سینوهه

سینوهه
ناشر	ناشر فارسی: انتشارات زرین
محل نشر	مکان ناشر فارسی: تهران
تاریخ نشر	تاریخ نشر فارسی: ۱۳۶۶
زبان	فنلاندی

ذبیح‌الله منصوری
نخستین و برجسته‌ترین مترجم سینوهه

سینوهه عنوان کتابی از میکا والتاری نویسندهٔ فنلاندی دربارهٔ پزشک ویژهٔ دربار فرعون است. این‌ کتاب را ذبیح‌الله منصوری در سال۱۳۶۴ ترجمه و وارد بازار کرد.

* * * * *

از چاپ اول «سینوهه» استقبال نشد؛ اما از سال۱۳۶۵ و بعد از فوت منصوری جای خود را در بازار کتاب و بین عامهٔ مردم آرام‌آرام باز کرد به‌طوری‌که سالی ۳ بار تجدیدِچاپ می‌شد. سینوهه در سال ۱۹۴۵ توسط میکا والتاری فنلاندی براساس وقایع دوران فرعون آخناتون و آغاز سلطنت فرعون هورم هپ نوشته شده است. فیلمی نیز بر اساس این کتاب در سال ۱۹۵۴ توسط مایکل کورتیز در آمریکا ساخته‌شده.
کتاب در حالی توسط ذبیح‌الله منصوری در ۲ جلد و ۹۸۹ صفحه ترجمه شد که گفته می‌شود اصل کتاب بسیار کمتر از متن ترجمه‌ای آن است. منصوری برداشت‌های خود از متن اصلی را به ترجمه اضافه کرده‌است.‌ او در ترجمه طرفدار سبک بسط و گسترش کتب بود و به رعایت امانت در برگردان پیام نویسندگان کتاب‌های اصلی وفادار نبود. در بسیاری از موارد اطلاعات خویش را به کتاب‌ها می‌افزود.او معتقد بود ترجمه بر دو گونه است: نوعی که در آن مترجم لغت به لغت ترجمه می‌کند و به متن اصلی وفادار است و نوعی دیگر که خود آن را اقتباس می‌نامید و مترجم این اختیار را داشت که ایدهٔ اولیه نویسنده را گسترش دهد. منصوری سینوهه را به چشم یک دایره‌المعارف تاریخی می‌بیند اما در واقع کتاب‌های او آمیزه‌ای از افسانه و واقعیت هستند.

خلاصه داستان

این داستان دربارهٔ شخصیتی است که در هنگام تولد او را در یک سبد دست‌باف گذاشته و به رود نیل سپرده‌اند و خانواده‌ای فقیر او را یافته و به فرزندی بزرگ می‌کند. سینوهه در ادامه به مقام کاهنی و پزشکی مخصوص فرعون می‌رسد و به بابل و سوریه و کناره دریای مدیترانه سفر می‌کند. در طول این سفر با رخدادهای گوناگون روبه‌رو می‌شود. در بازگشت به مصر برای نجات مصر از حرفهٔ پزشکی خود استفاده می‌کند. در میانه‌های داستان او به هویت راستین پدر و مادرش پی می‌برد. یکی از ویژگی‌های بارز این کتاب توصیف دقیق نحوهٔ زندگی و اوضاع اجتماعی کشورهای مصر، سوریه، بابل، هیتی و میتانی در دوران آخناتون است که درمیان سال‌های ۱۳۳۴تا۱۳۵۱ پیش از میلاد می‌زیسته‌است.

نظر نویسنده دربارهٔ کتاب

برای آگاهی از نظرات منصوری دربارهٔ این کتاب قسمت‌هایی از مقدمهٔ او بر کتاب را می‌خوانیم: اکنون سال ۱۳۶۴ قرن مقدس چهاردهم اسلامی است و تصور نمی‌کنم که تا پایان این قرن، در بازار ادب جهان کتابی منتشر شود که از حیث تاریخ باستانی کشورهای خاورمیانه و تحلیل اجتماعی و روانشناسی آن تاریخ، بتواند با این کتاب در ۱۳۵۰ سال قبل از میلاد مسیح نوشته شده برابری نماید.
خوانندگان اگر جوان هستند من به آن‌ها سفارش می‌کنم که کتاب را بعد از خواندن از دست ندهند. نگاه دارند تااینکه بعد از رسیدن به سن ۶۰ سالگی یا بیشتر خواندن کتاب را تجدید کنند و در آن موقع هنر سینوهه نویسندهٔ کتاب زیادتر در نظرشان جلوه خواهد کرد و بیشتر به ارزش‌های تحلیل‌های اجتماعی و روانشناسی کتاب پی‌ خواهند‌ برد. یکی از فواید این کتاب، وقوف بر تواریخ باستانی بعضی از کشورهای خاورمیانه است که در برخی از تواریخ عمومی حتی نام آن‌ها را ننوشته‌اند و در بعضی دیگر، نامی از آن ها برده‌اند بدون اینکه وارد بحث تاریخی شوند.
مترجم ضروری می‌داند به خوانندگان بگوید که اسلوب انشای این کتاب، به‌قلم سینوهه اسلوبی است که مطابق سبک انشای آباءالاولین است و در این سبک، بعضی از جملات کوتاه را تکرار می‌کنند بدون اینکه حشو ناپسند باشد و دیگر اینکه در ادوار تاریک قرون و الوف قبل از میلاد ملت‌های جاهل خاورمیانه خمر می‌نوشیده‌اند و نوشیدن خمر از طرف آن‌ها، دلیل بر این نیست که مترجم یا ناشر از این مایهٔ ضرر و تباهی جسم و جان، نفرت ندارند.
بدون اغراق هیچ فصلی از این کتاب نیست که از لحاظ مشحون بودن از اطلاعات تاریخی باستانی مفید نباشد و باز بدون اغراق، مجموع کتاب یک دایره‌المعارف تاریخی برای مطالعه‌ٔ تاریخ کشورهای خاورمیانه در قرون والوف قبل از میلاد است و قسمت‌هایی از مطالب تاریخی کتاب به‌ خاطر سپردنی‌است.
از یک میرزا‌بنویس چون من پسندیده نیست که وقتی کتابی را ترجمه می‌کند، خود در مقام تحسین آن کتاب برآید ولی بی‌آنکه مبادرت به اغراق بکنم می‌گویم که کتاب سینوهه پزشک فرعون که اینک در دست شما می‌باشد کتابی است که بعد از اینکه خواندید متوجه می‌شوید ارزش آن را داشته‌است که مورد مطالعهٔ شما قرار بگیرد.

انتشار کتاب

کتاب بارها توسط ناشران مختلف تجدید چاپ شده‌است. مرتضی ریاحی‌پور مدیر انتشارات زرین دربارهٔ کتاب سینوهه گفت این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۶۴ منتشر شد. «در آن زمان منصوری زنده بود و خود این کتاب را برای من آورد. سینوهه را به بهای ۴۰۰ تومان و ۵هزار شمارگان منتشر کردیم اما استقبالی از این اثر نشد. البته این اثر هم مانند آثار دیگر منصوری پس از مرگش شناخته شد و هنگامی که ایشان در سال ۶۵ از دنیا رفت از آن سال گاه سالی ۳ بار سینوهه را تجدید چاپ می‌کنیم.» ریاحی‌پور به یاد می‌آورد ذبیح‌الله منصوری به ویراستار کتاب سینوهه گفته بود این آتش‌افروز کیست که چنین کرده. منصوری هیچ‌گاه اجازهٔ ویرایش کتاب‌هایش را نمیداد و اکنون پس از مرگش تعدادی از کتاب‌های او مانند کنیز ملکه مصر ویراستاری شده‌است؛ اما هم‌چنان سینوهه بدون هیچ ویرایشی چاپ می‌شود.

راوی

راوی داستان اول شخص است.

سبک کتاب

منصوری در ترجمه طرفدار سبک بسط و گسترش کتب بود. جمشیدی، دیدار با ذبیح الله منصوری، ۲۶-۲۵. او در ترجمه به رعایت امانت در برگردان پیام نویسندگان کتاب‌های اصلی وفادار نبود. مهدی بهشتی‌پور می‌گوید در مصاحبه‌ای که آقای یگانگی با منصوری داشت از او سؤال کرد : در کار ترجمه چقدر امانت‌داری می‌کنید؛ چون متأسفانه بعضی از مترجمین ما در ترجمه به این امر توجهی ندارند. پاسخ داد: اصولاً دو نوع ترجمه داریم، یکی ترجمه به معنی واقعی کلمه است که من حتی المقدور می‌کوشم از لحاظ فن ترجمه رعایت بکنم. دیگری اقتباس است که بی‌آنکه مطلب مسخ و بی‌مفهوم شود آن را خلاصه و فشرده می‌کنم که البته در بالای هر کدام می‌نویسم ترجمه یا اقتباس. بسیار از آثار منصوری تحت عنوان ترجمه و اقتباس چاپ و منتشر شده‌است و مرحوم منصوری با ذکر جملهٔ ترجمه و اقتباس و یا فقط اقتباس در بالای آثار خود آن‌چه از منابع مورد مطالعه‌اش استنباط کرده ترجمه کرده و بیشتر آثار او حاوی شرح و بسط‌هایی است که خود به ترجمه اضافه کرده‌است. به‌‌طوری‌ که حتی برخی رساله‌ها و مقاله‌هایی را به‌ رشته تحریر درآورده که با اصل آن توفیر زیادی داشته‌است. جمشیدی، دیدار با ذبیح الله منصوری، ۲۱۸-۲۱۷. علی بهزادی در مورد سبک نوشتاری منصوری می‌گوید: «منصوری در نوشته‌هایش توجهی به زیبایی کلمات و خوش‌آهنگ بودن جملات نداشت. نخستین کلمه‌هایی که به ذهنش می‌رسید به روی کاغذ می‌آورد. لغات و اصطلاحاتی که به کارمی‌برد همان‌هایی بودند که مردم عادی در مکالمات روزمره از آن‌ها استفاده می‌کنند. از آوردن کلمات ثقیل و مهجور خودداری می‌کرد.از دیگر خصوصیات سبک نگارش منصوری استفادهٔ مکرر از پرانتز بود. اسم‌های خارجی را داخل پرانتز قرار می‌داد و به‌جای سایر علایم نگارشی فقط از پرانتز استفاده می‌کرد. سبک نگارش منصوری ساده، درست‌تر بگویم توضیح واضحات بود.» جمشیدی، دیدار با ذبیح الله منصوری، ۱۵۹-۱۵۸. کریم امامی مترجم آثاری ادبی چون گتسبی بزرگ دربارهٔ سبک نوشتاری وی چنین می‌گوید که: «نثر نمور و خاکی منصوری راحت‌الحلقومی است که به دل می‌نشیند.» جمشیدی، دیدار با ذبیح الله منصوری، ۲۸۵.

علی اناری

علی اناری در مصاحبه با خبر آنلاین می‌گوید: کتاب «سینوهه پزشک مخصوص فرعون» نوشته «میکا والتاری» نویسنده فنلاندی در حالی توسط ذبیح‌الله منصوری در ۲ جلد و ۹۸۹ صفحه ترجمه شد که اصل کتاب بیش از ۶۰ صفحه نیست. یعنی اگر کتاب والتاری را که به گفته خودش از پاپیروس‌های هیروگلیف نشان ترجمه شده‌است و ظاهراً هیچ‌کس جز خودش یارای تأیید صحت و سقم آن را ندارد سندی متقن در نظر بگیریم، ترجمه آن به فارسی ۹۲۹ صفحه داستان اضافه دارد. وی می‌افزاید: «ذبیح‌الله منصوری و قلم شیوایش شهره دهرند؛ اما هیچ‌کس ترجمه‌های آن را که تاریخ و افسانه را توأمان با هم داشت تاریخ صرف نخوانده و نمی‌خواند.

سیروس آموزگار

سیروس آموزگار، ضمن انجام مصاحبه با «حسینقلی مستعان»، مترجم و داستان‌نویس معاصر، می‌گوید: بدبختانه، ملحقات منصوری مستند نیستند و این، بر آشفتگی سندیت کتاب‌های او بسی افزوده‌است؛ کتاب مشهور «سینوهه» که خوانندگان و علاقه‌مندان فراوانی در ایران داشته و دارد، درحالی توسط مرحوم منصوری، به صورت یک کتاب پرحجم و قطور ترجمه شد که اصل آن، بسیار کمتر از ترجمه است.

احمد بهپور

در مقدمهٔ کتاب سینوهه از دکتر احمد بهپور چنان می‌خوانیم: در مورد اینکه سینوهه شخصیتی است واقعی یا افسانه‌ای چیزی دانسته نشد، شاید او نیز همانند یل سیستان باشد که فردوسی بزرگ از او رستم دستان ساخته‌است.

مسعود بهنود

مسعود بهنود می‌گوید:وقتی به سینوهه می‌رسیم باید بگوییم که ذبیح‌الله منصوری چقدر مطالعه کرده که توانسته این حجم هزار صفحه ای را پر از نشانی دارویی داروها با اسم‌های ژنریک بکند که در اصل کتاب موجود نیستند.

سایر مترجمین کتاب سینوهه

کتاب توسط افراد دیگری هم به فارسی ترجمه شده‌است که در اینجا از آن‌ها نام می‌بریم:
مرتضی اسدخواه، فرزام حبیبی‌اصفهانی، احمد بهپور، احمد سادات‌عقیلی، فرشته کریمی، محسن باطنی، ابراهیم صفریان، میترا میرشکارسیاهکل، هادی عادل‌پور، داود نعمت‌الهی، وحیده شکری، هاله هنرزاد، رضا زارع و زهره زندیه

منابع

• جمشیدی، اسماعیل (۱۳۶۹). دیدار با ذبیح‌الله منصوری. تهران: انتشارات و تبلیغات ارین کار.

پیوند به بیرون

−

• ‏ «اولین ترجمه سینوهه، طرفدار نداشت...». تارنمای مگیران (روزنامهٔ سرمایه، ش:۵۱۲، ص:۱۶)، ۱مرداد۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۱مرداد۱۳۹۸. 
• «منصوری و قلم شیوایش شهره دهرند اما...». 
• . http://khabaronline.ir?news/785618. 
• «هزار داستان با مسعود بهنود».