مجموعه‌اشعار محمدعلی بهمنی

مجموعه‌اشعار محمدعلی بهمنی
نویسنده	محمدعلی بهمنی
ناشر	نگاه
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۹۰
چاپ	سوم

مجموعه‌اشعار محمد‌علی بهمنی از اولین شعر او که در نه‌سالگی به تشویق فریدون مشیری گفته تا آخرین مجموعۀ شعری او با عنوان «تنفس آزاد» را دربرمی‌گیرد.

برای آنانی‌که کتاب را نخوانده‌اند

در یک بند بخوانیم!

«مجموعه‌اشعار محمدعلی بهمنی» طبق فهرست کتاب، شامل دوازده دفتر شعری اوست در قالب‌های مختلفی چون کلاسیک، نیمایی و سپید. اما وجه غالب شعرهای بهمنی غزل است.

• «باغ لال» اولین فصل این کتاب و اولین دفتر شعری محمد‌علی بهمنی اغلب شعر‌های نیمایی اوست و عنوانش از شعر زیر گرفته شده‌است:

آخرین زمزمه‌هایی که به لب داشت

درخت

باد از شاخه ربود

خواب‌تان آسوده

باغ ها

لال شدند

«در بی وزنی» دربرگیرنده‌ی شعرهای بی وزن بهمنی و «گاهی دلم برای خودم تنگ می‌شود » مجموعه غزل او، از دیگر دفتر‌های شعری این کتاب هستند. همچنین مشهور‌ترین ترانه‌های بهمنی در فصل«امانم بده» آمده‌است.

گزارشی از شعرهای مهم در کتاب شعر

خبرگزاری مهر این شعر را یکی از مشهورترین غزل‌های استاد محمد‌علی بهمنی که نشان از سال‌های زیستن وی در بندرعباس دارد، می‌داند:

دریا شده‌ست خواهر و من هم برادر‌ش

شاعر‌تر از همیشه نشستم برابر‌ش

خواهر سلام! با غزلی نیمه آمدم

تا با شما قشنگ شود نیم دیگرش

می‌خواهم اعتراف کنم؛ هر غزل که ما

با هم سروده‌ایم، جهان کرده از برش

خواهر! زمان، زمان برادر‌کُشی است باز

شاید به گوش‌ها نرسد بیت آخرش

با خود مرا ببر که نپوسد در این سکون

شعری که دوست داشتی از خود رهاترش

دریا سکوت کرده و من حرف می‌زنم

حس می‌کنم که راه نبردم به باورش

دریا! منم همو که به تعداد موج‌هات

با هر غروب خورده بر این صخره‌ها سرش

هم او که دل زده‌است به اعماق و کوسه‌ها

خون می‌خورند از رگ در خون شناورش

خواهر! برادر تو کم از ماهیان که نیست

خرچنگ‌ها مخواه بریسند پیکرش

دریا سکوت کرده و من بغض کرده‌ام

بغض برادرانه‌ای از قهر خواهرش

خوانندگان زیادی از اشعار محمد‌علی بهمنی در آثار خود بهره برده‌اند. برنامه آژیر هشت اثر از بهترین ترانه‌های محمد‌علی بهمنی را اینگونه معرفی می‌کند:

«دل سپرده» با صدای هومن بختیاری

«طعنۀ ناشنیده» و «بهار بهار» با صدای ناصر عبداللهی

«چه آتش‌ها» با صدای همایون شجریان

«دل من یه روز به دریا زد و رفت» که هم عماد رام خوانده‌است و هم ناصرعبداللهی

«رودخونه‌ها» با صدای خانم رامش 

«دهاتی» با صدای شادمهرعقیلی

«خرچنگ‌های مردابی» با صدای حبیب

همچنین یکی زیباترین غزل‌های بهمنی را علیرضا قربانی برای تیتراژ سریال وضعیت سفید خوانده‌است:

گفتم: بدوم تا تو همه فاصله‌ها را

تا زودتر از واقعه گویم گله‌ها را

چون آینه پیش تو نشستم که ببینی

در من اثر سخت ترین زلزله‌ها را

پر نقش‌تر از فرش دلم بافته‌ای نیست

از بس که گره زد به گره حوصله‌ها را

ما تلخی نه گفتنمان را شنیدیم

وقت است بنوشیم از ین پس بله‌ها را

بگذار ببینیم بر این جغد نشسته

یک‌بار دگر پر‌زدن چلچله‌ها را

یک‌بار هم ای عشق من از عقل میندیش

بگذار که دل حل کند این مسئله‌ها را

شعر تیتراژ سریال پرده نشین که به گوش خیلی‌ها آشناست هم از محمد‌علی بهمنی ست.

دلیل شهرت

بهمنی بنیان‌گذار«غزل‌گفتار» یا «شعر‌گفتار» است؛ شعری که ما‌بین شعر نیمایی و غزل قرار دارد.(فروتن، محمد، بررسی جلوه های رمانتیسیم در اشعار محمدعلی بهمنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، صفحۀ 21 ) عباس صادقی، حسین منزوی و محمدعلی بهمنی از شاعرانی بودند که با نیم‌نگاهی به تحولاتی که شعر مشروطیت در محتوای غزل پدید آورده‌بود و از دیگر‌سو با عنایت به بدعت‌های نیما، به خلاقیت و هنجار‌شکنی‌هایی در حوزه غزل دامن زدند و ثابت کردند که درشعر، برای نوآوری و ایجاد تحول لزوماً نباید قالب‌شکنی کرد.( رحیمی، امین؛ امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 29) بهمنی برای بیان احساس و اندیشه‌های امروزین خود غزل گذشته را ناتوان می‌بیند بنابراین درغزل تغییر ایجاد می‌کند تا فرم جدید غزل دست وی را در بیان مسائل امروز باز بگذارد.(نصر اصفهانی،زهرا و مظلومی، مریم، هنجار‌گریزی‌های محمد‌علی بهمنی در قالب سنتی غزل و تجربۀ قالب نوین شعری، فنون ادبی، صفحۀ 105) او زبان کهنه و متروک گذشته را رها‌کرد و با زبان روزگار خود دست به سرودن زد. (رحیمی، امین و امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 30) • بیشترین نوآوری بهمنی در ابداع واژگان و ترکیبات جدید و به‌کارگیری واژگانی ست که اجازۀ ورود به ساحت شعر را نداشتند . بی گل در این بهاران با داغیاد یاران یک خار هم نیرزد، این یادگاری من (ﻣﺪﺭﺳﯽ، ﻓﺎﻃﻤﻪ؛ﮐﺎﻇﻢ ﺯﺍﺩﻩ، ﺭﻗﯿﻪ، ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﺁﻭﺭﯼ ﻫﺎﯼ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺑﻬﻤﻨﯽ ﺩﺭ ﻓﺮﻡ ﻏﺰﻝ، نشریۀ علمی- پژوهشی پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی) روایت پردازی از جمله شگردهای شاعران نوپرداز برای ایجاد فضایی نوآورانه در غزل به شمار می‌آید بهمنی این شیوه را از نو‌غزل پردازان نخستین همچون بهبهانی و منزوی آموخته‌است. سؤال ‌کرد‌ از‌آغاز ‌سال‌ تأسيسم‌ ‌ و‌خواست ‌کودکی‌ام‌ را‌به ‌شرح ‌بنویسم‌ نوشتم‌: ‌‌ ‌ از‌همۀ ‌کودکی ‌فقط ‌مادر‌ ‌کمی ‌به ‌خاطر‌من ‌هست‌ و‌غربت ‌خيسم‌ ‌ ‌به‌اخم ‌گفت‌ که: از‌نوجوانی‌‌ات! ‌ ‌[با‌مکث‌‌] ‌نوشتم: ‌آه‌...‌چه ‌آسان‌ فریفت‌ ابليسم • مقطع کردن و نوشتن قالب غزل با ساختار نمایشنامه‌ای از دیگر امکاناتی ست که شاعر برای ایجاد نوآوری در شعر خود از آن بهره گرفته‌است. -: بنشین گپ بزنیم! =: چه بگویم که نرنجیم از هم؟ -: تازه شعری =: شعر هم کهنه گلیمی ست که سمساران نیز

                                                   به پشیزی نخرند

• گفتن شعر بسیار کوتاه و بیان مطلب در دو یا سه مصراع، نوشتن غزل به صورت نیمایی، فصل بندی غزل و دیداری کردن شعر از نوآوری‌های دیگر شعر بهمنی ست. (نصر اصفهانی،زهرا؛ مظلومی، مریم، هنجار‌گریزی‌های محمد‌علی بهمنی در قالب سنتی غزل و تجربۀ قالب نوین شعری، فنون ادبی(علمی- پژوهشی) )

چرا باید این کتاب را خواند

زبان محمد‌علی بهمنی ساده و روان است و این ساده و بی‌پیرایه بودن کلام موجب زیبایی آن می شود؛ این همان ویژگی‌ای است که بزرگان به آن صفت «سهل و ممتنع» داده‌اند. (رحیمی، امین؛ امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 32) دستورمندی جملات، بسامد بالای واژه‌های امروزی و زندۀ اجتماع، موسیقی غنی و فزاینده در غزل‌های بهمنی از جمله دلایلی ست که باعث زیبایی و دلنشین شدن شعر او می‌شود.( رحیمی، امین؛ امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، چکیده)

برای کسانی که کتاب را خوانده‌اند

سبک کتاب

نحو: نخستین موضوعی که با تأمل درغزلیات بهمنی نظر خواننده را به خود جلب می‌کند دستورمندی و ساختار نثر‌گونه زبان او است؛ در شعراو اغلب اجزای کلام بر سر جای خود نشسته‌اند. شعراو سخن گفتن است بی هیچ پیچش و درشتی و ابهامی (رحیمی، امین و امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 31) دلم برای خودم تنگ می شود آری همیشه بی‌خبرازحال خویشتن بودم بهمنی بیشتر از ردیف‌های فعلی استفاده می‌کند واز آنجایی که زبان شعری بهمنی اغلب دستورمند است بهترین جا برای نشستن فغل به عنوان جزئی از اجزای جمله که معمولا در آخر می‌نشیند ردیف است.(رحیمی، امین و امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 46)

واژگان: بهمنی به ندرت از واژگان متروک گذشته استفاده می‌کند (بهمنی چاهستانی، مریم؛ اکبری، منوچهر ؛ حاجیان نژاد، علیرضا، تحلیل و بررسی اشعار محمد‌علی بهمنی؛(با رویکرد ساختارگرا)، پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان، صفحۀ 181) در عوض لغات جدید و امروزی که کمتر در شعر کاربرد دارند در دیوان او بیشتر به چشم می‌خورد. (رحیمی، امین و امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 36) این موضوع سبب گردیده مردم با شعر او مأنوس‌تر باشند.( جباری مقدم، عباس، بحث و نظری درباب غزل محمدعلی بهمنی، کتاب ماه ادبیات، صفحۀ 43) با مطالعه اشعار بهمنی به واژه‌هایی بر‌می‌خوریم که شاعر رفتار ذهنی خاصی با آن‌ها دارد و در شعر او از بسامد بالایی برخوردارند.( رحیمی، امین و امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 34) یکی از این واژگان دریا و هر مضمونی که به اکوسیستم دریا منتهی شود، است: ماهی سرگشته‌ی دریا شدم تا تو بگیری و بمیرانی‌ام(فروتن، محمد‌رضا، مضمون در شعر محمد علی بهمنی، مجلۀ کیهان فرهنگی، صفحۀ 59 – رحیمی، امین و امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 34) آرزوی بهمنی دریا شدن است و چنان شیفته‌ی دریاست که خود را از آن جدا نمی‌داند: دریا و من چقدر شبیهیم گرچه باز من سخت بی‌قرارم و او بی‌قرار نیست(فروتن، محمد‌رضا، مضمون در شعر محمد علی بهمنی، مجلۀ کیهان فرهنگی، صفحۀ 60)

عطش و غزل از دیگر واژگان محوری شعر بهمنی هستند.

یک جرعه زلال آنگاه نوشیدم و جوشیدم یک چشمه غزل از او در فصل غزل سالی (رحیمی، امین و امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 34 و 35) موسیقی :با بررسی اوزان اشعار بهمنی متوجه می‌شویم بهمنی از بحوری استفاده می‌کند که به طبیعت زبان عادی و گفتاری نزدیک‌تر است ( رحیمی، امین و امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 42) و به ندرت از اوزان سنگین استفاده می‌کند؛ بحر مضارع، هزج و رمل _ که متناسب با سرودن اشعار عاطفی و عاشقانه است_ بیشترین بسامد را در دیوان شعری محمدعلی بهمنی دارد.( بهمنی چاهستانی، مریم؛ اکبری، منوچهر ؛ حاجیان نژاد، علیرضا، تحلیل و بررسی اشعار محمد‌علی بهمنی؛(با رویکرد ساختارگرا)، پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان، صفحۀ 172) مضمون :در شعر محمد علی بهمنی مضامین متعددی به چشم می‌خورد و این خود نشان از دید گسترده شاعر و تنوع مضامین در شعر اوست.

مضامین اجتماعی، فلسفی، دینی، اساطیری، عاشقانه و... به اشعار محمدعلی بهمنی به خصوص غزل‌های او تنوع و گوناگونی بخشیده‌است.

بهمنی در غزل‌هایش توجه ویژه‌ای به اسطوره دارد چرا که آن را نوعی احساس مسولیت در قبال کشورش می‌داند. بهمنی اسطوره را باعشق در می‌آمیزد و مضمونی تازه ارائه می‌دهد: گرچه به یک اشاره‌ی این کوتوال پیر تسخیر گشتی ای دژ تسخیر ناپذیر گردآفرید تو فقط از اسبش اوفتاد اما چه ‌ا که رفت بر سهراب قلعه‌گیر سپس از مضمون‌های عاشقانه در اسطوره به مضامین اجتماعی روی می‌آورد: زخم آنچنان بزن که به رستم شغاد زد زخمی که حیله بر جگر اعتماد زد با اینکه در زمانۀ‌ بیداد می‌توان سر را به چاه صبر فرو برد و داد زد بهمنی در کناراسطوره ‌اندیشی از پیوند تراژدی و اسطوره غافل نیست و سرنوشت تراژیک آدمی را در این قرن گوشزد می‌کند: با این عطش تا چشمه دیگر دیر خواهد‌شد

دریا اگر باشد دلت تبخیر خواهد‌شد 

بازیگر هر صحنه‌ات این پرده را اما حس می‌کند بازیچه تقدیر خواهد شد ( فروتن، محمد‌رضا، مضمون در شعر محمد علی بهمنی، مجلۀ کیهان فرهنگی، صفحۀ 56 و 57) بهمنی از فرهنگ و عقاید عامیانه نیز در شعر خود بهره گرفته‌است: هر صبح با شنیدن یک عطسه می‌ایستم که حادثه از خانه بگذرد آنگاه دنبال آن به راه می‌افتم( رحیمی، امین و امیدعلی، حجت اله، بررسی زبان غزل محمد علی بهمنی، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، صفحۀ 37) بهمنی دو غزل دارد که در حوزه‌ی شعر مذهبی می‌توان مورد بررسی قرار‌داد؛ یکی درد ‌‌و ‌دل‌های یک زائر با امام رضا ست: شرمنده‌ام که همت آهو نداشتم شصت و سه سال راه به این سو نداشتم

ودیگری غزلی ست که در آن به قضیه عاشورا از دیدی متفاوت می‌پردازد:

تا گلو گریه کند بغض فراهم شده‌است چشم‌ها بس که مطهر شده زمزم شده‌است در برخی از آخرین سروده‌های بهمنی گونه‌ای از نوآوری پیرامون مضامین فلسفی به وجود آمده‌است و این نوآوری بیشتر در زمینه من وجودی شاعر است در این گونه غزل‌ها شاعر روح را از جسم جدا می‌کند: پیداست که در حوصلۀ جسم نگنجد این وسعت پر‌دغدغه این روح حماسی (فروتن، محمد‌رضا، مضمون در شعر محمد علی بهمنی، مجلۀ کیهان فرهنگی، صفحۀ 57 تا 59) همچنین در سرتا‌سر دورۀ شاعری و دفاتر شعری بهمنی می‌توان ردپای عشق و اهمیت آن را در نظر او مشاهده کرد: گر همسفر عشق شدی مرد خطر باش ورنه ره خود گیر و یکی راهگذر باش(فروتن، محمد، بررسی جلوه های رمانتیسیم در اشعار محمدعلی بهمنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، صفحۀ 91)