وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

از زبان پیر فرزانهٔ بلخ

از ۱۲۳۰خورشیدی که وزارت علوم تأسیس شد
تونل زمان از خط سیری گذر کرد که انجامش
تصویب وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی در سال۱۳۶۵ بود.

ز دانا بپرسید پس دادگر		که، «فرهنگ بهتر بود یا گُهر؟»
چنین داد پاسخ بدو رهنمون		که فرهنگ باشد ز گوهر فزون
که فرهنگ آرایش جان بود		ز گوهر سخن گفتن آسان بود
گهر بی هنر، زار و خوار است وسست		به فرهنگ باشد روان تندرست
جز از نیکنامی و فرهنگ و داد		ز رفتارِ گیتی مگیرید یاد
تو را باهنر، گوهر است و خرد		روانت همی از تو رامِش بَرد
همیشه خردمندِ امیدوار		نبیند به جز شادی از روزگار

* * * * *

فرهنگ واژه‌ایست که طی قرون اخیر شاهد دگرگونی‌های معنایی بسیار بوده است. صورتِ پهلوی آن فَرَهَنگ (far-hang) است. گفته شده این واژه، مرکب از پیشوندِ «فر-» به‌‌معنای پیش، و ریشهٔ باستانی ثَنگ (thang) به معنایِ کشیدن است. واژه‌هایِ فارسی «هَنگ» به‌‌معنای قصد و آهنگ و «هنجیدن» و «هیختن» و «انجیدن» به‌معنای «بیرون‌کشیدن» و «برآوردن» نیز از این ریشه است.

فرهنگ در زبان فارسی از وا‌ژه‌های بسیار کهنی‌ست که در نثر فارسیِ دَری و متون پهلوی به‌وفور یافت‌ می‌شود.مصدر آن «فرهیختن» به‌معنای ادب و هنر و علم آموختن یا آموزاندن بوده است و فرهنگ در اصل به‌معنای ادب و علم، و هر آن‌چه در ردهٔ‌ شایستگی‌های اخلاقی و هنروری جای دارد.

«هر ولایتی را علمی خاص است. رومیان را علم طب است و هند را تنجیم و حساب، و پارسیان را علوم آداب نفس و فرهنگ و این علم اخلاق است». برگرفته از تاریخ بیهق تألیف ابوالحسن علی‌بن زید بیهقی، ص ۱۱۵
♦ ♦ ♦ ♦ ♦

تا چند سدهٔ گذشته نام فرهنگ تنها بر روی جلد کتاب‌هایی یافت می‌شد که در هندوستان در بابِ لغت فارسی تألیف می‌شد. این واژهٔ کهن فارسی سال‌ها بود نقشی در عرصه دولتی و زندگی مردم بازی نمی‌کرد؛ تا‌ اینکه با تأسیس «فرهنگستان ایران» در سال ۱۳۱۴ش، زنده می‌شود و با تبدیل نام «وزارت معارف» به «وزارت فرهنگ» بار دیگر از پستوی فراموشی بیرون می‌زند و مسیر زندگی قرار می‌گیرد.

با تأسیس وزارت علوم در سال۱۲۳۰ش به‌تدریج عرصه برای ورود فرهنگ به عرصهٔ مدیریتی کشور باز می‌شود. در واقع در آن دوران، امور فرهنگی در ذیل این وزات‌خانه تعریف شده بود. مدتی بعد که «وزات معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه» از دل «وزارت علوم» و چند وزارت دیگر بیرون آمد، برای نخستین‌بار، مدیریت امور فرهنگی در سطح کلانی همچون وزارتخانه پی گرفته شد. كلمه «فرهنگ» نیز در عنوان وزارتخانه در ۱۳۱۷ش با تغيير نام «وزارت معارف، اوقاف و صنايع مستظرفه» به «وزارت فرهنگ» ظهور کرد.

وزارت فرهنگ سال۱۳۱۷ کاملا با وزارت فرهنگی که امروز روی کار است، تفاوت داشت. این وزارتخانه همواره در میان امواجی از تغییر و تحول قرار داشته؛ از نحوه شکل‌گیری، ادغام و عناوینی که بر آن اطلاق می‌شد گرفته تا تغییراتی که در ساختار، تشکیلات، اهداف و وظایف تعیین شده برای آن به وجود آمد. پس از این تحولات، ۱۲اسفندماه۱۳۶۵ بود که طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی،«وزارت فرهنگ‌و‌ارشاداسلامی» با اهداف، وظایف و ساختارهای جدید تشکیل شد.

«وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی» یکی از وزارتخانه‌های کلیدی جمهوری اسلامی ایران است که سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در حوزه فرهنگی و اجرای آن را به‌عهده دارد.

فراهم‌سازی زمینهٔ کارآفرینی و رونق اقتصادی در بخش فرهنگی کشور و سیاست‌گذاری و حمایت از رشد و توسعه فعالیت‌های فرهنگی، هنری، مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی در کشور نیز یکی دیگر از ده‌ها مسئولیتی است که این وزارتخانه متولی آن است.

این وزارتخانه متشکل از شش معاونت است: معاونت امور فرهنگی،‌ معاونت امور هنری، معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی، معاونت توسعه مدیریت و منابع، معاونت حقوقی و امور مجلس و معاونت قرآن و عترت.

افزون‌بر این، شماری از سازمان‌ها و مراکز فرهنگی،‌ هنری،‌ ادبی و پژوهشی غیر دولتی نیز زیر نظر این وزارتخانه و معاونت‌های آن فعالیت می‌کنند و بخشی از مأموريت‌ها و وظايف وزارت‌ فرهنگ در حوزه‌های تخصصی را به‌انجام می‌رسانند. سازمان امور سینمایی و سمعی بصری، شورای فرهنگ عمومی،‌ صندوق اعتباری حمايت از نويسندگان، روزنامه‌نگاران و هنرمندان، نهاد كتابخانه‌های عمومی كشور، بنياد ادبيات داستانی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، مركز نشر ميراث مكتوب، بنياد ملی بازی‌های رايانه‌ای و شماری دیگر، از جمله این سازمان‌ها هستند.

هویت حقوقی و ساختاری

ساختار و تشکیلات

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال۱۳۸۳ با شش معاونت، شامل چهار معاونت تخصصی و دو معاونت پشتیبانی که به تایید «سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی» کشور رسید، به فعالیتش ادامه می‌دهد.

نمودار سازمانی وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی

معاونت‌ها و مراکز ستادی

Y معاونت امور فرهنگی

Y معاونت امور هنری

Y معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی

Y معاونت توسعه مدیریت و منابع

Y معاونت حقوقی و امور مجلس

Y معاونت قرآن و عترت

Y دفتر وزارتی

Y دفتر امور ایثارگران

Y دبیرخانه هیات رسیدگی به امور فرهنگی

Y دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی راهبردی

Y مدیریت ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات

Y مرکز حراست

افزون‌بر معاونت‌ها و ستادهای یادشده در پایگاه اطلاع‌رسانی «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی»، مؤسسهٔ بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان نیز زیرنظر معاونت فرهنگی این وزارتخانه فعالیت می‌کند.

سازمان‌ها و مراکز وابسته

شماری از نهادها و ارگان‌های فرهنگی، هنری، پژوهشی و دینی نیز به لحاظ مادی و معنوی زیرنظر این وزارتخانه به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

Y سازمان امور سینمایی و سمعی بصری

Y شورای فرهنگ عمومی

Y موسسهٔ آموزش عالی علمی‌کاربردی فرهنگ و هنر

Y بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای

Y سازمان حج و زیارت

Y سازمان اوقاف و امور خیریه

Y سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

Y ستاد عالی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد

Y پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

Y سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی

Y نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور

Y انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

Y بنیاد بین‌المللی فرهنگی و هنری امام رضا(ع)

Y صندوق اعتباری هنر

Y مؤسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر

Y مرکز پژوهشی میراث مکتوب

Y شورای امر به معروف و نهی از منکر

Y شورای اقامه نماز

وزیرِ اهلِ «گفت‌وگو» و «کتاب»

ریاست فعلی

«سیدعباس صالحی شریعتی» وزیر کنونی وزارتخانه فرهنگ‌وارشاداسلامی است. او در مرداد۱۳۹۶ش، از سوی «حسن روحانی» برای تصدی این پست در دولت دوازدهم به مجلس شورای اسلامی معرفی شد و توانست از مجلس رأی اعتماد بگیرد.

صالحی برآمده از دیارِ فرهنگ و ادب، خراسان است که در سال١٣٤٣ش در مشهد به‌ دنیا آمد. پدرش مرحوم «سیدحسن صالحی» از علمای‌ بنام خراسان بود. سکان‌دار وزات فرهنگ، دکتری فلسفه دارد و دانش آموختهٔ علوم حوزوی است. در سال۱۳۵۱ بود که برای فراگیری علوم دینی وارد حوزه علمیهٔ مشهد شد. سال۱۳۶۰ نیز به حوزه علمیهٔ قم رفت و تا سال۱۳۶۸ دروس خارج را در آن‌جا گذراند. سپس به مشهد بازگشت و ادامه درس خارج را نزد علمای مشهد سپری‌ کرد.

فعالیت‌‌های مطبوعاتی وی:

نوشتن را از سال۱۳۶۱ به‌طور جدی در مطبوعات آغاز کرد و نخست، در مجلهٔ «حوزه» قلم زد. در سال‌‏های۱۳۶۵تا۱۳۶۷ سردبیر مجله «حوزه» بود. سال‏‌های۱۳۷۳تا۱۳۷۶ نیز مسئولیت «دفتر تبلیغات اسلامی خراسان» را به‌عهده داشت. از سال۱۳۷۶ تاکنون در سه دورهٔ متوالی عضو هیأت‌مدیره «دفتر تبلیغات اسلامی» و سپس عضو هیئت‌امنای آن است. از ۱۳۷۶ به‌عنوان مدیرمسئول نشریهٔ «پژوهش‌‏های قرآنی» به فعالیت مطبوعاتی خود ادامه داد. همان سال، عضو هیأت‌تحریریه نشریات «فقه اهل‌بیت» نیز بود. در سال۱۳۷۸ مدیرمسئول و سردبیر نشریهٔ «پگاه» شد. وزیر فرهنگ، مؤسس سایت «دین‌آنلاین» نیز بوده‌ ‏است.

یاور جدی انجمن‌های ادبی

از جمله سوابق اجرایی وی:

• عضو هیأت‌مدیره‌ و هیأت‌امنای «دفتر تبلیغات اسلامی» از سال۱۳۷۶ تاکنون (۵دوره)

• عضویت در شورای «مهندسی فرهنگی» (شورای عالی انقلاب فرهنگی) از ۱۳۸۵تا۱۳۸۷

• عضو حقیقی «شورای فرهنگ عمومی» و مدیرمسئول و سردبیر برخی از نشریات علمی و فرهنگی کشور

• معاون فرهنگی وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی

چکیده‌ای از عملکرد وی:

صالحی در دولت اول حسن روحانی معاون امور فرهنگی «وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی» بود. معتقد است که باید اصلِ «شفافیت» در کار حفظ شود. بخشی از عملکرد صالحی از نظر گذرانده می‌شود:

• تعامل با اصحاب فرهنگ و نشر و مشارکت هرچه‌بیشتر تشکل‌های مدنی نشر در اجرای مناسبت‌های فرهنگی از جمله مشارکت‌دهی آنان در سیاست‌گذاری و واگذاری امور اجرایی «نمایشگاه کتاب تهران».
• انتشار اسناد و مدارک هزینه‌های خرج‌شده از سوی این معاونت و اعلام عمومی مصوبات هیأت خریدِ کتاب در راستای حفظ اصلِ شفافیت.
• ارتباط نزدیک با اهالی قلم و ناشران و شنیدن انتقادات، مشکلات و پیشنهادهای آنان.
• دیدارهای دوره‌ای در کتاب‌فروشی‌ها. همین مسئله باعث شد که نزدیک به ٤٠٠ ناشر فعال و شناخته‌شده برای تداوم حضور وی در وزارت فرهنگ‌و‌ارشاد اسلامی نامه بنویسند.
• ارتباط نزدیک با اهالی و فعالان رسانه و خبرنگاران.

از دیروز تا امروز

اصلِ تغییر و تحول در امور انسانی امری ناگزیر است. تشکیلات و نهادهای وابسته‌ به فرهنگ نیز از این قاعده مستثنی نیست. با نگاهی به تاریخچه و پیشینهٔ این حوزه در طول روزگار اخیر، به دگرگونی‌های روی‌داده در ساختارها و تشکیلاتِ حوزه فرهنگی کشور پی می‌بریم.

سیر تحول ساختاری حوزه فرهنگ پیش از انقلاب

وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه

در سال۱۲۵۷ش، ناصرالدین شاه قاجار با پی‌ریزی شش وزارتخانه به‌ نام‌های «وزارت امور خارجه»، «وزارت امور داخله»، «وزارت وظايف و علوم»، «وزارت جنگ»، «وزارت عدليه» و «وزارت ماليه» به امور مملکت می‌پردازد. در سال۱۲۵۹-۱۲۶۰ش، «وزارت وظایف و علوم» به «وزارت علوم» تغییر نام می‌دهد و تا سال‌ها نهادی برای عهده‌داری امور فرهنگی در ساختار و تشکیلات وزراتیِ عهد قاجار نمی‌بینیم.

چندی بعد، «وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه» در سال۱۲۸۹ش از دل سه وزارتخانهٔ «وزارت وظايف، اوقاف و پست»، «وزارت علوم، تلگراف و معادن» و «وزارت انطباعات و دارالترجمه» پا به عرصه می‌گذارد که این خود، مقدمهٔ شکل‌گیری «وزارت فرهنگ» در سال‌های آتی می‌شود.

وزارت فرهنگ

نامش در سال۱۳۱۷ش می‌شود «وزارت فرهنگ». مدتی بعد، مدیریت امور هنری نیز به «وزارت فرهنگ» سپرده می‌‌شود. در همین‌ راستا «اداره هنرهای زیبا» در سال۱۳۲۸ش و برای تقویت این ساختار، «اداره كل هنرهای زيبا» در سال۱۳۲۹ زير نظر «وزارت فرهنگ» تشكيل می‌شود.

وزارت فرهنگ و هنر

در سال۱۳۴۳ش، «اداره كل هنرهای زيبا» و «وزارت فرهنگ» بنا به تصویب «مجلس سنا» و «مجلس شورای عالی ملی» تبدیل می‌شود به «وزارت فرهنگ و هنر». در راستای تغییر و تحولات نهادهای وابسته به «وزارت فرهنگ»، «اداره كل باستانشناسی»، «كتابخانه ملی» و «دايره رايزنی‌های فرهنگی» با تصویب هیأت وزیران وقت، به «وزارت فرهنگ و هنر» منتقل می‌شود. فعالیت فرهنگی و هنری این وزارتخانه تا سال۱۳۵۷ ادامه دارد.

سیر تحول ساختاری حوزه فرهنگ پس از انقلاب

وزارت فرهنگ و آموزش عالی

با توجه به شباهت‌های کاری میان وزارتخانه‌های «فرهنگ و هنر» و «علوم و آموزش عالی» شورای انقلاب در سال۱۳۵۷ش با هدف کاهش اعتبارات و ديوان‌سالاری و اتخاذ خط‌مشی‌های اساسی، طی مصوبه‌ای این دو وزارتخانه را ادغام کرد در «وزارت فرهنگ و آموزش عالی».

وزارت ارشاد ملی

«وزارت اطلاعات و جهانگردی» که پیش از انقلاب، عمدهٔ فعالیتش شناساندن و اشاعه فرهنگ و تمدن ملی و جاذبه‌های جهانگردی ایران بود و تعدادی معاونت و زیرمجموعه داشت، در سال۱۳۵۸ش به «وزارت ارشاد ملی» تغییر نام می‌یابد. اهداف و وظايف تعریف‌شده برای وزارتخانه جدید تقریبا همان اهداف و وظايف «وزارت اطلاعات و جهانگردی» است؛ البته با یک سری تغییرات در ساختارها و واحدهای زیرمجموعهٔ آن.

وزارت ارشاد اسلامی

«وزارت ارشاد ملی» در سال۱۳۵۹ش است که به «وزارت ارشاد اسلامی» تغییر نام می‌دهد. در اواخر سال۱۳۵۹، ۱۵ زیرمجموعه از «وزارت فرهنگ و آموزش عالی» از جمله «موزهٔ هنرهای معاصر»، «موزهٔ آزادی»، «اداره كل تحقيقات و روابط سينمايی»، «اركستر سنفونيك تهران»، «تئاتر شهر» و شماری دیگر به وزارت تازه‌تأسيس ارشاد اسلامی منتقل می‌شود تا چهرهٔ فرهنگی این وزارتخانه بیش‌ازبیش نمودوبروز یابد.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

در اسفند۱۳۶۵ش، شورای اسلامی قانون اهداف و وظايف «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» را تصویب و این وزارتخانه با سازوکار جدیدی فعالیت خود را شروع می‌کند. پس از آن، وظایف تعریف‌شده برای این وزارتخانه در سال۱۳۸۵ش مورد بازنگری، اصلاح قرار می‌گیرد و وظایف تازه‌ای البته با همان اهداف پیشین برای این وزارتخانه درنظرفته می‌شود و با تصویب «سازمان مدیریت‌و‌برنامه‌ریزی» کشور به مرحله اجرا درمی‌آید. دیگر در عنوان این وزارت هیچ تغییری ایجاد نشد اما ساختار و تشکیلات آن همواره در معرض امواج تغییر بوده است.

کارکردها

اهداف

هفت هدف اساسی برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نظرگرفته شده است:

• رشد فضائل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوی.

• استقلال فرهنگی و مصونیت جامعه از نفوذ فرهنگ اجانب.

• اعتلای آگاهی‌های عمومی در زمینه‌های مختلف و شکوفایی استعدادها و روحیه تحقیق، تتبع و ابتکار در جامعه.

• رواج فرهنگ و هنر اسلامی.

• آگاهی جهانیان نسبت‌ به مبانی و مظاهر و اهداف انقلاب اسلامی.

• گسترش مناسبات فرهنگی با ملل و اقوام مختلف به‌خصوص مسلمانان و مستضعفان جهان.

• فراهم‌آمدن زمینه‌های وحدت میان مسلمین.

افزون‌بر این هفت‌ هدف، وظیفه‌ها و راهبردهای محتوایی دیگر نیز برای این وزارتخانه تعریف شده که در پایگاه اطلاع‌رسانی این وزارتخانه بیان شده است.

رویدادهای تحت پوشش

جشنواره فیلم فجر، برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب، جایزهٔ‌کتابِ سال، جایزهٔ ادبیات داستانی جلال‌ آل‌احمد، جشنوارهٔ‌ بین‌المللی شعر فجر، جایزهٔ ادبی پروین اعتصامی از جمله بخشی از رویدادهایی است که توسط معاونت‌ها، مؤسسه‌ها و نهادهای مرتبط با وزارتخانه برگزار می‌شوند.

افراد برجسته‌ای که عهده‌دار بخش‌های مختلف نهاد در دوره‌های مختلف بوده‌اند و ویژگی‌های هر دوره

وزیران فرهنگ پس از انقلاب

عباس دوزدوزانی

دومین وزیر ارشاد در دولت موقت «مهدی بازرگان» و کابینهٔ «محمد‌علی رجایی» بود. او را از پایه‌گذاران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌دانند. در دورهٔ وزارت او در سال۱۳۵۹ «وزارت ارشاد» مدتی تعطیل شد. دوزدوزانی همچنین دو دوره نمایندۀ «مجلس شورای اسلامی» از تبریز و تهران بود. او در سال های آخر عمر و حتی بعد از شورای اول فعالیت خاص سیاسی نداشت. دومین وزیر ارشاد جمهوری اسلامی، ۷مرداد۱۳۹۷ در سن۷۷ سالگی درگذشت..

ناصر میناچی

متولد سال۱۳۱۰ش در تهران و دانش‌آموختهٔ رشتهٔ‌ حقوق بود. از همراهان نزدیک علی شریعتی و از مؤسسان حسینیهٔ ارشاد به‌شمار می‌رفت. نیز از جمله افرادی بود که در تهیه پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی نقش داشت. میناچی در دولت موقت مهدی بازرگان به سمت وزیر «تبلیغات و جهانگردی» انتخاب شد و در دورهٔ او نام این وزارتخانه به وزارت «ارشاد ملی» تغییر یافت. با این حال، در زمان او،‌ امور فرهنگی و هنری زیر نظر وزارت آموزش عالی اداره می شد. او تا زمان نخست‌وزیری «محمدعلی رجایی» به‌عنوان وزیر بر سر کار بود. میناچی در ۸۲سالگی در تهران درگذشت.

داستانک‌ها

از حسینیهٔ ارشاد تا وزارت ارشاد

«ناصر میناچی» نخستین وزیر فرهنگ کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. او یکی از بنیادگذاران «حسینیهٔ ارشاد» و از همراهان «علی شریعتی» بود که در دولت مؤقت «مهدی بازرگان»،عهده‌دار سمت «وزارت تبلیغات و جهانگردی» شد. میناچی بعد از مدتی به‌سبب علاقه‌ای که به نام «ارشاد» داشت، نام وزارتخانهٔ تحت مدیریتش را وزارت «ارشاد ملی» گذاشت. اگرچه در آن‌سال‌ها این وزارتخانه، متصدی امور فرهنگی و هنری کشور نبود، بلکه «وزارت فرهنگ و هنر» با ادغام در «وزارت علوم و آموزش عالی» به «وزارت فرهنگ و آموزش عالی» تبدیل شده بود. اما بعدها باوجود ایجاد تغییر در حوزه کاری وزارتخانه‌ ارشاد و افزوده شدن امور فرهنگی و هنری به آن، عنوان ارشاد در نام این وزارتخانه ماند و بعدتر در سال۱۳۶۵ شد «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی».

چرا وزارت ارشاد تعطیل شد؟

تازه جنگ عراق علیه ایران شروع شده بود که «عباس دوزدوزانی» دومین وزیر ارشاد ملی، از تعطیلی وزارت ارشاد خبر داد! دوزدوزانی در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد که وزارت ارشاد ملی تا اطلاع ثانوی تعطیل شد. به‌گفتهٔ او، این تعطیلی برای تجدید سازمان و تصفیهٔ افراد در این وزارتخانه بود و شامل مراکز و دفاتر وزارتخانه در شهرستان‌ها نیز می‌شد و فقط بعضی از قسمت‌های وزارتخانه‌ها می‌توانند به کار خود ادامه دهند. او درباره تعطیلی وزارت ارشاد خطاب به کارکنانش گفته بود: «متأسفانه اکثر شما کارمندان، کسانی هستید که کارمند سانسور زمان طاغوت بودید؛ در حالی که ما می‌خواهیم «وزارت ارشاد ملی» را هم وزارت ارشاد اسلامی کنیم». دوران وزارت او آن‌قدر به درازا نکشید که این ایده را عملیاتی کند و با آمدن سوم وزیر ارشاد، شیوهٔ دیگری در این وزارتخانه پی گرفته شد..

افزایش یک‌درصدی بودجهٔ وزارت فرهنگ

مؤسسه‌ها و ارگان‌های وابسته به «وزارت‌ فرهنگ‌وارشاداسلامی»، همواره نخستین‌ نهادهایی هستند که به‌هنگام مواجه با مشکلات اقتصادی و کمبود ردیف بودجهٔ این وزارتخانه، آسیب می‌بینند و دچار بحران‌های مالی می‌شوند. یک‌درصد از کل بودجهٔ کشور سهم وزارت فرهنگ است که البته این مقدار همواره بر روی کاغذ ثبت شده و عملا به ‌دست این وزارتخانه نرسیده است؛ وزارتخانه‌ای که شمار فراوانی از ارگان‌ها و مؤسسه‌های فرهنگی و هنری را تحت‌ پوشش دارد. «احد آزادی‌خواه» سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس دی‌ماه۱۳۹۷ درباره بودجه وزارت فرهنگ گفته بود که بودجه این وزارتخانه باید ۲۰ درصد افزایش پیدا می‌کرد درحالی‌که در لایحه بودجه فقط یک درصد افزایش پیدا کرده است که این افزایش سودی ندارد. کاهش اعتبارات وزارتخانه، تبعات جدی و منفی بر روی عملکرد بسیاری از ارگان‌های این وزارتخانه از جمله حوزه سینما، تئاتر، کتاب و... دارد.

خطر ورشکستگی اقتصادی و فرهنگی تئاتر

اهالی تئاتر از جمله زخم‌خوردگان کاهش اعتبارات «وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی» هستند که در نامه‌ای سرگشاده خطاب به وزیر فرهنگ چنین نوشتند:

« تئاتر ایران به مرحله‌ای بحرانی وارد شده است. پس مخاطبِ این نامه نیز به دلیلی آشکار شخص شمایید؛ فارغ از آنکه این بحران در سال‌های گذشته یا شرایط عمومی کشور ریشه دارد یا پدیده‌ای متاخر و حاصل تحولات چند سال اخیر در وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی، معاونت هنری و اداره کل هنرهای نمایشی باشد، اوج‌گیری این بحران اکنون و در دوران مدیریت جناب‌عالی رخ می‌دهد و به‌همین‌سبب، معتقدیم بر عهده شماست که با قبول مسئولیت خود و اصلاح امور، راه حلی عاجل بیابید...قطعاً بحران اقتصادی برای هنرمندان تئاتر و لاجرم برای شما امری جدید نبوده و نیست اما متاسفانه امروز به اوج تازه‌ای نزدیک می‌شود که می‌توان آن را "خطر ورشکستگی اقتصادی و فرهنگی تئاتر" نامید... »

«ساسان پیروز» نائب رئیس انجمن تئاتر نیز درباره این نامه به وزیر ارشاد گفت: «ما با تئاترهایی مواجه هستیم که وقتی اجرای آن‌ها را می‌بینیم و درباره پایین آمدن سطح کیفیت‌شان از عوامل‌شان می‌پرسیم همه می‌گویند که زمان کافی نمی‌توانستیم بگذاریم و باید فرآیند تولید تئاتر را کوتاه می‌کردیم تا در هزینه‌ها صرفه جویی کنیم. یا نمی‌توانستیم دکور یا لباس خوب تهیه کنیم چون هزینه تولید را بالا می‌برد و ما را به ورشکستگی می‌کشاند.»

اولویت ادغام، اصلاح ساختار است

بحث انحلال یا ادغام مؤسسه‌ها و ارگان‌های وابسته به معاونت‌های «وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی» موضوع تازه‌ای نیست. در دوره‌های پیشین نیز این طرح بارها ارائه شد اما عزمی برای اجرای آن وجود نداشت. موضوع ادغام مؤسسه‌های این وزارتخانه طی چند ماه اخیر دوباره به شدت داغ شده است. این موضوع با اعتراض برخی از جمله اهالی تئاتر روبه‌رو شده است اما به‌گفتهٔ صالحی، ادغام این مؤسسه‌ها نه به‌منظور تعدیل نیرو، بلکه در راستای چابک‌سازی و روان‌تر شدن نظام مدیریتی انجام می‌شود. «همایون امیرزاده» مشاور وزیر و مدیر مركز اطلاع‌رسانی و روابط‌عمومی «وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی» نیز در مصاحبه با روزنامهٔ «جام جم» در این‌باره گفته: ما ۳۶ موسسه تابعه در مجموعه وزارتخانه داریم؛ حساب كنید اگر هر یك از این موسسات پنج هیأت‌مدیره داشته باشد، ۱۸۰ نفر عضو هیأت‌مدیره خواهیم داشت. این ۳۶ موسسه، ۳۶ مدیرعامل دارند و اگر هر یك دو منشی داشته باشند، بیش از ۷۰ نفر، مدیر دفتر داریم. ما می‌توانیم با تجمیع این‌ها به بهره‌وری برسیم و هزینه‌های بالاسری را كاهش دهیم. این‌ها در جاهای دیگر می‌توانند بیشتر كارساز باشند. بسیاری از این مؤسسه‌ها بنا به ضرورت‌هایی سال‌ها پیش شكل گرفته‌اند. ما حالا بررسی كرده‌ایم كه این ضرورت‌ها هنوز وجود دارند یا نه. دگرگونی‌های فرهنگی و وظایف جدید، كاركرد بسیاری از این موسسه‌ها را مخدوش كرده است. ما فراموش كرده‌ایم كه چرا فلان موسسه آن موقع شكل گرفته. بنا بر مفاد طرح تحول ساختار نظام اداری كشور، اقتضا می‌كند ما هم به منظور كاهش هزینه‌ها و هم افزایش بهره‌وری، بدنه‌مان را كوچك كنیم، آن هم در شرایط كنونی كه به لحاظ اقتصادی كشور در مضیقه است. ما با كمك این تجمیع باید به آرایشی جدید مبتنی بر ضروریات و شرایط امروز برسیم.

منابع

• بنیادی‌ نائینی، علی؛ خانی، رضا؛ رودی، کمیل (۱۳۸۹). تاريخچه و سير تحول تشكيلاتی و ساختاری وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی در يك‌صد سال اخیر. اول. تهران: پژوهشگاه فرهنگ‌، هنر و ارتباطات. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۸۱۸-۰۴-۸.
• بیهقی، ابوالحسن علی‌بن زید (۱۳۱۷). تاریخ بیهق. تهران: چاپخانهٔ اسلامیه. ص. ۳۵۹.
• آشوری، داریوش (۱۳۹۶). تعریف‌ها و مفهومِ فرهنگ. تهران: نشر آگه. ص. ۱۶۰. شابک ۹۶۴-۳۲۶-۰۱۲-۳.

پیوند به بیرون

• «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی». پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد. بازبینی‌شده در ۷آبان۱۳۹۸. 
• «بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان». پایگاه اطلاع‌رسانی ادبیات ایرانی. بازبینی‌شده در ۷آبان۱۳۹۸. 
• «فرهنگ در فشار؛ گفت‌وگو با سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ‌وارشاداسلامی». پایگاه اطلاع‌رسانی سازندگی، ۲۵مهر۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۷آبان۱۳۹۸. 
• «وزارت «فرهنگ» یا «ارشاد»؟». پایگاه خبری آفتاب‌نیوز، ۱۳اردیبهشت۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۸آبان۱۳۹۸. 
• «گفته‌های صالحی درباره ادغام موسسات، کاغذ و اکران خاکستری سینما». پایگاه خبری ایسنا، ۳۱مرداد۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۸آبان۱۳۹۸. 
• «۷۰نفر منشی می‌خواهیم چه كار؟». روزنامهٔ جام‌جم، ۲شهریور۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۸آبان۱۳۹۸. 
• «بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با توجه به تورم کم شده است». پایگاه اطلاع‌رسانی خبر فوری، ۶دی۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۹آبان۱۳۹۸. 
• «فرهنگ قربانی مشکلات اقتصادی». پایگاه اطلاع‌رسانی هنر امروز، ۲۹مهر۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۹آبان۱۳۹۸. 
• «ناصر میناچی از مؤسسان حسینیهٔ ارشاد و وزیر ارشاد دولت بازرگان درگذشت». پایگاه اطلاع‌رسانی بی‌بی‌سی فارسی، ۵بهمن۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۰آبان۱۳۹۸.