درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی
درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی اثر حسین صافی پیرلوجه درباره بررسی گفتمان روایی در زبان فارسی و نقد و تحلیل ساختارگرایی سوسوری است. این کتاب در دهمین دوره جایزه ادبی جلال به سال۱۳۹۶ شایسته تقدیر شناخته شد.
| درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | حسین صافی پیرلوجه |
| ناشر | نشر نی |
| محل نشر | تهران مکان ناشر فارسی: تهران |
| تاریخ نشر | چاپ دوم۱۳۹۶ |
| تعداد صفحات | ۲۲۴ |
| موضوع | گفتمان روایی |
| زبان | فارسی |
درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی با ۲۲۴ صفحه به نقد ساخت‌گرایی سوسوری و تبیین کاستی‌های آن پرداخته است. به عقیده برخی، این نوع نقد در نقد ادبی و نقد داستان در ایران بسیار رایج است. صافی پیرلوجه، نثری سنگین و پیچیده در نگارش اثر خود دارد که حتی برخی خوانندگان متخصص و نیمه‌متخصص این حوزه را نیز با دشواری مواجه می‌کند. در هر روی، این کتاب به خوبی نظریات روایت‌شناسی را با اشارات مکرر و کافی به قطعات داستانی و ادبی فارسی می‌شکافد و در این راه دست به معادل‌سازی‌هایی پسندیده برای برخی اصطلاحات تخصصی این حوزه می‌زند.[۱]
این اثر، برونداد پژوهشی در چارچوب طرح موظف نگارنده است که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به انجام رسیده است و دارای پنج فصل اصلی با عناوین زیر می‌باشد:
- فصل اول: پایگاه‌های زبان‌شناختی
- فصل دوم: نقد گفتمان روایی؛ از سخن‌سنجی اثر تا تحلیل متن
- فصل سوم: ساختارشناسی روایت در سطح داستان
- فصل چهارم: ساختارشناسی روایت در سطح گفتمان
- فصل پنجم: بازتاب رمزگان‌های فرهنگی در گفتمان روایی
کتاب صافی پیرلوجه، در دهمین دوره جایزه ادبی جلال به سال۱۳۹۶ شایسته تقدیر شناخته شد. این کتاب همچنین، در سی‌و‌پنجمین دوره کتاب سال۱۳۹۶ در بخش تاریخ و نقد ادبی مورد تقدیر قرار گرفت.
فصول کتاب
فصل اول: پایگاه‌های زبان‌شناختی
این فصل شامل مباحث زیر است:
- پیامدهای بازی با دستگاه نشانه‌پرداز زبان: نگاهی نقادانه به ساختارگرایی سوسوری
- بازی با مقررات زبان
- زبان: دستگاهی از نشانه‌های قراردادی
- تحلیل گفتمان روایی، اندکی فراتر از زبان‌شناسی سوسوری
نویسنده در فصل اول کتابش، هدف از پژوهش حاضر را ارائه پیشنهاد چارچوبی برای شناسایی و بررسی گفتمان روایی در زبان فارسی (از جمله رمان، داستان کوتاه، لطیفه، قصه عامیانه، حکایت منظوم و مانند این‌ها) عنوان کرده است.
صافی پیرلوجه در این فصل با بررسی نقادانه ساختارگرایی سوسوری و نمایاندن کاستی‌های آن در سخن‌کاوی یا تحلیل گفتمان نشان می‌دهد که دستگاه زبان به جای بسته‌بندی مفاهیم از پیش آماده در پوشش الفاظ مقرر و نگهداری این مفاهیم در شرایط ناپایدار بافتی، هر نشانه را در تقابل با نشانه‌های دیگر تعریف می‌کند و پس از آن دسته‌بندی نشانه‌ها بر مبنای شباهت‌شان آن‌ها را به ترتیب در طول پاره‌گفته‌ها می‌چیند و این‌گونه جریان دلالت را سامان می‌دهد.[۲]
به عقیده مؤلف، برای پی بردن به شباهت‌ها و تفاوت‌هها و دلالت‌های نهفته در پس روابط جانشینی و همنشینی و درون‌نشانه‌ای، باید ساختمان متن را به سازه‌هایی درشکست که ترکیب‌شان تعیین‌کننده ساختار کلی معنا بوده است. سازه‌هایی که ساختار معنا را بسته به میزان مدلول‌گریزی، خوانش‌پذیری و شگفت‌انگیزی خود در جای‌جای متن تقویت یا تضعیف کرده‌اند.[۲]
مؤلف در بخشی از این بحث که آن را پشت جلد کتاب هم آورده، می‌نویسد: «بنابر ساختارگرایی سوسوری، دستگاه زبان پس از افتراق نشانه‌های کلامی و چینش بعضی از آن‌ها در پی یکدیگر، مدلول‌های معینی را در پاره‌ای از متن گرد می‌آورد و از وحدت مضمونیِ آن در شرایط ناپایدار بافتی محافظت می‌کند. بسیاری از منتقدان عرصه ادبیات نیز به پیروی از بوطیقایی ساختارگرا، نقد ادبی را با سخن‌کاوی اثر در راه کشف آن به مقصود آفریننده‌اش برابر گرفته‌اند. در اینجا اما به جای کوششی بی‌فرجام برای وصول به فلان مدلول در بهمان اثر سترگ ادبی، به چندوچون در این‌باره می‌پردازیم که اساساً دلالت‌مندی پردامنه متن از کجا(ها) مایه می‌گیرد و چرا نمی‌توان فزایندگی خوانش را به روال‌های مکانیکی سخن‌کاوی فروکاست و هدف از نقد ادبی را نیل به مضمونی بی‌بدیل انگاشت.»
فصل دوم: نقد گفتمان روایی: از سخن‌سنجی اثر تا تحلیل متن
- نقد ادبی در مقام تأویل اثر
- نقد ادبی در مقام تحلیل متن
- وداع با نویسنده در آْتانه تحلیل چند نمونه
مباحث مورد بررسی در فصل دوم هستند.
فصل دوم کتاب، دربردارنده بازشناسی مفهوم ادبیت از راه باریک‌نگری در روابط میان سازه‌های چند پاره‌روایت و سنجش ارزش ادبی آن‌ها بر سه میزان مدلول‌گریزی، خوانش‌پذیری و شگفت‌انگیزی سازه‌های‌شان است. یعنی به جای رؤیاپردازی درباره کشف معنایی یگانه و بی‌چون از پسِ فلان اثر مستطاب داستانی یا حتی به جای کوششی کم‌هوده برای تجویز بهترین خوانش ممکن از بهمان اثر سترگ ادبی، به چندوچون در این‌باره می‌پردازد که اصولاً تعبیرپذیری یا همان دلالت‌مندی پردامنه متون روایی_ چه مستطاب باشند چه نامستطاب_ از کجا مایه می‌گیرد و به کجا می‌انجامد اگر به جایی بیانجامد.[۲]
فصل سوم: ساختارشناسی روایت در سطح داستان=
پانویس
- ↑ «روایت‌شناسی یا تحلیل گفتمان؛ نقد و بررسی کتاب درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی». نقد کتاب علوم اجتماعی، ش. ۱۴ (۱۳۹۶).
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ صافی پیرلوجه، درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی، ۴۸.
منابع
- صافی پیرلوجه، حسین (۱۳۹۶). درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی. تهران: نی. شابک ۹۷۸۹۶۴۱۸۵۴۸۹ مقدار
|شابک=را بررسی کنید: length (کمک). - سلطانی، سیدعلی‌اصغر. «روایت‌شناسی یا تحلیل گفتمان؛ نقد و بررسی کتاب درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی». نقد کتاب علوم اجتماعی، ش. ۱۴ (تابستان۱۳۹۶): ۶۹تا۷۸.