نظریه و نقد ادبی: درسنامه میان رشته‌ای
در سال ۱۳۹۸ برگزیده هجدهمین دوره انجمن منتقدان، نویسندگان و پژوهشگران خانه تئاتر، برگزیده دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد، برگزیده بیست و ششمین دوره جشنواره کتاب سال دانشگاهی، و برگزیده سی و هفتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۷ شد.
| نظریه و نقد ادبی : درسنامه ای میان رشته ای (دو جلد) | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | حسین پاینده |
| محل نشر | انتشارات سمت |
| تاریخ نشر | چاپ اول ۱۳۹۷ |
| شابک | ۹۷۸۶۰۰۰۲۰۶۱۷۸ |
| تعداد صفحات | ۵۴۸ |
| موضوع | نقد ادبی |
در کشور ما معمولاً معنای درست و دقیقی از «نقد» مستفاد نمی‌شود. دست‌اندرکاران فعالیت‌های ادبی غالباً بین «مرور و معرفی»، «تحلیل» و «نقد» تمایز نمی‌گذارند و هر نوع نوشتاری را که نویسنده در آن نظری راجع به متنی ادبی اظهار کرده باشد، به غلط مصداق «نقد» می‌پندارند. فقط از راه شناساندن نظریه‌های علمی نقد ادبی و نحوه‌ی کاربرد عملی آن‌هاست که می‌توان به این برداشت‌ها و توقعات نادرست پایان داد. کتاب حاضر با همین هدف، مجموعه‌ای از پُرکاربردترین نظریه‌های نقادانه را به پژوهشگران این حوزه می‌شناساند. این نظریه‌ها عبارت‌اند از: فرمالیسم (نقد نو)، روانکاوی، ساختارگرایی، روایت‌شناسی، نقد اسطوره‌ای-کهن‌الگویی، تاریخ‌گرایی نوین، نقد لاکانی، مطالعات زنان، نشانه‌شناسی شعر (رویکرد ریفاتر)، پسامدرنیسم، مطالعات فرهنگی، نشانه‌شناسی (رویکرد سوسور، پِرْس و بارت)، نظریه‌ی دریافت و نقد واکنش خواننده[۱].
نقد ادبی در این کتاب با رویکردی میانرشتهای به مخاطب معرفی شده و لذا نویسنده کوشیده است تا هم در شیوه‌ی طرح مباحث و هم در نمونه‌های نقد عملی، کتاب حاضر بتواند نیازهای دانشجویان در رشته‌های مختلف ادبیات و علوم انسانی را پاسخ دهد.
چرا باید این کتاب را خواند
کتاب حاضر، مجموعه ای از پُرکاربردترین نظریه های نقادانه را به پژوهشگران این حوزه می شناساند. این نظریه ها عبارت اند از: فرمالیسم (نقد نو)، روانکاوی، ساختارگرایی، روایت شناسی، نقد اسطوره‌ای کهن الگویی، تاریخ‌گرایی نوین، نقد لاکانی، مطالعات زنان، نشانه شناسی شعر (رویکرد ریفاتر)، پسامدرنیسم، مطالعات فرهنگی، نشانه شناسی (رویکرد سوسور، پِرْس و بارت)، نظریه دریافت و نقد واکنش خواننده ... .» می‌باشد.
فصول کتاب
جلد اول
- فصل۱: فرمالیسم
- فصل ۲: روانکاوی
- فصل ۳: ساختارگرایی و روایت‌شناسی
- فصل ۴: نقد اسطوره‌ای-کهن‌الگویی
- فصل ۵: تاریخ‌گرایی نوین
- فصل ۶: نقد لاکانی
جلد دوم
- فصل ۷: نشانه‌شناسی شعر
- فصل ۸: نقد ادبی از منظر مطالعات زنان
- فصل ۹: پسامدرنیسم
- فصل ۱۰: مطالعات فرهنگی و نشانه‌شناسی
- فصل ۱۱: نظریه دریافت و واکنش خواننده
چارچوب کتاب
هر یک از فصل‌ها چهارچوب ثابتی به شرح زیر دارد:
- ملاحظات کلی درباره‌ی نظریه‌ی همان فصل
- اصول و مفروضات بنیادین آن نظریه
- روش‌شناسی نقد با آن نظریه
- متونی که برای نقد شدن با آن نظریه مناسب‌ترند
- پرسش‌هایی که منتقدانِ پیرو آن نظریه می‌خواهند پاسخ دهند
- مزیّت‌ها و محدودیت‌های آن نظریه
- رهنمودهایی درباره‌ی نگارش نقد با آن نظریه
- نمونه‌هایی از نقد عملی بر اساس آن نظریه
- مرور نمونه‌های نقد
- اصطلاحات کلیدی آن نظریه
درباره نویسنده
پاینده در ۲۸ شهریور ۱۳۴۱ متولد شد. او ابتدا مدرک کارشناسی خود در رشتهٔ ادبیات انگلیسی را از دانشگاه علامه طباطبائی دریافت کرد و سپس در سال ۱۳۷۹ با مدرک کارشناسی ارشد در همین رشته از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. او همچنین دارای مدرک دکترای نظریه و نقد ادبی از دانشگاه ساسکس انگلستان است.
پاینده در طول دوران فعالیت خود موفق به کسب جوایزی نظیر کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۶، جایزه ادبی جلال آل احمد در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۸ و جایزهٔ کتاب سال دانشگاهی در سال ۱۳۹۸ شده‌است. علاوه‌بر این، او در سال ۱۳۹۸ به‌عنوان پژوهشگر برگزیدهٔ سال نیز انتخاب شده‌است. او اکنون به‌عنوان استاد تمام در دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی به تدریس مشغول است. حسین پاینده از افراد مؤثر بر تحول نقد ادبی در ایران است.
سال‌شمار کتاب
این کتاب در دو جلد در سال ۱۳۹۷ در انتشارات سمت به چاپ رسید. جلد اول آن ۵۴۵ صفحه است و شش فصل دارد. جلد دوم ۴۷۶ صفحه است و پنج فصل دارد.
طراحی جلد و تصویرسازی
از ویژگی برجسته این کتاب، طرح جلد کتاب تصویری از یک میز در زمینه‌ای از دریا و آسمان که چندین کتاب به صورت عمودی روی آن چیده شده و بر روی آنها فانوسی روشن قرار گرفته، به همراه یک فنجان نوشیدنی روی میز و پرنده‌ای در آسمان است که معنای نمادین و در جهت فایدهٔ نظریه و نقد ادبی را القا می‌کند. فارغ از دلالت‌های ضمنی و آشکار تصویر و تناسب آن با محتوا و کارکرد کتاب، در استفاده از این طرح، حقوق مؤلف آن، نقاش آلمانی، کوینت بوخلهز رعایت شده و افزون بر آمدن امضای او، مشخصات رسمی حقوقی وی بر پشت آن آمده است[۲].
اظهارنظر اهالی ادبیات و روشنفکران
عبدالرسول شاکری
انشار این کتاب ضمن حفظ پیوند با نظریه‌های ادبی، نشان‌دهندهٔ گسست از این نظریه‌ها و عطف توجه به مطالعات میانرشتهای در ادبیات فارسی است و انتشار آن در جایگاه کتاب درسی دانشگاهی را می‌توان چرخشگاهی در مطالعا ادبی دانشگاهی در ایران دانست[۲].
نظر خود نویسنده دربارهٔ کتاب
هدف این کتاب این نیست که همۀ نظریه‌های نقادانه را در کیلۀ حوزه‌های علوم انسانی به تفصیل کامل و بدون از قلم انداختن هیچ موضوعی مطرح کند. ترتیب فصل‌های این کتاب براساس محتوای آنها و اینکه دانستن کدام نظریه پیش‌نیاز فهم نظریۀ بعدی است تنظیم شده است[۱].
چرایی تالیف کتاب
این کتاب برای دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی (همه گرایش ها) و سایر رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی در مقطع تحصیلات تکمیلی، به عنوان منبع اصلی درس «نظریه‌ها و نقد ادبی» (یا درس‌های مشابه در سایر رشته‌ها) به ارزش ۲ واحد و یا رویکردی میانرشتهای تدوین شده است[۲].
نوا، نما و نگاه
در این کتاب نقاط قوّت و ضعف‌های هر روبکرد توضیح داده شده‌اند که هر رویکرد با نقد چه نوع متن‌های سازگاری دارد و یا سازگاری ندارد. البته متن می‌تواند یک قطعه عکس باشد یا یک تابلو نقاشی و یا به مثابه یک فیلم در نظر گرفته می‌شود.
«همه نمونه ها از ادبیات فارسی (اعم از شعر، نثر کهن و معاصر) و متون فرهنگی (اعم از فیلم ،عکس، تصاویر دیجیتال در فضای مجازی، سریال تلویزیونی و ...) انتخاب شده‌اند. تعداد نمونه‌ها در فصل‌های مختلف از یک تا سه نمونه متغیر است. به بیان دیگر، در خصوص نظریه هایی که نیاز به معرفی بیشتری داشته اند، نمونه‌های بیستری از نقد عملی ارائه شده است»[۳].
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ پاینده، نظریه و نقد ادبی، مقدمه کتاب.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ شاکری، عبدالرسول، مسعود فرهمند. «نقد ادبی و مطالعات میانرشتهای در ایران؛ با نگاهی به کتاب «نظریه و نقد ادبی: درسنامه‌ای میان رشته‌ای». فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی ۱۳، ش. ۲ (بهار ۱۴۰۰): ۶۱ - ۸۷.
- ↑ «معرفی کتاب « نظریه و نقد ادبی: درسنامه ای میان رشته ای»». انسان‌شناسی و فرهنگ، ۲۳ بهمن ۱۳۹۷.