چیروکا

سیدحسن حسینی
زادروز	۱فروردین۱۳۳۵ تهران
پدر و مادر	سیدهادی حسینی
مرگ	۹فروردین۱۳۸۳ تهران
محل زندگی	تهران
علت مرگ	سکتهٔ قلبی
لقب	سیدالشعرای شعر انقلاب
مدرک تحصیلی	دکترای ادبیات فارسی

سیدحسن حسینی شاعر، مترجم، پژوهشگر و مدرس است.

* * * * *

سیدحسن حسینی از سال۱۳۵۲ قلم به دست گرفت و نوشتن را پیش از انقلاب در مجلهٔ فردوسی آغاز کرد. او پس از انقلاب در راه‌اندازی حوزهٔ اندیشه و هنر اسلامی نقش داشت و با قیصر امین‌پور در بخش ادبیات و شعر فعالیت می‌کرد. وی از شاعران جریان‌ساز و نام‌آور نسل اول انقلاب است. برخی او را سیدالشعرای شعر انقلاب نامیده‌اند. حسینی علاوه بر شعر در زمینهٔ ترجمه و نقد و پژوهش نیز فعالیت داشت.

از میان یادها

رادیوارتش

حسینی در آغاز جنگ دورهٔ آموزشی خدمت را می‌گذرانْد. او پس از پایان دوره، با اینکه رشته‌اش بهداری بود، در رادیوارتش مشغول شد و به تبلیغات جنگ و ابلاغ پیام‌ها پرداخت. خرمشهر که آزاد شد، یک یا دو سال بعدش وقتی دید جنگ حالاحالاها تمام نمی‌شود، به حوزهٔ هنری برگشت.

اخراج دسته‌جمعی

او با همکارانش در سال۱۳۶۶ به‌علت اختلاف‌هایی که با مدیر وقت حوزهٔ هنری داشتند، اخراج شدند.

کناره‌گیری از تدریس

حسینی به‌سال۱۳۶۷ تدریسِ ادبیات فارسی و ادبیات عرب را در دانشگاه الزهرا آغاز کرد. در واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی نیز استادی کرد و بعد به‌صورت داوطلبانه تدریس را کنار گذاشت.

اولین سفر خارجی

علی‌رضا قزوه در خاطرش هست با جمعی از شاعران به فاو سفر کرده بودند. آن موقع فاو تازه آزاد شده بود و سیدحسن حسینی می‌گفت این اولین سفر خارجی من است! آن روز هواپیماهای عراقی در آسمان جولان می‌دادند و مناطق مختلف را بمباران می‌کردند. بنزین قایق شاعرها هم ته کشیده بود و آن‌ها فکر می‌کردند هواپیماهای عراقی می‌خواهند بمبارانشان کنند. در آن سفر شاعرها به مسجد فاو رفتند و سید به قزوه گفته بود تو باعث شدی که اولین سفر خارجی‌ام را انجام بدهم، من تاکنون سفر خارجی نداشتم.

بیدل‌خوانی

حسینی به‌سال۱۳۷۹ مجموعهٔ کامل غزل‌های بیدل دهلوی را که حدود سه ‌هزار بیت دارد، بر روی سی‌دی خوانده است.

فرق بین شاملو و حسینی

علی موسوی گرمارودی در نشستی که در نمایشگاه کتاب مازندران برگزار شده بود، فرقِ بین شاملو و حسینی را این‌گونه بیان کرد :
න[...] اگر بگویید شاعرانی مثل شاملو هم در تصرف شعر هستند و حسینی هم در تصرف شعر است، پس فرق چیست؟ می‌گویم آن مرکزی که در وجود حسینی هست و از جمله ذهن او را در تصرف می‌گیرد، الله است و آن مرکز در شاملو خاک است. آیا نورِ صداقتی که از خاستگاه شعری سیدحسن حسینی تتق می‌زند، از شعر شاملو هم می‌زند؟න

برای سیدحسن حسینی عزیزم

قیصر امین‌پور شعری با نام هرچه شعر گل کنم دارد که در ابتدای شعر نوشته است: برای سیدحسن حسینی عزیزم.

سنگ ناله می‌کند: رود، رود بی‌قرار

کوه گریه می‌کند: آبشار، آبشار

شعر تقدیمی

در مراسم مجازی پاسداشت مقام سیدحسن حسینی در سالروز درگذشت وی، مصطفی محدثی خراسانی، شاعر و منتقد ادبی، شعری را به حسینی تقدیم کرد:

* * * * *

دیدارتو، کوه دیدنی، بشکوه است		برخورد به یک حماسه نستوه است
دفترچه شعر تو ولی شیعه درد		نی‌نامه خیزرانی اندوه است
از شام سکوت ما صدا خاسته است		در غربت کوفه آشنا خاسته است
یک شیعه شورشی است این دفتر شعر		خونخواهی عشق را به پا خاسته است

زندگی و یادگار

گریزی بر زندگی

سیدحسن حسینی به‌سال۱۳۳۵ در محلهٔ سلسبیل تهران پا به این دنیا گذاشت. زندگانی‌اش را در نازی‌آباد و نیروی هوایی سپری کرد. کاردانی را در رشتهٔ علوم طبیعی، کارشناسی را در رشتهٔ تغذیه و نیز کارشناسی ارشد و دکترایش را در رشتهٔ ادبیات فارسی گذراند. او زبان عربی را خوب می‌دانست و با زبان‌های ترکی و انگلیسی آشنا بود.
حسینی به‌تاریخ ۹فروردین۱۳۸۳ در تهران قلبش از تپش ایستاد و رخت از این جهان بربست.

شخصیت و اندیشه

حسینی ریاضت‌ها و ناملایمت‌های زیادی را در زندگی خویش تحمل کرد و تا آخرین روزهای زندگی‌اش، حضور فعال و مؤثری در عرصهٔ ادبیات انقلاب اسلامی داشت.

زمینه فعالیت

از جملهٔ فعالیت‌های او قلم‌زدن در مجلهٔ فردوسی، سهیم‌بودن در راه‌اندازی حوزه‌ٔ اندیشه و هنر اسلامی و فعالیت در بخش ادبیات و شعرِ آن را می‌شود نام برد. وی تدریس را از سال۱۳۶۷ در دانشگاه الزهرا آغاز کرد. مدرس ادبیات فارسی و ادبیات عرب بود. زمان جنگ تحمیلی، رادیوارتش را به حسینی سپرده بودند و در سال۱۳۷۸ نیز در قسمت ویرایش رادیو مشغول‌به‌کار شد. او در واپسین سال‌های زندگانی خویش دست از دانش‌اندوزی برنداشته و به سبک‌شناسی قرآن و زبان‌شناسی حافظ روی آورده بود.

یادمان‌ها و بزرگداشت‌ها

در شانزدهمین سالروز درگذشت حسینی، به‌سال۱۳۹۹ مراسم پاسداشت مقام وی با حضور شاعران فارسی‌زبان از کشورهای ایران، افغانستان، پاکستان و هندوستان به‌صورت مجازی برگزار شده است.

از نگاه دیگران

علی موسوی گرمارودی

« کسی می‌تواند در جهان تصرف کند که در تصرف شعر باشد و شعر هم مثل عاشقی، قرار و نظم و نظام نمی‌پذیرد. سیدحسن حسینی در تصرف شعر است و خاستگاه شعر او مرکزی در وجود خود اوست. »

رضا اسماعیلی

« [...] نام سیدحسن حسینی با شعر و ادبیات انقلاب پیوندی ناگسستنی دارد، چنان‌که به‌درستی می‌توان از وی به‌عنوان یکی از پایه‌گذاران شعر انقلاب نام برد. او بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برای ایفای رسالت انسانی و اجتماعی خویش، پا به وادی ادبیات گذاشت و با خلق آثاری تأمل‌برانگیز و ارزشمند، شجرهٔ طیبهٔ شعر انقلاب اسلامی را بارور کرد. [...] او تا آخرین روزهای حیات خویش نیز با تحمل ریاضت‌ها و ناملایمات فراوان، همچنان حضوری فعال و تأثیرگذار در عرصهٔ ادبیات انقلاب اسلامی داشت و بی هیچ اغراقی، نسل‌های شاعران بعد از انقلاب همه به‌نوعی از او و آثارش تأثیر پذیرفته‌اند. »

خلقیات

مهم‌ترین ویژگی اخلاقی حسینی از نظر مرتضی امیری اسفندقه آزادگی است.

بنیان‌گذاری‌

حسینی در سال۱۳۵۸ به‌همراه محمدرضا حکیمی، رخ‌صفت، تهرانی و امامی‌کاشانی «حوزهٔ اندیشه و هنر اسلامی» را راه‌اندازی کردند.

آثار و منبع‌شناسی

سبک و لحن و ویژگی آثار

حسینی در اشعارش می‌کوشید تا تعریفی مترقی و انسانی و اصیل از دین و دین‌داری ارائه دهد. تعریفی امروزی که بر پایهٔ معرفت دینی و اندیشه‌ورزی استوار باشد و اسلام راستینِ بدون جهل و خرافه را بنمایاند که انسان‌ها را به سعادت برساند. او شاعری عدالت‌خواه بود که اشعارش را با آگاهی می‌نوشت.

کارنامه و فهرست آثار

مجموعه‌شعر

• هم‌صدا با حلق اسماعیل، ۱۳۶۳
• گنجشک و جبرئیل، ۱۳۷۰
• گزیدهٔ شعر جنگ و دفاع مقدس
• نوش‌داروی طرح ژنریک
• طلسم سنگ
• شقایق‌نامه
• در ملکوت سکوت
• از شرابه‌های روسری مادرم
• سفرنامهٔ گردباد

ترجمه

• حمام روح، ترجمهٔ گزیده‌ای از آثار جبران خلیل جبران، ۱۳۶۴
• نگاهی به خویش، مصاحبه با شاعران و نویسندگان معاصر عرب، همراه با موسی بیدج

پژوهش

• براده‌ها، مجموعه‌ای از تأملات اجتماعی و ادبی، ۱۳۶۵
• بیدل، سپهری و سبک هندی، پژوهشی در زمینهٔ سبک‌شناسی، ۱۳۶۷
• مشت در نمای درشت، مقایسهٔ ادبیات و سینما از طریق معانی و بیان، ۱۳۷۱

جوایز و افتخارات

به‌سال۱۳۸۳ در چهارمین همایش چهره‌های ماندگار از سیدحسن حسینی تقدیر شد.

بررسی موردی چند اثر

هم‌صدا با حلق اسماعیل

این مجموعه‌شعر جزو نخستین آثار منتشر شده در دههٔ اول انقلاب است که در سال۱۳۶۳ به‌همت حوزهٔ هنری منتشر شد. این مجموعه، سراینده‌اش را به‌عنوان شاعری خلاق و صاحب‌سبک به جامعهٔ ادبی شناساند.

گنجشگ و جبرئیل

این مجموعه‌شعر از نظر انسجام ساختاری، ارجمندی مضمون و برخورداری از مؤلفه‌های زیباشناختی، سرآمد همهٔ آثار منتشرشده از سیدحسن حسینی است. علی موسوی گرمارودی می‌گوید: «سیّدحسن حسینی در مجموعهٔ والا و ارزشمند گنجشک و جبرئیل بنایی نو نهاده است که در آن، نه ذرّه‏‌ای ادب توحید خدشه دیده است و نه در توصیف اهل‌بیت(ع) به حوزه‏‌های غُلُوّی که در شمع جمع فؤاد کرمانی و امثال او به چشم می‏‌خورد، وارد شده، و خدا دانا است چه بهانه‏‌ها که به‌دست دشمنان شیعه‏ می‏‌دهد این غلوها، و نه هیچ از قلّه‏‌های کرامت و حماسهٔ آنان فروتر آمده است.»
این مجموعه دارای بیانی محکم، فاخر، هنری، غیرمستقیم و تصویری و نیز محتوایی برگرفته از آموزه‌های اصیل دینی است که شخصیت شیعی شاعرش را می‌نمایاند. سروده‌های مذهبی غالباً صریح و شعاری هستند؛ ولی حسینی با استفاده از ایهام و جوانب گوناگون معنای واژه‌ها، شعر خویش را از صراحت و شعارپردازی دور کرده است. شاعر در پاره‌ای از سروده‌، بدون نام‌بردن از نوزاد شیرخوار حسین‌بن‌علی(ع) از شهادتش نوشته است:
و با سه شعله‌
گلوگاه راه شیری شکافت‌
و آرام‌آرام‌
از کارگاه پلکی روشن‌تراش‌
سرنوشت مجهول آسمان‌
آفتابی شد
سرودهٔ راز رشید که در این مجموعه به چشم می‌خورد، قرابتی با حماسهٔ عاشورا دارد؛ برای نمونه در چینش واژگانش نمی‌توان جای هیچ واژه‌ای را تغییر داد که مانند آرایش رزمی لشکر حسین‌بن‌علی(ع) در روز عاشوراست، تعداد واژه‌ها نیز هفتادوچهار است که نزدیک به تعداد شهدای کربلاست.
محمدکاظم کاظمی گنجشک و جبرئیل را چنین توصیف می‌کند: «گنجشک و جبرئیل‌ از چند جهت‌، یک اثر متمایز و متبارز است‌. نخستین وجه تمایز آن‌، وحدت موضوع است‌؛ یعنی این کتاب‌، از معدود مجموعه‌‌شعرهایی است که به‌طور کامل به شعرهای مذهبی و غالباً عاشورایی یک شاعر اختصاص دارد. در کنار وحدت موضوع‌، وحدت قالب شعرها هم قابل‌توجه است‌؛ چون همه در قالب‌های نوین سروده‌ شده‌اند. اما از این دو مهم‌تر، وحدت ساختار شعرهاست‌؛ به‌گونه‌ای که گویی همه کامل‌کنندهٔ یک ساختمان واحد هستند. ما پیش از این‌، شعرهای ساختمانی بسیار دیده بودیم که اجزایشان کامل‌کنندهٔ همدیگر بودند، ولی این که شعرهای یک کتاب‌، علاوه بر ساختار درونی خویش‌، ارتباطی با یکدیگر داشته‌باشند، به ندرت اتفاق افتاده است‌، و یکی از این موارد نادر، همین کتاب گنجشک و جبرئیل‌ است‌. زمان سرایش شعرها، قالب‌، محتوا و از این مهم‌تر، هماهنگی شعرها از لحاظ لحن و شیوهٔ تصویرگری‌، همه مؤید این هستند که ما با اثری یکپارچه مواجه هستیم‌. اثر مهم این یکپارچگی‌، حفظ حالت عاطفی خواننده در طول خواندن کتاب است و بدین ترتیب‌، شاعر بهتر می‌تواند او را در این فضا نگه دارد.»

منظومهٔ مرداب‌ها و آب‌ها

مثنوی مرداب‌ها و آب‌ها یکی از شاخص‌ترین شعرهای اجتماعی انقلاب است که حماسه و حسرت و اعتراض را در خود دارد. این شعر در انتهای کتاب گزیده‌ شعر جنگ و دفاع مقدس آمده است و برای نخستین بار به‌سال۱۳۷۴ در نشریهٔ کیهان فرهنگی منتشر شد.
سیداحمد نادمی، شاعر و منتقد، سرودهٔ مرداب‌ها و آب‌ها را این‌گونه تحلیل می‌کند:

« شاعر هشدار می‌دهد که ارزش‌های انقلاب و دین در معرض مسخ‌ شدگی هستند. این مثنوی که نزدیک به ۸۰ بیت دارد، با پیرنگ «روایت» نادیده‌‌گرفتن ارزش‌های انقلاب و تمسک شاعر به باورهای دینی‌اش برای یافتن راهی برای رهایی؛ از سبک شاعر که بهره‌گیری از آرایه‌های بیانی و طنز درونی است، پردازش شده است. صداقت مشفقانه‌ شاعر و تصاویر تأثیرگذار این شعر، «فصلی از منظومه‌ مرداب‌ها و آب‌ها» را به یکی از مهم‌ترین شعرهای ادبیات انقلاب اسلامی بدل ساخته است. »

ناشرینی که با او کار کرده‌اند

انتشارات سورهٔ مهر، انتشارات انجمن شاعران ایران

نوا، نما و نگاه

===خواندنی و شنیداری و تصویری و قطعاتی از کارهای وی (بدون محدودیت و بر اساس جذابیت موارد شنیداری و تصویری انتخاب شود)===

پیوند به بیرون

• «زندگی‌نامهٔ سیدحسن حسینی». تارنمای همشهری‌آنلاین، ۴آبان۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۱۲آبان۱۳۹۹ (۲نوامبر۲۰۲۰). 

• «حسینی در کاروان شعر انقلاب». خبرگزاری تسنیم، ۱۶فروردین۱۳۹۹. بازبینی‌شده در ۱۹آبان۱۳۹۹ (۹نوامبر۲۰۲۰). 

• «مقالهٔ زندگی‌نامهٔ سیدحسن حسینی». تارنمای مرجع مقالات فارسی. بازبینی‌شده در ۲۱آبان۱۳۹۹ (۱۱نوامبر۲۰۲۰). 

• «شاعر در تصرف شعر». خبرگزاری مهر، ۱۰بهمن۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۲۱آبان۱۳۹۹ (۱۱نوامبر۲۰۲۰). 

• «آمیزه‌ای از درد و درک مسلمانی». خبرگزاری تسنیم، ۹فروردین۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۲۰آبان۱۳۹۹ (۱۰نوامبر۲۰۲۰).