شورای کتاب کودک
شورای کتاب کودک سازمانی مستقل و غیردولتی و نخستین سازمانی است که برای پیشبرد ادبیات کودکان و نوجوانان در ایران پایه‌گذاری شد.[۱]
| شورای کتاب کودک | |
|---|---|
 شورای کتاب کودک | |
 | |
| هدف | کمک به روند شکل‌گیری ادبیات کودکان اصیل و غنی، توسعه کتابخوانی |
| مکان | تهران، خیابان انقلاب، خیابان ابوریحان، خیابان شهید وحید نظری، شماره ۳۱، طبقه دوم و سوم. |
| نقشه | |
| وبگاه | http://www.cbc.ir |
شورا در سال 1341 با کوشش توران میرهادی (1395- 1306) و با همکاری گروهی از کارشناسان تعلیم و تربیت و نویسندگان و هنرمندان، فعالیت خود را آغاز کرد. در طول بیش از نیم‌قرن فعالیت مداوم، شورا کوشیده است تا به هدفهای بنیادین خود در زمینۀ بهبود آثار ادبی برای کودکان و نوجوانان، از نظر محتوا و شکل، ترویج و تشویق خواندن، توسعۀ کتابخانه‌های کودک و نوجوان دست یابد؛ همچنین با تألیف فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان به‌عنوان کتاب مرجع، توانسته منبعی مهم برای اطلاع‌رسانی به کودکان و نوجوانان ایرانی فراهم سازد. اعضاء آن نیروهای داوطلب هستند. شورا در حال حاضر بیش از 700 عضو (رسمی و وابسته) دارد . شورا هزینه‌های خود را با کمکِ حق عضویت دریافتی از اعضا، حق تألیف فرهنگنامه که ناشر برای تألیف فرهنگنامه می‌پردازد و کمک‌های مردمی تأمین می‌کند. بیشتر کمک‌های مردمی که شورا دریافت می‌کند حاصل کوشش گروهی است با نام حامیان شورا و فرهنگنامه. بخش بزرگی از فعالیتهای شورا را نیز دوستداران کودکان و نوجوانان به‌صورت داوطلبانه و بدون چشم‌داشت مالی انجام می‌دهند.[۱]
هویت حقوقی و ساختاری
مروری بر تاریخچه تأسیس شورای کتاب کودک
طرح پایه‌گذاریِ نهادی برای پیشبرد ادبیات کودکان و نوجوانان در سال 1339، از سوی توران میرهادی و با هم‌فکری لیلی ایمن (آهی)، مطرح شد. آن دو عقیده داشتند چنین نهادی به‌صورت گروهی و با خِرَد جمعی بهتر اداره می‌شود. پیشنهاد با چند تن از استادان، نویسندگان، مترجمان، کارشناسانان و هنرمندان به رایزنی گذاشته شد و در 20 دی سال 1341 به تأسیس شورای کتاب کودک ا‌نجامید. گروهی 37 نفره هیأت مؤسس شورا را تشکیل دادند و پس از تدوین و تصویب اساسنامه در سال 1342 ، شورا رسماً فعالیت خود را آغاز کرد. سِمَت دبیری هیأت مدیرۀ شورا بر عهدۀ لیلی ایمن (آهی) و مسئولیت تدوین و انتشار ماهنامه برعهدۀ معصومه سهراب (مافی) قرار گرفت. در سال 1342 ، نخستین فهرست و یک‌سال بعد نخستین گزارش تحلیلی از وضعیت نشر کتاب کودک منتشر شد. به دنبال آن گروه بررسی با هدف معرفی کتابهای مناسب کودکان و نوجوانان، فعالیت خود را زیر نظر توران میرهادی آغاز کرد و در همان دورۀ آغازین، شورا به عضویت دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان درآمد و از آن پس با چندین دوره عضویت در کمیتۀ اجرایی این دفتر، نمایندگی ایران در کنفرانس‌های بین‌المللی و عضویت در سیزده دورۀ داوری و دو دوره ریاست هیأت داورانِ جایزۀ هانس کریستیان آندرسن بر گسترش دامنۀ ادبیات کودکان و نوجوانان ایران افزود. در سال 1375 کتابخانه تحقیقاتی شورا با راه‌اندازی طرح تأسیس کتابخانه‌های کوچک با نام بامداد کتابخانه‌ها، هدف ترویج خواندن را پی گرفت. در سال‌های بعد در خانه کتابدار با بهره‌گیری از همکاری مروجان و کتابداران، روند گسترش کتابخوانی به شکل‌های جدید و همچنین راه‌اندازی کتابخانه‌های کوچک در شهرها و روستاها ادامه یافت. در سال 1357 دبیری شورا برعهده نوش‌آفرین انصاری قرار می‌گیرد و سال 1358 طرح تألیف فرهنگنامه کودکان و نوجوانان آغاز می‌شود. فرهنگنامه در سال 1377 برنده جایزه کتاب سال و در سال 1379 برنده جایزه انجمن ترویج علم ایران و در سال 1383 برنده جایزه بهترین مقاله‌های دینی در دایره‌المعارف‌ها شد. کوشش‌های پژوهشی، آموزشی و ترویجی شورا در حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان، سبب برآمدن و تأسیس چندین نهاد و مؤسسه دیگر درباره کودکان شده است، که هرکدام دامنه فعالیت شورا را به‌شکل‌های مختلف در سراسر کشور گسترش داده‌اند.[۱]
اداره شورا:
مسئولیت اداره شورا با هیأت‌مدیره است. هیأت‌مدیره گروهی از اعضای شورا هستند که هر دو سال یک‌بار با رأی اعضای رسمی انتخاب می‌شوند. هیأت‌مدیره با نظارت و هدایت سه شورای دیگر، فعالیتهای شورا را پیش می‌برد: شورای مدیریت ادبیات کودکان و نوجوانان، شورای مدیریت فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان و شورای مدیریت خانۀ کتابدار و ترویج خواندن.[۱]
هیأت مؤسس
هیأت مؤسس شورای کتاب کودک ۳۷ نفر از کوشندگان فرهنگ و ادبیات کودکان بودند. مهدی آذریزدی نویسنده، مهری آهی استاد دانشگاه، توران اشتیاقی مدیر دبستان آینده و از آموزشگران برجسته، منوچهر انور سینماگر، نویسنده و کارگزار فرهنگی، لیلی ایمن نویسنده، معصومه سهراب و یحیی مافی مدیران مدرسه مهران، توران میرهادی مدیر دبستان فرهاد، نورالدین زرین کلک، تصویرگر و انیماتور، پرویز کلانتری نقاش و تصویرگر، مرتضی ممیز گرافیست و تصویرگر، عباس سیاحی آموزشگر و مولف کتابهای درسی ابتدایی، بیژن مفید کارگردان و نمایشنامه‌نویس، فریده فرجام نویسنده و ویراستار برخی از نام این مؤسسان است.[۲]
اعضاء هیات مدیره:
اعضاء هیات مدیره دوره 1397–1399 عبارتند از نوش‌آفرین انصاری، فاطمه مرتضایی فر، علیرضا میرفخرایی، اکبر نعمتی، پروین فخاری نیا، سحر ترهنده و نگین شهری. اعضای علی‌البدل هیئت‌مدیره: عاطفه سلیانی، خدیجه میرخانی و زهرا شیرازی. ریاست هیات مدیره (دبیر شورا) بر عهده نوش‌آفرین انصاری است و دو بازرس اصلی و علی‌البدل، سیما صفاری و ایراندخت شیرازی هستند.[۱]
نهادهای غیردولتی مرتبط با شورا:
شورای كتاب كودك از بدو تاسیس تاكنون در جهت پیشبرد اهداف خود سعی در ایجاد ارتباط با سازمانهای دولتی و غیردولتی داشته كه موجب توانمندسازی خود و سازمانهای دیگر شده است. گروهی از نهادهای غیردولتی فعال مانند انجمن دفاع از حقوق کودکان، انجمن پژوهش‌های پویا، موسسه پژوهشی کودکان دنیا، موسسه مادران امروز، کانون توسعه فرهنگی، موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان ایران،انجمن ترویج علم و ...از سوی اعضاء شورا پایه‌گذاری شده‌اند و برای گسترش فرهنگ مطالعه و ادبیات كودك و نوجوان و نیز تحول در وضعیت کودکان به ویژه آموزش و پرورش کودکان ایران برنامههای متنوعی دارند. شورا همچنین با برخی نهادها و سازمان های بین المللی مانند IBBY که اهداف مشترك دارند ارتباط مستمر دارد.[۱]
در سال‌های اخیر شورای کتاب کودک و نهاد وابسته به آن خانه کتابدار کودک و نوجوان برای ترویج خواندن به همراه مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، نهادی مجازی به نام کتابک: پنجره‌ای به جهان خواندن پایه‌گذاری کرده‌اند که کار آن خبررسانی و ترویج فرهنگ و ادبیات کودکان و کتابخوانی در ایران و کشورهای فارسی زبان و برای فارسی زبانان سراسر جهان است. کتابک برای انتقال خبرهای مربوط به حوزه فرهنگ و ادبیات کودکان پایگاهی نیز به زبان انگلیسی دارد.[۲]
کارکردها
فعالیت شورای کتاب کودک
فعالیت شورا در روندی پنجاه‌ساله در سه بخش سازماندهی شده است: ادبیات کودکان و نوجوانان، تألیف فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن.
ادبیات کودک و نوجوان
ادبیات کودکان و نوجوانان هسته شکل‌گیری شورا است. این بخش اینک زیر نظر شورای مدیریت ادبیات کودک و نوجوان در هشت شاخه فعالیت دارد:
- کتابخانه تحقیقاتی و اسناد
- بررسی، پژوهش و نقد
- آموزش
- ترویج ادبیات کودک و نوجوان
- جوایز ملی و بین‌المللی
- روابط بین‌الملل
- انتشارات چاپی و الکترونیکی
- خدمات کتابخانه‌ای برای کودکان با نیازهای ویژه
- بررسی کتابهای انتشار یافته هر سال؛ از نخستین سال تأسیس شورا زیرنظر توران میرهادی، در یک گروه و با چند همکار داوطلب آغاز شد. این شاخه رفته‌رفته به هجده گروه موضوعی وهمکاری بیش از دویست همکار داوطلب گسترش یافت. بررسی نشر الکترونیکی، دست‌نوشته‌های کودکان و نوجوانان، آثار منتشرنشده و تشویق و راهنمایی نویسنده‌های تازه‌کار، نیز از دیگر وظیفه‌های این شاخه است.[۳]
فرهنگنامه کودکان و نوجوانان
فرهنگنامه کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۵۸ با پیشنهاد توران میرهادی راه‌اندازی شد. انگیزۀه این کار به گفته توران میرهادی، کمبود منابع خواندنیِ بومی در زمینۀ فرهنگ، هنر و تاریخ ایران و ناکارآمدی منابع ترجمه شده دربارۀ فرهنگ بشری برای کودک و نوجوان ایرانی بود. در این بخش نزدیک به ۳۰۰ نفر در زمینه‌های گوناگون مانند نویسندگی، ویراستاری، مشاوره، واژه‌نگاری، صفحه‌آرایی و بخشهای پشتیبانی و اداری فعالیت می‌کنند. مقاله‌ها در ۲۵ گروه موضوعی نوشته و ویراستاری می‌شود. بسیاری از نویسندگان، مقاله‌های خود را به‌صورت رایگان در اختیار فرهنگنامه قرار می‌دهند. مقاله‌ها پس از ویرایش نهایی و تصویرگذاری در اختیار شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه قرار می‌گیرد. برای یافتن طرح کلی برخی مقاله‌ها یا آشنایی دقیق‌تر با آگاهی‌های مورد نیاز کودکان و نوجوانان، کارشناسان و ویراستاران فرهنگنامه از سال ۱۳۵۹گروهی از کودکان و نوجوانان ده تا شانزده ساله را، با نام شورای مشورتی، به مشاوره دعوت کردند. طرح برخی مقاله‌ها با نظرخواهی از این گروه تهیه می‌شود. تألیف و تدوین فرهنگنامه با نظم الفبایی و در حدود ۲۵ جلد پیش‌بینی شده است. به‌سبب طولانی شدن روند تدوین فرهنگنامه، از سال ۱۳۹۵، طرح روزآمدسازی جلدهای منتشر‌شده و برنامه‌ریزی برای انتشار الکترونیکی این اثر، در دستور کار شورا و ناشر آن شرکت تهیه ونشرفرهنگنامه قرار گرفت.8- [۴]
خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن
خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن در سال 1383 به‌عنوان یک کتابخانه همگانی برپا شد. این بخش برآیند بیش از پنجاه سال فعالیت شورا در زمینۀ ترویج خواندن، ازجمله برگزاری نمایشگاه کتاب کودک، تأسیس کتابخانه برای کودکان حاشیه‌نشین شهری و روستایی و برگزاری مراسمی چون روز جهانی کتاب کودک است. خانۀ کتابدار به‌عنوان یک مرکز تجربی، بخشهای کتابخانه، قصه‌‌خانه و خانه اسباب‌بازی برای خردسالان و کتابخانه‌های کودک، نوجوانان و خانواده را دربرمی‌گیرد. آموزش کتابداری کودک و نوجوان، تشکیل کارگاه‌ها و تجهیز و گسترش کتابخانه‌ها نیز از دیگر فعالیتهای این بخش است.[۵]
کتابخانه تحقیقاتی و اسناد
کتابخانه تحقیقاتی شورای کتاب کودک که در محل شورا دایر است در کنار کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از مراکز و منابع اصلی تحقیق در حوزه ادبیات کودکان است. این کتابخانه هم جنبه تاریخی دارد، یعنی کتابهای کودک و نوجوانی را که در دوره‌های تاریخی گوناگون در عصر پهلوی و پس از انقلاب منتشر شده‌اند، داراست و هم کتابهای منتشره شده را در هر سال گردآوری می‌کند. ویژگی بارز کتابخانه تحقیقاتی شورای کتاب کودک در دو گونه طبقه‌بندی است. طبقه‌بندی علمی و کتابخانه‌ای و طبقه‌بندی ارزشی. در طبقه‌بندی ارزشی کتابهای کودکان و نوجوانان بر پایه مناسب بودن برای مخاطبان کودک و نوجوان که از سوی گروه‌های بررسی شورا ارزش‌گذاری شده‌است، در پرونده آن کتاب بازتاب یافته و در آرشیو موجود است. کتابخانه تحقیقاتی شورا همچنان بخشی ویژه‌ای مربوط به آثار ادبیات کودکان و نوجوانان از زبان‌ها و کشورهای دیگر دارد. در کنار این‌ها بخش نظری این کتابخانه همه آثار نظری مربوط به حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان را در دسترس مخاطبان قرار می‌دهد. همچنین کتابخانه تحقیقاتی، نشریه‌های مربوط به کودکان و نوجوانان را در کنار پایان‌نامه‌های دانشجویی در این حوزه آرشیو می‌کند.[۲]
تاریخچه
فکر تأسیس کتابخانه تحقیقاتی شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۳، در پی تصمیم هیئت مدیره مبنی بر تقسیم فعالیتهای شورا به چهار گروه اصلی شکل گرفت. این چهار گروه عبارت بودند از کتابخانه، باشگاه کتاب، ترویج کتاب و نشریات. در آن زمان هدف، ایجاد کتابخانه تحقیقاتی بود تا مربیان، پژوهشگران و ناشران ادبیات کودک از آن بهره‌مند شوند. در سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۴۸، یکی از اهداف آتی هیئت مدیره، تشکیل کتابخانه تحقیقاتی ادبیات کودک با یک کارمند ثابت بود. در بهار ۱۳۴۹، هیئت مدیره اساس نامه کتابخانه تحقیقاتی را تصویب کرد و از آن تاریخ، مقدمات تأسیس کتابخانه با ۲۰۰۰ نسخه کتاب فراهم شد. کار تنظیم و آماده سازی کتاب‌ها با همکاری آقای ساکتی، از نیمه سال ۱۳۵۲ آغاز شد و در تابستان سال ۱۳۵۳ پایان یافت. سپس کتابخانه رسماً با دو کتابدار نیمه‌وقت (نه ساعت در هفته) کار خود را آغاز کرد. شورا در پاییز سال ۱۳۵۴ در آپارتمان استیجاری در خیابان ایرانشهر مستقر شد.؛ در آن زمان، خانم شهناز خانلو کتابهای انبارشده در زیرزمین موسسه ملی روان شناسی را در مکان جدید قرار داد. ایشان تا سال ۱۳۵۶ مسئولیت کتابخانه را به صورت داوطلب بر عهده داشتند. در این سال شورا از یک کتابدار متخصص نیمه وقت، خانم نسرین دخت عماد خراسانی دعوت به کار کرد. وی تا سال ۱۳۷۵ با کمک نیروهای داوطلب که تحت نظارت ایشان آموزش دیده بودند، سرپرستی کتابخانه را بر عهده داشت. از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۲خانم شهلا افتخاری سرپرستی کتابخانه را بر عهده داشتند.[۶]
شورا از بدو تأسیس تاکنون به بررسی آثار چاپ شده برای کودکان و نوجوانان پرداخته است و در طی این مدت، مجموعه‌های نسبتاً کاملی بدون رعایت اصل «مناسب بودن یا نبودن» گردآوری کرده است (۴۰۰۰۰ نسخه). به این مجموعه‌ها باید کتابهای مرجع و نظری در حوزه ادبیات بزرگسال و کودک و نوجوان، روان شناسی، تعلیم و تربیت و هنر را افزود. مجموعه لاتین کتابخانه شامل منابع نظری و آثار نویسندگان و تصویرگران مطرح جهان است ( ۶۰۰۰ نسخه )، که به صورت شخصی، یا طی سیزده دوره داوری جایزه جهانی هانس کریستین اندرسن، توسط داوران ایرانی، به کتابخانه اهدا شده است. سایر منابع کتابخانه شامل اسناد فارسی و لاتین (۱۲۷۰ مورد)، پایان نامه (۱۵۲ مورد)، کتابهای پارچه ای و حسی – لمسی (۵۶ عنوان)، کتاب گویا (۱۲۰ عنوان)، سی دی و نوار کاست، از مجموع سی و یک دوره کارگاه های آشنایی مقدماتی با ادبیات کودک و نوجوان، سخنرانی‌های تخصصی، همایش‌ها، گزارش‌های سفر و دیگر مراسم (بیش از ۷۵۰ عنوان)، پوستر (بیش از ۵۰۰ مورد)، نشریات (۶۵ عنوان) و عکس است. منابع کتابی بر اساس قوانین انگلوآمریکن و رده بندی دهدهی دیویی فهرست نویسی و رده بندی شده و برای ذخیره و بازیابی اطلاعات از نرم افزار جامع پارس آذرخش استفاده می‌شود. بازیابی منابع از طریق برگه دان نیز امکان پذیر است. دانشجویان رشته کتابداری به عنوان کارورز یا داوطلب، گاهی بخشی از منابع ر ا سازماندهی می‌کنند.[۷]
فعالیت‌ها و خدمات کتابخانه
- ثبت و آماده سازی منابع دریافت شده
- انتخاب و تهیه کتابهای نظری در مورد ادبیات کودکان و نوجوانان
- ارائه خدمات کتابخانه ای به کلیه مراجعان و خدمات مشاوره‌ای به دانشجویان
- همکاری در تهیه کتابشناسی توصیفی – تحلیلی سالانه آثار منتشر شده برای کودکان و نوجوانان (تهیه کلیدواژه آثار و نمایه)
- نمایه‌سازی نشریات تخصصی ادبیات کودکان و نوجوانان
- راه اندازی ساختمان آرشیو پنجاه ساله شورا در مکان دیگر با حدود ۴۸۳۴۴ برگ سند مربوط به شورا و فعالیتهای آن
- همکاری با کتابخانه حسینیه ارشاد در جهت انجام پروژه طرح دیجیتال کردن منابع قبل از سال ۱۳۵۷ و تهیه اسکن از آن‌ها
- همکاری در اجرای پروژه‌ها و طرح‌های شورا از جمله: آموزش کتابداران و تجهیز و ساماندهی ۶۰ کتابخانه آموزشگاهی مدارس بم، تجهیز و ساماندهی ۱۵ کتابخانه میهمان‌شهرها (اردوگاه‌های پناهندگان)، تهیه منابع برای ۲۰۰ مهد کودک روستایی، تجهیز کتابخانه فرهنگسرای اسفدن (مربوط به انجمن حمایت از حقوق کودک)، تجهیز و راه اندازی کتابخانه کانون اصلاح و تربیت و …
- همکاری در برگزاری همایش‌ها و سمینارهای شورا در قالب ارائه نمایشگاه (داخلی و بین‌المللی)، تهیه کتابشناسی‌های موردی مانند “آثار توران میرهادی”، آثار “نادر ابراهیمی”، آثار “عباس یمینی شریف”، “چهره کودک معلول و بیمار در ادبیات کودکان و نوجوانان”، “۱۰۰ کتاب با موضوع خشونت در اجتماع، خانواده و مدرسه”، “آثار ترجمه شده از ادبیات آلمانی”، “مولانا جلال‌الدین محمد بلخی (بازنویسی و بازآفرینی برای کودکان و نوجوانان) “، “محیط زیست برای کودکان و نوجوانان (به مناسبت جشنواره کودک، صلح، محیط زیست) “،” نجوم در کتابهای کودکان و نوجوانان” و …
طرح بامداد کتابخانه‌ها
طرح بامداد کتابخانه‌ها که از سال ۱۳۹۳ به خانه کتابدار منتقل شد، تمرکز این طرح بر فعال‌تر کردن کتابخانه های موجود، انتخاب مناطق محروم در سراسر کشور با توجه به اولویت‌ها برای تاسیس کتابخانه های جدید، ترویج کتابخوانی در محل کتابخانه توسط کارشناس و آموزش افراد محلی برای ادامه ترویج کتابخوانی، ارتباط منسجم و ثابت حضوری و غیرحضوری با هر کتابخانه زیرپوشش است. همکاری در برگزاری کارگاه آشنایی با ادبیات کودک و نوجوان که هر ساله در محل کتابخانه تحقیقاتی برگزار می‌گردد.[۸]
شعبه ملی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان
شورای کتاب کودک یکی از نخستین اعضای دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان یا International Board on Books for Young People است که با نام اختصاری IBBY شناخته می‌شود. شورا در سال ۱۳۴۳ به عضویت این نهاد درآمد. دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان که مرکز آن در ژنو سوئیس است، نهادی فراگیر برای ترویج ادبیات کودکان و کتابهای مناسب برای کودکان و نوجوانان در سطح جهان است که به پیشنهاد یلا لپمن پایه‌گذار کتابخانه بین‌المللی مونیخ برای نسل جوان در سال ۱۹۵۳ شکل گرفت. یکی از وظایف عمده این نهاد که در بیش از ۷۵ کشور جهان شعبه دارد، گزینش برترین نویسنده و تصویرگر جهان در هر دو سال در چارچوب جریانی به نام جایزه هانس کریستین آندرسن است. اعتبار این جایزه مالی نیست و مدال آن برترین اعتبار را در میان جوایز در حوزه ادبیات کودکان در سطح جهان دارد. کاندیداهای این جایزه از سوی دفترهای ملی این نهاد به ژوری این مسابقه معرفی می‌شوند. از ایران تاکنون فرشید مثقالی در سال ۱۹۷۶ برنده این مدال شده است. پس از آن هوشنگ مرادی کرمانی، محمدرضا یوسفی، محمدهادی محمدی، احمدرضا احمدی، فرهاد حسن‌زاده در عرصه داستان و نسرین خسروی و محمدعلی بنی اسدی و ... در عرصه تصویر کاندیدای دریافت این جایزه بوده‌اند.[۲]
اعضا و فعالیت‌ها
فعالیت در شورا برای اعضا داوطلبانه است. فرایند عضویت در شورای کتاب کودک دو مرحله‌ای است. گام نخست درخواست عضویت است که اعضا به عنوان عضو وابسته پذیرفته می‌شوند و در این مرحله باید کارگاه‌های یک ساله شناخت ادبیات کودکان را بگذرانند و پس از آن می‌توانند در گروه‌های بررسی شورا به فعالیت بپردازند. اعضا پس از دو سال کار داوطلبانه و فعالیت چشمگیر می‌توانند درخواست عضویت رسمی را به هیأت مدیره بدهند. از جمله این اعضا می‌توان به شبکه یاری کودکان کار و خیابان اشاره کرد. کارگاه شناخت ادبیات کودکان که به صورت سالیانه در هر مهرماه آغاز و مدت ۹ ماه به درازا می‌کشد، از دو مرحله کارگاه مقدماتی و کارگاه تکمیلی یا پیشرفته تشکیل شده‌است. در این کارگاه‌ها استادان و کارشناسان ادبیات کودکان و حوزه‌های وابسته مانند کتابداری و روان‌شناسی، مبانی ادبیات کودکان و حوزه‌های وابسته را به اعضا آموزش می‌دهند. پس از پایان هر دوره، اعضا به دریافت گواهینامه نائل می‌شوند و می‌توانند در گروه‌های بررسی شورا به فعالیت بپردازند. همان گونه که در اساسنامه شورا آمده‌است، اصلی‌ترین وظیفه این نهاد، ارزش‌گذاری کتابهای منتشره در این حوزه و جهت‌دهی انتشار کتابهای گروه سنی کودک و نوجوان به سوی آثار با کیفیت است. شورا برای رسیدن به این هدف بخشی به نام گروه‌های بررسی دارد که کتابهای ویژه کودکان و نوجوانان را به صورت اختصاصی و گروه‌بندی شده بررسی و نتیجه را در فهرست‌های سالیانه به آگاهی همگان می‌رسانند. گروه‌های بررسی کتاب‌ها و آثار شعر، ادبیات داستانی تألیفی، غیر داستان، مرجع و داستانِ ترجمه از گروه‌های شاخص بررسی شورای کتاب کودک هستند.[۲]
نمایشگاه‌ها و سمینارها
یکی از کارهایی که شورای کتاب کودک همواره برآن تأکید داشته، برگزاری نمایشگاه‌هایی برای معرفی آثار ادبیات کودکان و نوجوانان بوده است. نخستین نمایشگاه کتاب شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۱ برگزار شد. هدف از برگزاری این نمایشگاه آشنایی دست اندرکاران ادبیات کودکان و کتابداران و فرهنگیان با روند رو به رشد ادبیات کودکان و نیازهای کودکان به خواندنی‌های ویژه خود بوده است. در کنار کار نمایشگاهی شورای کتاب کودک همواره به برگزاری سمینارهای ادبیات کودکات توجه ویژه داشته‌است. هدف از برگزاری این سمینارها، گردهم آوردن دست اندرکاران ادبیات کودکان برای شناسایی نیازهای این حوزه و شناخت بیشتر از محتوا و شکل ارائه ادبیات کودکان بوده‌است. در این سمینارها در باره زبان، گونه‌های ادبیات داستانی و غیرداستانی، کتابخانه‌های ویژه کودکان، ناشران کتاب کودک و ویژگی‌های تصویر در کتابهای کودکان سخن گفته یا گفت‌وگو انجام شده است.[۹]
نخستین سمینار ملی ادبیات کودکان در سال ۱۳۴۲، دومین سمینار در سال ۱۳۴۶ و سومین سمینار ملی ادبیات کودکان در سال ۱۳۵۲ تشکیل شد. در کنار سمینارهایی که خود شورای کتاب کودک برگزارکننده آن بوده است، شورا همیشه در سمینارهای ملی و منطقه‌ای و بین‌المللی که در حوزه ادبیات کودکان شرکت فعال داشته‌است. برای نمونه شورا در پنجمین سمینار منطقه‌ای یونسکو در فروردین و اردیبهشت ۱۳۴۳ مربوط به ادبیات کودکان در کشورهای جنوب آسیا و در سمینار مشابه بعدی در سال ۱۳۴۶ شرکت کرده است.[۱۰]
اصول اهدای جوایز و تقدیرنامه‌ها
شورای کتاب کودک برای پاسداشت کتابهای با ارزش در حوزه ادبیات کودکان شامل داستان و غیر داستان، کتابهای مرجع و شعر هر ساله در روند بررسی و ارزیابی کتاب‌ها و آثار منتشر شده آن سال، به پیشنهاد گروه‌های بررسی یک یا چند اثر در یک حوزه خاص را کاندید جایزه ویژه یا تقدیرنامه می‌کند. کتابهای پیشنهادی در شورای اجرایی گروه‌های بررسی تصویب و به هیأت مدیره اعلام می‌شود. پس از تصویب هیأت مدیره جایزه و تقدیرنامه‌های مربوط به این آثار در مراسم سالگرد شورای کتاب کودک که هر ساله در یکی از ماه‌های زمستان برگزار می‌شود، به پدیدآورندگان آن‌ها اهدا می‌شود. همچنین برخی از این آثار که از کیفیت ویژه‌ای برخوردار هستند، به دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان فرستاده می‌شوند تا با لوح ویژه این سازمان از آن‌ها تقدیر شود. شورای کتاب کودک به عنوان شعبه ملی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان همچنان کار مهم ارزیابی و کاندیدا کردن پدیدآورندگانی را که در مسابقه جهانی هانس کریستین آندرسن شرکت می‌کنند برعهده دارد. معیار اصلی شرکت کاندیداها در این مسابقه جهانی مجموعه کتاب‌هایی است که آن پدیدآورنده در طول سالیان منتشر کرده‌است و در ماندگاری و جاودانگی ادبیات کودکان درحوزه ملی و بین‌المللی نقش داشته‌است.[۲]
نشریات و انتشارات
شورای کتاب کودک در طول فعالیت خود به عنوان ناشر کار نکرده‌است، مگر در مواردی که مربوط به ترویج و آگاهی بخشی در حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان بوده باشد. در این زمینه شورا سه گروه کتاب منتشر کرده است.[۱۱]
گروه اول این کتاب‌ها مربوط به شناخت ادبیات کودکان است؛ کتاب‌هایی مانند:
- گذری در ادبیات کودکان تألیف توران میرهادی، لیلی ایمن، و مهدخت صنعتی
- سی و نه مقاله درباره ادبیات کودکان تألیف و ترجمه گروهی از نویسندگان و مترجمان همکار شورا
- انتخاب و انطباق منابع ادب فارسی برای تدوین کتابهای کودکان و نوجوانان (متن سخنرانی دکتر محمد جعفر محجوب در آبان ماه ۱۳۴۵)
- هفده مقاله درباره ادبیات کودکان به کوشش معصومه سهراب
گروه دوم کتابهای مرجع:
- فرهنگنامه کودکان و نوجوانان
- کتابشناسی کتابهای کودکان و نوجوان
گروه سوم از آنچه شورای کتاب کودک منتشر کرده است:
مربوط به گزارش‌های دوره‌ای شورا است. گزارش‌های دوره‌ای شورا برای آگاهی بخشی از روند ادبیات کودکان و حوزه‌های وابسته مانند کتابخانه‌های کودک و نوجوان و انتشارات کتابهای کودکان منتشر می‌شود.[۱۲]
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ «سایت شورای کتاب کودک».
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ «شورای کتاب کودک».
- ↑ «ادبیات کودکان و نوجوانان».
- ↑ «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان».
- ↑ «خانۀ کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن».
- ↑ ««از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری ک‍ودک‍ان‌و نوجوانان(۱۳۵۷-۱۳۴۱)»». گنجینهٔ اسناد، س۱۳، دفتر ۳-۴، ش. ۱۱۹ (پاییز و زمستان ۱۳۸۲): ۸۹-۸۳.
- ↑ ««از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری ک‍ودک‍ان‌و نوجوانان(۱۳۵۷-۱۳۴۱)»». گنجینهٔ اسناد، س۱۳، دفتر ۳-۴، ش. ۱۱۹ (پاییز و زمستان ۱۳۸۲): ۸۹-۸۳.
- ↑ ««از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری ک‍ودک‍ان‌و نوجوانان(۱۳۵۷-۱۳۴۱)»». گنجینهٔ اسناد، س۱۳، دفتر ۳-۴، ش. ۱۱۹ (پاییز و زمستان ۱۳۸۲): ۸۹-۸۳.
- ↑ ««از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری ک‍ودک‍ان‌و نوجوانان(۱۳۵۷-۱۳۴۱)»». گنجینهٔ اسناد، س۱۳، دفتر ۳-۴، ش. ۱۱۹ (پاییز و زمستان ۱۳۸۲): ۸۹-۸۳.
- ↑ ««از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری ک‍ودک‍ان‌و نوجوانان(۱۳۵۷-۱۳۴۱)»». گنجینهٔ اسناد، س۱۳، دفتر ۳-۴، ش. ۱۱۹ (پاییز و زمستان ۱۳۸۲): ۸۹-۸۳.
- ↑ ««از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری ک‍ودک‍ان‌و نوجوانان(۱۳۵۷-۱۳۴۱)»». گنجینهٔ اسناد، س۱۳، دفتر ۳-۴، ش. ۱۱۹ (پاییز و زمستان ۱۳۸۲): ۸۹-۸۳.
- ↑ ««از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری ک‍ودک‍ان‌و نوجوانان(۱۳۵۷-۱۳۴۱)»». گنجینهٔ اسناد، س۱۳، دفتر ۳-۴، ش. ۱۱۹ (پاییز و زمستان ۱۳۸۲): ۸۹-۸۳.