تماشاخانه اساطیر
این کتاب در سال ۱۳۸۷در بخش نقد ادبی دومین دوره جایزه جلال آل احمد و نیز جایزه کتاب سال ایران به‌عنوان کتاب برگزیده انتخاب شد.
| تماشاخانه اساطیر | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | نغمه ثمینی |
| ناشر | نی |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۹ |
| شابک | ۹۷۸۹۶۴۳۱۲۹۶۹۹ |
| تعداد صفحات | ۴۸۰ |
| موضوع | نمایشنامه و فیلمنامه |
این کتاب می‌تواند برای طیف وسیعی از مخاطبان از علاقه‌مندان به اسطوره و آئین تا جامعه‌شناسان را به خود جذب کند و با ساختار قابل انعطاف خود هر مخاطبی می‌تواند بر پایه دانش خود جدول‌های تطبیقی مقایسه‌ای دیگری را به کتاب اضافه کند تا با جمع‌بندی و تغییر زاویه، کشفی جدید از محتوای کتاب و دانش پیشینش فراهم آورد. همچنین منتقدان و پژوهشگران نیز می‌توانند بهره‌مند از نحوه مواجهه با متون ادبیات نمایشی برخوردار شوند.
این کتاب یکی از بهترین پژوهش‌ها در زمینه رابطه اساطیر با هنر نمایش در کشورمان است. او سعی دارد از طریق مطالعه و تحلیل اساطیر در گذشته، رمز و راز پیدایش هنر نمایش در ایران را بگشاید و از سوی دیگر در متن‌های نمایشی یک قرن اخیر رد پای این اساطیر را آشکار سازد تا همچنان بر پیوند ناگسستنی این دو تاکید کند[۱].
فصول کتاب
- فصل اول ریخت‌شناسی روایات اساطیری در ایران نام دارد که اختصاص به اساطیر بین‌النهرین، اساطیر مهری، اساطیر مزدیسنا و خویش‌کاری‌های شخصیت اساطیری یافته است.
- فصل دوم نشانه‌های اسطوره‌ای در ادبیات نمایشی قبل از اسلام بررسی می‌شود و به این منظور متن‌هایی مانند سوگنامه گوشوون، تیریشت، یادگار زریران و درخت آسوریک مورد تحلیل قرار می‌گیرد و هر یک از زاویه نزدیکی به متن نمایشی (درام) بررسی می‌شود.
- فصل سوم عنوانش اسطوره و درام عصر مشروطیت است که در آن آثار فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقا تبریزی به عنوان اولین خالقان درام ایرانی و فارسی مورد بررسی قرار می‌گیرند. همچنین دهه‌های آغازین قرن چهاردهم با تامل نویسنده مواجه شده است.
- فصل چهارم با توجه به نزدیکی ایران به فضای مدرنیته و جاری شدن نگاه واقع‌گرایانه در زندگی و در پرهیز از سنت‌های کهن به نام واقع‌گرایی و خوانش اسطوره‌ای نام‌گذاری شده است. در این فصل نمایشنامه‌های مرگ در پاییز، پاتوغ، دونده تنها، سایه‌های بلند" و نمونه‌های دیگر مورد کنکاش واقع شده است.
- فصل پنجم درام فراواقع‌گرا و خوانش کهن نمونه‌ای نام دارد که اختصاص به بررسی آثاری مانند ناگهان هذا حبیب‌الله"، آرامسایشگاه، گناه کبیره انسی و آوازه‌خوان در انتهای غروب و نمونه‌های دیگر دارد.
- فصل ششم نمونه‌هایی مانند سواری درآمده رویش سرخ و مویش سرخ، آرش، ضحاک، ناهید را بستای و نمونه‌های دیگر تحت عنوان نمایشنامه‌های ملی و ظهور اساطیر بررسی می‌شوند.
- فصل هفتم اختصاص به انقلاب و دگردیسی الگوها دارد و در این مورد آثاری مانند فتح‌نامه کلات، آهسته با گل سرخ، سوگ سیاوش و خرس بررسی شده است.
سبک کتاب
موضوع محوری این کتاب، ادبیات نمایشی است و پیوندی که با کهن نمونه و اسطوره برقرار می‌کند. در کتاب پیوند کهن اسطوره و تئاتر رخ می‌نمایاند تا ادبیات نمایشی به عنوان یکی از بهترین محمل‌های به‌کارگیری نقد اسطوره‌ای و کهن نمونه‌ای جلوه‌گر شود. نیز ظهور کهن نمونه‌ها و اساطیر در ادبیات ماشینی ایران بررسی می‌شود[۱].
درباره نویسنده
نغمه ثمینی (زادهٔ ۱۵ خردادماه ۱۳۵۲) فیلم‌نامه‌نویس، نمایشنامه‌نویس، نویسنده، منتقد سینمایی، روزنامه‌نگار و عضو هیئت علمی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران اهل ایران است. ثمینی دانش‌آموختهٔ کارشناسی ادبیات نمایشی و کارشناسی ارشد سینما از دانشگاه تهران و دکترای پژوهش هنر از دانشگاه تربیت مدرس است. او به عنوان نویسنده با نشریاتی نظیر ماهنامه سینمایی فیلم و زنان همکاری داشته‌است. او هم‌اکنون عضو هیئت علمی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران است.
از او تاکنون بیش از ده عنوان نمایشنامه و دو کتاب پژوهشی منتشر شده‌است. از جمله نمایشنامه‌هایش می‌توان از شکلک و خواب در فنجان خالی نام برد که در ایران و نیز کشورهای دیگر از جمله هندوستان، انگلستان و فرانسه بر صحنه رفته است. او از سال ۱۳۸۲ در مقام فیلم‌نامه‌نویس مشغول به‌کار شد. از فیلم‌نامه‌های او که برخی به صورت مشترک نوشته شد می‌توان به خون‌بازی، حیران و سه‌زن اشاره کرد.
فیلم مستند جادونویس به کارگردانی آریان رضایی به زندگی تئاتری نغمه ثمینی می پردازد. این فیلم آذر ماه ۱۴۰۰ از طریق سایت هاشور اکران آنلاین شده است[۲].
اظهارنظرها
سعید اسدی
رباره اسطوره و کهن‌نمونه کتاب‌های بسیاری نوشته شده؛ ولی کمتر کسی به صرافت افتاده تا این نظریه‌ها و نمونه‌ها را در حوزه‌های کاربردی‌تر و به ویژه بومی‌تر بیازماید. طرح موضوع و مربوط کردن تبار فرهنگی ایران به تبار آریایی را در توضیح اساطیر، از بخش‌های جذاب این کتاب است. نثر نویسنده وقتی به استنباط و نتیجه‌گیری می‌رسد، دگرگون و دچار یک نوع دوگانگی در تحلیل می‌شود[۳].
لاله خسروی
کتابی که در هر فصل‌‌اش سوالات زیادی را در ذهن مخاطب علاقه‌مند به جامعه‌شناسی، تاریخ و اسطوره ایجاد می‌کند و این سوالات در ذهن مخاطب می‌تواند با سیاست و سیر مدنیت در جامعه ایران رابطه برقرار کرده و از این الگوها به الگوهای دیگری برسد. در این کتاب اساطیر از حیث موقعیت و خویش‌کاری مورد الگوبرداری قرار می‌گیرند و بر همین پایه نمونه‌های نمایشی تحلیل می‌شوند اما اشاره‌ای به ساختار نمایشنامه‌ها و امکان ظهور وجوه اساطیری/کهن الگویی در ساختمان سازه درام‌های مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. شاید در این نمونه‌ها و یا در الگوها امکان برای این نوع مقایسه وجود نداشته یا حتی مولف حیطه تحقیق خود را محدود به این نوع خاص از الگوسازی کرده است اما چون در متن کتاب اشاره‌ای به این مطلب مشاهده نمی‌شود جای سوال در ذهن نگارنده این یادداشت باقیمانده که چرا از این زاویه به مقایسه اساطیر و نمایشنامه‌ها و کشف رابطه احتمالی میان ساختار نمایشنامه‌ها با الگوهای ساختاری اساطیر نپرداخته‌اند[۴].
شهرام زرگر
بخش قابل توجهی از کتاب با اطلاعات وسیع نوشته شده. این کتاب، اثری بسیار مهمی است، اما به بخش قبل از اسلام تا دوره قاجار در این اثر بسیار کم پرداخته شده؛ در حالی که این بخش می‌توانست به بخشی مهم از کتاب تبدیل شود[۳].
نظر خود نویسنده دربارهٔ کتاب
این کتاب از رساله دکترای نگارنده با عنوان تجزیه و تحلیل ظهور کهن نمونه‌ها و اساطیر در ادبیات نمایشی ایران، قبل از انقلاب اسلامی، استخراج شده و البته با جرح و تعدیل‌های بسیار به ویژه در سر فصل آغازین کتاب. پس از دفاع به تاریخ بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ در دانشگاه تربیت مدرس و با بازنگری پژوهشی در پی وقفه‌ای دو ساله، فکر کردم می‌شود دامنه کار را تا آغاز دهه هفتاد گسترش داد. شاید اصلاً همین امکان قیاس میان الگوهای اسطوره‌ای/ کهن نمونه‌ای پیش و پس از انقلاب می‌توانست مسیر را به نقطه بحث انگیزتری منتهی کند. بنابراین در بازنویسی متن، فصل هفتم نیز به شش فصل پیشین افزوده شد. اما به دلیل حجم آثار و نیز ظهور نسل جدیدی از نمایشنامه‌نویسان در دهه هفتاد و هشتاد، تحلیل نمایشنامه‌های ایرانی پس از دهه ۶۰ می‌تواند به پژوهش دیگری موکول شود[۱].
تعداد صفحات، دفعات چاپ، جمع کل تیراز و ناشرانی که اثر را چاپ کرده‌اند
این کتاب برای نخستین بار از سوی نشر نی در سال ۸۷ به چاپ رسید که تا امروز به چاپ چهارم رسیده است.
نوا، نما و نگاه
در این کتاب بیش از پنجاه جدول و انواع نمودار را می‌توان به فراخور نمونه مورد تحلیل مشاهده کرد که همگی به منظور روشن کردن روند تحقیق به کار می‌روند تا نشانه‌های موجود در متن را با نشانه‌های اسطوره‌ای مقایسه کند و یا به تفهیم یا کاربرد مدلولی در نمونه بپردازد[۱].
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ «تماشاخانه اساطیر یا نگاه اسطوره‌شناسانه نغمه ثمینی / نگاهی به کتاب‌های مهم تئاتری». هنرآنلاین، ۱۱ تیر ۱۳۹۸.
- ↑ «نامزدهای بخش تلویزیون جشن «حافظ» معرفی شد». وبسایت رسمی احمد شاکری، ۱۵ مرداد ۱۳۹۷.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ««تماشاخانه اساطیر» یعنی پیشینه فرهنگی». ایبنا، ۲۱ آذر ۱۳۸۷.
- ↑ «یادداشتی بر کتاب تماشاخانه اساطیر». ایران تئاتر، ۱۵ دی ۱۳۸۷.