دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران
تاریخچهٔ‌دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران
قبل از آغاز
تاریخ دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی از سال ۱۲۹۶ یعنی سال تأسیس دارالمعلمین مرکزی آغاز می‌شود و در سال ۱۳۰۷ شمسی که دارالمعلمین عالی به دارالمعلمین مرکزی افزوده شد بر طبق اساسنامه‌ای که در ۲۱آذر۱۳۰۸ به تصویب مجلس شورای ملی رسید دارالمعلمین به دو شعبهٔ ادبی و علمی تقسیم و در ۹ اسفند ۱۳۱۲ به دانشسرای عالی تغییر نام یافت. در هشتم خردادماه سال ۱۳۱۳ که قانون تاسیس دانشگاه به تصویب مجلس شورای ملی رسید، ۶ دانشکده برای تشکیل دانشگاه پیش بینی و در قانون تصریح شد که یکی از آنها دانشکدهٔ ادبیات بود. هنگام تأسیس دو دانشکدهٔ ادبیات و دانشکدهٔ علوم، چون برنامهٔ تحصیلی آنها با دانشسرا مطابقت داشت این دو دانشکده و دانشسرا تا سال ۱۳۲۱ با هم به همکاری خود ادامه دادند و در آن سال دانشکدهٔ ادبیات از دانشکدهٔ علوم جدا شد اما دانشکدهٔ ادبیات و دانشسرا تا سال ۱۳۳۴ با یک سازمان اجرایی و آموزشی اداره می‌شد و از آن تاریخ از یکدیگر جدا و سرانجام در سال ۱۳۳۷ به محوطهٔ اصلی دانشگاه تهران منتقل شد.(تاریخچه دانشکده) این ساختمان در فضایی به مساحت بیش از ۱۸۰۰ متر مربع و بیش از ۱۳۵۰۰ متر مربع بنا ساخته شد که از کلاسهای متعدد و تالار مطالعه و قرائت، کتابخانه، آزمایشگاه‌های گوناگون تشکیل یافته و مهمترین آزمایشگاه جغرافیا، روانشناسی، سمعی و بصری تدریس زبانهای خارجی است. تالار فردوسی این دانشکده نیز یکی از مهمترین تالارهای اجتماعات و از مراکز برگزاری مراسم و خطابه‌های مذهبی‌علمی و ادبی دیروز و امروز کشور است.(ص۳)
تاسیس دانشکده
رشته‌های تحصیلی در اوایل تاسیس دانشکده
از سال تحصیلی ۱۳۱۲-۱۳۱۱ رشته‌های تحصیلی فلسفه و ادبیات به دو رشتهٔ «ادبیات فارسی» و «فلسفه و علوم تربیتی» تجزیه شد و رشتهٔ «زبان خارجه» نیز به شعب تحصیلات دانشکدهٔ ادبیات اضافه گردید و از سال تحصیلی ۱۳۱۵-۱۳۱۴ رشتهٔ «باستانشناسی» نیز در دانشکدهٔ ادبیات افتتاح شد. پیش از شهریور ۱۳۲۰ دانشکدهٔ ادبیات ۵ رشتهٔ تحصیلی زبان و ادبیات فارسی، فلسفه و علوم تربیتی، تاریخ و جغرافیا، زبان خارجی و باستانشناسی داشت که تعداد دانش‌آموختگان آن تا سال ۱۳۱۹ جمعاً یکصدوچهار نفر و این تعداد در سال تحصیلی ۴۶-۴۵ به چهارهزاروچهارصد نفر رسید. دورهٔ دکتری زبان و ادبیات فارسی در سال ۱۳۲۲، دورهٔ دکتری فلسفه و جغرافیا در سال ۱۳۳۶ و دورهٔ کارشناسی ارشد رشته‌های علوم اجتماعی، روانشناسی، تاریخ ، جغرافیا، باستانشناسی و هنر در سال تحصیلی ۴۲-۴۱ دایر گردید.(ص۲) در مهرماه سال ۱۳۱۶ دوره دکترای ادبیات در دانشکده ادبیات تأسیس شد. در نظام آموزشی قبل دورهٔ کارشناسی و دکتری پیوسته بودند یعنی پس از دورهٔ کارشناسی آزمون دورهٔ دکتری برگزار می‌شد. بعدها یعنی در سال تحصیلی ۴۴-۴۵ در فاصلهٔ دورهٔ کارشناسی و دکتری دورهٔ کارشناسی ارشد دایر شد. بدین ترتیب دوره‌های کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، زبانشناسی، زبان انگلیسی و زبان فرانسه و در سال ۴۶-۴۷ کارشناسی ارشد زبان آلمانی دایر گردید. البته برخی از این رشته‌ها اینک به صورت دانشکده‌ای مستقل درآمده و از دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی جدا شده است.(ص۳)در شهریور سال ۱۳۳۷ مؤسسه زبانهای خارجی دانشکده ادبیات تأسیس شده و دانشجو پذیرفت و در همان سال دوره فوق لیسانس علوم اجتماعی در دانشکده ادبیات تأسیس شد. در ساعت ۵/۵ بعد از ظهر روز سه شنبه ۱۹ اسفند سال۱۳۳۷ به مناسبت نودمین سال درگذشت شاعر شهیر فارسی و اردو ، میرزا اسدالله غالب از طرف دانشجویان کلاس اردوی دانشگاه تهران در دانشکده ادبیات مجلسی برپا شد .
هیئت تعلیماتی
هنگام تاسیس دانشگاه هیئت تعلیماتی دانشکده ادبیات از این قرار بود:
استاد بدیع‌الزّمان فروزانفر استاد ادبیات ، اسدالله بیژن دانشیار علوم تربیتی ، خانم امینه پاکروان معلم تاریخ صنایع ظریفه ، سیّد محمّد تدیّن استاد ادبیات عرب ، دکتر علی‌اکبر سیاسی استاد روانشناسی ، دکتر رضا زاده شفق استاد تاریخ و کلیات فلسفه، عبدالحسین شیبانی(وحیدالملک ) استاد تاریخ عمومی ، سیّدمحمدکاظم عصّار استاد کلیات فلسفه قدیم ، امیرسهام الدین غفاری دانشیار جغرافیای انسانی و اقتصادی ، محمّدحسین فاضل تونی استاد عربی و فلسفه قدیم، مسعود کیهان استاد جغرافیا، سعید نفیسی استاد تاریخ ملل شرق و یونان و روم ، دکتر هاز استاد فلسفه جدید، دکتر ژان هیتیه استاد زبان و ادبیات فرانسه ، رشید یاسمی استاد تاریخ ایران بعد از اسلام ، مهدی بیانی دبیر ادبیات فارسی ، عبدالله فریار دبیر زبان انگلیسی ، ابوالفضل صدری معلم ورزش ، لطفعلی صورتگر دبیر ادبیات انگلیسی .
هفت خوان دورهٔ دکتری
مقرراتی که برای دوره دکتری از طرف دکتر عیسی صدیق‌اعلم رئیس دانشسرای عالی و دانشکده ادبیات و علوم وضع شد از این قرار بود:
برای گرفتن درجه دکتری کسی که لیسانس در زبان و ادبیات فارسی دارد باید دروس ذیل را تحصیل کند:
- یک زبان خارجه غیر از زبانی که برای گرفتن لیسانس آموخته است.
- زبانهای ایران پیش از اسلام و زبانشناسی.
- تاریخ مفصل ایران.
- دوره عالی ادبیات عرب.
- معانی بیان زبان فارسی و سبک شناسی و مقایسه روش های نظم و نثر.
- سنجش ادبیات زبان های مختلف و روش تاریخ ادبیات.
و به اضافه پس از بررسی کامل ، در موضوع معینی رسالهٔ بدیعی بنویسد و نزد هیئت استادان به ثبوت برساند و نیز کسانی حق تحصیل و گرفتن درجه دکتری دارند و داوطلب این رشته قبول می‌شوند که استعداد فطری داشته باشند و استادان توفیق آنها را در پیشرفت کار تصدیق نمایند( روزنامه اطلاعات شماره ۳۲۶۳ مورخ ۲/۷/۱۳۱۶)
شاگردان دورهٔ اول دکتری
از شاگردان دوره اول دکتری دانشکدهٔ ادبیات دکتر ذبیح‌الله صفا ، دکتر خانلری و دکتر معین بودند که دکتر معین زودتر از آقایان دیگر رسالهٔ خود را گذراند و اولین دکتر غیر پزشکی دانشگاه تهران است.
آزمایشگاه روانشناسی
در تاریخ ۱۴دی۱۳۱۶ آزمایشگاه روانشناسی دانشکده ادبیات آغاز بکار کرد و دکتر علی‌اکبرخان سیاسی در تالار اجتماعات درباره آن سخنرانی کرد و مطالب خود را بوسیله اسباب‌هائی که رسیده بود توضیح داد و روشن ساخت.( روزنامه اطلاعات شماره ۳۳۶۰ مورخ ۱۵/۱۰/۱۳۱۶)
نخستین دانشجویان خارجی
در بهمن سال۱۳۲۶ «میلوش تورتسکی» و «آدلف پاتر» از چکوسلواکی برای تکمیل تحصیلات خود در رشته زبان و ادبیات فارسی و تحصیل درجه دکتری از دانشکده ادبیات به تهران آمدند. این دو نفر در کشور خود به درجه لیسانس و دکتری نائل آمده بودند و فرد اولی دارای تألیفاتی نیز بود.
در ۵ اردیبهشت ماه سال ۱۳۲۸ «مردیت اوونس» دانشجوی انگلیسی و در شهریورماه همان سال «سیدرضاعلی» دانشجوی پاکستانی که تحصیلات خود را در دانشکده ادبیات انجام داده بودند به کشور خود بازگشتند و برای بازگشت آنها مراسمی در دانشگاه انجام شد.
درآذر ماه سال ۱۳۳۴ اولین دانشجوی خارجی مهمان دانشگاه به گرفتن درجه دکتری در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی نائل شد و او حسینعلی محفوظ دانشجوی عراقی بود.
در سال ۱۳۳۵ «عبدالله جاوید» دانشجوی افغانی مهمان دانشگاه و استاد دانشگاه کابل که برای بار دوم در تاریخ ۱۵ دیماه سال۱۳۳۴ برای تکمیل تحصیل خود در رشته زبان و ادبیات فارسی به تهران آمده بود رساله دکترای خود را در موضوع «سخن‌سرایان افغانستان از آغاز قرن ۱۲ تا نیمه قرن ۱۴ هجری » گذرانید و او سومین دانشجوی خارجی و اولین دانشجوی فارسی زبان خارج از ایران بود که در رشته زبان وادبیات فارسی از دانشگاه تهران به گرفتن درجه دکتری نائل آمد. دانشجوی مزبور یکبار دیگر نیز در سال ۱۳۲۵ برای تحصیل بعنوان مهمان دانشگاه به ایران آمده بود و در آن هنگام علاوه بر گرفتن درجه لیسانس در رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشکده ادبیات ، در رشته علوم سیاسی نیز از دانشکده حقوق و علوم سیاسی به درجه لیسانس نائل شد.
در روز چهارشنبه مورخ ۲/۳/۱۳۳۵ دکتر « سدارنگانی » دانشجوی هندی مهمان دانشگاه پس از گذراندن رساله «مختصری در تاریخ شعر فارسی در ایران و هندوستان» به گرفتن عنوان دکتری دانشکده ادبیات توفیق یافت . در همان روز «امین عبدالمجید بدوی» دانشجوی مصری مهمان دانشگاه رساله دکتری خود را در موضوع «بحث درباره قابوس نامه» گذرانید و عنوان دکتری دانشکده ادبیات به وی داده شد. وبرای اولین بار یک محقق مصری تحصیلات عالی خود را در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به پایان رسانید و موفق به گرفتن عنوان دکترا گردید.
و باز در همین روز «سید امیر حسن عابدی» دانشجوی هندی مهمان دانشگاه رساله خود را در موضوع «آثار کلیم کاشانی» گذرانید و عنوان دکتری دانشکده ادبیات به وی داده شد.
در روز دوشنبه ۱۱ تیرماه سال۱۳۳۸ « محمد مرسلین » دانشجوی هندی رساله خود را تحت عنوان « شرح حال و آثار طالب آملی » گذرانیده دکتر دانشکده ادبیات شناخته شد.
نخستین استادان خارجی
در تاریخ ۱۷/۸/۱۳۲۹ بنا به پیشنهاد دانشکده ادبیات صلاحیت «کن هان راجا» برای تدریس زبان سانسکریت در دوره دکترای زبان و ادبیات فارسی در جلسه ۴۰۴ شورای دانشگاه مطرح و تصویب شد.
در سال ۱۳۲۹ با تقاضای «پروفسور ژرژ رِدار» مستشرق سوئیسی دایر به اینکه به خرج دانشگاه مانند یک محصل به ایران آمده مطالعات خود را درباره زبان و ادبیات فارسی تعقیب نماید از طرف شورای دانشگاه موافقت بعمل آمد.
ژرژ ردار استاد دانشکدهٔ ادبیات نیوشاتل که در تاریخ ۶/۷/۱۳۳۰ برای تکمیل مطالعه در لهجه‌های فارسی به دعوت دانشگاه به تهران آمده بود روز ۲۸ اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ برای بازگشت به میهن خود، سوئیس تهران را ترک کرد و به این مناسبت در روز جمعه ۳۱/۲/۱۳۳۱ مجلس ضیافت شامی در باشگاه دانشگاه ترتیب داده شد. در آذر ماه سال ۱۳۳۱ به موجب تصویب شورای دانشگاه مقرر شد که از معلومات «میلنر» در آزمایشگاه تعلیمات بصری دانشکدهٔ ادبیات و دانشسرای عالی و از اطلاعات خانم «ماری ویرجینیا گیور» رئیس کتابخانه دانشسرای عالی شهر نیوجرسی در دانشکده ادبیات استفاده شود.
در روز شنبه مورخ ۲۵ بهمن ماه سال۱۳۳۴ کلاس هنر های دراماتیک در دانشکده تدسیس گشت . استاد کلاس پروفسور « دیویدسن » آمریکایی بود و نیز دکتر «بلچر» استاد درام و هنرپیشگی در دانشگاه ویرجینیای غربی طبق برنامه فولبرایت به ایران دعوت شده ، مدت دو سال در این رشته با دانشگاه تهران همکاری داشت . پیش از آن در مهرماه سال۱۳۳۵ کلاس تئاتر در دانشکده باز شده و معلم آن پروفسور «جورج کوئین بی » بود.
در آذر سال ۱۳۳۳ صلاحیت تدریس «شوکت علی سبزواری» استاد زبان اردو در دانشگاه داکا که از طرف دولت پاکستان برای تدریس زبان اردو در دانشگاه تهران معرفی شده بود به تصویب دانشگاه رسید.
در مهر ماه سال ۱۳۳۵ بنا به دعوت دانشگاه تهران پروفسور ایندوشکر استاد زبان سانسکریت ( جی پور ) هندوستان برای تدریس زبان سانسکریت و هندشناسی در دانشکده ادبیات به تهران آمد .
استادان خارجی که از ابتدای تأسیس دانشکده ادبیات در آن تدریس کرده اند عبارتند از: «کرفتر» استاد باستانشناسی ، دکتر «ژان هیتیه» که تا خرداد سال۱۳۱۶ در دانشسرای عالی تدریس می کرد و از اول شهریور ۱۳۱۶ خدمت او پایان یافت و «یونی فاسیو» بجای او استخدام شد و این هر دو زبان فرانسوی تدریس می کردند و «توماس گیبسن» آمریکایی که معلّم تربیت بدنی بود.
پروفسور «ویلهم هاز» از دانشمندان یهودی آلمان که پس از بیرون آمدن از آن کشور به مدت یکسال در ایران بود و فلسفه جدید و فلسفه تاریخ تدریس می کرد. خانم «الیوت» همسر مرحوم دکتر صورتگر استاد زبان انگلیسی و «دامی نیگ راسی» و خانم «کارن بوکارت» و «کارل» و «هالند» و «رولس ونسکی» و «پولت کولینا» و خانم «روندا کرست» و «الی فریزر» از گروه صلح آمریکا و دکتر «لئون ویلکرسن» و دکتر «آلبرت شوئنبرگ» از فولبرایت و «کارنیگتون» معلمین رشته انگلیسی وخانم «ژان شیبانی» و خانم «ماری لوئیز تعلیمی» و «سانتا کروس» و «بولارژان» معلمین زبان فرانسه که این آخری نماینده انجمن فرهنگی ایران و فرانسه بود و نیز «بوآسر» و «بودن» و «رولن» که اینها هم معلمین زبان فرانسه بودند. دکتر «کورت ویگاند» معلم زبان آلمانی مأمور از طرف دولت آلمان غربی و خانم «زیگرید صفا» همسر دکتر صفا و دکتر «هلموت آدلر» و «شلی» که آنها نیز معلمین زبان آلمانی بودند.
کرسی‌های رشتهٔ ادبیات فارسی
در دیماه سال ۱۳۳۰ بر طبق پیشنهاد دانشکده ادبیات ، شورای دانشگاه برای رشته ادبیات فارسی کرسی های ذیل را تصویب و به افراد تفویض شد:
- تاریخ ادبیات فارسی به ذبیح‌الله صفا
- زبان فارسی شامل پنج کرسی عبارت از:
- فنون ادبی فارسی و عربی به جلال‌الدین همایی
- سبک شناسی به حسن خطیبی
- تحقیق در متون فارسی به دکتر محمد معین
- تاریخ زبان فارسی به دکتر پرویز خانلری
- دستور زبان فارسی به عبدالعظیم گرگانی
- کرسی تاریخ تصوف
- تاریخ ادیان و مذاهب به علی‌اصغر حکمت
- تاریخ ادبیات عرب به احمد بهمنیار
- زبان عربی به «محمد فیّاض»
- مبانی تعلیمات متوسطه به اسدالله بیژن (تمیم‌گیری و تصویب در سال ۱۳۳۲)
در خرداد سال ۱۳۴۱ چهار کرسی : تاریخ علوم ، تاریخ فلسفه باستان ، روانشناسی کودک و روانشناسی آزمایشی به کرسی های دانشکده ادبیات افزوده شد .
تعاملات دانشکده با کشورهای خارجی
در دیماه سال ۱۳۳۱ تدریس تاریخ ایران و ادبیات فارسی در دانشگاه سن ژوزف بیروت آغاز شد و به دعوت دانشگاه بیروت دکتر پرویز ناتل خانلری مأموریت یافت مدت دو ماه و نیم در آن دانشگاه به تدریس بپردازد .
در اسفند سال ۱۳۳۱ به پیشنهاد دولت پاکستان شورای دانشگاه موافقت کرد که در دانشکده ادبیات کرسی زبان اردو تأسیس شود و دولت پاکستان قبول کرد که مخارج تأسیس کرسی مزبور را بپردازد.
در تاریخ ۲۳ تیر ماه همان سال شورای دانشکده ادبیات در صد و سی و دومین جلسه خود ارزش درجه فوق لیسانس صادره در رشته زبان فارسی دانشگاه سِند را معادل لیسانس رشته ادبیات فارسی تشخیص داد و تصویب کرد که دارندگان درجه مزبور می توانند پس از موافقت هیأت نظارت دکتری وارد دوره دکترای ادبیات شوند.
در آذر ماه سال۱۳۳۲ دوره دروس زبان و فرهنگ ایران برای دانشجویان خارجی آغاز شد و تاکنون دانشجویان بسیاری از کشورهای هندوستان، پاکستان، افغانستان (هر چند فارسی زبان هستند) انگلستان، فرانسه، اردن، سوریه، لبنان، یوگوسلاوی، اسپانیا، مصر، ژاپن، اوکراین، چین، کره، آمریکا و چند کشور دیگر از این دوره فارغ‌التحصیل شده‌اند.
در اسفند سال ۱۳۳۲ شورای دانشگاه تصویب کرد که دانشجویان خارجی با تصویب شورای دانشکده ادبیات و با رعایت مقررات اداری ، برای تکمیل زبان و ادبیات فارسی و تاریخ و جغرافیا و فرهنگ ایران و باستانشناسی می توانند بطور مستمع آزاد در دانشکده ادبیات به تحصیل اشتغال ورزند.
در تابستان سال ۱۳۳۵ کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه لبنان در بیروت افتتاح شد و مرحوم بدیع‌الزّمان فروزانفر و مرحوم دکتر جلال همائی که برای شرکت در مراسم افتتاح آن به بیروت عزیمت کرده بودند دانشگاه تهران را به بهترین وجهی معرفی نمودند.
روز ۲۶ تیرماه سال ۱۳۳۸ پروفسور « هیرالال چوبرا » استاد قسمت تاریخ و فرهنگ اسلامی دانشگاه کلکته که در سال ۱۳۳۷ به دعوت دانشگاه تهران به ایران آمده بود از رساله خود که به زبان فارسی درباره فلسفه « بهاگواوگیتا » یکی از متون مقدس هند نوشته بود دفاع کرد و به دریافت درجه دکتری از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران نائل گردید.
در ساعت ۵/۹ صبح ۲۵ بهمن ماه سال۱۳۳۸ سمینار « ظهور اولین اجتماعات کشاورزی ماقبل تاریخ در ایران و آسیای غربی » به ریاست دکتر سیاسی و دکتر « رابرت بریدوود » پروفسور باستانشناسی و مردم شناسی دنیای قدیم ماقبل تاریخ دانشگاه شیکاگو در ایران تشکیل شد و تا ۵ اسفند دایر بود . در شهریور سال ۱۳۴۰ با کمک « بنیاد گورگیان » کرسی مستقلی برای مطالعات ایرانی ( زبان و ادبیات فارسی ، تاریخ ایران ، زبانها و ادبیات پیش از اسلام ) در دانشگاه کلمبیا تأسیس گردید و از دکتر یارشاطر دعوت شد که برای تصدّی این کرسی به آمریکا عزیمت نماید .
موسسهٔ دهخدا
در سال ۱۳۳۵ چاپ لغت‌نامهٔ دهخدا با تصویب مجلس شورای ملی، به دانشگاه واگذار شد و سازمان لغت‌نامه دهخدا به وجود آمد و سپس دانشگاه تهران تنظیم و طبع و فروش و توزیع و ادارهٔ سازمان لغت‌نامه را با بودجهٔ آن به دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی واگذار کرد. این سازمان فعالیت علمی خود را با جدیت آغاز کرده و موفق به نشراین فرهنگ عظیم شد.
موسسهٔ باستانشناسی
در آغاز سال تحصیلی ۱۳۳۸ مؤسسه باستانشناسی با هدف به انجام رساندن پژوهشهای باستانی در جهت شناساندن فرهنگ و تمدن ایران و ارتقاء سطح علمی در دانشکده ادبیات تأسیس شد و به استناد ماده سوم اساسنامه آن که در پانصد و هفتادو یکمین جلسه شورای دانشگاه به تصویب رسید ، و بنا به پیشنهاد دانشکده ادبیات دکتر محمد صادق کیا استاد زبان و ادبیات پهلوی دانشکده ادبیات ، محسن مقدم استاد دانشکده هنرهای زیبا، دکتر علی نقی وزیری استاد زیباشناسی و تاریخ عمومی هنر دانشکده ادبیات ، تیمسار فرج الله آق اولی رئیس انجمن آثار ملی ایران ، دکتر عزت الله نگهبان دانشیار باستانشناسی ماقبل تاریخ دانشکده ادبیات ، ابراهیم پورداود استاد خطوط و زبانهای باستانی دانشکده ادبیات ، عیسی بهنام دانشیار باستانشناسی ایران در دوران اشکانی و ساسانی و صادق صمیمی مدیر کل اداره باستانشناسی به سمت اعضای شورای مؤسسه مزبور منصوب شدند و دکتر نگهبان سمت مدیریت مؤسسه را یافت.
ساختمان دانشکده
ساختمان جدید دانشکده ادبیات در محوطه ای به مساحت ۱۷۵۰۰ متر مربع ساخته شده و مساحت کل زیر بنای آن ۱۳۵۰۰ متر مربع است . حجم کل ساختمان بالغ بر۶۷۰۰۰ متر مکعب و مجهز به کلاسهای کوچک و بزرگ و کتابخانه و تالارهای پژوهش و مطالعه و آزمایشگاه زبان ، جغرافیا و روانشناسی است . آمفی تئاتر دانشکده که از لحاظ آکوستیک نخستین بار در کشور ما شکل خاصی به آن داده شد ، گنجایش ۷۵۰ صندلی و ۱۵۰ جای ایستاده دارد. هزینه کل ساختمان این دانشکده ۰۰۰/۰۰۰/۱۱۵ ریال بوده است که حدود ۶۸ میلیون ریال آن را سازمان برنامه پرداخته است و باقی از بودجه دانشگاه تأمین شده است . این ساختمان از بتن مسلح و با سقف های مضاعف و بوسیله شرکت سنتاب ساخته شده است. ذکر این نکته ضروری است که طبقه چهارم دانشکده در سالهای پس از انقلاب اسلامی به ساختمان قدیمی اضافه شده است .
در مراسم گشایش ساختمان، شورای دانشکده تالار دانشکده را بنام فردوسی شاعر بزرگ و شهیر ملّی ایران نام نهاد. در خرداد سال ۱۳۳۷ مرکز مطالعات تمدن و فرهنگ ایران و خاور میانه بر طبق اساسنامه مصوب پانصد و پنجاه و سومین جلسه شورای دانشگاه بوجود آمد . نام این مرکز بعداً به « مرکز مطالعه و تحقیق در تمدن و فرهنگ ایران و خاور میانه » تغییر کرد. مقصود از تأسیس این مرکز معرفی تمدن و فرهنگ ایران و تدریس زبان فارسی به خارجیان مقیم ایران بود . کلاسهای مرکز در سه دوره سه ماهه تشکیل می شد و ساعات درس برای هر کلاس دو ساعت در هفته بود و کلیه دروس به زبان انگلیسی تدریس می شد . . . پاره ای از دانشگاه های خارجی واحد های درسی این مرکز را پذیرفته بودند.
گروههای آموزشی
در هشتم مردادماه سال ۱۳۴۲ شورای دانشکده در یک جلسه فوق‌العاده ۹ گروه آموزشی برای دانشکدهٔ ادبیات تعیین کرد از این قرار:
گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی
گروه آموزشی زبانشناسی همگانی و زبانهای باستانی
گروه آموزشی باستانشناسی و هنر
گروه آموزشی فلسفه
گروه آموزشی روانشناسی
گروه آموزشی علوم اجتماعی
گروه آموزشی جغرافیا
گروه آموزشی تاریخ
گروه آموزشی زبانهای خارجه
گروه آموزشی زبان و ادبیات عرب(در سال تحصیلی ۱۳۴۹-۱۳۴۸ رسماً دایر شد و به کار خود ادامه داد.)
تغییر نام دانشکده
در تاریخ ۱۳/۹/۱۳۴۳ بنا به پیشنهاد دانشکده و تصویب شورای مدیران گروههای آموزشی و شورای دانشکده، نام دانشکدهٔ ادبیات به «دانشکده ادبیات و علوم انسانی» تغییر یافت. و این موضوع در ششصدوهفتادودومین جلسه شورای دانشگاه به تصویب رسید.
نشریهٔ دانشکده
دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی مجله‌ای بسیار معتبر داشته که از مهرماه سال ۱۳۳۲ هر سه ماه یکبار به صورت فصلنامهٔٔ علمی‌پژوهشی منتشر می‌شده است. اولین شمارهٔ این نشریه به تاریخ مهرماه ۱۳۲۲ به زیور طبع آراسته شد. این نشریه به صورت فصلنامه، عهدهدار چاپ مقالاتی در زمینه گرایشهای مختلف علوم انسانی شد و آخرین شماره آن در شماره بهار و تابستان 1389 چاپ شد. با توجه به قدمت و ارزش علمی که نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی داشت با تصمیم وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به هفت مجله علمی – پژوهشی ارتقاء یافت شامل: ادب عربی، ادب فارسی ، پژوهشهای ایرانشناسی، پژوهشهای زبانی، پژوهشهای علوم تاریخی، نقد ادبی، مطالعات باستان شناسی و فلسفه. در این مجله که از اعتبار علمی و ادبی خاص در تاریخ انتشارات دانشگاه تهران برخوردار است، معروفترین و برجسته‌ترین شخصیت‌های دانشگاهی کشور به ارائه و عرضهٔ تحقیقات و تتبعات خود می‌پردازند. این مجله یکی از مأخذ و مراجع مسلم آخرین تتبعات است. هیأت نویسندگان مجله اساتید و دانشیاران دانشکده ادبیات و سایر مراکز آموزش عالی کشور هستند.
تغییرات اساسی
تغییرات بسیار اساسی‌ای در دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی ایجاد شده است که از آن جمله می‌توان به جدا شدن رشته‌های علوم اجتماعی ، زبانهای خارجه ، روانشناسی و جغرافیا از بدنه دانشکده و تشکیل دانشکده‌های مستقل در میان دانشکده‌های دانشگاه تهران اشاره کرد به گونه‌ای که دانشکدهٔ علوم اجتماعی در سال ۱۳۵۰، دانشکدهٔ زبانهای خارجه در سال ۱۳۶۷، دانشکدهٔ روانشناسی در سال ۱۳۷۷ و دانشکدهٔ جغرافیا در سال رسماً به دانشکده‌های مستقلی تبدیل شدند.
کتابخانهٔ دانشکده
کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران قدیمی ترین کتابخانه دانشکده‌ای کشور است که در سال ۱۲۹۷ شمسی به عنوان "کتابخانه دارالمعلمین مرکزی" آغاز به کار کرد. در سال ۱۳۰۷ با تاسیس دارالمعلمین عالی، کتابخانه نیز تغییر نام یافت و از سال ۱۳۱۲ شمسی با عنوان "کتابخانه دانش سرای عالی" به کار خود ادامه داد. در ۱۳۱۳ دانشگاه تهران تاسیس شد و به خاطر مطابقت مواد تحصیلی با دانش سرای عالی، در همان مکان به فعالیت خود ادامه داد و کتابخانه هم با عنوان "کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم و دانش سرای عالی" فعالیت می‌کرد. با جدا شدن دانشکده علوم در سال ۱۳۲۱،" کتابخانه دانشکده ادبیات و دانش سرای عالی" تا سال ۱۳۳۴ خدمات ارائه می‌داد. در این سال دانشکده ادبیات از دانش سرای عالی جدا و در سال ۱۳۳۷ به محل کنونی در پردیس مرکزی دانشگاه منتقل شد. "کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی" از سال ۱۳۳۷ به ریاست عزت اله نگهبان به فعالیت خود ادامه داد. از زمان تاسیس کتابخانه، فرهنگ دوستان و فرهیختگان بسیاری مسوولیت یا کتابداری کتابخانه را بر عهده داشته و با حمایت، هم فکری و همکاری دانشمندان و دانش دوستان، در پیشبرد اهداف علمی و پژوهشی کتابخانه کوشیده‌اند. بانو پروین اعتصامی، شاعر معاصر ایران، در سال ۱۳۱۵ برای مدتی کتابدار کتابخانه بوده است.
روسای کتابخانه از آغاز تا کنون:
هاشم خان (حسین) شمس داوری
امیر مظفرالدین خان فرخ
علی اکبر مجیدی فیاض
آوانس حق نظریان
عزت الله نگهبان
سید حسین نصر
عباس زریاب خوئی
نوش آفرین انصاری
آذرهوشنگ باختری
بهرام جمال پور
سید حسن سادات ناصری
مظفر بختیار
رضا سرلک
احمد کریمی حکاک
احمد رضایی
ابراهیم دیباجی
سید امیر محمود انوار
غلامعباس رضایی هفتادر
عصمت الملوک حکیمی
محمود شکیب
محمد حسن فوادیان
احمد احمدی
علیرضا حاجیان نژاد
امید مجد
علی اصغر باباسالار
حمید کرمی پور
جواد بشری
علیرضا امامی
در طول زمان با خرید منابع مفید و معتبر از داخل و خارج کشور، جلب اهدا، وقف و مبادله منابع، کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، امروز امانت دار مجموعه‌ای غنی و بی نظیر از منابع است که تلاش می‌کند به بهترین روش در اختیار کاربران قرار دهد.
این کتابخانه جهت پشتیبانی برنامه پژوهشی و آموزشی رشته‌های مصوب دانشکده به گردآوری منابع می‌پردازد. در طول زمان، به تدریج برخی از رشته‌ها و موسسات دانشکده، استقلال یافت، حذف یا منتقل شد یا تغییر کرد؛ به این ترتیب در حال حاضر کتابخانه برای رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، زبان و ادبیات عربی، باستان شناسی، تاریخ، فلسفه، زبانهای باستانی و زبان شناسی مجموعه سازی می‌کند.
برخی مجموعه‌های مهم خریداری شده، اهدایی یا وقفی کتابخانه:
- مجموعه ۲۲۴۲ جلدی محمد قزوینی در سال ۱۳۲۹
- مجموعه ۱۵۰۰ جلدی احمد بهمنیار و مجموعه ۱۰۴ جلدی تقی خواجوی در سال ۱۳۳۲
- مجموعه ۲۲۵۰ جلدی عباس اقبال در سال ۱۳۳۴
- مجموعه خاندان فرمانفرمایان با ۶۵۰۰ کتاب و مجله در سال ۱۳۳۸
- مجموعه ۳۰۰۰ جلدی حمید و فاطمه سیاح در سال ۱۳۳۹
- کتابخانه علی اصغر حکمت با ۵۲۰۰ جلد در سال ۱۳۴۰
- مبادله ۱۰۰۰ جلد نسخه‌های تکراری فارسی فلسفه، ادبیات و شرق شناسی با همین تعداد کتب انگلیسی فلسفه، الهیات، ادبیات و ادیان بخش شرق شناسی Widener library دانشگاه هاروارد در سال ۱۳۴۰
- مجموعه ۱۲۰۰ جلدی میرزا عبد الله سبوحی واعظ در ۱۳۴۱
- ۱۳۴۲ کتابهای جواد تارا شامل ۱۸۰۰ جلد چاپ سنگی قدیمی در زمینه علوم قدیمه
- کتابخانه امام جمعه کرمان با ۱۰۰۰ جلد کتاب و کتابخانه سید حسن تقی زاده با ۲۷۰۰ جلد در سال ۱۳۴۳
- قسمتی از کتابخانه انو لیتمن (شرق شناس) شامل کتب و رسائل کمیاب و نفیس شرق شناسی
- مجموعه مسعود انصاری و مجموعه اهدایی دولت فرانسه در سال ۱۳۴۵
- مجموعه ۱۰۰۰ جلدی آذرهوشنگ باختری در سال ۱۳۴۷
- بخشی از کتابخانه انولیتمان ( E. Litman ) که در برگیرنده کتاب و رساله‌های کم یاب شرق شناسی است، یک دوره کم یاب از تاریخ طبری چاپ لیدن، اوقاف گیب و کتابهای خطی، چاپ سنگی و سربی، موادی بود که با خرید، اهدا و وقف، وارد مجموعه کتابخانه شد و به همین منوال، با گذشت زمان کتابخانه مراحل تکامل را پشت سر گذاشت.
- در گزارشها و اسناد دهه ۵۰ کتابخانه، به اهدای آثار از طرف انتشارات بریل هلند، دانشگاه تهران، بنیاد فرهنگ ایران، انجمن آثار ملی، سازمان مرکزی تعاون کشور اشاره شده است.
- کتابخانه مهدی روشن ضمیر با بیش از ۵۷۰ جلد کتاب در سال ۱۳۷۶
- کتابخانه محمد قاضی با حدود ۱۳۰۰ جلد کتاب در سال ۱۳۸۲
- کتابخانه سیف الدین نجم آبادی شامل حدود ۱۰۰۰ جلد کتاب و بیش از ده هزار جلد کتاب از بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس در سال ۱۳۸۸
- بخشی از کتابخانه خسرو فرشیدورد در سال ۱۳۸۹
- کتابخانه مهدی درخشان با بیش از ۸۰۰ جلد کتاب در سال ۱۳۹۰
- کتابخانه عزیزالله جوینی با حدود ۱۳۰۰ عنوان در سال ۱۳۹۵
- کتابخانه فیروز حریرچی شامل ۲۱۰۰ جلد کتاب و تعدادی مجله در سال ۱۳۹۶
- سری دوم کتابهای سیف الدین نجم آبادی شامل حدود ۳۷۰ جلد در سال ۱۳۹۷
- تعداد ۲۲۰۰ جلد کتاب از مجموعه منوچهر بزرگمهر موجود در گروه فلسفه در سال ۱۳۹۸
کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی در حال حاضر (۱۳۹۸) بیش از ۱۹۰۰۰۰ جلد کتاب قابل بازیابی دارد. ۱۲۰۰ عنوان نشریه فارسی، ۳۰۰ عنوان نشریه عربی و ۱۱۰۰ عنوان نشریه لاتین در کتابخانه موجود است. ۱۶۰۰ عنوان پایان نامه دکتری، ۴۴۶۰ عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد و ۳۰ عنوان پایان نامه کارشناسی، ۳۰۰ نقشه، ۲۰۰ جزوه، ۲۰۰ قطعه عکس و ۴۰۰ لوح فشرده از دیگر منابع کتابخانه می‌باشد.