از معنا تا صورت
کتاب «از معنا تا صورت» در دو جلد به قلم مهدی محبتی نگاشته شده است و انتشارات سخن آن را در سال 1389به چاپ رسانده است. این کتاب ، در سال 1388 برندهٔ جایزهٔ ادبی جلال آل احمد و برگزیده کتاب سال۱۳۹۰شده است .
«از معنا تا صورت» کتابی است که «طبقه‌بندی و تحلیل ریشه‌ها، زمینه‌ها، نظریه‌ها، جریان‌ها، رویکردها، اندیشه‌ها و آثار مهم نقد ادبی در ایران و ادبیات فارسی» را به خوانندگان ارائه می‌نماید.
کتاب «از معنا تا صورت»در حقیقت تلاشی برای بنا گذاشتن، ساختن و به اثبات رساندن یک نظریه ادبی بومی و ایرانی می‌باشد؛ زیرا دکتر «مهدی محبتی»به شدت به این مساله اعتقاد دارد که نمی‌توان بدون تکیه بر مبانی نظری، آثار ادبی را آن هم در بالاترین سطح ممکن خود، ساخت و خلق کرد. برای سنت ادبی و ادبیات سنتی ایران‌زمین که در هر شرایطی و از هر منظری برخی از مهم‌ترین اثرهای ادبی را در دل خود پرورانده است و همواره با آثار ضعیف و ناسالم مبارزه کرده و در زمان تکوین و پیدایش آنها، از قرار گرفتنشان در زمره آثار والا ممانعت به عمل آورده است، چطور مقدور بوده که ببالد و قوی شود و بسط پیدا کند، اگر به زیربنای نظری، نقد و تئوری متکی نبود؟
اگر بهترین آثار ادبی ما بر اساس سنت ها و دیدگاه های قوی و هماهنگ بنا شده‌اند، این مبانی نظری و معیارهای انتقادی کجا هستند و چگونه پایه گذاری شدند؟ آیا می‌توان با این اجماع رایج و عامیانه موافق بود که فرهنگ و ادبیات ایران هرگز از نقد و نظریه نظام مند ادبی بهره ای نبرده است؟
مهدی محبتی نویسنده و پژوهشگر و استاد دانشگاه است. وکارشناسي رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1367-1363(شاگرد اول دانشگاه)، كارشناسي ارشد رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1370-1367(شاگرد اول دانشگاه)، دكتري رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه تهران ، (1374 -1370) است. محبتی دانشیارزبان وادبیات فارسی دانشگاه زنجان می باشد.
خلاصه اثر
کتاب «از معناتا صورت» در دو جلد مجزا و مستقل تالیف شده است ابتدا در «مقدمه »به معرفی کلی اثر و مولف یعنی ویژگیهای بیرونی کتاب و سپس ارائه توصيف کلی از اثر ،عنوان موضوع و محتوای کتاب، فهرست عناوین اصلی، طرح پرسش های بنیادین و نهایتا به نقد و ارزیابی کتاب در قسمت نتیجه گیری پرداخته شده است.
بخش «نتیجه گیری» درحقیقت بخش اصلی و عمده ی این نقد و بررسی را تشکیل می دهد و اثر مورد نقد را ذیل عناوین عقلانیت و شهود، گرایش شخصی و عاطفی نویسنده به فرهنگ و تمدن اسلامی، واقع گرایانه ترین فصل کتاب، صراحت و تیز بینی، بازی های زبانی و ... مورد نقد و واکاوی قرار می دهد و در پایان طرح کلی اثر، ایده و نقد شخصی نویسنده ی اثر بررسی می شود.
در کل كتاب «از معنا تا صورت» به طبقه‌بندي و تحليل ريشه‌ها، زمينه‌ها، نظريه‌ها، جريان‌ها، رويكردها، انديشه‌ها و آثار مهم نقد ادبي در ايران و ادبيات فارسي اختصاص دارد و نگارنده به پرسش‌هايي در زمينه‌هاي مختلف نقد ادبي پاسخ مي‌دهد: اين كه ايران و ادبيات فارسي پس از اسلام را چگونه بايد ديد تا روشي متناسب براي تحليل آن برگزيد؟ معيار ايراني بودن چيست؟ شعر و فكر و شرع و نحوه ارتباط آنها با يك‌ديگر در ايران و ادب فارسي را چگونه بايد تبيين كرد تا هم واقعيت‌هاي تاريخي، اجتماعي در ايران از ياد نرود و هم واقعيت‌هاي فرهنگي كم‌رنگ نشود؟ همچنين زمينه‌هاي پيدايش نقد ادبي در ايران و نقد و نظريه ادبي در ايران و ادبيات كلاسيك فارسي بررسي مفصل شده است.
درباره نویسنده
مهدی محبتی (متولد ۱۳۴۴) نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی در حوزه ی نقد ادبی و عرفان‌و استاد تمام دانشگاه زنجان و دارنده ی نشان عالی یونسکو می‌باشد.
مهدی محبتی کارشناسي رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1367-1363(شاگرد اول دانشگاه) ، كارشناسي ارشد رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1370-1367(شاگرد اول دانشگاه)، دكتري رشته زبان و ادبيات فارسي دانشگاه تهران ، (1374 -1370) است.
دیگر آثار نویسنده عبارتند از:
سیمرغ در جستجوی قاف (سیر تحول عقلانیت در ادب فارسی)، سخن، ۱۳۷۹
صدای رویش خیال (نگاهی تازه به افکار و اشعار اقبال لاهوری)، زهد، ۱۳۷۹
بهار در بهار (فشرده، مقدمه و تعلیقات بر سبک‌شناسی بهار)، روزگار، ۱۳۸۱
پهلوان در بن‌بست (درباره هنر قصه در شاهنامه)، سخن، ۱۳۸۱
ترجمه اللمع فی التصوف، تألیف ابونصر سراج طوسی (ترجمه از عربی)، اساطیر، ۱۳۸۲
قصه و قصه‌گویی در اسلام، نشر چشمه، ۱۳۸۶
کارنامه مولوی‌پژوهی در ایران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ۱۳۸۷
از معنا تا صورت (دوجلدی)، سخن، ۱۳۸۸
پیمانه‌های بی‌پایان، جلد ۱و۲، هرمس، ۱۳۸۹
شناخت‌نامه زبان و ادبیات فارسی، سخن، ۱۳۸۹
نقد ادبی در ادبیات کلاسیک فارسی، سخن، ۱۳۹۲
قرن‌های بی‌زمان (درآمدی تحلیلی – معرفت‌شناختی بر منطق الطیر عطار)،هرمس،1400
در جدال با خویشتن (نگاهی دیگر به احوال و اقوال شمس تبریزی)، پارسه، 1399
پهلوان در بن بست (متن کامل رستم و سهراب و رستم و اسفندیار با نگاهی تازه به فردوسی و عناصر)، سخن، 1381
بدیع نو (هنر ساخت و آرایش سخن)، سخن، 1388
نظر نویسنده درباره اثر
انگیزه‌ی اصلی تألیف کتاب
آن چه انگیزه‌ی اصلی تألیف این کتاب شد بحث‌هایی است که دوشنبه عصرها در منزل استادان ادبیات فارسی در می‌گرفت که آیا در سنت ادبی فارسی، نقد و نظریه‌ای وجود دارد یا خیر؟ و بیشتر این نگاه غالب بود که نقد نظری و ادبی رهاورد غرب است!
ما بعد از مشروطه و کمی پیش از آن با این سنخ از مباحث نقد نظری و ادبی آشنا شده‌ایم و آن چه به معنای نقد ادبی در جامعه شکل گرفته اختصاص به ما ندارد و رهاورد غرب است. مدت‌ها به این نظریه اندیشیده‌ام که آیا با این نگره‌ی امروز نقد ادبی و نظری می‌توان به سراغ متونی رفت که در آن زمان هویت گرفته‌اند؟ بهترین راه این است که ما به نظام زیبایی‌شناختی بپردازیم زیرا ما با دو رویکرد روبروییم، این مسأله ذهن مرا بسیار به خود مشغول کرده بود که آیا شعرهای گذشته ما متکی بر آثار افلاطون و ارسطوست؟ و در تحقیقاتم دریافتم که 17 درصد می‌توان متون ادبی گذشته را برگرفته از تمدن هلنیک، افلاطون و ارسطو دانست. این اشعار جایگاه مستقلی دارند که باید به سراغ آنها با ابزار دیگر رفت. این مسأله دربردارنده این معنی نیست که نقد ادبی ما در تقابل با آنها قرار دارد. ما نظریه ادبی قوی در گذشته داشته‌ایم اما این به آن معنا نیست که بگوییم نظام زیباشناختی ما با نظام زیباشناختی غرب مغایر است یا بر آن برتری دارد، در مجموع مقایسه و رجحان یکی بر دیگری اشتباه است.
ما نمی‌توانیم به نفی تئوری و نقد در ادبیات برسیم زیرا نقد درخشان ادبی لزوماً باید بر یک تئوری عمیق درونی استوار باشد و به این معنا نیست که حافظ با یک تئوری شعر خود را سروده باشد بلکه خلاقیت بر تئوری اثر می‌گذارد و نظم خلاق است که همدیگر را جهت و معنا می‌دهند. گردآوری این کتاب با مشکلات بسیار و کمرشکن همراه بوده است زیرا کتابی در این زمینه به رشته تحریر درنیامده بود که بتواند راه‌گشای جمع‌آوری مطالب این کتاب در نقد ادبی باشد.
در گردآوری این کتاب از قرن سوم و چهارم تا مشروطه پیش آمده‌ام و دریافتم نخستین جوانه‌های شعر فارسی در این هزار سال شکوفا شده است. در گذشته هر کسی که کاری نداشته با شعر گفتن خود را سرگرم می‌کرده است تا بتواند مطرح و مشهور شود. در تحقیقاتم به این نتایج دست یافته‌ام که در دوره صفویه در یک روستایی که 2000 خانوار جمعیت داشته 400 نفر آن شاعر دیوان‌دار بوده‌اند!
آثار عرفانی، تذکره‌ها، منشأت، قابوس‌نامه، چهار مقاله و... حرف اصلی را در ادبیات فارسی ما می‌زنند. همچنین بهترین نگره‌ها و نگاره‌ها در کتاب‌های تازی مطرح شده و نخستین کتاب بلاغی ما بسیار پریشان و از نظر فکری بی بوته بوده است.
جوایز و افتخارات
کتاب «از معنا تا صورت» در سال 1388 برندهٔ جایزهٔ ادبی جلال آل احمد و در سال۱۳۹۰برگزیده کتاب سال شده است .
نشست‌های مهم درباره اثر
نشست هفتگی شهرکتاب در روز سه‌شنبه هفتم مهر سال 1388 به نقد و بررسی کتاب «از معنا تا صورت» اختصاص گرفت که با حضور دکتر کورش صفوی، دکتر مجتبی بشردوست و دکتر مهدی محبتی برگزار شده است
اظهارنظرها درباره اثر
علي‌اصغر محمدخاني؛ معاون فرهنگي شهر كتاب
محبتي در اين كتاب نشان مي‌دهد كه آثار ارزشمندي در ايران خلق شده و آفرينش‌هاي ادبي بسياري در زمينه نقد ادبي صورت گرفته است. همچنين پاسخ بيشتر پرسش‌هايي را كه درباره نقد ادبي و زيباشناختي وجود دارد در اين كتاب مي‌توان مشاهده كرد.
دکتر مجتبی بشر دوست؛ عضو گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان
هنگامی که زبان‌شناسان ظهور کردند چندین دانش پایه‌ریزی شد. ما امروز می‌توانیم بگوییم که در غرب 13 رویکرد وجود داشته است که 3 تا مورد آن کلاسیک و 10 نوع آن مدرن است. این رویکرد زبان‌شناختی است که بر ساختارگراها اثر گذاشت.
کتاب «از معنا تا صورت» نظریه‌ای را دنبال می‌کند که در ایران نقد ادبی داشته‌ایم و 500 صفحه مباحث تئوریک را به خود اختصاص داده است. محبتی سعی می‌کند که توده عظیم بی‌شکلی را شکل بخشد. فردی که جلد نخست این کتاب را می‌خواند با واژه‌های متون عربی روبرو می‌شود که باید به دکتر محبتی آفرین گفت که این کتاب‌های مشکل را مطالعه کرده است.
آیا می‌توانیم برای گردآوری نقد ادبی زبان فارسی به کتاب‌های عربی مراجعه کنیم؟ زیبایی‌شناسی هر خالقی مخصوص به اوست و این درست نیست که بلاغت خود را به زبان عربی نزدیک کنیم. من معتقدم که نقد ادبی در جهان غرب وضعیت بهتری داشت و حتی تا امروز وضعیت نقد ادبی در جهان عرب بهتر از ایران است.
مشخصات کتاب‌شناختی: [اثر مورد بحث و به شکل توصیفی]
کتاب از معنا تا صورت (2جلدي) توسط نویسنده مهدي محبتي نوشته شده . این کتاب در سایز وزيري می باشد و نوع جلد آن گالينگوراست.ناشر کتاب سخن و در گروه ادبيات فارسي چاپ شده است.
منبع شناسی [منابع رسمی و مکتوب نگاشته شده درباره اثر]
صهبا، نادر،1399.نقد و بررسی کتاب از معنا تا صورت.چهارمین همایش بین المللی زبان و ادبیات تا صورت در سایت سیویلیکا 23 اسفند 1399
کادر کتاب
انتشارات: سخن
نویسنده: مهدی محبتی
کد کتاب : 55633
شابک : 978-9643723590
قطع : وزیری
تعداد صفحه : 1228
سال انتشار شمسی : 1390
سال انتشار میلادی : 2009
نوع جلد : شومیز
تعداد جلد : 2
نشست نقد و بررسی کتاب
شهر کتاب مرکزی. 7 مهر 1388