جمشید خانیان

جمشید خانیان
خانیان، نویسنده و پژوهش‌گر
نام اصلی	جمشید خانیان
زمینهٔ کاری	داستان‌نویس، نمایش‌نامه‌نویس و پژوهش‌گر ادبی
زادروز	۱۷شهریور۱۳۴۰ آبادان
ملیت	ایرانی
کتاب‌ها	قلب زیبای بابور، عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی، کودکی‌های زمین و ....
نمایشنامه‌ها	یک نیمروز در اتاق بازجویی، قتل آقای کاف، تکرار و ....

جمشید خانیان نمایش‌نامه‌نویس، داستان‌نویس و پژوهش‌گر ادبی با گرایشی به سمت نقد و پژوهش در عرصۀ ادبیات نوجوان، ابعاد وسیع‌تری از داستان‌نویسی را نشان داد که از وی تاکنون در زمینه‌های مختلف، بیش از چهل اثر به چاپ رسیده است.

* * * * *

در شکل‌گیری اولیۀ ادبیات دفاع مقدس افراد زیادی موثر بوده‌اند که شاید امروزه جزو چهره‌های مطرح این حوزه محسوب نشوند، اما در دوره‌ای که ادبیات هنوز به بلوغ کافی نرسیده بود، این افراد با خلق آثار متعدد در شکل‌گیری نهایی آن تاثیرگذار بوده‌اند. یکی از این افراد، جمشید خانیان است که در سال‌های گذشته آثار متعددی در بخش‌های مختلف ادبیات دفاع مقدس خلق کرده است که بسیاری از آن‌ها نیز جزو آثار قابل تأمل و ماندگار در این حوزه محسوب می‌شوند. خانیان با نگارش نمایش‌نامه‌ها و داستان‌های کوتاه و بلند در حوزۀ نوشتن فعالیت ادبی خود را آغاز کرد، اولین رمان خانیان با نام «او» و با موضوعی از انقلاب و دفاع مقدس، توجه همگان را به خود جلب کرد و تاکنون نمایش‌نامه‌های بسیاری از او در تهران و شهرستان‌ها به پردۀ اجرا رفته است.
خانیان در زمینۀ نقد هم دستی بر قلم دارد؛ کتاب «از زمینه تا درونمایه» به قلم خانیان به بررسی عناصر هفت‌گانۀ آثار ادبی در هفت داستان کوتاه می‌پردازد.
دفاع مقدس موضوعی است که به وفور در داستان‌ها و نمایش‌نامه‌های خانیان وجود دارد و وضعیت نمایشی آن با نگاهی به تأثرات جنگ به قلم نویسنده‌ای که خاطرات جنگ مدام در اندیشه‌اش تکرار می‌شود به نگارش درآمده‌اند.
آثار خانیان همواره مورد توجه کارشناسان و منتقدان ادبی قرار گرفته است به گونه‌ای که نقدها و مقاله‌های علمی و پژوهشی بسیاری را به خود اختصاص داده است و همۀاین‌ها در طی سال‌های متمادی، مدرس و کارشناس جشنواره‌های ادبی وهنری را در کارنامۀ او به ثبت رسانده است.
جایزۀ اول در جشنواره‌های کتاب کلاغ سفید و آسترید لیندگرن با شهرت‌آفرینی بیشتر، تنها گوشه‌ای از جوایز یک هنرمند را نشان می‌دهد تا بیش از پیش خانیان در صدر جدول برترین‌ها قرار گیرد.
خانیان در مدت عمر نویسندگی خود در زمینۀ‌های مختلف از داستان کوتاه، رمان، نمایش‌نامه و نقد داستان و نمایش در ژانری دفاع مقدسی موفق عمل کرده است.

داستانک

آغاز نوجوانی و شروع کار جدی

از یازده‌سالگی که وارد کانون شدم و کارم را از آنجا شروع کردم. جذب قصه‌خوانی شدم و کتاب قصه زیاد خواندم. البته قصهٔ عامیانهٔ مکتوب نخواندم؛ اما قصه‌های فولکلوریک را شنیدم.

تصوری هولناک از غولی بی‌شاخ ودُم

جمشید خانیان:

بگذارید برگردم به خیلی دورتر؛ به دوازده، سیزده‌سالگی‌ام. یعنی درست زمانی که از کتاب به معنی واقعی کلمه متنفر بودم. هیچ جوری نمی‌توانستم با این موضوع کنار بیایم که برای خواندن یک کتاب داستان باید بروم برای خودم یک جایی بنشینم و کز کنم روی آن و با چشم‌هایم کلمه‌هایش را دنبال کنم. فکر می‌کردم همین‌قدر که ناچارم کتاب‌های درسی را بخوانم برای هفت‌ پشتم کافی ست. برای من کتاب، غول بی‌شاخ ودم احمقی بود که از انرژی بی‌حساب بچه‌ها تغذیه می‌کرد. او دست و پای بچه‌ها را که پر از انرژی برای بازی کردن، دویدن و از سروکول زمین و زمان بالارفتن بودند با طناب‌های شیطانی و گره‌های کور می‌بست و باصدایی که انگار از ته چاهی عمیق شنیده می‌شد، می‌گفت: «بشین اینجا و یک کمی آرام بگیر و خوب گوش بده ببین من چی می‌گم وروجک...». این همان تصور هولناکی بود که من آن سال‌ها از « کتاب» و از «خواندن» داشتم.

نخستین برخورد

خانیان می‌گوید:

اولین دیدار جدی من با هنر و ادبیات در سال ۵۱ یا ۵۲ و در کانون پرورش فکری آبادان و به‌طور اتفاقی با کتاب «ماجراهای نارنیا » بود، از آن‌ زمان تا امروز فراز‌ و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته‌ام، همیشه فکر می‌کنم آن برخورد اتفاقی کوچک، سرنوشت من را جور دیگری رقم زده است، من هنر را زندگی کردم و ذره‌ذره آن را آموختم؛ بدون آنکه بدانم چه وقت فرایند آموختن را طی کرده‌ام.

چیدمان میز کار

خانیان می‌گوید: منابعِ هریک از کارهایم را روی میز می‌گذارم، البته هم روی میز و هم روی زمین. دو جلد فرهنگ لغت عمید که از بس زیاد استفاده کردم، کهنه شده، روی میزم حق آب‌وگل دارند. خودکار قرمز که حتماً باید باشد، چون دور مطالب را با خودکار قرمز خط می‌کشم و خودکار مشکی هم هرگز از من دور نیست. پوشه‌ای پر از کاغذها و نوشته‌های نصفه، نگه می‌دارم که نسخهٔ اول نوشته‌‌هایم را پشتشان می‌نویسم. از کامپیوتر استفاده نمی‌کنم هیچ چیز برایم جای خودکار قرمز و مشکی را نمی‌گیرد.

بلندخوانی و آهنگ کلمه

خانیان می‌گوید:

آهنگ کلمه برایم خیلی مهم است. این حساسیت از من قصه‌گوی خوبی ساخته و بیشتر مواقع داستان را بلندبلند برای خودم یا اطرافیان می‌خوانم تا آنچه در پس ذهنم نهفته بود و نمی‌دیدمش، سرانجام درمی‌آید.

زندگی با شخصیت‌های داستان

موقع نوشتن طرحی که گاه شاید یک سالی با آن درگیرم، این اتفاق برایم می‌افتد که با آدم‌های قصه زندگی کنم بیشتر به این دلیل که تصوری کلی از اثر دارم و دقیقاً نمی‌دانم چه اتفاقی قرار است بیافتد. درواقع طرح کاملی از آن آدم‌ها در ذهنم نیست. مرتب با شخصیت زیست می‌کنم تا به‌قطع زاده می‌شوند.

پنجاه و یکمین سال افتخار

جمشید خانیان در شرایطی به پنجاه‌ویکمین سال از زندگی خود پا گذاشته است که کتاب «کودکی‌های زمین» او به‌عنوان برگزیدۀ ۲۰ سال ادبیات دفاع مقدس را به خود اختصاص داد و «شب‌ گربه‌های چشم سفید» او برگزیدۀ دورۀ انتخاب کتاب سال جشنوارۀ «سلام بچه‌ها» و «پوپک» و برگزیدۀ جشنوارۀ «کتاب کودک‌ونوجوان» سال ۸۱ شد.
«خشاریاشا» از او هم عنوان سومین جشنوارۀ کتاب‌های آموزشی رشد را به‌دست اورد و «کوسه ماهی‌»اش کاندیدای مرحلۀ جایزۀ مهرگان سال ۸۲ شد.

مهم‌ترین آرزو

خانیان می‌گوید: در این سال‌های اخیر که نوشتن برای نوجوان‌ها مسئله اصلی من شده، به شکل غریبی، جنون نوشتن به سراغم آمده است، ذهنم و بعد کاغذهایم پر از طرح‌های داستانی‌است که باید آن‌ها را تبدیل به رمان و نمایش‌نامه کنم، امیدوارم این فرصت را داشته باشم، این مهم‌ترین آرزوی من است.

نویسندۀ در لحظه

وقتی سخن از جمشید خانیان می‌آید به سادگی نمی‌توان واژه‌ها را کنار هم ردیف کرد، او جادوی کلمات را می‌شناسد و به راستی در دنیای شگفت‌انگیز داستان‌هایش زندگی می‌کند.
او در تمام لحظه‌ها و ساعت‌ها و همه‌جا نویسنده است، او را فرای داستان‎‌ها و نمایش‌نامه‌هایش نمی‌توان تعریف کرد و بی‌تردید آثار او آنقدر هویت و تشخص دارند که حتی بدون عنوان روی جلد هم خواهیم دانست که آفریدۀ آن قلم خانیان است.

رنج‌هایی که تجربه می‌شوند

جمشید خانیان می‌گوید:

در مسیر دردآور «نوشتن» همه‌‌ چیز لذت‌بخش است،از هیچ‌چیز پشیمان نیستم؛ حتی از رنجی که می‌برم، همۀ رنج‌های من، تجربه‌های من هستند.

بازی با خودکارهای رنگی

خانیان می‌گوید: تفکری که در گذشته در نوع کارم وجود داشت، تفکر بزرگسالانه بود، اما الان سعی می‌کنم که راوی داستان‌هایم نوجوان باشد، دنیای بزرگسال برایم دیگر جذابیتی ندارد. ادبیات برای من نوعی بازی‌کردن است، از فرایند نوشتن، این بازی شروع می‌شود تا برسد به خلق اثر، در طول این پروسه، شما اگر دست‌نویس‌های من را ببینید، متوجه خواهید شد که چقدر از رنگ‌های مختلف و مدادرنگی در نوشته‌هایم استفاده کرده‌ام.
بازی با خودکارهای رنگی را دوست دارم و فرآیند نوشتن برایم بسیار مهم‌تر از خود اثر است و آن را دنیای کودکان‌ونوجوانان برایم فراهم می‌کند.

ورودی ‌که اتفاقی بود

خانیان می‌گوید:

در سال ۱۳۷۶ وقتی می‌خواستم کتاب «کودکی‌های زمین» را بنویسم، شخصیت فولکوریک این داستان آن چنان من را به خود واداشت که نتوانستم از آن جدا شوم و همین موضوع عاملی شد برای تکرار نوشتن برای نوجوان و ماندن در این عرصه.

ورودم به عرصۀ ادبیات نوجوان کاملا اتفاقی بود.

از تجربه‌های روزمرۀ زندگی

جمشید خانیان می‌گوید:

ما متأثر از واقعیت‌های بیرون از ذهنمان هستیم، این واقعیت‌های انکارناپذیر می‌شوند دستمایۀ کار.

این‌ها در ذات خودشان اهمیت چندانی ندارند اما وقتی قالب داستان به خود می‌گیرند ما را سخت حیرت‌زده می‎‌کنند، این واقعیت‌ها را باید صید کرد مانند یک عکاس.
برای مثال نکته‌ای که باعث شد «ماه‌لق» را بنویسم خیلی تصادفی پیش آمد، من در محیط کارم بودم که شنیدم همکارم ماجرایی را برای کسی تعریف می‌کند، من این ماجرا را شنیدم و متأثر شدم.
یا داستان «همیشه، همین وقت»، در واقع یک بازی بود که با پسرم انجام می‌دادم، پنهان می‌شد و من پیدایش می‌کردم، یک روز زنگی در گوشم به صدا درآمد که اگر پیدا نشود!
این شد داستانی که قطعا آن را خوانده اند.

متعلق به دنیای نوجوان

خانیان می‌گوید: می‌دانم که برای گروه سنی نوجوان می‌نویسم، اما به این فکر نمی‌کنم که سن نوجوانی، سن ساده‌اندیشی است، به‌نظر من نوجوانان ما بسیار باسواد، باشعور و فهیم هستند و نوع زندگی و آموزش‌هایی که می‌بینند، نشان داده که این گروه سنی بسیار کنجکاو و مشتاق برای کشف جهان هستند، نوجوانان به این فکر نمی‌کند که جهان پیش از این کشف شده است، بلکه می‌خواهد خودش دو باره خیلی چیزها را کشف کند، بنابراین هیچ‌گاه به این فکر نمی‌کنم که برای نوجوانانی می‌نویسم که کمتر از من می‌دانند و باید جایی برای کشف‌کردن و فکر‌کردن برای آن‌ها بگذارم. من خودم را متعلق به دنیای ادبیات کودک و نوجوان می‌دانم.

نام‌هایی از دل داستان

خانیان می‌گوید: پیداکردن عنوان برای داستان‌ها اهمیت زیادی دارد و برای من آخرین مرحله‌ای‌ست که اتفاق می‌افتد، بیشتر سعی می‌کنم از دل خود داستانی که نوشتم و کاراکترهای داستانم کمک بگیرم و یک اسم را بیرون بکشم و اغلب هم از همین روش استفاده می‌کنم.

خوشحالی بعد از نوشتن

خانیان می‌گوید: نوشتن در حوزۀ ادبیات نوجوان برایم راحت‌تر است، اما این به معنی سهل‌انگاری در کارنوشتن برای نوجوان نیست زیرا ادبیات نوجوان بسیار چالش برانگیز است.
نوشتن در این حوزه علاوه بر تسلط بر ادبیات داستانی در ژانری مختلف، نیازمند شناخت دقیقی از نوجوانی و شخصیت نوجوان امروزی است زیرا نوجوانان امروز زیرک و باهوش و تیزبین هستند و نوشتن برای آن‌ها موشکافانه‌تر از نوشتن برای بزرگسالان است.
نویسنده‌ای در این حیطه موفق است که نوجوان امروز را بشناسد و در غیر این صورت جز تکرار تجربیات دوران نوجوانی خود کاری نکرده است.

اقتباس یا سرقت

در پی نمایش تله‌فیلمی به نام «اولین باران پاییزی» با نویسندگی و کارگردانی افسانه منادی، جمشید خانیان این فیلم را اقتباسی از رمان «طبقۀ هفتم غربی» خود دانست و نسبت به استفادۀ بدون اجازه از آن اعتراض کرد.
این نویسنده با ارسال متن نامۀ گله‌آمیز خود با اشاره به ناامنی و بی‌اهمیت شمردن نویسندگان، نوشت: «وقتی واژه‌ای درست تعریف نشود، خب همین می‌شود، می‌آیند اقتباس کنند، سرقت می‌کنند.»

داستانک انصراف

جمشید خانیان، نویسندۀ ادبیات و نامزد جایزۀ آسترید لیندگرن گفت: وقتی شنیدم انجمن نویسندگان كودک‌ونوجوان، من را به‌عنوان نامزد این جایزه انتخاب كرده است، خارج از كشور بودم، ۱۰ روز بعد بازگشتم و فقط ۴۰ روز برای آماده‌كردن پرونده‌ام وقت داشتم، درحالی‌ كه هیچ اطلاعات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری از خودم نداشتم و انجمن هم خودش را كنار كشید و كارها را به من سپرد.
وی افزود: من هم چیزی از خودم نداشتم، نمی‌دانستم كجای ادبیات كودک و نوجوان ایران قرار دارم و از سویی هیچ چیز از نوشتن برایم مهم‌تر نبود، تاحالا هیچ جایزه‌ای در پروسۀ نوشتن من اثر نداشته و ندارد، من نمی‌دانستم برای كدام بخش ادبیات كودک و نوجوان ایران نامزد شده‌ام؟، این دلایل باعث شد تصمیم بگیرم از نامزدی جایزه انصراف بدهم. اما همان روز «مریم كهنسال» با من تماس گرفت و گفت كه حاضر است پروندۀ من را آماده كند. به نظر من اگر قرار است در این مراسم از كسی تقدیر شود، باید مریم كهنسال باشد.

طرحی که آناهیتا به‌هم زد

خانیان می‌گوید: داستان «قلب زیبای بابور»، که من طی چهار ماه آن را نوشتم، ۲۴ فصل داشت. البته در هیچ مرحله‌ای لذت نمی‌بردم. منتظر بودم شاید فصل بعدی جذاب شود؛ اما فصل پایانی هم هیج تحولی در من ایجاد نکرد. وقتی برای دخترم، آناهیتا خواندم، باتعجب گفت:«خب، چی شد؟» این حرف باعث شد هم کل اثر را پاره کنم و دور بریزم و هم در تعامل با خودش «قلب زیبای بابور» را بنویسم. باهم نوشتیم و اغلب نظراتش را در داستان اِعمال کردم. زبان و راویِ قصه از او گرفته شد. هر فصل را برایش می‌خواندم و بعد با تأیید دونفره نهایی می‌کردیم. تأکیدی که در داستان به‌چشم می‌خورد، ماحصل همان «چی‌ شد؟» است و من با به‌هم‌ریختن ترکیب روایی و فرم داستان اولیه، دو باره دنبال شخصیت‌های داستانی‌ام راه افتادم؛ درحالی‌که نمی‌دانستم چرا بابور دست‌هایش را فقط در دامن آن زن باز می‌کند و نمی‌دانستم چرا داستان این طوری شروع می‌شود... .

زندگی و تراث

تأثرات دوران کودکی

جمشد خانیان می‌گوید: وقتی دوازده سیزده‌ساله بودم، یک روز دوست بسیار صمیمی من، آمد دم در خانه و بدون اینکه چیزی بگوید، فقط با یک لبخند معنی‌دار دست کرد توی جیب پیراهن‌اش و یک کارت شناسایی بیرون آورد و آن را در امتداد نیم‌رخ‌راست صورتش بالا گرفت. من هنوز تمام لحظه‌ها و جزییات آن رویداد بعدازظهر تابستان که درست مثل یک نمایش کوتاه پانتومیم اجرا شد را به خاطر دارم، آن بالا با حروف چاپی درشت نوشته شده بود «کارت عضویت کتاب‌خانۀ شمارۀ یک کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان آبادان».
تمام آن روز، من به آن کارت لعنتی فکر می‌کردم. احساس می‌کردم آن کارت یک جورهایی به دوستم، فردیت و هویت خاصی بخشیده است. او چیزی داشت که همه نداشتند. کارت عضویت کتاب‌خانه بود. یک کارت استثنایی.
فردای آن روز، رفتم کتاب‌خانۀ­ شمارۀ یک. آنجا، یک آقایی پشت پیشخان ایستاده بود و سرش پایین بود. قبل از اینکه من چیزی بگویم، یک دستش را جلو آورد و گفت: "دوقطعه عکس، فتوکپی شناسنامه و رضایت نامۀ ولی.» همه را بی‌کم‌وکاست و بدون لحظه‌ای درنگ گذاشتم کف دستش، اصلا نمی‌خواستم در صدور کارت عضویت و تحویل آن به من، کوچک‌ترین وقفه‌ای به وجود بیاید. سرش را بالا گرفت و گفت: «کاملا مسلح آمدی!» آن موقع درست متوجه نشدم چرا این جمله را گفت. خیلی هم برایم مهم نبود. یعنی آن موقع هیچی برایم مهم نبود، هیچی به جز آن کارت عضویت لعنتی.
آقا دستش را از پشت پیشخان با یک خودکار و یک برگ کاغذ سفید نقاشی بیرون آورد و در حالی که با ابرو به کاغذ اشاره می‌کرد، گفت: امضا کن. وقتی سرم را از روی کاغذ بالا گرفتم، دیدم کارت عضویت را با جلد پلاستیکی مخصوص گرفته است رو به من. کارت را گرفتم و به آن خیره شدم. هنوز از سالن کتاب‌خانه خارج نشده بودم که صدای همان آقا من را از دنیای خودم پرتاب کرد بیرون: «داری می‌ری آقای خانیان؟» رو برگرداندم به طرف صدا. گفت: «بدون خداحافظی؟» گفتم: «خداحافظ!» گفت: «می‌شه قبل از اینکه بری، اون کتابی که افتاده پایین اون قفسه را بیاری بدی من؟» نگاه کردم به سمتی که اشاره کرده بود. کتاب را دیدم. رفتم به طرف کتاب درست نمی‌دانستم فاصلۀ من تا آن کتاب، چند قدم می‌شد. ولی نباید بیشتر از سه یا چهار قدم بوده باشد. سه یا چهار قدم کوتاه.
حالا که به آن مسیرکوتاه فکر می‌کنم، تنم می‌لرزد. با خودم می‌گویم اگر من آن سه یا چهار قدم کوتاه را برنداشته بودم، حالا کجا بودم؟ کی بودم؟ چگونه فکر می‌کردم؟
یک هفتۀ بعد وقتی آمدم کتاب را تحویل بدهم، او را ندیدم. دیگر هیچوقت او را ندیدم. هیچوقت.
سی‌وچهار سال بعد، یک روز صبح رفتم منزل دوستم. چشمم افتاد به کتابی که بیرون از قفسه، روی گلیم افتاده بود. رفتم به طرفش. کتاب را از روی گلیم برداشتم. رمان «پسری از گوانتانامو » نوشتۀ «آنا پررا» بود. نشستم پای قفسه و به ایدۀ پیرمرد صدساله‌ای فکر کردم که نوه‌اش او را تروخشک می‌کرد. چند روز بعد شروع کردم به نوشتن داستان «طبقۀ هفتم غربی».

شخصیت‌ و اندیشۀ ادبی

نویسنده با هراثرش قسمتی از شخصیت داستانی خود را می‌سازد. هر کدام از آثار او در جایگاه خود تکه‌ای از پازل شخصیت نویسنده است، جمشید خانیان هم با هرکدام از آثار خود در ادبیات کودک و نوجوان، شخصیت داستانی خود را معماری و طراحی می‌کند.
در میان قطعه‌های پازل آثار خانیان، چهار خط در طراحی شخصیت او وجود دارد. خط اول که با تمرکز بر روی آثار «شبی که جرواسک نخواند»، «شب گربه‌های چشم سفید»، «لاک‌پشت فیلی» و «طبقۀ هفتم غربی» می‌توان به وجود آن پی‌برد، خط رئالیسم است. نویسنده آثار غیررئالیسمی هم دارد مانند «قلب زیبای بابور» و«ناهی»، اما خط طراحی در شخصیت داستانی او بر رئالیسم متمرکز است که آن تکیه‌گاهی است که نویسنده برای طراحی شخصیت خوداز آن بهره برده، جایگاه ویژه‌ای دارد.
خط دوم، دیدگاه نمایشی او در جادوی رئالیمی‌اش است، این خصلت شخصیتی مختص خود اوست و سابقه‌اش در نمایش‌نامه‌نویسی شاید زیرساخت ذهنی‌اش را در این دیدگاهش به داستان ساخته باشد.
«شبی که جرواسک نخواند» و «شب گربه‌های چسم سفید» از برجسته‌ترین نمونه‌های دیدگاه نمایشی اوست و هرچه خانیان از این ویژگی شخصیتی فاصله بگیرد با شخصیت منحصربه‌فرد خود بیگانه می‌شود.
خط سوم در معماری شخصیت او، جزئی‌نگری و ریزبافی او در داستان است و هرجا جرئی‌نگری و دید نمایشی با هم ترکیب شوند و بافتی هماهنگ بگیرند سازندۀ بهترین لحظات در داستان‌اند.
خط چهارم خلق موقعیت است که این خط تشخص ویژه‌ای برای آثار خانیان ساخته است که باز مختص خود اوست.
در ذهن خانيان مخاطبش يک كوچولوى نازنين يا غيرنازنين نيست؛ موجودى كه از یک طرف تا حد خدا بالا رود و از طرف ديگر شعورش و قدرت تشخيص‌اش تا پايين‌ترين حد نزول كند. هر قدر نويسنده به ساختمان داستانش، كيفيت ادبى آن و تمام اجزاء و عناصرى كه آن را می‌سازند، اهميت داده و وسواس و دقت به خرج دهد، به همان ميزان براى مخاطبانش شخصيت، شعور و فرديت قائل است.

شهرت و جایگاه ادبی

حدود چهل‌سال زندگی خانیان در دنیای متن و نوشتن از او نویسنده‌ای ساخته که به دلیل سبک ویژه‌اش آثار او با اشتیاق و میل مخاطبان بسیاری روبه‌رو شده است و نیز حضور او در عرصه‌های جهانی و انتخاب او به عنوان نخستین نویسندۀ ایرانی در حوزۀ داستان نوجوان در جشنوارۀ کلاغ سفید به دعوت کتاب‌خانۀ بین‌المللی کودک‌ونوجوان و نیز دریافت جایزۀ جهانی آسترید لیندگرن نشان از شهرت اوست تا از جایگاه او نزد منتقدان و پژوهشگران خبردهد.

جشن‌های تجلیل و بزرگداشت

'

مهرآیینی برای خانیان

در سومین مهرآیین نکوداشت نامزدهای جایزۀ «آسترید لیندگرن»، جمشید خانیان، نویسندۀ فعال در حوزۀ ادبیات کودک‌ونوجوان موفق به دریافت این جایزه شد. گفتنی است این جایزه یکی از معتبرترین جوایز بین‌المللی در حوزۀ ادبیات کودک است.

خانیان روی کاناپۀ سفید مونیخ نشست

جمشید خانیان با رمان «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» مهمان کتاب‌خوانۀ بین‌المللی کودک‌ونوجوان مونیخ شد. این داستان‌نویس و نمایش‌نامه‌نویس به عنوان اولین نویسندۀ ایرانی در جشنوارۀ «کلاغ‌ سفید» به سخنرانی پرداخت. در این مراسم بخش‌هایی از رمان «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» تولید کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان به زبان آلمانی خوانده شد و در ادامه حاضران در جلسه دربارۀ یونس‌وسارا شخصیت‌های داستانی این رمان سوال‌هایی را با نویسنده مطرح کردند.

بزرگداشتی برای سه هنرمند پیشکسوت

در سی‌وششمین جشنوارۀ بین‌المللی تئاتر فجر برای احمد دامود، هوشنگ آزادی‌ور و جمشید خانیان بزرگداشت برگزار می‌شود. در کاتالوگ این جشنواره، نام سه هنرمند تئاتری که قرار است مراسم بزرگداشتی برای آن‌ها در اختتامیه برگزار شود، مشخص شده است. از این رو نام جمشید خانیان یکی از آن اسامی است که بارها نمایش‌نامه‌های «یک نیمروز در اتاق بازجویی» و «پرگار» او روی صحنه تئاتر رفته‌اند.

'

'

نکوداشتی برای نامزد‌های آسترید لیندگرن

کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان مراسم نکوداشت چهار نامزد ایرانی جایزۀ آسترید لیندگرن ۲۰۱۹ را برگزار می‌کند. این جایزه از سال ۲۰۰۲ برای بزرگداشت نام و یاد این نویسندۀ برجستۀ ادبیات کودکان و با هدف ترویج ادبیات ناب کودکان‌و‌نوجوانان به نویسندگان و تصویرگران کتاب کودک، قصه‌گویان و نهادهای فعال در حوزۀ ادبیات کودکان و ترویج کتاب‌خوانی اهدا می‌شود.
فرهاد حسن زاده، علی‌اصغر سیدآبادی، جمشید خانیان و هوشنگ مرادی‌کرمانی، چهار نامزد جایزۀ آسترید لیندگرن هستند که طی سلسله نشست‌هایی در کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان، از آن‌ها تجلیل شده است.

'

از دریچۀ دیگران

گذر پیروزمندانه از آزمون‌های خلاقیت

عباس جهانگیریان:

جمشید خانیان یكی از بی‌حاشیه‌های امروز ایران است، او خلاقیتش را مدام در گردش سنی کودک‌ونوجوان و بزرگسال می‌آزماید و از تمام این آزمون‌ها هم سربلند بیرون می‌آید. من اگر تاكنون به خانیان رشكی برده باشم، به خلوت‌نشینی حافظ‌ گونه اوست. به اینكه بتوانی دور از هیاهوی سپهر شهر تهران، در خلوت و سكوتی كه آرزوی هر نویسنده‌ای است، بنشینی و بی‌وقفه بخوانی و بنویسی و هر روز رنگ و جانی تازه به ذهن و زبانت ببخشی.

خانیان اگر زخم جنگ را بر تن نداشته باشد بر روح دارد، او روایت‌گر و گزارش‌گر واقعیت‌های هشت سال جنگ نیست، جنگ با همه زشتی‌اش از عواطف و قلب صلح‌طلبش عبور كرده و از او نویسنده‌ای با یک پشتوانۀ تجربی تمام نشدنی و ژرف‌نگر ساخته است كه می‌تواند همچنان از جنگ بگوید بی‌آنكه سخنش بر كام جنگ‌طلبان خوش آید.

جهانگیران:برخی آثار خانیان با مخاطب معمولی ارتباط برقرار نمی‌کند!

دوزیستی جهان آفرینش خانیان، زبان و تجربه‌های او را دوپاره کرده است و گاه شنیده می‌شود که برخی از آثار او ارتباط چندانی با مخاطب معمولی ندارند. این عیب خانیان نیست، محصول شرایطی است که در غیبت زیبایی شناختی جمعی ما ایرانیان شکل گرفته است.
پخته‌خواری به‌وجودآمده در عرصۀ ادبیات و هنر در این سال‌ها ذائقۀ مخاطب را تنزل داده و این تنبلی کشف و شهود نهادینه شده به مخاطب فرصت نمی‌دهد تا حقیقت هنری اثر را با هوش و حواس زیبایی شناختی خود کشف و درک کند.

'

مریم کهنسال:خانیان از مرز یک نفر بودن گذشته است

کوشش وسواس آمیز در انتخاب واژه‌ها با عشق‌ورزی به واژگانی داستانی و دنیای روایت شرایطی را می‌سازد که برای یافتن آن شرایط باید در آثارش به جست‌وجو پرداخت. دنیای تصویری خاص نوشته‌های خانیان به‌گونه‌ای است كه با ساختار مدرن، تصویرها واژگان را كامل می‎كنند و تصویر كنش‌گرانه در بافت روایت جا می‌گیرد. شناخت خانیان تنها شناخت یک نویسنده و آثارش نیست، شناخت او به مانند شناخت جریان‌های ادبیات داستانی است.

خانیان در آثارش نشان داده است که واقع‌گرایی ادبی برایندی از فرم و تکنیک است و به همین دلیل است که همۀ جنبه‌های ساختار روایت در آثار او قرار می‌گیرند و بیش از هر چیزی بر ساختمان شکلی داستان تأکید دارند.
به بیان خانیان هر داستان یک بازی است که قاعدۀ خودش را دارد. او برجستگی اثر ادبی را با جنسی از قرابت و هزارتویی معمارگونه همراه کرده است و لذت کشف و کاویدن را به مخاطبان هدیه می‌کند. در آثار خانیان همواره هر اثر با چرخشی دیگر مخاطب را غافل‌گیر می‌کند و به همین دلیل جنسی از طراوت و تازگی در معماری آثار او موج می‌زند.
فصل‌بندی داستان‌های خانیان گفتمان را ایجاد می‎‌کند و سرفصل‌های آن به تنهایی می‌توانند راوی روایت‌ها باشند. آثار زیادی در هر دوره خلق می‌شوند كه ارزشمندند اما اینكه نویسنده‌ای هویت ادبی داشته باشد و نسل بعد از خود را تحت تاثیر قرار دهد ویژگی مهمی است كه بیش از همه در آثار خانیان دیده می‌شود.

از دوست کودکی، فرهاد حسن‌زاده

آشنایی با خانیان

آشنایی من با کانون کمی خاص بود، با یکی از دوستانم در مدرسه کار تئاتر می‌کردیم. یک روز دوستم دربارۀ پسرخاله‌اش صحبت کرد که او هم اهل نوشتن بود. او کسی نبود جز جمشید خانیان.

رقابت یا رفاقت

من وجمشید هردو عضوهایی بودیم که در کنار هم کار می‌کردیم. جمشید یکی‌دوسال هم در مدرسۀ ما درس خواند. ما با هم دوست بودیم نه رقیب.

در جنگ همدیگر را گم کردیم

مثل خیلی از دیگر دوستان، در زمان جنگ از جمشید هم تا سال‌ها بی‌خبر بودم. حدود۶۸ سال بعد اتفاقی او را در شیراز دیدم که یک مجموعۀ بزرگسال زیر چاپ داشت و من هم در حال سامان دادن به اولین کتابم بودم.

ادیبان، پژوهشگران و نظراتشان

هرگز مخاطب نوجوان را دست‌کم نمی‌گیرد!

به‌گفتهٔ اهالی قلم، جمشید خانیان معرف جریان‌های ادبی معاصر ایران و از آن گروه نویسندگانی است که مخاطب نوجوانِ کتابخوان را دست‌کم نمی‌گیرد. استراتژی او ارتقای سطح ذائقه و نگاه زیباشناختی است.

'

به انتخاب خانیان

'

«میهمانی دیوها»

برای من خاطره‌انگیز است. لحن آن به‌عنوان عنصری از زبان که عینیت پیدا نمی‌کند، اما احساس می‌شود، در این کتاب یک امتیاز بسیار مهم است که سطح کیفی روایت راارتقا می‌بخشد. با این که داستان از ساختار افسانه‌ها پیروی می‌کند، اما خیلی هم به آن پایبند نیست. آغاز داستان یعنی واگذار شدن داستان از یکی به یکی دیگر و پایان آن که مربوط می‌شود به سرنوشت نامعلوم، یک شالوده‌شکنی در این نوع از قصه‌ها به‌حساب می‌آید.

'

«عقرب‌های کشتی بمبک»

هنوز فکر می‌کنم مهم‌ترین اثر حسن‌زاده، همین کتاب است. تکنیک مثبت زبان همراه با طنزی درست، برآیندی جز کتابی به‌یادماندنی نخواهد بود. ورودی این کتاب و شکل رفتاری کنش‌گرهای این داستان، آدم را به یاد «تابستان زاغچه» دیوید آلموند می‌اندازد.

'

«لالایی برای دختر مرده»

این درست است که آنچه به شکل یک پژوهش و تحقیق واقعی و تاریخی شروع می‌شود، در ادامه باید به صورت قصه دربیاید. این کاری است که شاه‌آبادی با نوشتن این داستان انجام داده است. ضمن اینکه استفاده از پلیفونی روایت به‌عنوان یک تکنیک روایی، امتیاز ویژه‌ای برای این اثر محسوب می‌شود.

'

«شازده کوچولو»

مدت‌ها بود که دلم می‌خواست این کتاب را از زاویۀ روایت و روایت‌گری نقد کنم. همیشه این طور به نظرم می‌رسیده که داستان این کتاب، یک راوی مقتدر دارد. و بالاخره این فرصت را دانشکدۀ ادبیات دانشگاه شیراز با برگزاری جشنواره و همایش بازنگاری، تحت عنوان چند صدایی و گفت‌وگومندی در ادبیات کودک و نوجوان برایم فراهم کرد. البته این کتاب یک شاهکار واقعی است.

'

«کابوس»

به نظرم سید نوید پر از خلاقیت است. او بی‌مهابا با هر کتاب پیشنهاد تازه‌ای به ادبیات کودک ارائه می‌دهد. گاهی ادبیات آن را برمی‌تابد و گاهی خیر. کابوس کتاب فوق‌العاده‌ای است. روایت و راوی در حوزۀ زبان و چرخش‌های داستانی خوب کار می‌کنند و در ایجاد فضا و شخصیت‌های تازه موفق است. او آنقدر در روایت‌گری خلاق است که به راحتی توانسته از درونمایۀ دستمالی شده ولی بی‌پایان «فقر» یک اثر تازه بیافریند.

'

«داستان بی‌پایان»

این کتاب برای من تمام‌نشدنی است. هر از چندباری به آن برمی‌گردم تا از غنای فانتزی آن سیراب بشوم و ببینم چطور تخیل، گسترۀ لایتناهی خود را از جهان واقع به جهان فراواقع می‌کشاند و از آن داستان بی‌پایان می‌سازد.

'

«کافکا و عروسک مسافر»

این کتاب براساس یک مقاله نوشته شده است که در آن به ارتباط عجیب کافکا با دختر بچه‌ای که عروسک‌اش را گم کرده است، می‌پردازد. خیلی نوع نگاه نویسندۀ کتاب و ساختار دستوری روایت‌اش را نمی‌پسندم. و دقیقا نمی‌دانم اشکال از نویسندۀ آن است و یا از مترجم. اما کتاب یک آن‌انگیزشی دارد که برای تولیدکنندگان ادبیات شاید جالب باشد، اینکه تخیل کتاب، انگیزۀ نگارش داستان کافکا را برای هر نویسنده‌ای فراهم می‌کند.

فیلم ساخته‌شده براساس آثار

• فیلم‌نامهٔ روزی از روزها، از جمشید خانیان که به کارگردانی «اسدالله اسدی» ساخته شده‌است.
  
• خانیان براساس داستان بلند " سُبور " که نوشتهٔ خود اوست، فیلم‌نامهٔ سینمایی با عنوان "زیر آسمان شهر" می‌نویسد که بعد " سیما فیلم "، فیلمی با نام " شرجی " را براساس آن می‌سازد.
  
• نگارش فیلم‌نامهٔ یک مجموعهٔ ۱۳ قسمتی عروسکی، برای صدا و سیمای ملی ایران، با عنوان: " ضرب‌المثل‌هاً برای کودکان‌ونوجوانان.
  

'

هومن بنایی، تکرار را در باران به صحنه می‌برد

نمایش "تکرار" نوشتۀ جمشید خانیان، به کارگردانی هومن بنایی در کارگاه نمایش باران به صحنه می‌رود.. هدف انتخاب اين اثر از دید بنایی، نگاه متفاوت آن به جنگ و صرف‌نظركردن از موضوعات و بسترهای كليشه‌ای به همراه رويدادی مستند و تثبيت شده‌ برای روايت با حوادث و ماجراهایی از جنگ كه ريشه در واقعيت دارند و تأثرات ذهنی و روحی در سبک، شكل‌ و فرم‌های مختلف و متفاوت در اين اثر عوامل انتخاب آن برای بنایی است.

تئاتری متفاوت با حضور خانیان

عموی بزرگ کوچک من

جمشید خانیان نویسندۀ رمان و نمایش‌نامه‌های کودک‌ونوجوان یکشنبه ۳۰ تیر به تماشا می‌نشیند. به گزارش روابط عمومی نمایش کودک‌ونوجوان «عموی عجیب بزرگ کوچک من» در هجدهمین شب پویش، میزبان جمشید خانیان می‌شود.

وقتی خانیان می‌گوید

ادبیات کودک‌و‌نوجوان نیازمند فرم و نگاه زیبایی‌شناختی کاملا شخصی است. کتاب‌های ایرانی انتخاب شده، نمونه‌ای از این افق آرمانی را نشان می‌دهند و کتاب‌های ترجمه‌ای انتخاب شده هم خاطره‌انگیزند و هم یادآور می‌شوند که ما چقدر «نویسنده» و چقدر «خواننده‌ای خوب» هستیم.

'

نیاز تئاتر امروزما چنین نمایشی است

جمشید خانیان بعد از دیدن نمایش «چند درجه سوتفاهم در مقیاس اتتلو» گفت:

بینامتنیتی که در نمایش‌نامه وجود دارد به‌خوبی در اجرا منتقل شده است و وجودشناختی در شخصیت اتللو، ذهنیت او را برای بیننده ترسیم می‌کند. در این نمایش هم بازیگر این نقش اتللوی مربوط به خود را ترسیم می‌کند و اجرا و بازی فوق‌العاده و ویژگی‌های شگفت‌انگیز در متن، اثری رشک برانگیز به‌وجودآورده است.

زمانی که شما یک موسیقی کلاسیک خوب می‌شنوید نمی‌توانید بگویید معنی یک نقطه خاص‌اش چیست؟ بلکه می‌گویید من از این اثر لذت بردم. چون اثر در مجموع به شما لذت می‌دهد؛ در مورد این نمایش هم همین اتفاق می‌افتد.
ما در اینجا با یک شخصیت مواجه نبودیم بلکه با یک نشانه از انسان‌ها مواجهیم و برای درک آن مثل آثار رئال نه شخصیت‌ها رجوع نمی‌کنیم.
این نوع نمایش نیاز امروزه ما و تأتر ماست و نمایشی پست مدرن در شکل کلی خود است.

با ادبیاتی که ۲۰ساله نشده

جمشید خانیان بر این باور است که: عمر ادبیات کودک در ایران بسیار کوتاه است. ما تا دههٔ ۸۰ ادبیات کودک‌ونوجوان نداشتیم. سابقهٔ ادبیات کودک، به کمتر از ۲۰ سال می‌رسد و وقتی می‌گویند به پاس سال‌ها تلاش فلان نویسنده، منظور همین چند سال اخیر است که ۲۰ سال هم نمی‌شود.

'

آثار و کتاب‌شناسی

سبک و ویژگی‌های آثار

در دنیای داستان‌های خانیان می‌شود زیر آوار جنگ و آسمانی که ابرهایش مانند مار در خود پیچیده‌اند هنوز به زندگی و زيبايی‌هايش انديشيد، می‌توان از پلكانی به درازای سالمندی بالا رفت و همچنان تازه نفس ماند، می‌شود بود و به پنجره‌ای خيالی دل خوش كرد.
او جهان پيرامون و امكانات دنيای داستان را از آن خود می‌كند؛ همان چيزی كه منتقدان و مخاطبان نوجوان و بزرگسال را ميخكوب آثار جمشيد خانيان می‌كند، مخاطبان او خوب می‌دانند برای ورود به دنيای داستان‌های او، بايد قدم‌به‌قدم با طرح‌واره‌های ذهنی او همراه شوند و در هر سطروهر صفحه‌وهر داستان، برای رويارویی با شگفتی‌های معماروار آماده باشند.
او به ادبیات بومی و اقلیمی توجه ویژه‌ای دارد و افسانه‌ها را در قالب‌های جدیدی برای کودکان بیان کرده است و نیز خانیان به زندگی شهری و همه‌گیر شدن این سبک زندگی و ارتباط بین نسل‌ها در آثارش توجه داشته و سعی کرده آن‌ها را به گونه‌ای بیان کند که رنگ و بوی تعلیمی و آموزشی نداشته باشد.
موضوع دیگر توجه خانیان به ادبیات دراماتیک است که تأثیرگرفته از فعالیت او در حوزۀ ادبیات نمایشی است، هريک از داستان‌ها و نمايش‌نامه‌های خانیان دنيای تازه‌ای پيش روی مخاطب قرار می‌دهند، هيچ چيز در قلم و نگاه او تكراری نيست.

طبقه عفتم غزبی با معماری عمیق شرقی

تمثیلی از عشق در زمینه جنگی ناگهانی

داستان قلبی به زیبایی بابور

'

'

داستانی متفاوت از جمشید خانیان

'

'

'

'

'

'

'

'

'

'

کارنامه و فهرست آثار

داستان‌ها برای مخاطب نوجوان

1. رمان «کودکی‌های زمین».(۱۳۷۶)
   
2. داستان بلند «شب گربه‌های چشم سفید».(۱۳۸۰)
   
3. پژوهش تاریخی «خشایارشا».(۱۳۸۰)
   
4. داستان بلند «کوسه ماهی».(۱۳۸۱)
   
5. پژوهش تاریخی «آریایی‌ها».(۱۳۸۲)
   
6. رمان «قلب زیبای بابور».(۱۳۸۲)
   
7. داستان بلند «شبی که جَرواسَک نخوانَد».(۱۳۸۲)
   
8. رمان «لاک‌پشت فیلی».(۱۳۸۵)
   
9. رمان «ناهی».(۱۳۸۶)
   
10. رمان «طبقهٔ هفتم غربی».(۱۳۸۷)
    
11. رمان «غوص عمیق».(۱۳۸۸)
    
12. رمان«عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی».(۱۳۸۹)
    
13. رمان «یک جعبه پیتزا برای ذوزنقهٔ کباب شده».(۱۳۹۱)
    
14. رمان «امپراتور کوتولهٔ سرزمین لی‌لی‌پوت».(۱۳۹۵)
    
15. رمان «گفت‌وگوی جادوگر بزرگ با ملکهٔ جزیرهٔ رنگ‌ها».(۱۳۹۷)
    
16. رمان «ادسون آرانتس دوناسیمنتو و خرگوش هیمالیایی‌اش».(۱۳۹۷، در حال چاپ)

داستان‌ها برای مخاطب بزرگسال

1. مجموعه داستان «همیشه، همین‌ وقت، همین بازی».(۱۳۷۲)
   
2. مجموعه داستان «بازی روی خط ممنوع».(۱۳۷۵)
   
3. رمان «سُبور».(۱۳۷۶)
   
4. رمان «خداحافظ همفری بوگارت».(۱۳۷۶)
   
5. رمان «او».(۱۳۷۶)
   
6. مجموعه داستان «ننه دلاور».(۱۳۷۸)
   
7. رمان «یک نقش برای کاوه».(۱۳۷۸)
   
8. مجموعه داستان «گزیدهٔ ادبیات معاصر».(۱۳۸۰)
   
9. داستان بلند «فاصله‌های غریب».(۱۳۸۶)
   
10. مجموعه داستان «حافظه‌ای برای ناقهٔ گوش شکافته».(۱۳۸۷)
    
11. رمان «پَرقیچی».(۱۳۸۸)
    

نمایش‌نامه‌ها

1. نمایش‌نامهٔ «یک نیمروز در اتاق بازجویی».(۱۳۶۵)
   
2. نمایش‌نامهٔ «بازی نامهٔ بابور».(۱۳۶۶)
   
3. نمایش‌نامهٔ «عشق، سال ریکُن».(۱۳۷۹)
   
4. نمایش‌نامهٔ «پرگار».(۱۳۷۹)
   
5. «مجموعهٔ آثار نمایشی جنگ».(۱۳۸۰)
   
6. نمایش‌نامهٔ «اگر مرد کوچولویی پیدایش شد که می‌خندید».(۱۳۸۰)
   
7. نمایش‌نامهٔ «غول زنگی قلعهٔ سنگباران».(۱۳۸۱)
   
8. نمایش‌نامهٔ «مثل کوچِ کاکایی‌ها».(۱۳۸۱)
   
9. نمایش‌نامهٔ «آه از دست این ویکتورهوگو».(۱۳۸۲)
   
10. نمایش‌نامهٔ «حرف‌های عاشقانه».(۱۳۸۲)
    
11. نمایش‌نامهٔ «قتل آقای کاف».(۱۳۸۷)
    
12. نمایش‌نامهٔ «روزی که زمین نان می‌شود».(۱۳۸۷)
    
13. نمایش‌نامهٔ «تردید».(۱۳۸۷)
    
14. نمایش‌نامهٔ «تکرار».(۱۳۸۸)
    
15. نمایش‌نامهٔ «درون پیرهن یحیی».(۱۳۸۸)
    
16. نمایش‌نامهٔ «روی نی‌بندی».(۱۳۸۸)
    
17. نمایش‌نامهٔ «دهانی پر از کلاغ».(۱۳۸۸)
    
18. نمایش‌نامهٔ «چهارمین نامه».(۱۳۸۸)
    
19. نمایش‌نامهٔ «اسماعیل اسماعیل».(۱۳۸۸)
    
20. نمایش‌نامهٔ «پنج‌شنبه».(۱۳۸۹)
    
21. نمایش‌نامهٔ «راکب».(۱۳۸۹)
    
22. نمایش‌نامهٔ «مرگ ناصری».(۱۳۹۰)
    
23. نمایش‌نامهٔ «نقطه‌های کوچک در فاصله‌ای بسیار دور از خورشید».(۱۳۹۴)
    

آثار پژوهشی

1. جست‌وجو در متن، نقد و بررسی ۱۰ رمان ایرانی.(۱۳۸۰)
   
2. «اززمینه تا درونمایه»، نقد و بررسی ۷ داستان کوتاه ایرانی.(۱۳۸۳)
   
3. «وضعیت‌های نمایشی دفاع مقدس»، پژوهشی پیرامون تئاتر جنگ در ایران و جهان.(۱۳۸۳)

آثار ترجمه شده

1. بخشی از آثار داستانی جمشید خانیان، از جمله: «همیشه، همین وقت، همین بازی»، در کتابی به نام «شام سرو و آتش»، توسط «ایونا نوویسکا»، در آژانس انتشارات ملی انتشارات کراکو KAW، به زبان لهستانی ترجمه شده‌است.
   
2. در کتابی به نام "شهر فرنگ ایرانی" داستان‌هایی از جمشید خانیان و نادر ابراهیمی، توسط انتشارات "سوتوچ svetoch" به زبان روسی ترجمه شده‌است.

فعالیت‌های ادبی

1. (ازسال ۱۳۸۲ تا کنون). مدیر داخلی و مسؤول شورای بررسی کتاب انتشارات «دو رود».
   
2. (از سال ۱۳۹۵ تا اکنون). عضو دفتر تخصصی سینما.
   
3. (۱۳۸۶–۱۳۸۸). عضو شورای تخصصی کانون نمایش‌نامه‌نویسان.
   
4. (۱۳۸۰–۱۳۸۴). تدریس در دانشگاه سوره تهران و اصفهان.
   
5. (۱۳۶۶). همکاری با صدا و سیما در رابطه با آموزش تئاتر و نگارش ۱۳ قسمت نمایش عروسکی برای نوجوانان، با عنوان «ضرب‌المثل‌ها»
   

جوایز و افتخارات

(۱۳۹۶). در سی‌وششمین جشنوارهٔ بین‌المللی تئاتر فجر از وی به عنوان نمایش‌نامه‌نویس منتخب و هم‌چنین به خاطر یک عمر تلاش در نوشتن، آموزش، پژوهش و تولید تئاتر قدردانی شده‌است.
(۱۳۹۳). اثر برگزیدهٔ ibby، مکزیک - برای کتاب رمان «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی»
(۱۳۹۲). برگزیدهٔ نخست جایزهٔ کتاب سال مهر طاها - برای کتاب رمان «یک جعبه پیتزا برای ذوزنقهٔ کباب شده»
(۱۳۹۱). برگزیدهٔ شورای کتاب کودک - برای کتاب رمان «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی»
(۱۳۹۱). برگزیدهٔ نخست جایزهٔ کتاب سال مهر طاها - برای کتاب رمان «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی»
(۱۳۹۱). برندهٔ نشان طلای لاک پشت پرنده -برای کتاب رمان «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی»
(۱۳۹۱). اثر برگزیدهٔ ibby (دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان، لندن) -برای کتاب رمان «طبقهٔ هفتم غربی»
(۱۳۸۹). برگزیدهٔ کتاب سال شهید-غنی پور - برای کتاب رمان «غوص عمیق»
(۱۳۸۸). برگزیدهٔ کتاب سال شهید-غنی پور-برای کتاب رمان «طبقهٔ هفتم غربی»
(۱۳۸۸). برگزیدهٔ چهارمین دورهٔ جشنوارهٔ کتاب برتر (به مناسبت هفدهمین دورهٔ هفتهٔ کتاب سال جمهوری اسلامی) -برای کتاب رمان «طبقهٔ هفتم غربی»
(۱۳۸۸). رتبهٔ نخست در هفتمین دورهٔ جایزهٔ ادبی اصفهان - برای کتاب رمان «طبقهٔ هفتم غربی».
(۱۳۸۸). برگزیدهٔ نخست ربع قرن کتاب دفاع مقدس در حوزهٔ ادبیات نمایشی - برای کتاب نمایشنامهٔ «چهارمین نامه».
(۱۳۸۸). برگزیدهٔ نخست ربع قرن کتاب دفاع مقدس در حوزهٔ پژوهش هنری -برای کتاب «وضعیت‌های نمایشی دفاع مقدس»
(۱۳۸۸). برگزیدهٔ نخست ربع قرن کتاب دفاع مقدس در حوزهٔ رمان نوجوان -برای کتاب رمان «شبی که جرواسک نخوانَد»
(۱۳۸۷). برگزیدهٔ ششمین دورهٔ انتخاب کتاب سال ماهنامهٔ سلام بچه‌ها و پوپک - برای کتاب «شب گربه‌های چشم سفید»
(۱۳۸۷). برگزیدهٔ جشنوارهٔ کتاب سال کوک ونوجوان کانون پرورش فکری… -برای کتاب «شب گربه‌های چشم سفید»
(۱۳۸۷). برگزیدهٔ سال از نظر نویسندگان ومنتقدان -برای کتاب رمان «طبقهٔ هفتم غربی»

بررسی چند اثر

آیت دولتشاه و نقد فاصله‌های غریب

داستان روایتی از تیمساری طاغوتی است که در دورۀ انقلاب به دست نیروهای انقلابی اسیر شده و به دلیل جرم و جنایت‌هایش محکوم به تیرباران می‌شود.شروع داستان از لحظۀ نقش‌آفرینی دونفر نیروی انقلابی که البته کمترین خصلت‌های قهرمانی را در داستان دارند آغاز می‌شود.

سوژۀ مورد پرداخت در این داستان، آن راداستانی ایدئولوژیک به‌حساب آورده است؛ هر چند نویسنده با بر‌شمردن دلایل شخصی‌تر (مثل کشتار مردم و غارت اموال عمومی و ..) که نمود عینی‌تری دارند، تا حد ممکن فضایی منصفانه‌تر و انسانی‌تر را در داستان بنا بگذارد.
زاویۀ دید این داستان دانای کل محدود به ذهن است که در حواشی شخصیت تیمسار به‌عنوان شخصیت‌اصلی محدود می‌شود. پایان‌بندی داستان فکر شده‌ترین و بهترین قسمت داستان است که نشان از اشراف نویسنده از ابتدا تا انتهای روند داستان است.
نقطۀ ضعف داستان، به بخش میانی آن و صحنۀ فرار تیمسار از زندان برمی‌گردد و هنگامی که هیچ نشانه‌ای دال بر ذهنی بودن و خیالی بودن این اتفاقات وجود ندارد، مخاطب انتظار داستانی با رویدادی حقیقی را دارد.
در مورد جغرافیای روایت هم این ایراد کم‌وبیش قابل مشاهده است. برای مثال زندانی که روایت می‌شود به قدری غیرواقعی است که به‌راحتی می‌شود از آن فرار کرد و به جنگل پناه برد. جنگلی که با وجود اینکه در غرب کشور و مناطق لرنشین واقع شده است، اما بیشتر خصوصیت جنگل‌های انبوه شمال را دارد. اما این داستان پرداخت خوبی از لحاظ زبانی دارد و دایرۀ واژگانی داستان، نشان از نویسنده‌ای می‌دهد که تسلط خوبی روی مقولۀ زبان و روایت دارد.

روایتی از شرایط جنگ در روزهای آغازین

روایتی از شرایط کودکان در جنگ

یکی از آثار قابل تأمل جمشید خانیان در حوزۀ ادبیات داستانی دفاع مقدس، رمان موفق و خواندنی «کودکی‌های زمین» است. داستان دربارۀ نوجوانی به نام "چمل" است که با غولی خیالی به نام «کل‌کل اشتر» به گفت‌وگو می‌پردازد. ورود ناگهانی این عنصر افسانه‌ای، بافت یکدست و مستندگونۀ اثر را درهم می‌ریزد و اثر به قالب افسانه‌ای تخیلی نزدیک می‌شود. این در حالی است که تلاش نویسنده برای بازتاب دادن وقایع عینی و واقعی بیشتر قابل لمس است. حضور این غول در کنار راوی داستان، به داستان شکلی چند بعدی می‌دهد، نویسنده آن‌چنان این غول را در وادی واقعیت‌ها، طبیعی آفریده که خواننده در چند مرحله احساس می‌کند که به راستی راوی در واقعیت بیرونی او را می‌بیند. ذهن پرتلاطم راوی، باعث شده تا او در دنیای تخیل سیر کند و از موجودی تخیلی اما با قدرتی محدود، کمک بگیرد. در بسیاری از مواقع که چمل احتیاج به یک مونس و همدم دارد، کل کل اشتر در مقابلش ظاهر می‌شود.
وقتی که چمل با برادر بزرگ‌ترش "بتیل" برای خرید نان از خانه بیرون می‌روند، ناگهان صدای وحشتناکی می‌آید و آن‌ها می‌بینند که دود غلیظی از کوچه‌شان بلند می‌شود. چمل در میان شلوغی، بتیل را گم می‌کند و وقتی از یافتن برادرش عاجز می‌شود به سمت خانه بازمی‌گردد. در آنجاست که از یکی از همسایه‌ها می‌شنود که خانۀها در بمباران خراب شده و همۀ خانواده‌اش شهید شده‌اند و او تنها مانده‌ است.
نویسنده از این منظر، سعی در نشان دادن عمق فاجعۀ جنگ دارد و از این طریق توانسته است که از شخصیت چمل به عنوان ابزاری بینا برای ثبت حوادث جنگ بهره گیرد. چمل در نیمۀ اول داستان تا حدودی شخصیت فردی خود را دارد؛ با تمام احساسات و معنویات درونی‌اش. و در نیمۀ دوم، یعنی بعد از ناپدیدشدن برادرش، عملاً فردیت خود را از دست می‌دهد و به عنوان ابزار دست نویسنده و در خدمت پیشبرد اهداف وی قرار می‌گیرد.
جمشید خانیان در این داستان نگاه تازه‌ای به بچه‌ها در جنگ دارد. او حوادث را از دید نوجوان داستان، با عنصر باورهای افسانه‌ای بومی پیوند می‌زند. ارتباط میان چمل و آن موجود خیالی حادثه‌ی تازه‌ای در ادبیات پایداری‌ست. خیال‌انگیزی، کشش و رمزوارگی داستان از نقاط برجسته و بدیع آن است. داستان در آبادان که زادگاه نویسنده است، اتفاق می‌افتد و نویسنده شخصیت‌های داستانش را در بافت اقلیمی آبادان به‌خوبی پیاده می‌کند.
در «کودکی‌های زمین» شخصیت‌ها دارای قالبی واقعی هستند و نویسنده تا آنجا که در توان داشته، حوادث روزهای آغازین اشغال خاک ایران را به‌تصویر درآورده است. تنها حضور غول در داستان است که غیرحقیقی است و اثر را به قالب داستان‌های رئالیسم جادویی نزدیک می‌کند.
خانیان از این طریق قصد دارد بگوید که گاهی انسان‌ها می‌توانند از صدها غول بدطینت هم بدتر باشند، در زمانی که انسان‌ها چون غول‌های پلید هستند جای تعجب نیست که غولی هم پیدا شود که چون فرشته‌ها عمل کند. باید به این نکته توجه داشت که این جنبۀ نمادین بر جنبۀ فراواقعی بودن او برتری دارد. نویسنده شخصیت اصلی رمان را از میان نوجوانان برمی‌گزیند و برای همین است که شاید خانیان دست به خلق یک شخصیت خیالی می‌زند که دنیای پیرامون را از منظر نوجوانی بی‌خبر از همه جا می‌بیند. «کودکی‌های زمین» برندۀ جایزۀ کتاب سال۱۳۸۰ نیز شده است.

داستانی از باورها و اعتقادها

«غوص عمیق» یکی از آثار برگزیدۀ جمشید خانیان است که اساس آن برپایۀ باورهای مردم جنوب شکل گرفته است و موضوع اصلی در آن، گم شدن انگشتری حضرت سليمان است.
به اعتقاد جنوبی‌ها، انگشتری حضرت سليمان زمانی که به دست شيطان به دريا انداخته می‌شود، به دريای عمان می‌‏رسد و از آنجا به چشمه‏‌هایی سرازير می‌شود که در آن ماهی‌ای به نام «چيزکو» وجود دارد.
خالق «غوص عمیق» اضافه کرد: استفاده از شخصيت‌‏ها و فضاهای فانتزی در این اثر مشهود است و تمام تلاشم این بوده تا داستانم در فضايی ميان واقعيت و خيال شکل گيرد.
اين رمان نوجوان را کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان به نمايشگاه کتاب تهران آورده است.

ماجرایی از طنز در دل ترس

طنز عنصر تازه‌ای است که حضور کمرنگ خود را در طبقۀ هفتم غربی نشان می‌دهد که می‌توان از ترکیب با خصلت‌های دیگر نویسنده در داستان‌هایش بعد تازه‌ای به شخصیت‌های داستانی او اضافه کرد، طنزی که از دل فرهیختگی، جدیت و روشنفکرانه‌بودن شخصیت داستانی نویسنده می‌آید و می‌توان مثل دیگر خطوط اندام این شخصیت، آن را منحصربه‌فرد و یگانه دانست.
تفاوت مهم و قابل توجه در رمان «طبقۀ هفتم غربی»، ساختن موقعیت طنز از دل ترس است همان چیزی که در هیچ یک از آثار خانیان وجود نداشته است اما در این رمان، خانیان گوشه چشمی به طنز انداخته است. ساختن موقعیت طنز در رویایی امیرعلی با آسانسور و با نشان‌دادن رگه‌هایی از طنز که از دل ترس بیرون می‌زند و ناشناخته بودن این موجود ماشینی برای امیرعلی و حالت‌های او در مقابل آن در رفت و بازگشت به طبقات مختلف شکل می‌گیرد. موقعیت طنز در لحظه‌هایی از ارتباط پیرمرد و امیرعلی و اشتیاق آن دو به شیطنت و بازیگوشی حضوری فعال دارند.

شروع با موسیقی گوش‌نواز و آرام

درست یک روز بعد از آمدن بابا
درحالی که به نظر سالم و سرحال به نظر می‌رسید
مثل درختی که دیگر قادر نباشد با ریشۀ خود از زمین آب بگیرد و با برگ‌هایش هوا را جذب کند خیلی آرام و غیرمنتظره مرد.
این جملۀ آغازین کتاب عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی است که با اقبال مخاطبان بسیاری روبه‌رو شد و مورد نقد و بررسی‌های متعددی قرار گرفت.
شروع داستان نمایشی است نفس‌گیر که خواننده را کنجکاو می‌کند تا خوانش داستان را ادامه دهد و همراه با اشتیاقی که در سطر به سطر آن دنبال می‌شود و در پاراگراف‌های بعدی اوج می‌گیرد، سوالات زیادی را در دربارۀ شخصیت‌هایش در ذهن مخاطب بیافریند.
عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی داستان آدم‌های خاص و تراش‌خورده و استثنایی است و حتی خود داستان نیز خاص است، داستانی که عناصر مختلف آن حساب شده در کنار هم جای گرفته‌اند.
خانیان در این رمان انواع عشق را بیان می‌کند و با تولد عشقی در زمینۀ جنگ ساخته و پرداخته می‌شود. عاشقانه‌های یونس نه یک داستان جنگی تمام عیار است و نه یک داستان سراسر عشقی. و آمیخته شدن جاذبه‌های عشق و جنگ در کنار هم روایت داستان را به ‌پیش می‌برد.
در این داستان سراسر تمثیل، یونس از عشق دنیوی به عشق واقعی می‌رسد و عاشقانه در آن ذوب می‌شود. در شرح بافت بیرونی و موقعیتی متن دختری نوجوان به نام سارا حضور دارد که به‌همراه خانواده در آبادان زندگی می‌کند. او با عشق به موسیقی علاقۀ نوجوانی خود را شکوفا می‌کند و اما با نواخته شدن ساز جنگ و در ماجرایی ناگهانی عاشق یونس می‌شود.
دمیده شدن روح در یک اثر با انتخاب نوع واژه اتفاق می‌افتد و شخصیت‌های یک اثر را پدید می‌آورد. واژه‌ها در این داستان ایستا و منجمد نیستند بلکه با پویایی خبر از جریان یافتن زندگی می‌دهند.آنچه در این رمان پررنگ است نگاه خانیان به واژه‌های نوساخته است تا نوعی تمثیل عاشقانه را در داستان ایجاد کند. یونس در این رمان شخصیتی است که داستان حول او می‌چذرخد و برعکس به‌کاربردن واژه‌ها و جملات توسط او چالش ذهنی را برای مخاطب نوجوان به‌وجود آورده است و علاوه‌بر جذابیت، رمزآلودگی داستان را افزایش می‌دهد.
بهره‌مندی از شخصیت یونس آغازی برای تمثیلی کلان در ذهن خانیان است و تبلور واژگانی که از اصطلاحات موسیقی می‌گویند از مانند کردن زندگی به سونات‌های موسیقی خبر می‌دهد که برای هرکس ریتم و آهنگی خاص دارد؛ گاه تند است و گاه کند.
شخصیت‌های داستان خوب و بی‌نقص پرداخته شده‌اند و البته تا حدودی باورناپذیراند و پختگی و تجربۀ شخصیت‌ها با وجود کوچکی از نکات قابل توجه در این اثر می‌باشد.

روایتی هولناک از یک واقعه

ادسون آرانتس دوناسیمنتو و خرگوش هیمالیایی‌اش» عنوان جدیدترین اثری است که به قلم جمشید خانیان از سوی بخش کودک و نوجوان منتشر شده است.
در آغاز با مطالعۀ نخستین صفحات این کتاب، تصور می‌کنیم با داستانی شبیه «شازده کوچولو» روبه‌رو هستیم اما به‌تدریج با خواندن ادامۀ داستان، تصویر متفاوتی را در آن می‌بینیم.
خانیان در این کتاب، به لحظات نخستینی اشاره می‌کند که یک نویسنده قبل از شروع داستان سپری کرده است؛ لحظاتی که سعی می‌کند ذهنش را متمرکز کند و به تصاویر و موضوعات پراکنده‌‌‌‌‌ای که از فکرش می‌گذرد، انسجام بخشد. جزئیات را کنار هم بچیند و براساس آن داستانش را بنویسد. او می‌خواهد داستانی واقعی از واقعه‌ای هولناک بنویسد از حادثه آتش‌سوزی سینما رکس آبادان. اما وقتی کاغذ را روبه‌رویش می‌گذارد و به سبک و سیاق همیشگی‌اش با کشیدن یک خط حلزونی سعی می‌کند جزئیات دنیای داستانی‌اش را در ذهنش مجسم کند، سروکله یک پسر سیاه سوختۀ مو فرفری که لهجۀ جنوبی دارد به نام ادسون آرانتس پیدا می‌شود که به دنبال خرگوش هیمالیایی‌اش می‌گردد و اینگونه خیال و واقعیت را درهم می‌آمیزد.
نویسنده که اصلا قصد نوشتن یک داستان فانتزی را ندارد تلاش می‌کند، ادسون آرانتس را از ذهنش دور کند اما پسرک معتقد است که شخصیت اصلی داستان است و اصرار دارد که بماند. نویسنده می‌داند چه داستانی می‌خواهد بنویسد؛ ماجرایی که در سال ۱۳۵۷ گذشته است. زمانی که او به‌همراه خواهرش لیالی و دوست‌هایش در یک شب گرم نزدیک یک درخت بی‌عار پشت یک کلیسا در آبادان نشسته‌اند و فانتا می‌نوشند؛ او حتی با خودش قرار گذاشته که قصه‌اش را با آواز عبدالحکیم حافظ، یک خوانندۀ عرب آغاز کند اما در واقعیت، سینمایی به آتش کشیده شده و صدها نفر بی‌گناه در آن جان داده‌اند اما نویسنده با قهرمانی روبه‌رو شده است که خواستار تغییر سرانجام ماجراست.
داستان این‌گونه آغاز می‌شود: «داشتم به صداها فکر می‌کردم. به صدای غرش کامیون‌های ارتشی که سربازهای خسته و خواب‌آلود را جابه‌جا می‌کردند. به صدای قورقور قورباغۀ سبزرنگ عصبانی. و به صدای عبدالحکیم حافظ.
خوب یادم می‌آید؛ به خودم گفتم بهتر است داستانم را با صدای آواز عبدالحکیم حافظ شروع کنم که از رادیوی دوزندگی ماکسی مد شنیده می‌شود. که ناگهان چیزی پرید بیرون و ناپدید شد. درحالی که هنوز نوک خودکار آبی‌رنگم روی کاغذ بود، سرم را در مسیر عبور آن «چیز» که نتوانستم درست ببینمش بلند کردم. چند لحظه بی‌حرکت نشستم و پلک نزدم...»
بخش کودک و نوجوان انتشارات فاطمی، کتاب «ادسون آرانتس دوناسیمنتو و خرگوش هیمالیایی‌اش» را در ۹۱صفحه با شمارگان دوهزار نسخه و قیمت ۱۹۰ هزارریال منتشر کرده است.

ناشرانی که با او کار کرده‌اند

1. نشر افق
2. انتشارات کانون پرورش فکری کودک‌ونوجوان
3. انتشارات سوره مهر

تجدید چاپ‌ها

در فهرست منتشر شده از سوی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان «قلب زیبای بابور» که پیش‌تر در چندین چاپ در ۱۷ هزار نسخه منتشر شده بود در لیست تجدید چاپ قرار گرفت که این آمار تنها در سال ۹۵ به ۲۰ هزار نسخه رسید تا شمارگان این اثر تاکنون به ۳۷ هزار برسد.

منبع‌شناسی

مقالاتی دربارۀ خانیان و آثارش

1. گفت‌وگو با جمشید خانیان، نوشتۀ احمد شاکری، چاپ شده در مجلۀ ادبیات داستانی، اسفند۱۳۸۳ و فروردین۱۳۸۴، شمارۀ۸۸، ۲۴تا۳۲
   
2. بینامتنیت در فراداستان قلب زیبای بابور، نوشتۀ نرگس باقری، مطالعات ادبیات کودک، پاییز و زمستان۱۳۹۳، شمارۀ۲، ۱تا۲۴
   
3. رشد اخلاقی کودک در ادبیات داستانی و بررسی آثار داستانی خانیان از منظر رشد اخلاقی، نوشتۀ حسین شیخ رضایی، تفکر کودک، بهار و زمستان۱۳۸۹، شمارۀ۱، ۳۸تا۶۲
   
4. بررسی مولفه‌های تمثیلی رمان عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی از جمشید خانیان، نوشتۀ سیداحمد حسینی‌کازرونی، سمیه آورند، محمدرضا شهبازی و سیدجعفر حمیدی، چاپ شده در مجلۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، پاییز۱۳۹۷، شمارۀ ۳۷، ۱۱۱تا۱۲۷
   
5. شیوۀ القای ایدئولوژی و تاثیر آن بر تقابل لذت و آموزش دو رمان نوجوان، نوشتۀ فرزانه آقاپور، مجلۀ مطالعات ادبیات کودک، شمارۀ۲، پاییز و زمستان۱۳۹۷، ۱تا۲۸
   
6. بازشناسی هویت و اشاره به آن، نوشتۀ جمشید خانیان، چاپ شده در مجلۀ کتاب ماه ادبیات، مرداد۱۳۸۴، شمارۀ۹۴، ۶۸تا۷۳
   
7. گفت‌وگو با خانیان، نوشتۀ سید محمدحسینی، چاپ شده در مجلۀ ادبیات داستانی، زمستان۱۳۷۸، شمارۀ۵۲، ۱۰۵تا۱۰۹
   
8. فصل‌نامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان فارسی، نوشتۀ سیداحمد حسینی کازرونی، پاییز۱۳۹۷،سال دهم، شمارۀ ۳۷
   
9. بهترین مطلبی که در ادبیات داستانی خواندید کدام است؟، چاپ شده در مجلۀ ادبیات داستانی، آبان۱۳۷۳، شمارۀ۲۵، ۴تا۱۰
   
10. مصاحبه و گزارش؛ گفت‌وگو با جمشید خانیان، نوشتۀ سیدمحمد حسینی، پایگاه مجلات تخصصی نور، چاپ شده در اسفند۱۳۷۸، شمارۀ۵۲، ۱۰۵تا۱۰۹
    
11. نظام دوقطبی در ادبیات و قربانیان آن، نوشتۀ زری نعیمی، چاپ شده در مجلۀ جهان کتاب، سال چهاردهم، شمارۀ ۸و۹

پیوند به بیرون

1. «جمشید خانیان داستان‌نویس و نمایش‌نامه‌نویس». ویکی‌پدیا، ۱۷اکتبر۲۰۱۹. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
   
2. «جمشید خانیان روایت‌گر شرایط کودک و نوجوان». خبرگزاری فارس، ۶مهر۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
   
3. «کتاب‌ها و زندگی‌نامۀ جمشید خانیان». کتابراه. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
   
4. «حرف‌ونقل پدبدآور قلب زیبای بابور». هدهد، ۲۷شهریور۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
   
5. «شروع کاری با ورود به کانون». ویکی‌ادبیات، ۲۵مرداد۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
   
6. «داستان چگونه نویسنده شدم از زبان جمشید خانیان». ilisafars، ۱۳بهمن۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
   
7. «حقیقت زندگی را در نمایش‌نامه‌هایم می‌کاوم». همشهری آنلاین، ۷بهمن۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۳ابان۱۳۹۸. 
   
8. «بلندخوانی وآهنگ کلمه در داستان‌ها». ویکی ادبیات، ۲۵مرداد۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۳آبان۳۹۸. 
   
9. «خانیان:زندگی می‌کنم با شخصیت‌های داستان». ویکی ادبیات، ۲۵مرداد۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
   
10. «سالروز تولد جمشيد خانيان كه از ادبيات بزرگ‌سال به ادبيات نوجوان رسيد». ایسنا، ۱۷شهریور۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
11. «جمشید خانیان در همۀ لحظه‌هایش نویسنده است». ایبنا. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
12. «گفت‌وگو با جمشید خانیان، نویسندۀ ادبیات نوجوان». کانون خبر، ۱۶آذر۱۳۹۵. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
13. «گفت‌وگو با جمشید خانیان». نورمگز، زمستان۱۳۷۸. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
14. «نامۀ اعتراض جمشید خانیان به تلویزیون». ایسنا، ۱۷دی۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
15. «خانیان نویسنده‌ای که مخاطب نوجوان را دست کم نمی‌گیرد». ایرنا، ۸اسفند۱۳۹۷. 
    
16. «تقابل افسانه و قصه‌های مدرن». ایسنا، ۲۳آذر۱۳۸۳. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
17. «طرحی که آناهیتا به هم زد!». ویکی ادبیات، ۲۵مرداد۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
18. [ٰhttp://ensani.ir/file/download/article/20120413153525-3089-229.pdf «شخصیت داستانی جمشید خانیان و آثار ادبی او»]. انسانی، ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
19. «مهرآیینی برای نکوداشت جمشید خانیان». لیزنا، ۷اسفند۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
20. «خانیان تجلیل می‌شود». خبرگزاری شبستان، ۶اسفند۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۷. 
    
21. «جمشید خانیان روی کاناپه سفید کتاب‌خانه مونیخ نشست». خبرگزاری پانا، ۳۰تیر۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
22. «بزرگداشتی برای سه پیشکسوت در جشنوارۀ فجر». دنیای اقتصاد، ۲۹دی۱۳۹۶. 
    
23. «مراسم نکوداشت نامزدهای جایزۀ آسترید لیندگرن ۲۰۱۹ برگزار می‌شود». کتابک، ااسفند۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
24. «خانیان معرف جریان‌های داستانی معاصر است». خبری. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
25. «کتاب‌ خاطره‌انگیز برای کودک‌ونوجوان به انتخاب جمشید خانیان». الف یا، ۱۱شهریور۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
26. «تکرار، نوشتۀ جمشید خانیان در کارگاه باران به صحنه می‌رود». باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۰آذر۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
27. «نمایش تکرار به قلم خانیان و فیلمی از هومن بنایی». ایرنا، ۵آبان۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
28. «جمشید خانیان نویسنده رمان و نمایشنامه‌های کودک و نوجوان یکشنبه ۳۰ تیر به تماشا می‌نشیند». تیوال، ۳۰تیر۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
29. «نیاز ما و نیاز تئاترامروزما چنین نمایشی است». ایران تئاتر، ۲۲شهریور۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
30. «داستان‌های خانیان برای مخاطب نوجوان». جمشید خانیان. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
31. «خانیان با پرقیچی و قوس عمیق می‌آید». ایسنا، ۲۱شهریور۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
32. «خانیان». 
33. «نگاهی به کتاب "فاصله های غریب" نوشتۀ جمشید خانیان». ادب فارسی، ۱۱بهمن۱۳۹۴. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
34. «بررسی رمان کودکی‌های زمین روایتگ‌گر روزهای جنگ». کتاب نیوز، ۲۳تیر۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
35. «رمان غوص عمیق و ماجرایی از باور مردم جنوب». خبرگزاری دانشجو، ۵اردیبهشت۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
36. «بررسی مولفه‌های تمثیلی عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی». دانشگاه آزاداسلامی.واحد بوشهر، پاییز۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
37. «روایتی هولناک از یک واقعه به روایت‌گری جمشید خانیان». ایبنا، ۲۴مهر۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۳آبان۱۳۹۸. 
    
38. «فرهاد حسن‌زاده؛ دوست و رفیق کودکی جمشید خانیان». پایگاه خبری کودک و نوجوان، ۳۱مرداد۱۳۹۵.