آهِ باشین

آهِ باشین
نویسنده	محمد کاظم مزینانی
ناشر	ناشر فارسی: سوره مهر
تاریخ نشر	۱۳۹۲
شابک	‎۷-۶۹۱-۱۷۵-۶۰۰-۹۷۸
موضوع	رمان اجتماعی سیاسی
سبک	رئالیسم جادویی، پست مدرن
زبان	فارسی
نوع رسانه	کتاب

جلد قدیمی آهِ باشین

آهِ باشین نوشتهٔ مزینانی روایت‌کنندهٔ فعالیت یک مبارز انقلابی چپ با فضای فکری کمونیستی است که از دههٔ۲۰ شمسی و بدو تولد شخصیت اصلی داستان آغاز می‌شود و تا سال۹۰ ادامه دارد. در این رمان به تناقضات و تفاوت‌های نسلی بین شخصیت اصلی و فرزندش اشاره شده است.

* * * * *

رمان ۳۵۶ صفحه‌ای «آهِ باشین» که نشر سوره مهر در سال ۱۳۹۲ به بازار آورد با اقبال خوبی همراه شد و به‌غیر از عنوان اثر برتر چهارمین جشنواره داستان انقلاب، جایزه قلم زرین و جایزه هفتمین دوره جلال را از آن خود کرد. «آه با شین» روایت زوال یک خاندان قجری است. آهِ باشین با نثری سلیس و لحنی مناسب، تعلیق و کشش، داستان جذابی خلق می‌کند تا خواننده را در مسیر یادآوری تاریخ معاصر با خود همراه سازد. در پس‌زمینه داستان از فصل اول تا انتها به ترتیب برهه‌هایی از تاریخ معاصر ایران مانند دوران رضا شاه و فرمان کشف حجاب، جنگ جهانی و سقوط رضا شاه، سر کار آمدن محمدرضا پهلوی، اصلاحات ارضی، گسترش فضای شهری و ساخت‌وسازهای آن دوران و تخریب فضاهای روستایی و بکر، مبارزات سیاسی پیش از انقلاب و بعد از آن و حتی جنگ تحمیلی و زمان حال، دوره می‌شوند.

برای آنانی‌که کتاب را نخوانده‌اند

یک بند در معرفی خلاصهٔ کتاب

راوی دانای کل، داستان را در سه بخش مختلف برای خواننده تعریف می‌کند. بخش صفر داستان، زمان حال شازده پنجم یا ته‌تغاری است که تا آخر داستان نام دقیقش مشخص نمی‌شود. شازده در زمان حال داستان بالای هفتاد سال سن دارد و بیماری قلبی و سکته او را زمین‌گیر کرده است. در این بخش، دست و پنجه نرم کردن او را با بیماری‌اش، خاطرات گذشته و پسرش «کاوه» را می بینیم که تنها میراث خانواده سالاری است. کاوه معتاد است و زندگی خانوادگی‌اش در حال فروپاشی. داستان به صورت فلش‌بک ارائه می‌شود، داستان خاندان سالاری، از نوادگان فتحعلی شاه قاجار روایت می‌شود. داستان در این بخش خطی تعریف می‌شود و رو به جلو می‌رود و به مرور که خواننده با شخصیت‌های زیاد آن آشنا می‌شود، زندگی هر یک را می‌خواند و سرنوشت‌شان را تا مرگ دنبال می‌کند. همچنین داستان، خرده‌روایت‌های مربوط به شخصیت‌ها به صورت صحنه‌ای از گذشته آنها ارائه می‌شود که کمک شایانی به عمق‌بخشی شخصیت‌ها می‌کند. مهم نیست شخصیت تا چه حد فرعی یا اصلی باشد، هرجا لازم بوده درباره شخصیتی بیشتر بدانیم، راوی از ما دریغ نمی‌کند و با صحنه‌ای جذاب و گره‌گشا، اطلاعات لازم را درباره شخصیت و ماجرای مورد نظر ارائه می‌دهد. برای مثال خرده‌روایت‌های مربوط به زندانیان هم‌بند شازده، مثل «اسمال منیژه» و دیگران.

چرا باید این کتاب را خواند؟

خواندن این رمان با یک کنجکاوی ساده شروع می‌شود. اینکه بخواهیم بدانیم کدام کتاب افتخار جایزه ادبی جلال در سال ۹۳ را بدست آورده است. رمان «آه با شین» در حوزه‌های مردم‌شناسی و واژه‌شناسی، اطلاعات جامعی را در اختیار خوانندگان می‌گذارد. این رمان بیشتر از این که یک داستان است، می‌توان گفت یک گالری بزرگ از نقاشی‌های خوب و دوست داشتنی است.

این کتاب در عین اینکه سرگذشت ۵ نسل را مطرح می‌کند، در محیطی ساده و صمیمی فرهنگ سنتی ایران را در تقابل با مدرنیته‌ٔ وارداتی بررسی می‌کند. جزیی‌نگری درخور احساس نویسنده در محیطی عاشقانه و تقابل احساس با وظیفه مداری و جدیت عملگرا و تقابل آرمان‌های زیبای جامعه با واقعیت‌های زشت و زننده‌‌‌ٔ آن، از هنرنمایی‌های ویژه‌ٔ نویسنده می‌باشد. 

جاذبهٔ آه با شین

افتخارات

کتاب آهِ باشین اثر برتر چهارمین جشنواره داستان انقلاب است که برندهٔ جایزه قلم زرین نیز شده‌است. همچنین محمدکاظم مزینانی (۱۳۴۲)، نویسنده برنده جایزه جلال آل‌احمد و کتاب سال است.

سبک کتاب

پست مدرن

در این رمان ما با چند شخصیت رو به روایم که نه تنها هیچ کدام بر دیگری برتری ندارد (چون همهٔ شخصیت‌ها به نوعی در یک سطح قرار دارند) بلکه به شدت شخصیت‌های کنش‌پذیر و منفعلی (Passive) هستند. اگرچه داستان اصلی حول یک شخصیت می‌باشد اما سایر شخصیت‌ها به صورت کاریکاتور‌گونه وجود دارند. در این رمان پست مدرن نوعی گسست وجود دارد و روایت آن‌ها تکه تکه و پاره پاره است. اگرچه برخی تغیرها همچون وجود دانای کل به جای راوی اول و یا نداشتن پایانی باز در انتهای رمان باعث ترکیب بندی متفاوت این رمان می‌شود.

رئالیسم جادویی

سبک کتاب در عین اینکه واقع گرایی است، توجه به اصول جادویی همچون جن و ماورا دارد. نویسنده زندگانی شخصیت‌های داستانی این مجموعه را به‌تصویر کشیده است.

تاریخی

رمانی است که گذشته و شرایط دوران گذشته را بازگو می‌کند. این کتاب دارای شخصیت‌های تاریخی واقعی اصلی و فرعی است که به صورت واقعی، در داستان گنجانده شده‌اند. در بررسی دقیق‌تر آن را بتوان به عنوان یک رمان نیمه تخیلی، زندگی نامه‌ای معرفی نمود.

اتفاقات سیاسی یا اجتماعی مرتبط با کتاب و جریان‌سازی‌های کتاب

در داستان از فصل اول تا انتها به ترتیب برهه‌هایی از تاریخ معاصر ایران مانند دوران رضا شاه و فرمان کشف حجاب، جنگ جهانی و سقوط رضا شاه، سر کار آمدن محمدرضا پهلوی، اصلاحات ارضی، گسترش فضای شهری و ساخت‌وسازهای آن دوران و تخریب فضاهای روستایی و بکر، مبارزات سیاسی پیش از انقلاب و بعد از آن و حتی جنگ تحمیلی و زمان حال، دوره می‌شوند.

* * * * *

رمان، قابلیت تقسیم شدن به دو فضای مستقل را دارد. دنیای پهلوی و بعد از آن انقلاب تا سال ۱۳۹۰ که فضایی واقع‌گرایانه دارد و دنیای قاجارها که در هاله‌ای از ابهام و افسون پنهان شده. فضایی سنتی که در آن آن‌هایی‌ها بیشتر از این‌هایی‌ها، حضور دارند. داستان از زبان ته تغاری، پنجمین شازدهٔ قاجاری روایت می‌شود که تصمیم می‌گیرد شاهزاده نباشد، به مردم بپیوندد و توده‌ای شود. او فرزند ناخلف اشرافی‌گری‌ای است که با برخواستن در مقابل این نظام، علیه تاریخ و هویت اجدادی‌اش بر می‌خیزد و در نهایت از درون، دچار از خود بیگانگی شده و از بیرون از سوی جامعه طرد می‌شود. در کنار زاویه دید دوم شخص که خواننده را در جایگاه راوی قرار می‌دهد تا با او همه چیز را از نزدیک، تجربه کند، رمان همزمان به درون طبقات مختلف اجتماعی سرک می‌کشد و از هر طبقه نماینده‌ای انتخاب می‌کند تا حوادث را با نگاه خود روایت کند. اگر ته تغاری و سیمین نمایندهٔ طبقهٔ روشنفکر و تحصیل کردهٔ جامعه هستند، صدای اسمال منیژه و سروان از داستان حذف نمی‌شود.

چنین ذهنیتی وقتی بی‌مقدمه با مظاهر فیزیکی مدرنیته در قالب کالاهای وارداتی مواجه می‌شود، سادگی و نظم همگون فکری‌اش به چالش کشیده می‌شود و ناگزیر، واکنش‌های افراطی نشان می‌دهد. تلویزیون‌های لامپی، به خصوصی‌ترین جایگاهی وارد می‌شوند که برای ورود هر جنسی به حریم خود، روی درب منزل‌هایش، کلون متفاوتی دارد. قطارهای سریع‌السیر، هالهٔ مقدس زیارتی را که قرار بود با رنج سفر توأم باشد، کمرنگ می‌کند. این ذهن آشفته که برای اولین بار از کیلومترها آن‌سوتر، صدایی آشنا را از میان سیم‌های مسی می‌شنود، به دم‌دستی‌ترین بازماندهٔ جهان‌بینی سنتی‌اش متوسل می‌شود «آن‌هایی‌ها همه‌جا هستند، حتی میان سیم‌های تلفن و تنها کاری که خارجی‌ها کرده‌اند این است که آن‌هایی‌ها را توی سیم زندانی کرده‌اند.» (مزینانی. آه باشین ۱۵۸)

نظر بزرگان

نقدهای مثبت

علیرضا قزوه

همان‌قدر که جناب مزینانی را نویسنده می‌دانیم به‌عنوان شاعر نیز وی را می‌شناسیم و او از شاعران بسیار خوب با کارنامه قابل‌قبول است. تعلق نویسنده به کویر قابل‌ستایش است، سمنان سرزمین راز و رمزهاست و راز و رمز را در این اثر خوب با عنوان «آه با شین» می‌بینیم؛ نویسندگان امروز تسلط عمیقی بر واژه‌ها ندارند در این اثر تسلط خوبی بر کلمه وجود دارد و این مسئله تنها از یک شاعر برمی‌آید. واژه‌آرایی در این کتاب دیده می‌شود که تمام شاعران بزرگ از آن استفاده کردند. کتاب "آه باشین" اطلاعات خوبی در اختیار خواننده قرار می‌دهد، به‌خصوص در حوزه مردم‌شناسی و علومی که کمتر به آن ورود پیداکرده‌اید اطلاعات نویسنده مشخص می‌شود. نویسنده قبل از نگارش داستانش بر روی مسائل تاریخی جست‌وجو کرده است و اثر یک اثر سه‌گانه به شمار می‌رود.

محمدرضا بایرامی

در زمانه‌ای هستیم که برای تیترهای کوچک هیاهوی بسیاری به راه می‌افتد درحالی‌که در زمینه ادبیات و داستان‌نویسی این اتفاق روی نمی‌دهد. جامعه ادبی و فرهنگی بسیار راحت از کنار نویسنده‌ای که به عمق مطلب می‌پردازد نگذرد. ≫آه باشین≪ کار شریفی است، مطالب زیاد داستان از زندگی شخصیت‌ها تاریخ و جزئیاتی که بیان می‌کند لحظه‌ای در آن احساس کم‌کاری و باری به هر جهت بودن نویسنده نمی‌شود. معمولاً شاعران نویسندگان خوبی نیستند بخصوص از جهت نثر بسیار مشکل دارند این اتفاق برای مزینانی روی نداده است، در متن ۵۰ تا ۱۰۰ کلمه می‌توانیم دربیاوریم که به غنای زبان فارسی افزوده است. توصیفات بسیار جلب توجه می‌کند.

ناصرکشاورز

از دوره نوجوانی با مزینانی دوست بودم و شعر کودک را با هم شروع کردیم برخلاف صحبت‌های دوستان وی از همان ابتدا هم شاعر و هم داستان‌نویس بود؛ هنر وی هنر زندگی کردن است. مارکز و بورخس را مزینانی به من معرفی کرد وی آن‌قدر خوش‌قریحه بود که اشعارش موردتوجه صاحب‌نظران قرار گرفت و هنوز شعرهای ابتدایی وی را کسی نمی‌تواند کپی‌برداری کند. "آه باشین" مانند گردابی مرا در خود غرق کرد و نتوانستم از آن بیرون بیایم این کتاب تابلوهایی ترسیم شده با کلمات است، تابلویی که از بین بردن یک گوشه آن باعث خرابی کل آن می‌شد، با فضاهای بکار برده در داستان آشنا بودم و خیلی از شخصیت‌ها برایم آشنا بود مهندسی کلمات و واژگانی را در کتاب خود به‌کاربرده که انگار در زبان فارسی گم‌شده بود.

محسن پرویز

منصفانه اگر بخواهیم قضاوت کنیم، در میان رمان‌های منتشر شده نثر این داستان سالم و قوی است. استفاده از افعال و جملات در این کتاب به‌جا و درست و علائم نگارش در داستان به‌موقع به‌کاررفته است. این داستان روان نوشته‌شده و از دایره واژگان بالا و گسترده‌ای بهره می‌برد. توصیف صحنه‌ها علی‌الخصوص در بخش‌هایی که مربوط که به زمان حال است توصیف‌های موفقی است و شرایط را در ذهن خواننده زنده می‌کند. در این رمان نویسنده به نکات ظریفی اشاره می‌کند که نشان از تسلط تاریخی نویسنده دارد و جزئی‌نویسی‌های نویسنده از نکات برجسته رمان است. کسی که رمان فاخر دست می‌گیرد توقع دارد جای پایی از مطالعات و تجربه نویسنده در صفحه صفحه رمان ببیند، البته رمان محل آموزش نیست ولی محل پندآموزی می‌تواند باشد و ما این را در این رمان شاهدیم. همچنین در این اثر ما با تقابل سنت و مدرنیته مواجهیم و شاهدیم که این مسئله در متن تجلی دارد و این نگاه قالبی است که در دوران پهلوی به جامعه خورانده می‌شده است.

محمدرضا سرشار (رضا رهگذر)

تخیل روان نویسنده در این داستان چشمگیر است و نشان می‌دهد که ذهن نویسنده قصه‌پرداز است و توانسته آن‌ها را خلق کند و از این نظر اثر قابل‌توجهی خلق‌شده است.

یوسفعلی میرشکاک

مزینانی عمیق‌تر از آل‌احمد به تاریخ نگاه کرده است و این شاید به دلیل ویژگی‌های شخصیتی اوست. مزینانی با دوگانه‌ای که قرار است سه‌گانه شود، باری را که سال‌ها روی دلم سنگینی‌اش را حس می‌کردم برداشت. باید رمانی خلق می‌شد که جذاب، قابل خواندن، محل تأمل، برخوردار از تکنیک درست می‌بود، عواطف مخاطب را پس نمی‌زد، شعار نمی‌داد و در دایره تأویل، قابل استخراج حرف‌هایی برای راهگشایی انسان امروز می‌داشت. مزینانی رمان‌های غیر موفقی نداشته که اکنون شاهد دو رمان موفق باشیم. هر دو اثر کارهای نخستین وی در عرصه نگارش رمان، موفق‌اند و از انسان امروزی سخن می‌گویند. یکی از موفقیت‌های درخشان نویسنده این است که به‌صورت اجمالی و در قالب خاندان سالاری توانسته است با زبردستی به چنین سیر تاریخی بپردازد. جزم‌اندیشی ایدئولوژیک را در هیچ‌یک از دو رمان مزینانی نمی‌بینیم.

ابراهیم حسن بیگی

مزینانی را به‌عنوان شاعر می‌شناختم و ابتدا می‌خواستم ورودش به عرصه رمان را نقد کنم. در انتظار رمان‌های مزینانی بودم و آه باشین را ازنظر ساختاری به چشم منتقد می‌خواندم و قصد لذت بردن نداشتم اما وقتی رمان را به پایان رسید، از آن لذت بردم. مزینانی توانست رمانی بنویسد که مخاطب هم بتواند بخشی از آن را خلق کند و صرفاً نظاره‌گر حوادث داستانی نباشد. این امر اثر او را ماندگار می‌کند. وقتی «آه باشین» را می‌خواندم، حس می‌کردم فیلمی از علی حاتمی می‌بینم. فضاسازی‌های عصر قاجار داستان باوجود نبود نگارنده در آن زمان بسیار گویا و با دقت و ریزبینانه خلق شده بودند. بیشتر نویسندگان رمان‌های تاریخی، اسیر حوادث آن می‌شوند. نویسنده عشق را دست‌مایه افزودن بر حجم رمان قرار نداده است. در طول رمان هیچ‌یک از زن و شوهرها عاشق‌های آن‌چنانی نبوده‌اند. فقط همدیگر را دوست داشته‌اند و زندگی کرده‌اند. مزینانی به مخاطب فرصت می‌دهد ادامه ماجراهای عاشقانه را خودش در ذهن بسازد.