه تقلید از فضای ذهنی شاعران گذشته مرگ شاعر را به‌بار می‌آورد. »

بهاءالدین خرمشاهی فاضل را چنین توصیف می‌کند:

فاضل نظری اکنون تنها یک‌سوم از عمر طبیعی خود را گذرانده است و در آینده معجزه‌ای در شعر امروز ما ایجاد خواهد کرد. حدود سه‌چهارم از حاضران در این مراسم با شعر آشنا هستند و همگی اذعان دارند که شعرهای فاضل نظری ویژه است.
خرمشاهی در وصف فاضل نظری شعر طنزی گفته است:

باشد عملی هر آن‌که از اهل هنر
جز فاضل ما که کلاً نظری است

ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ

مصطفی محدثی خراسانی

« فاضل نظری دارای شخصیتی تکامل‌یافته و از نظر تربیتی ریشه‌دار و اصیل است. همین موضوع موجب شد که ایشان خیلی زود راهش را پیدا کند و ما روزبه‌روز شاهد تکامل و شکوفایی او باشیم. ایشان از چند کتاب قبلی، شخصیت خودش را در شعر پیدا کرد و به‌نحوی شعرهای او امضایش را به‌همراه دارد، طوری که هرکسی با دیدن شعری از این شاعر می‌تواند بفهمد که او شاعرش بوده است. »

ساعد باقری

« شعر فاضل را مخاطب عام دیده و درک کرده و با آن ارتباط گرفته است. من تردیدی ندارم که شعر او شعری کم‌نظیر است. از سوی دیگر منتقدان و مخاطبان خاص هم به شعر او اقبال زیادی داشتند. بااین‌همه نمی‌دانم چرا برخی از دوستان شاعر در تحلیل شعر او خُرده می‌گیرند و حرفی نمی‌زنند که به کار شعر بیاید. نمی‌دانم چرا تنها به حواشی بسنده می‌کنند. مثلاً می‌گویند مضامین شعر او تکراری است و هیچ‌کدام در قلمرو نقد صحبتی نمی‌کنند. به‌نظر من این مقابله و مواجهه با شعر او طبیعی نیست و نمی‌دانم چرا وقتی با شعر او مواجه می‌شوند از او چشم‌پوشی و به‌نوعی خودزنی می‌کنند. به فاضل خُرده می‌گیرند که سبک هندی نو می‌خوانی و مضامینت را دائماً تکرار می‌کنی. او شاعر شعرهای عاشقانه است اما در اکثر این شعرها از کرامت، گذشت، قناعت، محبت و آزادی سخن گفته. اگر شعر اجتماعی چنین نیست پس شعر اجتماعی چیست؟ مگر جز این‌ است که قرار است شعر در خدمت تأثیرگذاری بر مخاطب باشد. جنس مخاطبان ما طوری است که فضای امروز شعر ما آن‌ها را از ما گریزان کرده است. حالا وقتی شاعری پیدا شده که می‌تواند با این مخاطب گُریزپا ارتباط برقرار کند و با او حرف بزند، حیف نیست که اهالی شعر او را می‌رانند. »

فاضل از خودش می‌گوید

نوجوانی‌اش

« از دوران نوجوانی‌ام که صحبت می‌کنم احساس می‌کنم از یک دورهٔ باستانی سخن می‌گویم، چراکه در طی این دوران همه‌چیز با سرعت بسیاری پیشرفت کرده است. »

شعرهایش

« وقتی از غزل به‌عنوان قالب کهن استفاده می‌کنیم، ارزشمندی این قالب کهن در ظرفیت آن است و فکر می‌کنم در خود نوآوری نیز باید به شیوه‌ای نو و جدید نوآوری کنیم. کل هستی یک روایت تازه از واقعیت‌های کهن است و حقیقت، نظرگاه تمام شاعران بوده است. »

نظری پرفروش شدن مجموعهٔ اشعارش را در این روزگار با وضعیت چنین تیراژ کتاب، تنها لطف خدا می‌داند.

”	در مجموعهٔ «گریه‌های امپراطور» جنبه‌های حسی و عاطفی خیلی به‌چشم می‌آید. لحظه‌ها و درگیری‌هایی که در فضا شکل می‌گیرد، سطح گفت‌وگوها و حتی شکایت‌هایی که مطرح می‌شود بیانگر حس و عاطفه است.	“

”	در «اقلیت» حرف‌ها گویا هستند، استفاده از احساس به حداقل رسیده و جای این خلأ را حرف‌ها گرفته‌اند.	“

دفتر شعر «آن‌ها» جمعی بین احساس و اندیشه است و در واقع از هم‌اندیشی حرف‌ها و اندیشه‌ها و افکار خیال شاعرانه در هرگونه که مخاطب خاص خود را نیز دارد شکل گرفته است.

اظهار نظرهای او دربارهٔ دیگران

سهراب سپهری را می‌گوید:
سپهری به شاعر رنگ‌ها و نقاش شعرها معروف است. شعر و نقاشی، گویی دو کفهٔ ترازو هستند. هنر سهراب، هم در شعر و هم در نقاشی‌اش والاست.

غلامعلی حداد عادل

« در ترجمه‌های ایشان خبری از تحریف متن نیست و انگار که متن، نعل‌به‌نعل از نظر لفظی تطابق دارد. خیلی‌ها معتقدند هیچ ترجمه‌ای نیست که ترجمه شود و از متن اصلی بیشتر نباشد؛ اما در اشعاری که دکتر حداد عادل ترجمه کرده‌اند برخی متون کوتاه‌تر هم شده‌اند و معنا هم وسیع شده است. »

یک نقطه بیش فرق رحیم و رجیم نیست
از نقطه‌ای بترس که شیطانیت کنند

خلقیات

فاضل نظری فروتن است. اهل کارهای خیر و عمل صالح است. مغرور نیست. شعرهای او همان اندازه خوب است که شخصیتش و حتی شخصیتش از شعرهایش خوب‌تر است. او همهٔ موفقیت‌هایش را از فضل خدا می‌داند.
او خوش‌مرام است. نگاهی تیز و عمیق دارد. خاکی است. لحنی آرام و خوش‌طنین دارد.

شعرخوانی نظری در محضر رهبر انقلاب

آثار و کتاب‌شناسی

پنج‌گانهٔ فاضل نظری

کارنامه و فهرست آثار

• گریه‌های امپراطور، زمستان۱۳۸۲
• اقلیت، بهار۱۳۸۵
• آن‌ها، بهار۱۳۸۸
• گزیدهٔ شعر، پاییز۱۳۹۰
• ضد، بهار۱۳۹۲
• کتاب، بهار۱۳۹۵
• اکنون، اسفند۱۳۹۷

سبک، لحن و ویژگی آثار

Yسبک: فاضل نظری در غزل‌هایش مثلثی از سبک‌های عراقی، هندی و غزل امروز را به‌نمایش گذاشته است. البته سبک غزلیات او به‌طورکل عراقی است. شعر فاضل به‌سبب استفادهٔ اندک از واژه‌های عربی و فصاحت زبانی به سعدی نزدیک‌تر است تا به حافظ. ناگفته نماند که بارقه‌هایی از اشعار بیدل نیز در غزلیات فاضل به‌چشم می‌خورد و ارتباط مخاطب را با معنای شعر دچار مشکل می‌کند.

Yویژگی زبانی: اشعار فاضل نظری ساده و خوش‌خوان هستند. شاعر در پی کشف‌های زبانی نیست، بلکه معنا و محتوا را در نظر دارد. شعر فاضل از بازی‌های زبانی و فرمی به‌دور است:

نه این که فکر کنی مرهم احتیاج نداشت		که زخم‌های دل خون من علاج نداشت
تو سبز ماندی و من برگ‌برگ خشکیدم		که آن‌چه داشت شقایق به سینه کاج نداشت

اشعار فاضل گاه زبانی امروزی دارند و سنت‌های زبانی غزل کلاسیک نیز در آن‌ها موج می‌زند؛ گاه اشعار او کلاسیک هستند و در عین حال از زبان امروزی نیز بهره می‌گیرند.

Yویژگی آوایی یا موسیقایی: فاضل در نگارش اشعار خویش چهار وزن را بیشتر به کار برده است که عبارت‌اند از: «مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن»، «فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن»، «فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن» و « مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن». در بیشتر اشعار فاضل ردیف به‌چشم می‌خورد. او به‌طور معمول قافیه‌هایی بدیع و ردیف‌هایی مناسب را استفاده کرده است که صورت غزل‌هایش را زیبا جلوه داده‌اند.

Yویژگی صور خیال: فاضل در به‌کاربردن عناصر خیالی دیدگاه کلاسیک خود را حفظ کرده است؛ ولی برای استفاده از تشبیهات در حدّ تقلید باقی نمانده است و نوآوری‌هایی را به‌نمایش گذاشته است:

مثل عکس رخ مهتاب که افتاده در آب

در دلم هستی و بین من و تو فاصله‌هاست

Yویژگی مضمون‌پردازی: از ویژگی‌های برجستهٔ شعر فاضل نظری می‌توان به مضمون‌پردازی اشاره کرد که نمایان‌گر نگاه خلاق او به پدیده‌هاست. مضمون‌پردازی از مؤلفه‌های اشعار سبک هندی محسوب می‌شود. فاضل نیز در غزلیات خود تصاویر بدیعی را خلق کرده است که به اشعار سبک هندی نزدیک‌اند:

هرکه ویران کرد ویران شد در این آتش‌سرا

هیزم اوّل پایهٔ سوزاندنِ خود را گذاشت

جوایز و افتخارات

افتخارات

«آنتولوژی ادبیات زنده» نام کتابی است که اشعاری از شاعران ایرانی را با ترجمهٔ سید حسین طباطبایی دارد و از سوی انتشارات اسکیفیا در سنت‌پترزبورگ منتشر شده است. این مجموعهٔ ده جلدی در بازار کتاب روسیه جای خود را باز کرده است. اشعاری از فاضل نظری نیز در این کتاب به زبان روسی ترجمه شده است.
مجموعه‌شعر «کتاب» در ۱۰ روز ۱۸هزار نسخه به فروش رفت و عنوان پرفروش‌ترین کتاب نمایشگاه را در سال۱۳۹۵ به خود اختصاص داد.
در سی‌ودومین نمایشگاه کتاب در اردیبهشت۱۳۹۸ بیشترین جست‌وجوی نام مؤلف به فاضل نظری اختصاص دارد.
برخی از خواننده‌ها غزل‌های فاضل نظری را در نُت‌های موسیقی گنجانده‌اند.

منبع‌شناسی (منابعی که دربارهٔ آثار فاضل نظری نوشته شده است)

• «عاشقانه‌های یک ضد؛ «ضد» مجموعه شعر فاضل نظری» به‌قلمِ میرشمس‌الدین فلاح هاشمی در مجلهٔ سوره اندیشه، شهریور و مهر۱۳۹۲، شماره۷۰ و ۷۱
• «دیدار با محمدعلی بهمنی» در مجلهٔ گلستانه، مرداد۱۳۸۳، شماره۵۸
• «نامه‌خوانی فاضل نظری» در مجلهٔ شعر، زمستان۱۳۸۸، شماره۶۸
• «به همین سادگی که می‌بینی؛ سیری در شعر فاضل نظری» نوشتهٔ غلامعلی حداد عادل در مجلهٔ نامه فرهنگستان، تابستان۱۳۸۹، شماره۴۲
• «زیبایی در زیبافکرکردن است؛ تخیل هنری در گفت‌وگو با فاضل نظری» به‌کوششِ اسماعیل صدیق در مجلهٔ رشد آموزش هنر، بهار۱۳۹۰، شماره۲۵
• «تأثیر بیدل بر شعر انقلاب اسلامی (با تکیه بر اشعار علی معلم دامغانی، قیصر امین‌پور و فاضل نظری» به‌اهتمامِ سیدمهدی طباطبایی در مجلهٔ ادبیات انقلاب اسلامی (ویژه‌نامه فرهنگستان)، خرداد۱۳۹۳، شماره۱
• «نظری بر پازل فاضل نظری» به‌قلمِ فرامرز عرب‌عامری در مجلهٔ شعر، بهمن۱۳۹۳، شماره۷۵
• «هندی‌وارگی در اشعار فاضل نظری» نوشتهٔ غلام‌علی فلاح و مهرداد زارعی در مجلهٔ زبان و ادبیات فارسی، بهار و تابستان۱۳۹۴، شماره۷۸
• «سبک‌شناسی شعر فاضل نظری» به‌کوششِ علی‌اکبر افراسیاب، یدالله بهمنی‌مطلق و محمد بیدخونی در مجلهٔ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی «بهار ادب»، زمستان۱۳۹۶، شماره۳۸

بررسی چند اثر

گریه‌های امپراطور

این مجموعه‌شعر حاوی ۳۸غزل است. شاعر در سرودن غزل‌هایش می‌کوشد موسیقی شعر درونی (صنایع ادبی)، بیرونی (عروض) و کناری (ردیف و قافیه) را حفظ کند. همهٔ سروده‌ها غزل هستند و احساسات عاشقانه را با زبانی نرم و ساده بیان می‌کنند. ابیاتش روان است، طیف گسترده‌ای از واژه‌ها را در خود جای داده و از اشعار حافظ و سعدی تأثیر پذیرفته است. شعرهای این مجموعه مربوط به دوران دبیرستان و سال اول دانشگاه است، یعنی حدوداً از هجده سالگی تا بیست‌ودو سالگی. فاضل بیشتر از وزن‌های متناوب‌الارکان استفاده می‌کند. در این مجموعه ۸۱درصد از غزل‌ها ردیف دارند، ردیف‌هایی همچون عوض شدست، که بمیرم، عاشقت شدست، به‌هم می‌ریزد و... . درون‌مایهٔ این مجموعه عشق، غم و ذکر فراق است. اشارات مذهبی نیز در اشعار وجود دارد.

اقلیت

این کتاب ۳۷غزل دارد. شاعر با زبانی نرم و بدیع، مضامین و استعارات تازه‌ای را در شعر خود وارد کرده است. استفاده از عناصری همچون تخیل، عاطفه، زبان و آهنگ این مجموعه را متمایز کرده و سبب جذابیت آن شده است.

ضد

این مجموعه حاوی چهل غزل است. حال‌وهوای آن به «گریه‌های امپراطور» نزدیک است و زبانش به زبان دفتر شعر «آن‌ها». برخی از اشعار این مجموعه مربوط به دوران نوجوانی شاعر است. موضوع عرفان و عشق در این مجموعه سهم زیادی دارند و تعدادی از اشعار هم اجتماعی‌اند. غزل‌ها کوتاهند و متوسط تعداد ابیات، شش بیت است. یکی از نقاط قوت این مجموعه همین کوتاهی غزل‌هاست که شاعر جانِ کلامِ خود را در کوتاه‌ترین زمان به مخاطب انتقال می‌دهد.
جوّ عاشقانه و غمگینی بر «ضد» حاکم است، گاهی یأس و ناامیدی نیز بر اشعار سایه می‌افکند و مخاطب را آزار می‌دهد:

من آسمان پر از ابرهای دلگیرم		اگر تو دلخوری از من، من از خودم سیرم
من آن طبیب زمین‌گیر زار و بیمارم		که هرچه زهر به خود می‌دهم نمی‌میرم

ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ

گاهی نیز «ضد» فضایی عارفانه پیدا می‌کند و فهم عاشقانهٔ شاعر از خداوند انسان را به یاد عرفای بزرگ می‌اندازد. نگاه شاعر به موضوع عشق بسیار متنوع است و این نوع نگاه از اعماق دل شاعر برمی‌خیزد.
ایرادِ وارده به مجموعه‌شعر«ضد» این است که کتاب ضد فرزند زمان خود نیست. فضای اشعار، آرکائیک و قدیمی است؛ مگرنه‌اینکه شاعر باید آینهٔ زمان خود باشد، اشعار «ضد» بسیار عقب‌تر از زمان کنونی است.

کتاب

«کتاب» ۳۹غزل دارد و شامل مفاهیم عاشقانه، عارفانه و اجتماعی است. در این مجموعه شاعر درپی مضامین جدید و امروزی است؛ ولی از واژه‌های کهن استفاده کرده است. سبک شعری فاضل نظری همچون سنگِ مرمری است که عراقی است؛ ولی رگه‌هایی از سبک هندی نیز در آن مشاهده می‌شود. فاضل شاعری مضمون‌پرداز است و در فرم ادعا ندارد.
شاعر دربارهٔ نام‌گذاری این مجموعه می‌گوید:

« کتاب پیش از هر چیز نام معجزهٔ پیامبر عزیزمان است و من با این نام‌گذاری در صدد بودم تا اهمیت این معجزه را یادآوری کرده باشم. از سویی دیگر انتخاب این نام تلاشی است برای نشان‌دادن اهمیت کتاب و خواندن. »

ناشرانی که با او کار کرده‌اند

• انتشارات سوره مهر
• انتشارات مروارید

تعداد چاپ‌ها و تجدیدچاپ‌های کتاب‌ها

فاضل نظری شاعری پرمخاطب است که آثارش در شمارگان پانصدهزار نسخه به‌فروش رفته است. «گریه‌های امپراطور» توفیق رسیدن به چاپ۵۹، «اقلیت» چاپ۴۹، «آن‌ها» چاپ۵۲، «گزیدهٔ شعر» چاپ۱۷، «ضد» چاپ۴۰، «کتاب» چاپ۳۴ و «اکنون» چاپ۱۴ را داشته‌اند.
انتشارات «سورهٔ مهر» که به‌مدت یک ماه امکان پیش‌خرید مجموعه‌شعر «اکنون» را فراهم کرده بود، یک چاپ از آن را که حدوداً دوهزاروپانصد نسخه دارد، به‌فروش رسانده بود. همچنین با گذشت هفت روز از انتشار این دفتر شعر، چاپ هفتم آن روانهٔ بازار شد.

نوا، نما و نگاه

بیتی از فاضل

منابع

1. مقیسه، محمدحسن (۱۳۹۷). امین زبان و ادب پارسی: راهکارهای علمی و عملی حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (مدّظلّه‌العالی) دربارهٔ پویش و گسترش زبان و ادبیات فارسی. تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
2. افرسیاب، بهمنی مطلق و بید خونی. «سبک‌شناسی شعر فاضل نظری». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، ش. ۳۸ (۱۳۹۶). 
3. صدیق. «زیبایی در زیبا فکرکردن است؛ تخیل هنری در گفت‌وگو با فاضل نظری». رشد آموزش هنر ۸، ش. ۲۵ (۱۳۹۰). 
4. سیدحسینی، رضا، سیدعلی موسوی گرمارودی، مشفق کاشانی و یوسف‌علی میرشکاک. «چهار چهره، چهار نظر». شعر، ش. ۶۸ (۱۳۸۸). 
5. کاظمی. «نقدی بر سه کتاب فاضل نظری». در اقلیم نقد، ۱۳۹۲. 
6. فلاح هاشمی. «عاشقانه‌های یک ضد؛ ضد/ مجموعه شعر فاضل نظری». مجلهٔ سوره اندیشه، ش. ۷۰ و ۷۱ (۱۳۹۲). 
7. عرب‌عامری. «نظری بر پازل فاضل نظری». مجلهٔ شعر، ش. ۷۸ (۱۳۹۴). 
8. نظری، فاضل (۱۳۹۰). گریه‌های امپراطور. تهران: انتشارات سورهٔ مهر.
9. نظری، فاضل (۱۳۹۰). آن‌ها. تهران: سورهٔ مهر.

پیوند به بیرون

• «تازه‌ترین کتاب فاضل نظری منتشر شد». خبرگزاری تسنیم، ۱۲اسفند۱۳۹۷. 
• ‏ «استقبال از شعرهای فاضل نظری در افغانستان». خبرگزاری تسنیم، ۱۳آذر۱۳۹۵. 
• ‏ «نظرخواهی دربارهٔ بهترین شعر فاضل نظری». خبرگزاری تسنیم، ۱۲اسفند۱۳۹۷. 
• «نشست سه‌گانهٔ فاضل نظری». مؤسسهٔ فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان، ۲۲شهریور۱۳۸۹. 
• «سهم نسل‌سومی‌ها از سروهای فجر». تارنمای مؤسسهٔ فرهنگی مطبوعاتی جام‌جم، ۱۷اسفند۱۳۸۹. 
• ‏ «فاضل نظری مدیر عامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شد». خبرگزاری فارس، ۲۱آذر۱۳۹۶. 
• ‏ «بهترین عیدی که فاضل نظری گرفت، صله ارحام را دوست دارم». خبرگزاری فارس، ۷فروردین۱۳۹۲. 
• ‏ «کتاب «اکنون» فاضل نظری در هفت روز به چاپ هفتم رسید». خبرگزاری فارس، ۲۷اسفند۱۳۹۷. 
• ‏ «شعر طنز خرمشاهی برای فاضل نظری؛ مخاطبان برای فاضل سنگ تمام گذاشتند». خبرگزاری فارس، ۱۴اسفند۱۳۹۷. 
• ‏ «بغض و سکوت فاضل نظری در رونمایی اکنون شکست». خبرگزاری مهر، ۱۴اسفند۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۲۲شهریور۱۳۹۸. 
• ‏ «از نیما یوشیج تا فاضل نظری در سنت‌پترزبورگ». خبرگزاری فارس، ۲۹خرداد۱۳۹۷. 
• ‏ «فاضل نظری اشعاری بر «ضد» خود منتشر می‌کند». خبرگزاری فارس، ۱۱شهریور۱۳۹۰. 
• «کتاب فاضل نظری رونمایی می‌شود». خبرگزاری فارس، ۱۱اردیبهشت۱۳۹۵. 
• ‏ «انتشار چاپ دوم کتاب «اکنون» از فاضل نظری». خبرگزاری صدا و سیما، ۱۴اسفند۱۳۹۷. 
• «غزل فاضل نظری در محضر رهبر انقلاب». خبرگزاری مهر، ۹خرداد۱۳۹۷. 
• «برگزیدگان دوازدهمین دورهٔ جایزهٔ ادبی قلم زرین». خبرگزاری مهر، ۱۵تیر۱۳۹۳. 
• «از فاضل نظری و سیمین دانشور تا محمود دولت‌آبادی و کریم زمانی». همشهری، ۱۸اردیبهشت۱۳۹۸. 
• «نظر قیصر امین‌پور دربارهٔ شعر فاضل نظری». رجانیوز، ۲۶اردیبهشت۱۳۹۱. 
• «فاضل نظری یک اتفاق در شعر معاصر است». باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۲اردیبهشت۱۳۹۵. 
• «گفت‌وگو با فاضل نظری». سایت بقا، ۱۶فروردین۱۳۹۰. 
• «فاضل نظری». پایگاه مجلات تخصصی نور. 
• «استفادهٔ رهبر انقلاب از مفهوم شعر». آپارات. بازبینی‌شده در ۱۰مهر۱۳۹۸ (۲اکتبر۲۰۱۹). 
• «ضیافت اهل قلم در باغ کتاب». سایت باغ کتاب تهران، ۱۵تیر۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۲مرداد۱۳۹۸ (۲۴ژوئیه۲۰۱۹). 
• «رباعی سفارشی فاضل نظری برای نامزد جناب‌خان». باشگاه خبرنگاران جوان، ۲۳اردیبهشت۱۳۹۵. 
• «آرزوی امیری اسفندقه برای فاضل نظری». خبرگزاری تسنیم، ۱۸اردیبهشت۱۳۹۵. 
• ‏ «مصاحبه‌ها». غزل‌های استاد فاضل نظری. 
• «بیانات در دیدار شاعران». دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، ۱۴مرداد۱۳۹۱.