سَووشون

سَووشون (به فتح سین) رمانی است به قلم سیمین دانشور که در سال۱۳۴۸ منتشر شد.
این رمان به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه شده است و از دسته کتاب‌های پرفروش می‌باشد که تا کنون به چاپ نوزدهم رسیده است.
فرانچسکو بریوسکی که مدیر انتشارات بریوسکی در ایتالیا است؛ در مراسم رونمایی از ترجمهٔ ایتالیایی رمان سووشون در نمایشگاه کتاب شهر میلان، این کتاب را از مهم‌ترین و زیباترین رمان‌های نیم‌قرن اخیر ایران معرفی کرد.
سووشون ساختار کاملی دارد و از آن می‌توان به عنوان یک معیار قابل اعتماد برای سنجیدن رمان‌های دیگر از لحاظ ساختار استفاده کرد.

سووشون
نویسنده	سیمین دانشور
ناشر	انتشارات خوارزمی
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۴۸
سبک	واقع‌گرا، نمادگرا
نوع رسانه	کتاب

برای کسانی که کتاب را نخوانده‌اند

سووشون به معنی سوگ سیاوش است که در ادبیات فارسی بعد از مرگ سیاوش مرسوم شد. این عزاداری هنوز در برخی از نواحی فارس و کهکیلویه و بویراحمد برگزار می‌شود.

آغاز با یک داستانک جذّاب دربارهٔ کتاب

کیکاووس پادشاه ایران پسری داشت به نام سیاوش که از نژاد فریدون بود. سیاوش را از کودکی به رستم می‌سپارند تا او را پرورش دهد و فنون رزم را به او آموزش دهد. رستم هم در تربیت او می‌کوشد. زمانی که سیاوش نزد پدرش برمی‌گردد؛ جوانی برومند و زیبا شده است. نامادری سیاوش دل به او می‌سپارد، ولی سیاوش به خواستهٔ او تن نمی‌دهد؛ بنابراین زن به سیاوش تهمت می‌زند. کیکاووس به تحریکِ اخترشناسان و سرانِ سپاه دستور می‌دهد برای اثبات این موضوع، سیاوش باید از آتش عبور کند. عبور از آتش برای اثبات بی‌گناهی یک سنت قدیمی و مرسوم بوده است. سیاوش به سلامت از آتش می‌گذرد و بی‌گناهی او بر همگان اثبات می‌شود. در همین هنگام، افراسیابِ تورانی به ایران حمله می‌کند و رستم و سیاوش به همراه سپاهی به جنگ با او برمی‌خیزند. افراسیاب پیشنهاد صلحی می‌دهد که به نفع ایرانیان است. صلح از جانی رستم و سیاوش پذیرفته می‌شود، ولی کیکاووس صلح را قبول ندارد و رستم را خلعِ وظیفه می‌کند و طوس را به جای او به عنوان مأمور جنگ برمی‌گزیند. سیاوش عهدشکنی را خلاف جوانمردی می‌پندارد و به پیمان صلح خود وفادار می‌ماند و رهسپارِ توران می‌شود. افراسیاب هم مقدم او را گرامی می‌دارد و حکومت بخشی از توران را به او می‌سپارد. گرسیوز که برادر افراسیاب است؛ به سیاوش حسادت می‌ورزد و از وی نزد افراسیاب بدگویی می‌کند که سیاوش قصد سرنگونی تخت و تاج تورانیان را دارد. نیرنگِ گرسیوز کارساز می‌شود و سیاوش را اسیر می‌کنند و مظلومانه می‌کشند.

برای کسانی که کتاب را خوانده‌اند

سیمین دانشور دلیل نام‌گذاری این رمان را به سووشون این‌گونه بیان می‌کند: «این رمان بدان علت سووشون نام گرفته که شخصیت اول و قهرمانش به صورتی ناجوانمردانه و مظلومانه همچون سیاوش به دست بیگانگان، همچون امام حسین (ع) در صحرای کربلا، در ده خود و به تیر ناشناسی به شهات می‌رسد. برای سیاوش کسی عزاداری نکرد. دور از وطن کشته شد و میزبانانش به عهد خود وفا نکردند. برای امام حسین (ع) به جز افراد باقی‌ماندهٔ خاندانش کسی نگریست. یوسف سووشون هم در میان خیل دشمنان یکه و تنها می‌ماند و به شهادت می‌رسد. مراسم تشییع جنازه‌اش به وسیلهٔ پلیس به هم می‌خورد و جنازه‌اش شبانه و با حضور عدهٔ قلیلی از مردم و خانواده‌اش دفن می‌شود. زری در سووشون در روز تشییع جنازهٔ یوسف از سخنان عمه‌خانوم که دربارهٔ انتقام و زنده نگه‌داشتن یاد یوسف است، به یاد حضرت زینب (س) می‌افتد.

خلاصه مفصل‌تر کتاب در حد دو پاراگراف

در زمان جنگ جهانی دوم مردم جنوب ایران با نیروهای متفقین و دست‌نشانده‌های آنان درگیر بودند. در این بین انسانی آزاده به نام یوسف بر خلاف خواسته‌های متفقین، آذوقه‌های خود را به آنان نمی‌فروخت؛ بلکه آذوقه‌ها را در اختیار اهالی شهر و کشاورزان قرار می‌داد و از هشدارهای نیروهای اشغال‌گر و پیامدهای این تصمیم بیم نداشت. زری می‌کوشید تا همسرش یوسف را از این مخالفت‌ها بازدارد تا جان خود و فرزندان و همسرش در امان بماند، ولی یوسف به هدفش ایمان داشت و بدون هیچ تزلزلی در راهی که انتخاب کرده بود، قدم برمی‌داشت. سرانجام یوسف جانش را فدا کرد و تحولی شگرف بر روح و جان زری پدیدار شد. همهٔ ترس او به شجاعت تبدیل شد و تصمیم گرفت راه یوسف را دنبال کند و شهر شیراز نیز یک تن با او همراه شد. حاکم وقت اجازهٔ تشییع جنازهٔ یوسف را نمی‌داد. خانوادهٔ یوسف شبانه پیکر او را به خاک سپردند و مهر او برای همیشه در دل مردم باقی ماند.

سبک کتاب

رمان سووشون به عنوان بهترین رمان اجتماعی شناخته می‌شود، دلیلش هم این است: دلال‌هایی که به حاکم وابسته هستند تلاش می‌کنند تا یوسف را راضی کنند آذوقهٔ خود را بفروشد، ولی یوسف قبول نمی‌کند و حتی مردمِ دیگر را نیز با خود همراه می‌کند. سرانجام همین سر باز زدن از دستور حاکم باعث جان یوسف می‌شود و به تیری ناشناس کشته می‌شود. در مراسم تشییع جنازهٔ او مردم برای حمایت از یوسف تظاهرات می‌کنند و قشون دولتی به دستهٔ عزاداران حمله می‌کنند و مراسم ناتمام می‌ماند، بنابراین زری به همراه خانواده، یوسف را شبانه و غریبانه به خاک می‌سپارند. مرگ یوسف جانی تازه به پیکر مقاومت و شجاعت می‌بخشد.

پیرنگ

زاویهٔ دید

زاویهٔ دید سوم شخص محدود به ذهن زری است. در فصل‌های شش و هشت داستان با زاویه دید درونی و به شیوهٔ تک‌گویی روایت می‌شود.

نثر کتاب

رمان سووشون نثری شاعرانه و دقیق دارد و تحولات ناحیهٔ فارس را در جنگ جهانی دوم به زیبایی به تصویر می‌کشد. تفکر غالبی که در رمان وجود دارد؛ پرداختن به انسان مبارز است، به همین خاطر در جای‌جای داستان، درگیری‌های یوسف با انسان‌های خودفروخته مشاهده می‌شود. و خانوادهٔ یوسف که می‌کوشند تا او را از این حرکت آزادی‌خواهانه بازدارند و ریزه‌کاری‌های عاطفی که زندگی مردم یک منطقه را در یک دورهٔ خاص به نمایش می‌گذارد. بااینکه یوسف به شهادت می‌رسد ولی عامل بیداری زری و سایرین می‌شود.

فضاسازی

سووشون در نشان دادن اوضاع اجتماعی شیراز در دوران جنگ جهانی دوم موفق است. نمونه‌هایی از این اوضاع نابسامان قحطی، شیوع تیفوس، بی‌توجهی حاکمان به اوضاع آشفتهٔ اجتماع، اسراف و فساد دستگاه حکومتی هستند که در رمان بیان شده است.
در رمان سووشون ۲۶۷۹بار به عنصر رنگ توجه شده است که ۱۴درصد از آن مربوط به رنگ سیاه است. میزان کاربرد رنگ سیاه در سووشون با ۴۵۲بار تکرار در جایگاه اول قرار دارد و اغلب بازگوکنندهٔ مفهوم نمادین مرگ و زندگی است.

شخصیت‌پردازی

شخصیت‌هایی که در رمان سووشون هستند جاذبهٔ انقلابی دارند، در جست‌وجوی عدالت هستند و جنبه‌های اخلاقی مبارزه را به صورت پررنگ‌تر جلوه می‌دهند. میرعابدینی اظهار می‌کند: «شخصیت‌های رمان با قدرت مشاهدهٔ درخشانی ترسیم شده‌اند؛ آن‌قدر مشخص که هر یک روحیه و عملکرد گروه اجتماعی معینی را مجسم می‌کنند. البته هیچ‌یک از آنان در حد تیپ نمی‌مانند، همه‌شان فردیتی خاص دارند و به آسانی از یک‌دیگر تمییز داده می‌شوند.»
زری زنی تحصیل‌کرده است. هنوز سی سالش تمام نشده. پسری به نام خسرو دارد که حدوداً یازده‌ساله است و دخترهای دوقلو به نام‌های مینا و مرجان را دارد.زری قصد دارد بنیان خانواده‌اش را حفظ کند و می‌کوشد تا ایستادگی شوهرش در برابر بیگانگان، زندگی‌شان را خدشه‌دار نکند. او قهرمان اصلی داستان است.
یوسف مردی شجاع و مهربان است. او در فرنگ تحصیل کرده است و با اینکه از قشر ثروتمندان است، سنگ رعیت را به سینه می‌زند و حاضر نیست آذوقهٔ خود را به بیگانگان بفروشد. او به مبارزهٔ آزادی‌خواهانه‌اش ادامه می‌دهد تا اینکه در این راه به شهادت می‌رسد. به همین خاطر بسیار شبیه به سیاوش شاهنامه است.
ماندگاری سووشون مدیون ایفای نقش شخصیت‌های آن است که روایت را به خوبی نقل می‌کنند. این رمان، رمان شخصیت است، چون همهٔ رویدادهایی که در رمان شاهد آن هستیم برای نمایش دادن سیر تعالی یکی از شخصیت‌ها است.

مشخصات کتاب‌شناختی

تعداد صفحات، دفعات چاپ، جمع‌کل تیراژ و ناشرانی که اثر را چاپ کرده‌اند

این رمان بیست و سه فصل دارد.

اظهارنظرها

اظهارنظر اهالی ادبیات و روشنفکران

حسن میرعابدینی

سووشون آغازگر فصلی تازه در تاریخ داستان‌نویسی ایران به شمار می‌آید. موضوع اصلی داستان زورگویی مزدوران حاکم و انگلیس بر ملت ایران است که متعاقب آن به خان‌های فارس حکم می‌کنند که آذوقه به مردم بفروشند تا آذوقه را برای ارتش خود تأمین کرده و با فروش اسلحه به آن‌ها، مردم آن ناحیه را به جان هم بیندازند تا عقب‌مانده و ضعیف باقی بمانند. یوسف نمونهٔ انسانی است که به تنهایی قد علم کرده و با خون خود می‌خواهد مردم منطقه را از این خفت و خواری نجات دهد.

نظر خود نویسنده دربارهٔ کتاب

سووشون با فتح سین، شکسته‌شده یا تلفظ محلی یا تلفظ محلی سیاوشان است و معنای آن زاری کردن بر سوگ سیاوش است. چون شیرازی‌ها سیاوش را به فتح واو تلفظ می‌کنند، بنابراین تعزیهٔ سیاوش را هم سووشون به فتح سین می‌گویند؛ اما سووشون به ضمّ واو اول و فتح واو دوم هم غلط نیست؛ چرا که در تهران سیاووش می‌گویند، به ضمّ هر دو واو، اما چون صحنهٔ اصلی رمان در شیراز است و تعزیه را هم تا مدت‌ها در ممسنی و بیشتر اطراق‌گاه‌های عشایر می‌دادند و سووشون را به فتح سین تلفظ می‌کردند، غرض خود من هم همین تلفظ است. سه بار این تعزیه را دیده‌ام و هر بار وقتی سر بریدهٔ سیاوش در طشت به حرف می‌آمد و می‌گفت: «و جدا کردن رأس مُنیرم»، بر ستم‌هایی که بر مردم ایران رفته، گریسته‌ام. این‌جور مواقع نمی‌شود خندید.»

نوا، نما، نگاه

منابع

1. پناهی‌فرد، سیمین (۱۳۹۰). سیمین دانشور در آیینهٔ آثارش. تهران: انتشارات سمیر. شابک ۹۷۸۹۶۴۲۲۰۰۸۷۰.
2. دهباشی، علی. یادنامهٔ جلال آل‌احمد (تهران)، ۱۳۷۸. 
3. عرفانی بیضایی، محمدجواد و اشرف جوادی. «تأثیرپذیری سیمین دانشور در نگارش داستان سووشون از داستان سیاوش در شاهنامه». مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه ۳، ش. ۴ (۱۳۹۶). 
4. میرعابدینی، حسن (۱۳۹۴). صد سال داستان‌نویسی ایران. ۲. نشر چشمه.
5. غلامی، فتانه. «تحلیل رمان سووشون». مجلهٔ رشد زبان و ادب فارسی، ش. ۳ (۱۳۸۹). 
6. حیدری. «تحلیل عوامل کنشی در رمان سووشون بر مبنای الگوی کنشگران گرماس». نقد زبان و ادبیات خارجی ۳، ش. ۶ (۱۳۹۰). 
7. «بررسی مفهوم مرگ و زندگی در رمان سووشون بر پایهٔ نشانه‌شناسی رنگ سیاه». ادبیات پارسی معاصر ۲، ش. ۱ (۱۳۹۱). 

پیوند به بیرون

«رونمایی از ترجمهٔ سووشون در میلان». خبرگزاری ایسنا، ۲۲اسفند۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۳اردیبهشت۱۳۹۸ (۲۳آوریل۲۰۱۹).