نبرد طریق‌القدس
عملیات طریق‌القدس، دومین نبرد از سلسله عملیات‌های مدون کربلا و اولین‌گام برای آزادسازی منطقه دشت آزادگان و شهر بُستان در آذر سال ۱۳۶۰ محسوب می‌شود. کتاب «نبرد طریق‌القدس» به قلم امیر رزاق‌زاده به این موضوع می‌پردازد.[۱]
| نبرد طریق‌القدس | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | امیر رزاق‌زاده |
| ناشر | مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۲ |
| شابک | 9786005443417 |
| زبان | فارسی |
| نوع رسانه | کتاب |
مطالب کتاب در هشت فصل سامان‌دهی شده که فصل نخست به توضیح اجمالی درباره وضعیت کشور، نیروهای مسلّح و بحران‌های گوناگون داخلی و خارجی و ... اختصاص یافته است. در فصل دوم، موقعیت، پیشینه و محدوده دشت آزادگان تبیین شده است. در فصل سوم، بحران‌ها، زمینه‌ها و اهداف تجاوز عراق، به‌خصوص در دشت آزادگان شرح داده شده است. روند شکل‌گیری و طراحی عملیات از نقطه آغاز تا پایان، آماده‌سازی زمین، نیروها، امکانات، مرحله آماده‌سازی و آغاز عملیات، سیر جزئی وقایع، شرح عملیات و ...، از دیگر مطالب مندرج در این اثر است.[۲] کتاب «نبرد طریق‌القدس» بر اساس اسناد و مدارک دست‌اول تدوین شده و مورد تأیید صاحب‌نظران قرار گرفته و به‌همین‌سبب هیچ‌گونه اشکالی در روایت این عملیات وجود ندارد. گفتنی است در این کتاب چگونگی عملیات طریق‌القدس (کربلای۱) که به آزادسازی شهر بستان و نواحی غرب سوسنگرد منجر شد، تشریح شده است. کتاب «نبرد طریق‌القدس» در سال ۱۳۹۲ از سوی انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدّس منتشر شده است.[۳] این اثر در سال ۱۳۹۲ عنوان کتاب برتر جایزه ادبی جلال آل‌احمد در حوزه مستندنگاری را کسب کرده است.
برای کسانی که کتاب را نخوانده‌اند
خلاصه کتاب
کتاب «نبرد طریق‌القدس» وقایع اوایل پیروزی انقلاب در مناطق بستان، هویزه و دشت آزادگان را تبیین کرده و تا اجرای عملیات طریق القدس تا ۸آذر۱۳۶۰ و آزادسازی منطقه دشت آزادگان، پیش رفته است. مرحله نگارش و تدوین این کتاب که حدود پنج سال به طول انجامیده، با نگاهی ملی و با توجه به مستندات، مصاحبه‌ها و نوارهای موجود و همچنین هدایت و راهنمایی برخی از فرماندهان دوران دفاع مقدس به رشته تحریر درآمده است. عملیات طریق‌القدس، دومین نبرد از سلسله عملیات‌های مدون کربلا و اولین‌گام برای آزادسازی منطقه دشت آزادگان و شهر بُستان در آذر سال ۱۳۶۰ محسوب می‌شود. کتاب «نبرد طریق‌القدس» به قلم امیر رزاق‌زاده به این موضوع می‌پردازد، به نقل از مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، امیر رزاق‌زاده، راوی و محقق این مرکز در کتاب «نبرد طریق‌القدس»، استراتژی نظامی ایران و اوضاع و شرایط حاکم بر کشور و همچنین موقعیت جغرافیایی منطقه دشت آزادگان را روایت کرده و سپس به تبیین طراحی، آماده‌سازی، اجرا و شرح عملیات طریق‌القدس پرداخته است. تدوین این کتاب هشت فصلی، بیشتر بر اساس آثار صوتی و مکتوب راویان جنگ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس انجام شده و تمامی این اطلاعات دست اول است.[۴]
فصل نخست کتاب «نبرد طریق‌القدس»، مروری بر وضعیت ایران و نیروهای مسلح آن در مواجهه با بحران‌های داخلی و خارجی، چگونگی صف‌آرایی جریان‌های مدافع جمهوری اسلامی در مقابل ضدانقلاب و همچنین فراهم‌آمدن زمینه‌های طراحی و اجرای سلسله عملیات‌های کربلا در سال دوم جنگ و همچنین جایگاه عملیات طریق‌القدس در روند دفاع‌مقدس دارد.
بخش پایانی این فصل، در تشریح دلیل انتخاب منطقه دشت آزادگان برای اجرای عملیات طریق‌القدس این‌گونه جمع‌بندی شده است: «انتخاب منطقه دشت آزادگان برای اجرای عملیات، به این دلیل که پیوستگی خطوط دشمن از مهران و دهلران تا خرمشهر را از هم می‌گسست، بسیار مهم بود... با اتخاذ استراتژی جدید در جنگ، همزمان با تغییر دولتمردان و تحول رویکرد نظام از نظر سیاست داخلی و خارجی و فرماندهان سپاه و ارتش، موقعیتی فراهم شد تا موضوع جنگ که از زمان آغازش در ۳۱شهریور۱۳۵۹ تا یک‌سال بعد، موضوع فرعی دولت شده و در حاشیه قرار گرفته بود، در مرحله نوین موضوع اصلی کشور شود...»
تشریح وضعیت جغرافیایی منطقه عملیات طریق‌القدس، ویژگی دشت آزادگان و عوارض طبیعی و مصنوعی آن و همچنین معابر و محورهای عملیاتی در فصل دوم از این کتاب، به همراه عکس و نقشه تشریح شده است.
تصاویر به کار رفته در صفحات میانی کتاب «نبرد طریق‌القدس»، در انتقال مفاهیم و وضعیت جغرافیایی هر محور عملیاتی تاثیر به‌سزایی داشته و ذهن خواننده را برای درک فصل‌های مرتبط با شرح عملیات در هر منطقه آماده می‌کند.
امیر رزاق‌زاده از فصل سوم تا فصل پایانی کتاب «نبرد طریق‌القدس»، به مروری بر وضعیت منطقه دشت آزادگان و حوادث رخ داده در آن منطقه از پیروزی انقلاب تا مهر ۱۳۶۰ پرداخته است. این بخش، اهمیت دشت آزادگان برای عراق را در جنگ نشان می‌دهد.
فصل بعدی کتاب، روند شکل‌گیری طراحی عملیات از نقطه آغاز تا پایان را بر اساس دیدگاه‌های مختلف فرماندهان سپاه و ارتش تبیین کرده است. غالب محتوای این بخش، بر اساس اسناد دست اول و منتشر نشده مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و همچنین گزارش‌های ثبت شده توسط راویان جنگ سپاه تدوین شده و از این نظر، در مقایسه با دیگر کتاب‌های مشابه، اطلاعات جدیدتری درباره سیر شکل‌گیری عملیات طریق‌القدس پیش روی مخاطب قرار داده است.[۱]
کتاب گویا
جلد اول کتاب گویای «نبرد طریق‌القدس» به تهیه‌کنندگی گروه فرهنگی هنری ایلیا، صداگذاری نیره علی‌نقی‌پور، صداپیشگی و روایت کورش احسانی، مهدی عبدی ابیانه، نیره علی‌نقی‌پور، سهیلا عبدی ابیانه، سیدابوالفضل احمدزاده نوش‌آباد در ۲۴۱ دقیقه تهیه و بر روی پایگاه کتاب گویای ایران صدا در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.[۳]
در بخشی از فصل چهارم، از زبان سردار سرلشکر شهید حسن باقری آمده است:
«این عملیات [طریق‌القدس] با عملیات قبل متفاوت است. هم از نظر ابعاد و هم این که طرح مانور و عملیات از سپاه است. این نبرد سه هدف اساسی دارد که بدین ترتیب می‌باشد. می‌خواهیم نیروهای دشمن را در منطقه محاصره کنیم؛ شکاف بین سپاه سوم و چهار دشمن به وجود آوریم و نیروی خودی را برای عملیات بعدی آزاد کنیم؛ پدافندمان را به حداقل برسانیم. یعنی تنگه‌ای که حداقل نیرو برای دفاع بخواهد. ضمن این که خیلی از مردم در بُستان و روستاهای اطراف زندگی می‌کنند که این‌ها هم آزاد می‌شوند.»
«روند شناسایی زمین منطقه عملیاتی و کسب اطلاعات از استعداد و نحوه آرایش دشمن»، «تشکیل سازمان رزم مورد‌نیاز برای اجرای عملیات»، «بررسی راهکارهای مختلف و طرح مانور مناسب برای آن‌ها»، «پشتیبانی، تجهیز و تسلیح یگان‌های منتخب برای حضور در عملیات»، «انتقال یگان‌های رزمی به منطقه عملیات و آماده‌سازی آن‌ها برای هجوم به دشمن» و در نهایت «شرح عملیات»، محتوای فصل‌های میانی و پایانی کتاب «نبرد طریق‌القدس» را شامل شده است.
تیپ‌های ۳۱ عاشورا، ۲۵ کربلا، ۳۴ امام سجاد(ع) و ۱۴ امام حسین(ع) از سپاه پاسداران و تیپ های ۲ و ۳ از لشکر ۹۲ زرهی، تیپ یک پیاده از لشکر ۷۷ ثامن الائمه(ع) و توپخانه ارتش جمهوری اسلامی ایران، نیروهای عمل‌کننده در این عملیات بوده‌اند که طرح تفصیلی مانور عملیاتی هر یک از آن‌ها در فصل پنجم کتاب «نبرد طریق‌القدس» شرح داده شده است.
سیر شکل‌گیری و سازماندهی هر یگان با تکیه بر گفت‌وگوهای فرماندهان سپاه و ارتش در کنار یکدیگر روایت شده و رویکردی روایی–مستند به این اثر تاریخی جنگ داده است. فرمانده ستاد تیپ ۱۴ امام حسین(ع) درباره شرایط نیروها قبل از اجرای عملیات طریق‌القدس می‌گوید: «ماموریت که ابلاغ شد، موج بی‌نظیر اعزام نیروهای جدید هم آغاز شد. مخصوصاً بسیاری از نیروها که یک ساله اول جنگ، سه چهار ماه به جبهه آمده و به‌خاطر بی‌تحرکی در جبهه‌ها و عدم اجرای عملیات رفته بودند، حالا با شور و شوق خاصی راهی جبهه جنوب شدند.»
شب اول نبرد تا اجرای عملیات طریق‌القدس در چهار محور «شمال و شمال غرب کرخه»، «جنوب کرخه و غرب روستای دهلاویه»، «جنوب کرخه از محدوده خط آزادی تا شط‌العباس» و «محور سویدانی تا دغاغله» با تکیه بر نوارهای پیاده شده مصاحبه راویان جنگ با فرماندهان و همچنین دست نوشته‌های آنان روایت شده است. سردار رحیم صفوی، این گونه به روایت روز دوم عملیات می‌پردازد: «درگیری‌ها ادامه داشت تا اینکه صبح شد. صبح هم [نیروهای تیپ ۱۴ امام حسین(ع)] برای عملیات آماده شدند که از پل ابوچلاچ به طرف جلو، یعنی از دو محور، از طرف جاده آسفالت و جاده شنی حمله کردند و از صبح روز بعد تا شب، هشت کیلومتر پیشروی کردند...»<ref name="ذره">