عقیله
| عقیله | |
|---|---|
| نویسنده | الهام امینی |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | سال |
| زبان | فارسی |
«عقیله» روایتی است مستندگونه به قلم الهام امین که به معرفی جامع از ابعاد گوناگون شخصیتی حضرت زینب (س) از زمان پیامبر تا وفات این بانو ارجمند پرداخته است. این اثر تاریخی در قالب 342 صفحه در سال ۱۴۰۰ توسط انتشارات به‌نشر منتشر شده است.
پرداختن به تاریخ زندگی حضرت زینب (س) در این اثر به‌نحو ماهرانه‌ای صورت گرفته است؛ به‌طوری که حتی اگر خواننده به خواندن تاریخ علاقه چندانی نداشته باشد، بازهم وقایع داستان را دنبال می‌کند. قلم جذاب و روان و پر کشش نویسنده و یکدست بودن نثر اثر بر جذابیت داستان افزوده است. در این اثر در 5 فصل با زندگی افراد مختلف آشنا می‌شویم و با مشاهده دوران زندگی حضرت زینب (س)، ریشه خیلی از حوادث آینده را در این دوران پیدا می‌کنیم. با اینکه وقایع مهم داستان برای بیشتر مخاطبان کتاب آشناست، مشاهده آنها از زاویه دید دوم شخص و در فضایی با جزییات بازسازی شده، تأثیر عمیقی بر مخاطب می‌گذارد و در ذهن او ماندگار می‌شود. در واقع انتخاب زاویه دید دوم شخص توسط نویسنده، در انتقال احساسات و کشمکش‌های حضرت زینب (س) به خواننده انتخابی هوشمندانه بود چرا که نویسنده شرایطی را فراهم آورده تا خواننده با این بانوی بزرگوار به‌عنوان مخاطب سخن بگوید و درددل کند. همچنین نویسنده کوشیده تا روایت تاریخی اثر را به‌نحوی جذاب اما به دور از هرگونه و حاشیه‌پردازی بازگو کند؛ تا حدی که خواننده کمتر زمانی تصور می‌کند در حال خواندن تاریخ است و جذب نوع روایت و قالب داستان می‌شود. «عقیله» در میانه داستان و تاریخ دست‌وپا می‌زند و این هم سخت است و هم آسان. نویسنده داستان تاریخی از آنجا که پیرنگ و خرده‌پیرنگ‌ها و به‌طور کلی، ماجراهای ریز و درشت داستان تا حدی در اختیارش قرار دارد، کار سختی پیش رویش نیست؛ اما از دیگر سو، سختی کار آنجا خودش را نشان می‌دهد که نویسنده مجبور است ضمن وفاداری به تاریخ، داستان را با همه مقتضیاتش پیش ببرد؛ به‌طوری که نه از تاریخ بماند و نه داستانش جنبه تاریخ‌نگاری پیدا کند و الهام امین به خوبی از عهده این مهم برآمده است.
خلاصه اثر
رمان «عقیله» روایتی داستانی است براساس مستندات متقن و موثق از زندگی حضرت زینب (س)، از دوران طفولیت تا زمان فوت ایشان و همچنین نقش آن بانو در واقعه کربلا عمده آثاری که تاکنون درباره حضرت زینب (س) نوشته شده است روی یک بعد و یک بخش از زندگی ایشان تمرکز داشته و سایر بخش‌های زندگی ایشان عملا مغفول مانده است. نویسنده کتاب «عقیله» در طی اثر نگاه جامع و کاملی به همه مراحل زندگی حضرت زینب داشته است. او می‌کوشد که در فصول مختلف کتاب حضرت زینب (س) را در کنار معصومین هم‌عصرش به تصویر کشد. صرف نظر از امام محمد باقر (ع) که در زمان حیات حضرت زینب در دوره طفولیت به سر می‌بردند، دسته‌بندی پنج فصل اثر به گونه‌ای صورت گرفته است که در فصل نخست آن وقایع زندگی به همراه پیامبر و حضرت زهرا، در فصل دوم در همراهی با امیرالمؤمنین علی (ع)، در فصل سوم در همراهی با امام حسن، فصل چهارم در همراهی با حسین و در فصل پنجم نیز حضور ایشان در کنار امام سجاد به تصویر کشیده شود. وقایع به ترتیب توالی زمانی جلو می‌روند؛ ولی لحن شاعرانه نویسنده و پروبال دادن به جزییات، از آن داستانی زیبا ساخته است.
داستان نگارش
ناشناخته‌ای به نام فاطمه ثانی
«من همواره به مباحث تاریخ اسلام علاقه‌مند بودم و در این زمینه مطالعاتی نیز داشتم. کتابی را درباره حضرت زینب (س) خواندم و متوجه شدم که چقدر اطلاعات ما از زندگی حضرت کم است و در واقع ایشان در جامعه ما مهجور هستند. دانسته‌های ما در مورد حضرت زینب (س) محدود به وقایع عاشورا و بعد از آن است. حضرت زینب (س) در واقعه کربلا ۵۶ سال سن داشتند و در واقع تمام سال‌های قبل از واقعه عاشورا از نگاه مردم مغفول مانده است، حتی همان حوادث بعد از حادثه عاشورا و آنچه که بعد از دوران اسارت برای حضرت زینب پیش آمد از دید مردم پوشیده است، از طرفی دیگر به حضرت زینب (س) فاطمه ثانی نیز می‌گویند؛ یعنی نسخه دوم حضرت فاطمه (س) به عبارت بهتر یعنی هر آنچه در مادرایشان بوده به نوعی در شخصیت ایشان هم تجلی پیدا کرده است که کمتر دیده شده است. این حس که این چهره تابناک مغفول واقع شده و علاقه من به حضرت سبب شد که کتاب را بنویسم . نگارش این کتاب عملا یک اتفاق دلی و جوششی بوده که خدا را شکر نتیجه داد.»
شش سالی که به نگارش گذشت
«نگارش اثر حدود ۶ سال به طول انجام دهید، البته من در کنار نوشتن این اثر به کارهایی دیگر نیز مشغول بودم که سبب شد زمان نگارش کتاب طولانی شود. بعد از گذشت حدود 2 سال مطالعه و یادداشت‌برداری از منابع تاریخی مختلف شروع به نوشتن کردم. نبود و کمبود منابع مطالعاتی در مورد حضرت زینب (س) و پراکندگی منابع در کتاب‌های مختلف نگارش کتاب را برای من سخت می‌کرد.از سوی دیگر از آنجا که تحصیلات من علوم سیاسی است، نسخه‌شناسی تاریخی برایم کار سختی بود. اما به لطف خدا، استاد محمدحسین رجبی دوانی مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام به‌عنوان راهنما در نگارش این اثر بسیار کمک کردند. ایشان تمام کتاب را ورق به ورق خواندند و منابع مختلف تاریخی معرفی کردند.»
زبانی برای گفت‌وگو با حضرت
«برای انتخاب سبک نوشتن کتاب [لحن کلاسیک و تاریخی] تعمدی داشتم. تمام متن کتاب به‌نوعی نوشته شد که نویسنده در گفت‌وگو با حضرت است و خواننده هم نیز وقتی کتاب را می‌خواند گویی خود را در محضر آن بانوی عظیم‌الشان می‌بیند و می‌یابد و با سرور خویش سخن می‌گوید.از آن جایی که حضرت زینب (س) یکی از نمادهای سخنوری و بلاغت هستند و به جهت مقام والایی که دارند و شایسته احترام و تجلیل هستند، برای من دشوار بود که کتاب را با یک زبان محاوره یا داستانی ساده بنویسم، ترجیح دادم متن کتاب «عقیله» یک متن فاخر باشد؛ البته شاعر بودن من هم در این زمینه بی‌تأثیر نبود و ناخودآگاه زبان کتاب را به این سمت‌وسو سوق می‌داد.»
موانع و مشکلات پیش روی نویسنده
مهمترین مشکل نویسندگان خاصه نویسندگان مستند داستانی، چاپ است. وقتی ما مستند داستانی می‌نویسیم با کار دشواری روبه‌رو هستیم. یعنی اگر یک رمان‌نویس با استفاده از تخلش اثری را خلق می‌کند، ما در مستند داستانی چنین کاری را نمی‌توانیم انجام دهیم. متکی هستیم به تاریخ و باید پژوهش کاملی را در مورد موضوع کتاب انجام بدهیم. پژوهشی که زمان می‌برد و تشخیص منابع معتبر از غیرمعتبر کاری تخصصی و دشوار است. حال نویسنده زحمت کشیده و این کار انجام شده و نوبت چاپ کتاب رسیده که با معضل چاپ روبه‌رو می‌شود. امری که من در «عقیله» با آن روبه‌رو شدم. ناشرینی که از بودجه دولت استفاده کرده و کار مذهبی می‌کنند تکلیف آنهاست که به نویسنده‌ها در این حوزه کمک کنند. این نباشد که اثری نوشته شود و سال‌ها روی دست نویسنده بماند. به‌خصوص نویسنده نو قلم.
به دنبال ناشر
یکی دیگر از مشکلات چاپ آثار دینی در کشور، عدم تمایل ناشران به چاپ این آثار است و اینکه برخی ناشران باور دارند که آثار دینی مخاطب کمی دارند، از این رو چاپ کتاب دو سال به طول انجامید و من به ناشران مختلفی مراجعه کردم حتی ناشران فعال در حوزه چاپ آثار دینی از انتشار این اثر سر باز زدند که بالاخره از میان ناشران به‌نشر با استقبال خوبی این کتاب را چاپ کرد. غیرقابل پیش‌بینی بودن جایزه خیلی برایم قابل پیش بینی نبود که اولین اثرم در حوزه نثر با استقبال مواجه شود. از آن جایی که جایزه ادبی جلال آل احمد یکی از جوایز معتبر کشور است که هر نویسنده آروز دارد اثرش در این جشنواره‌ها دیده شود. آرزوی من هم درخشش کتاب «عقیله» در این جشنواره بود. بسیار خوشحال هستم و این لحظات برایم خیلی خاص و فراموش نشدنی است. باور قلبی من این است که حتما صاحب اصلی اثر خودش نقش مهمی در دیده شدن آن داشته است و این امر عنایت خاص خود حضرت است که کتاب «عقیله» به عنوان کتاب شایسته تقدیر در بخش مستند نگاری شناخته شود.
درباره نویسنده
این اثر توسط یک نویسنده از خطه مشهد که دانش‌آموخته دکتری علوم سیاسی است به رشته تحریر درآمده و اولین اثر داستانی ایشان محسوب می‌شود؛ چراکه الهام امین قبل از اینکه نویسنده باشد، شاعر است و مجموعه شعری به‌نام «شالی از شکوفه» دارد که در آن اشعاری در وصف امام حسین (ع) سروده است؛ و جالب آنکه در مقدمه کتاب «عقیله» یک قطعه نمایی کوتاه آمده که از اشعار همین مجموعه شعر است. ضمن آنکه نویسنده در صفحات دیگر کتاب به تناسب از اشعار دیگر شاعران کشور بهره برده است. نویسنده در گفتگویی ابراز می‌دارد که قصد دارد در دومین اثر داستانی خود به‌سراغ فاطمه بنت اسد رفته و در خصوص زندگی ایشان قلم بزند، آن هم در قالب مستند داستانی: «علاقه ویژه‌ای به تاریخ به‌خصوص تاریخ صدر اسلام دارم. و اصولا روحیه‌ای استناد محور دارم، یعنی سعی می‌کنم هرآن چیزی را که می‌خوانم و می‌نویسم، مستند محور باشد.»
راهنمایی که حضرت پیش پایم گذاشت
«با جناب آقای رجبی‌دوانی در نشست‌های تحلیلی که بعد از سریال مختارنامه پخش می‌شد آشنا شدنم. به‌عنوان یک ببینده در همان برنامه هم از محضر ایشان بهره می‌بردم. اصلا جناب دکتر رجبی‌دوانی را من انتخاب نکردم، حضرت زینب انتخاب کردند چون کاملا اتفاقی و در یک شرایط کاملا تصادفی با ایشان روبه‌رو شدم. آن موقع من به‌خاطر شغل همسرم شهرستان بودم و آقای دکتر برای یک سخنرانی به دانشگاه آنجا دعوت شده بودند. من هم که در آن مراسم شرکت کرده بودم به ذهنم رسید که در خصوص کتاب هم یک مشورتی از ایشان بگیرم. تازه شروع به نوشتن اثر کرده بودم. با ایشان که صحبت کردم در کمال اخلاص و تواضع پیشنهاد دادند که کنار من باشند و کمکم کنند. و حقیقتا هم مثل یک استاد راهنمای کامل کنارم بودند و حضور مؤثر و مغتنمی داشتند. بخش زیادی از موفقیت کتاب مرهون ایشان است.» مخاطبان اثر این کتاب هم برای مخاطب عام خواندنی است، هم برای مخاطب خاص؛ زیرا از یک سو خاطرات جنس زنانه دارد و با رنگ و روح عاطفی تؤام است و از سوی دیگر، ناگفته‌های مهمی از تاریخ صدر اسلام را بیان می‌کند که خواننده با مطالعه آن، اطلاعات تاریخی خوبی به دست می‌آورد.
طرح جلد
طرح جلد این اثر برگرفته از یکی از نقاشی‌های نقاش ایرانی معاصر حسین روح‌الامین است.
نشست‌های رونمایی و نقد
عقیله در مشهد در آستانه ولادت حضرت زینب در سال ۱۴۰۰ با حضور نویسنده و محمد حسین‌زاده مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، دکتر محمدحسین رجبی‌دوانی پژوهشگر حوزه تاریخ خراسان رضوی، معاون تولید انتشارات آستان قدس رضوی (به نشر) سیداحمد میرزاده رونمایی شد. هرکدام از این بزرگواران دیدگاه و نظرات خود را راجع به کتاب عنوان کردند. همچنین هادی افشار صفوی مدیر رادیوی ملی زیارت، امیر خوراکیان معاون حقوقی و امور مجلس مرکز ملی فضای مجازی کشور، علی‌اکبر سبزیان مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی و حسین سعیدی مدیرعامل شرکت به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی) نیز حضور داشتند.در پایان نشست نویسنده کتابش را به شهدای مدافع حرم تقدیم کرد و عنوان داشت که اگر این شهیدان و مجاهدت‌های آنها نبود ما هم اکنون نمی‌توانستیم به کار فرهنگی درباره خاندان اهل‌بیت (ع) بپردازیم.
جلسه نقد و بررسی کتاب «عقیله» در شنبه 4 شهریورماه 1402 در تکیه کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.در این جلسه دکتر محمدحسین رجبی‌دوانی پژوهشگر حوزه تاریخ خراسان رضوی، دکتر محمود مطهری‌نیا پژوهشگر تاریخ اسلام و سیدمیثم رشیدی مهرآبادی به‌عنوان مجری برنامه حضور داشتند.
جوایز و افتخارات
کسب رتبه برتر در بخش مستندنگاری شانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در سال ۱۴۰۱
برگزیده جشنواره کتاب سال خراسان رضوی در سال۱۴۰۱
برگزیده بخش مستندنگاری چهلمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۱
اظهارنظرها
دکتر محمود مطهری‌نیا، پژوهشگر تاریخ اسلام
«کتاب «عقیله» از نظر تاریخی، حدیثی، زاویه ادبی قابل بررسی است اما از زاویه دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد، زاویه دید نویسنده است. کاش نویسنده مرحله به مرحله زندگی حضرت زینب (س) را از نگاه یک خانم تخیل می‌کرد. روی بی‌قراری‌های حضرت زهرا (س) می‌توانست کار کند و از این زاویه دید می‌توان کتاب را از نو نوشت. «عقیله» از نظر تاریخی، ادبی و زاویه دید قابل بررسی است. اگر محتوای کتاب را به کنار بگذاریم، طرح جلد کتاب چندان جذاب نیست و مخاطب را برای خواندن کتاب جذب نمی‌کند. زاویه‌دیدی که نویسنده در نوشتن کتاب انتخاب کرده است، بسیار مشکل است و بیان این زاویه دید ظرفیت روحی بالا و ارزشمندی را می‌طلبد. زاویه دید شبه‌واقعی است. شخصیتی که واقعا زنده است و حیات واقعی دارد. این کتاب یک اثر ارزشمند ادبی است.» [اظهارنظر یک دست نیست. اگر بهر دلیل این عدم یکدستی از منبع به متن ما راه پیدا کرده، با حذف و اضافه حلش کنیم. ان قسمت را که میتوانیم بفهمیم درست تقریر شده، بیاوریم و اصرار بر اوردن همه مطالب منتقد نیست]
محمدحسین رجبی‌دوانی، پژوهشگر تاریخ اسلام
«کسی که کتاب را مطالعه می‌کند، گویی خود را در محضر حضرت زینب (س) می‌بیند. این هنری است که نویسنده کتاب در نگارش این کتاب از خود نشان داده است. بیان کتاب به این شکل جذابیتی دارد که خواننده را با خود همراه می‌کند. خواننده وقتی کتاب را به دست می‌گیرد، نمی‌تواند آن را زمین بگذارد. الهام امین در زمان نگارش کتاب وسواس زیادی داشت که مطالب از نظر تاریخی و صحت منابع درست عرضه شود و کتاب از این نظر مورد توجه قرار بگیرد. موارد انگشت‌شماری بود که نیاز به اصلاح یا ارجاع به منابع دست اول داشته باشد. زمانی که از من خواست تا مقدمه‌ای بر این کتاب بنگارم، دیدم بانوی عالمِ مومن و علاقه‌مند به اهل‌بیت است که اظهار ادب به ساحت حضرت زینب (س) کرده است، لذا لبیک گفتم.»
«من نحوه بیان کتاب را پسندیدم و در مجموع اثر زیبایی از نظر عبارت‌پردازی و کاربرد واژه‌ها دیدم که قابل تقدیر است. نویسنده با پرداختن به حوادثی که حضرت زینب (س) شاهد آنها بود یک دوره مفید از تاریخ صدر اسلام را مطرح کرد. نویسنده مورخ نیست اما ادیب است که یکی از شخصیت‌های عظیم اسلام و شیعه را به زیبایی و به صورت خاصی بیان کرده است. نباید انتظار داشته باشیم که منابع دست اول تاریخی و شیعی در کتاب مورد استفاده قرار گرفته باشد. شاید از نظر یک فرد اهل فن ارجاع به منابع دست دوم ضعف این کتاب باشد اما این کتاب ادبی است و این نقطه ضعف به شمار نمی‌رود.»
مهدی کاموس، نویسنده و پژوهشگر در ویژه‌برنامه تلویزیون اینترنتی کتاب
«در این اثر بخش‌های کمتر دیده شده و شنیده شده از زندگی حضرت زینب (س) روایت شده است. کتاب «کشتی پهلوگرفته» اثر سیدمهدی شجاعی را می‌توان به عنوان پیشینه کتاب «عقیله» نام برد که به بیان بخش‌های از زندگی حضرت فاطمه(س) می‌پردازد. کسانی که «کشتی پهلوگرفته» نظر آنها را جلب کرده از خوانش کتاب «عقیله» نیز لذت می‌برند.»
بررسی اثر
پرداختن به تاریخ زندگی حضرت زینب (س) در این اثر به‌نحو ماهرانه‌ای صورت گرفته است؛ به‌طوری که حتی اگر خواننده به خواندن تاریخ علاقه چندانی نداشته باشد، بازهم وقایع داستان را دنبال می‌کند. قلم جذاب و روان و پر کشش نویسنده و یکدست بودن نثر اثر بر جذابیت داستان افزوده است. در این اثر در ۵ فصل با زندگی افراد مختلف آشنا می‌شویم و با مشاهده دوران زندگی حضرت زینب (س)، ریشه خیلی از حوادث آینده را در این دوران پیدا می‌کنیم. با اینکه وقایع مهم داستان برای بیشتر مخاطبان کتاب آشناست، مشاهده آنها از زاویه دید دوم شخص و در فضایی با جزییات بازسازی شده، تأثیر عمیقی بر مخاطب می‌گذارد و در ذهن او ماندگار می‌شود. در واقع انتخاب زاویه دید دوم شخص توسط نویسنده، در انتقال احساسات و کشمکش‌های حضرت زینب (س) به خواننده انتخابی هوشمندانه بوده چرا که نویسنده شرایطی را فراهم آورده تا خواننده با این بانوی بزرگوار به‌عنوان مخاطب سخن بگوید و درددل کند. همچنین نویسنده کوشیده تا روایت تاریخی اثر را به‌نحوی جذاب اما به دور از هرگونه و حاشیه‌پردازی بازگو کند؛ تا حدی که خواننده کمتر زمانی تصور می‌کند در حال خواندن تاریخ است و جذب نوع روایت و قالب داستان می‌شود.
«عقیله» در میانه داستان و تاریخ دست‌وپا می‌زند و این هم سخت است و هم آسان. نویسنده داستان تاریخی از آنجا که پیرنگ و خرده‌پیرنگ‌ها و به‌طور کلی، ماجراهای ریز و درشت داستان تا حدی در اختیارش قرار دارد، کار سختی پیش رویش نیست؛ اما از دیگر سو، سختی کار آنجا خودش را نشان می‌دهد که نویسنده مجبور است ضمن وفاداری به تاریخ، داستان را با همه مقتضیاتش پیش ببرد؛ به‌طوری که نه از تاریخ بماند و نه داستانش جنبه تاریخ‌نگاری پیدا کند و الهام امین به خوبی از عهده این مهم برآمده است. نقد اثر: آزاده جهان‌احمدی، نویسنده کتاب المجمل
در مجله الکترونیکی «واو»
مهمترین تفاوت «عقیله» با سایر کتاب‌های هم‌موضوع خود «نویسنده به خوبی دریافته است که کتاب‌هایی که درباره این شخصیت بزرگوار و زندگی حضرت زینب (س) نوشته و منتشر شده‌اند اغلب تک‌بعدی‌اند و فقط به یکی از جنبه‌های شخصیتی ایشان پرداخته است. آن طور که از کتاب بر می‌آید نویسنده دغدغه این موضوع را داشته که متنی بنویسد تا اشکالی را که در حوزه کتاب‌های موضوعی حضرت زینب (س) وجود دارد رفع کند. مهمترین تفاوتی که «عقیله» با سایر کتاب‌های هم‌موضوع خود دارد همین پرداخت به سرتاسر زندگی دختر بزرگوار امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) از زمان تولد تا رحلت است. در عقیله بیش از پاورقی‌های کتاب که ارجاعات متن را دقیق نشان می‌دهد فرامتنی وجود دارد که حکم وزنه‌ای معتبر برای کتاب است. آن هم حضور محمدحسین رجبی دوانی استاد شناخته شده تاریخ اسلام دانشگاه است.
نثری پاکیزه و منقح
«به صراحت باید گفت «عقیله» نثری پاکیزه و منقح دارد. یعنی عاری از لفاظی‌های مرسوم و عاری از زبان‌بازی‌های محاوره و مثلا شکسته‌نویسی است.» در ادامه گفت: «نویسنده در عقیله انتخاب هوشمندانه‌ای در انتخاب زاویه دید داشته. آنچه که در برخی نقدها و یادداشت‌های دیگر درباره این کتاب به‌عنوان نقطه ضعف به آن اشاره شده است. زاویه دید دوم شخص زمانی استفاده می‌شود که نویسنده بخواهد بین خودش و درگیری‌اش با داستان فاصله ایجاد کند و به این ترتیب به جای ضمیر من، از تو و یا شما استفاده می‌کند. این فاصله‌ای که نویسنده با حضرت در متن ایجاد کرده است موجب رعایت ادب شده است. رعایت این تکنیک در روایت داستانی هیچ گسستی ایجاد نکرده است. در واقع نویسنده با رعایت خط زمانی وقایع زندگی حضرت به انسجام متن یاری رسانده است. شاعر بودن نویسنده موجب مهارت ایشان در استفاده از کلمات شده است. این تسلط نویسنده روی واژگان از همان مقدمه خودش را نشان می‌دهد و در کل متن تسری دارد و در عین‌حال نویسنده با کلمه سراغ بازی زبانی نرفته است. همه این‌ها در کنار همدیگر موجب شده تا ما با نثری پاکیزه روبه‌رو باشیم. متنی که در مرز روایت و داستان و استناد مدام در حال حرکت است و هیچ کدام را به نفع دیگری قربانی نمی‌کند. زبان و لحن کتاب ممکن است برخی را به این خطا افکند که ما با نثر ادبی روبه‌رو هستیم.
«عقیله» مطلقا نثر ادبی نیست. در واقع زبان و لحن اثر ناشی از رعایت ادب خطاب با علیامخدره‌ای است که دختر و خواهر معصوم (ع) است. تمام متن کتاب به‌نوعی نوشته شد که نویسنده و به تبع آن مخاطب در گفت‌وگو با حضرت است و خواننده هم وقتی کتاب را می‌خواند گویی خود را در محضر آن بانوی عظیم‌الشأن می‌بیند و می‌یابد و با سرور خویش سخن می‌گوید.»
«در مجموع روایت «عقیله» به گونه‌ای‌ست که داستان حیات تا وفات عقیله بنی‌هاشم را گویی در خطاب با خود ایشان مرور می‌کنیم و می‌خوانیم. نویسنده هرکجای کتاب که به یک سند تاریخی مراجعه کرده، مشخصات قابل جستجوی سند را در پاورقی ذکر کرده است تا مطالعه یک مستند تاریخی در قالب داستان را باورپذیرتر کند.» پروانه حیدری در مجله الکترونیکی «واو»
مستند بودن اثر
«نویسنده «عقیله» راه دشوارتر را برگزیده، راهی که اثر را در تعریف و تمجید گیر می‌اندازد و به داستان‌گویی‌اش ضربه محکمی می‌زند. ضمن این که کتاب را از حالت مستندگونه‌اش خارج می‌کند (اگر قرار بوده مستندنگاری محسوب شود) و می‌شود شبیه یک نامه سرگشاده شاعرانه که به حضرت زینب (س) پیشکش شده است. همچنان که راوی کتاب نیز اول شخص با مخاطب است و درست است که شیوه تازه‌ای برای روایت زندگانی آن حضرت محسوب می‌شود، اما با جلو رفتن اثر می‌فهمیم که نویسنده با انتخاب این زاویه دید حسابی دست و پای خودش را بسته و اثر را در تاروپود احترام گیر انداخته است.
دوگانگی نثر و زبان اثر
نکته دیگر دوگانگی نثر و زبان اثر است، دیالوگ‌ها گاها نقل قول‌های مستقیمی هستند که منابع‌شان در پاورقی ذکر شده؛ صلابت این دیالوگ‌ها به شاعرانگی متن نمی‌خورد و این شاعرانگی زمان و مکان را از بین می‌برد و نقش راوی را پررنگ‌تر از پیش می‌کند. آنچنان که حضور حضرت فراموش می‌شود و ما در برخی بخش‌های کتاب تنها شاهد حمد و ثنای راوی از خاندان عترت هستیم. گاه نویسنده به قصد پررنگ کردن حضور شخصی قلم می‌زند اما آن چه به چشم خواننده می‌آید، حضور نویسنده است و بعد مصیبت‌ها و بلایا و نامرادی‌هایی که در حق امامان روا داشته شده. در فصل‌های ابتدایی کتاب همین وضعیت برقرار است اما با وارد شدن به چند فصل مربوط به کربلا، به‌خصوص فصل‌های پایانی قلم نویسنده جانی تازه می‌گیرد. از شاعرانگی‌اش که بگذریم، جسارت نویسنده در ساختن فضا و لحظه‌ها و دیالوگ‌ها بیشتر شده و توانسته کتاب را از یکنواختی تعریف و تمجید برهاند و چشمان خواننده را تر کند، بی‌آن‌که این بخش را شبیه مقتل روایت کند و این از نکات مثبت اثر محسوب می‌شود. رنج سفر و وداع و صحنه نبرد، دروازه شام و بی‌طاقتی کودکان و زنان. تازه در این قسمت از کتاب می‌توان آن شخصیت‌پردازی را که در کل اثر انتظار می‌رفت، پیدا کرد. خواندن و دیدن بیشتر به نویسنده جرات ساختن می‌دهد. جرات ساختن دیوارهای بلند و سرهای بریده، جرات ساختن مهر و اندوه. مصیبت کربلا به خودی خود دراماتیک است و وزن احساسی کتاب را نسبت به فصول اول بیشتر می‌کند اما به همان نسبت هم تکراری‌ست و آن چه متفاوتش می‌کند شیوه روایت و انتخاب صحنه‌هایی‌ست که گفته می‌شود. هر چقدر هم که نویسنده بخواهد حضرت را در فصل‌های اول به خواننده بازشناساند، حضرت در این بخش‌های پایانی‌ست که حضورش پررنگ می‌شود، هم به دلیل خود واقعه کربلا و هم به دلیل فاصله گرفتن از یکنواختی روایت در فصل‌های اول. نکته دیگری که به شاعرانگی اثر دامن می‌زند و صلابتش را در سایه این شاعرانگی گم می‌کند، استفاده از اشعاری‌ست که متناسب با موضوع و در حد یک بیت آورده شده و باعث شده تا اثر حالتی شبیه دل‌نوشته پیدا کند. در کل نزدیک شدن به خاندان پیامبر آن هم این همه نزدیک و با این زاویه دید، برای روایت داستان‌های مذهبی راه خوبی نیست، آفریدن دوباره اتفاقات به تنهایی، تاثیرگذارتر از همراهی مداوم راوی و نوحه‌خوانی اوست.»
احسان سیفی، فعال حوزه کتاب
داستانی پژوهش‌محور
«تاریخ را گریزی نیست؛ این ویژگی بارز کتاب «عقیله» است. در واقع عقیله را باید نوعی متفاوت از کتاب‌نویسی دانست؛ داستانی پژوهش محور که با تأکید بر وجه و نثر ادبی، با مستندات تاریخی گره خورده است؛ البته بیشتر آثار معاصر و نه متأخر. مؤلف با هدایت علمی محمدحسین رجبی دوانی، مسیر جدیدی را پیش گرفته و روایتی را به صورت علمی اما در قالبی رمان‌گونه به مخاطب ارائه می‌نماید که بر خلاف روال کتاب‌های داستان‌گونه، جنبه‌ای تخیلی ندارد. اصالت متن و جذابیت برای مخاطب، توازن ارائه مطالب، پرداختن به بخشی از مغفولات و وفاداری به تاریخ، از جنبه‌های قابل توجه کتاب عقیله است. اثر در واقع مستندی داستانی است و همین ویژگی باعث شده است که در عین رعایت حفظ و نزدیکی رابطه با ذائقه خواننده امروزی، برای مخاطب خاص نیز محل رجوع باشد.
نگاه هویتی
وجه تمایز دیگر کتاب، نگاه هویتی و کلان به زندگی حضرت زینب (س)، فارغ از خواندنی‌ها و شنیدنی‌های همیشگی تاریخی در مورد ایشان است که تکیه بر واقعه عاشورا دارد. محتوایی که نه مستقیم، بلکه در خلال داستان و در یک فرآیند چند صد صفحه‌ای، به‌ویژه برای نسل امروز، نقشی الگومحور و آموزنده دارد. دوران جوانی، مسائل خانوادگی و همسرداری، تربیت فرزندان و نقش‌آفرینی در حوزه‌های اجتماعی، فقهی و علمی، ارتباط و مراوده با مردم، کمک به نیازمندان، توجه به مسایل اجتماعی در کنار نقش رهبری سیاسی حضرت زینب (س)، از جمله این موارد است.» نظر نویسنده درباره کتاب: تصویر بانوی مصیبت و حماسه «فصل آخر کتاب یعنی سال پایانی زندگی حضرت زینب که به نقش ایشان در حوادث بعد از عاشورا می‌پردازد برای من جالب‌تربن بخش بود. رسالتی که حضرت برعهده گرفتند برای من حیرت‌آور بود. در حین اینکه یک حزن عمیق و عجیبی دارد یک صلابت و بُعد حماسی ویژه‌ای دارد و ترکیب این مصیبت و حماسه در این بخش از زندگی حضرت زینب بسیار شگفت‌انگیز است. به‌لحاظ بعد شخصیتی نیز، همه ابعاد شخصیتی حضرت جالب بود. حضرت زینب یک زن کامل است در اوج زنانگی و ما نباید از ایشان یک مرد بسازیم و با وصف مردانه از ایشان یاد کنیم. زیبایی این شخصیت این است که ایشان یک زن کامل هستند که می‌تواند در مواقعی که نیاز است احساسات زنانه را مدیریت کند. ما با زنی روبه‌رو هستیم که تا قبل از حادثه عاشورا به برادرش دلبستگی و وابستگی دارد و نسبت به ایشان ابراز احساسات می‌کند، اما از روز عاشورا که احساس تکلیف می‌کند، به‌راحتی می‌تواند احساساتش را مدیریت کند. جذاب‌ترین بعد شخصیتی حضرت این است؛ زن تکامل یافته.»
مهمترین ویژگی عقیله
مهمترین ویژگی کتاب نگاه جامعی است که بر زندگی حضرت زینب (س) دارد. عمده آثاری که در خصوص ایشان نوشته شده، عمدتا بر حادثه عاشورا و بعد از متمرکز هستند. درحالی که ما باید توجه کنیم که حضرت زینب (س) در واقعه عاشورا یک زن 56 ساله هستند و قطعا این شخصیت عظیم در قبل از این حادثه حتما درخشش‌هایی داشتند و اصلا بسترساز این شخصیت در عرصه کربلا مربوط به قبل از این حادثه است. من سعی کردم در «عقیله» همه جوانب زندگی حضرت را ببینم و همه آنچه از مستندات در مورد زندگی ایشان است را روایت کنم؛ از بدو تولد تا وفات. علاوه بر آن به جوانب مختلف شخصیتی بانو؛ شخصیت خانوادگی شخصیت فقهی، فکری، علمی و ... پرداخته‌ام. گزارشی از فروش کتاب: این اثر تاکنون در 9 نوبت توسط انتشارات به‌نشر منشر شده است و در حال حاضر مجموع شمارگان چاپ شده اثر به ۹ هزار نسخه می‌رسد.
سال‌شمار وقایع مرتبط با کتاب
این اثر که 18 آذر سال ۱۴۰۰در فروشگاه مرکزی کتاب و محصولات فرهنگی انتشارات به‌نشر رونمایی شد.
کسب رتبه برتر در بخش مستندنگاری شانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در سال ۱۴۰۱
برگزیده جشنواره کتاب سال خراسان رضوی در سال ۱۴۰۱
برگزیده بخش مستندنگاری چهلمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال۱۴۰۱
شنیدنی از کتاب:
«چرخش روزگار هیچ‌گاه بر مراد عاشقان نبوده است.»
«حسین (ع) سر بر آسمان برد و زمزمه کرد: _«آنچه بر من می‌رسد، آسان است؛ زیرا خدا می‌بیند»
«اگر بر آستان خوانی مرا خاک درت گردم وگر از در برانی، خاک پای لشکرت گردم»
«بگذار تا ببینمش اکنون که می‌رود ای اشک از چه راه تماشا گرفته‌ای»
مشخصات کتاب‌شناختی
این اثر در ۳۲۲ صفحه، در قطع رقعی با جلد شومیز، در سال ۱۴۰۱ توسط انتشارات «به‌نشر» چاپ شده است و تا سال ۱۴۰۳ در ۹ نوبت تجدید چاپ شده و مجموع شمارگان چاپ شده اثر به ۹ هزار نسخه رسیده است.
نماوا
نقد و نظر مهدی کاموس نویسنده و پژوهشگر در خصوص کتاب عقیله در ویژه برنامه تلویزیون اینترنتی کتاب عکس‌ها جلد کتاب
اظهارنظر احسان سیفی فعال حوزه کتاب درباره کتاب عقیله. آبان 1402
اظهارنظر مهدی کاموس درباره کتاب عقیله درباره تلویزیونی مثبت کتاب
رونمایی کتاب عقیله در مشهد در آستانه ولادت حضرت زینب آذر 1400
نشست نقد و بررسی کتاب عقیله در تکیه کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران در شهریور 1402
دکتر محمود مطهری‌نیا در نشست نقد و بررسی کتاب «عقیله» در تکیه کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران در شهریور 1402
اظهارنظر دکتر محمدحسین رجبی‌دوانی درباره در نشست کتاب «عقیله» در تکیه کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران در شهریور 1402
کسب رتبه برتر در بخش مستندنگاری شانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در سال 1401