فاضل نظری

فاضل نظری
زمینهٔ کاری	سرایش و تدریس
زادروز	۱۰شهریور۱۳۵۸ خمین
محل زندگی	تهران
پیشه	شاعر و استاد دانشگاه و مدیر اجرایی
سبک نوشتاری	غزل
کتاب‌ها	''گریه‌های امپراطور''، ''اقلیت'' و...
همسر(ها)	مریم
مدرک تحصیلی	دکتری مدیریت تولید و عملیات (OR)
دانشگاه	دانشگاه امام صادق (کارشناسی ارشد)، دانشگاه شهید بهشتی (دکتری)

فاضل نظری شاعر معاصر و مدرس دانشگاه است.

* * * * *

برخی به سبب ذوق و توانایی فاضل نظری در مضمون‌سازی، وی را قرینِ صائب تیریزی قلمداد می‌کنند.
منتقدی فاضل را استاد پرواز در قفس می‌نامد؛ قفسی که سه دیوارش عشق است و یک دیوار، مرگ. به غیر از این دو موضوعِ عشق و مرگ، مسائل دیگری چون سیاست، اخلاق، تعالیم مذهبی و امثال این‌ها در اشعار او کم به چشم می‌خورد. برخی بر این باورند که فاضل نظری یکی از اتفاقات شعر معاصر است. نظری به عنوان شاعر جریان‌ساز دههٔ هشتاد شناخته شده است.
ناصر ندیم، شاعر افغان، اظهار کرده است که فاضل نظری از جملهٔ شاعرانی است که در افغانستان مخاطب‌های زیادی دارد.

فاضل نظری در یکی از شهرستان‌های استان مرکزی به نام خمین چشم به این جهان باز کرد. دوران ابتدایی و متوسطه را در شهرهای خمین و خوانسار گذراند. او در سن ۱۸سالگی برای تحصیلات دانشگاهی رهسپار تهران شد. در دانشگاه امام صادق (ع) در رشته‌های معارف اسلامی و مدیریت درس خواند و مدرک دکترای خود را در رشتهٔ مدیریت تولید و عملیات از دانشگاه شهید بهشتی دریافت کرد.
در سال ۱۳۸۲ با انتشار مجموعه شعر گریه‌های امپراطور به جامعهٔ ادبی معرفی شد.
سه‌گانهٔ فاضل نظری که شامل مجموعه شعرهای گریه‌های امپراطور، آن‌ها و اقلیت است در اواخر دههٔ ۸۰ در دستهٔ پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین مجموعه شعرها قرار گرفت.
شعر نظری با جریان‌های شعر امروزی تفاوت دارد و نگاهی کلاسیک به غزل دارد. او شعرهایش را در قالب غزل سروده است و در غزل‌هایش از سبک هندی، سبک عراقی و سبک غزل امروز بهره گرفته است. ذهن این شاعر جوان سرشار از قریحهٔ شاعری، مطالعات ادبی و خلاقیت‌های زبانی و مضمونی است، به همین خاطر اشعارش مورد پسند مخاطبان واقع شده است. او مفاهیم امروزی را در قالب غزل کهن فارسی گنجانده است. فاضل نظری انگیزهٔ نوشتن شعرهایش را محبت مردم می‌داند.

در سال۱۳۸۷ از دفتر شعر کتاب فاضل نظری به عنوان برگزیدهٔ کتاب سال جمهوری اسلامی تقدیر شده است. در سال۱۳۹۱ به عنوان پرمخاطب‌ترین شاعر با انتخاب مردم شناخته شد. وی به عنوان یکی از پنج چهرهٔ شاخص هنر سال۱۳۹۳ انتخاب شده است.
در دوازدهمین دورهٔ جایزهٔ ادبی قلم زرین، مجموعه شعر "ضد" به عنوان برگزیده معرفی شد.
او سرو بلورین جشنوارهٔ شعر فجر را از آنِ خود کرده است.

داستانک‌ها

مقدمهٔ خنده‌دار

زمانی که کلاس سوم راهنمایی بود؛ شعر می‌سرود و مجموعه‌ای برای خودش جمع‌آوری کرده بود. در ابتدای دفتر شعرش مقدمه‌ای هم نوشته بود و دلش می‌خواست آن را چاپ کند. در کلاس مدرسه و در انجمن‌های ادبی خودمانی برای دوستانش شعرها را می‌خواند. حالا که آن مقدمه به یادش می‌افتد؛ خنده‌اش می‌گیرد. آن شعرها را هم دیگر پیدا نکرد ولی برخی از آن‌ها در پسِ ذهنش مانده است.

عیدی

عید که می‌شد؛ مادربزرگ پول‌هایش را چهارتا می‌کرد و به نوه‌هایش عیدی می‌داد. فاضل این پول‌های چهارتا را خیلی دوست داشت.

آرزوی فاضل

بغضی گلوی فاضل را به هنگام رونمایی از آثارش فرا می‌گیرد. او می‌اندیشد که چه‌قدر زود همه چیز دیر می‌شود، و بر این باور است که هر انسانی قبل از مرگ یکی از آرزوهایش برآورده می‌شود. او خودش می‌گوید بیشتر آرزوهایش برآورده شده‌اند و حتی برخی از آرزوهایش چندین بار برآورده شده‌اند. فاضل آرزو می‌کند که با ظهور امام عصر (عج) شاهد عدالت سرشار در جهان باشد.

اسلحهٔ گریه

برای نام‌گذار ی "گریه‌های امپراطور"، قیصر امین‌پور به او گفته بود این نام به درد رمان می‌خورد. فاضل حالا که فکر می‌کند می‌بیند حرف او درست بوده است. دلیلِ فاضل برای عنوان گریه‌های امپراطور این بوده است که امپراطور همان خلیفه‌ای است که از بهشت رانده شده و به زمین آمده بود و فکر می‌کرد سلاح‌های زیادی دارد ولی مهم‌ترین اسلحه‌اش گریه بود؛ و سلاحه‌البکاء.

شکایت از خود

منظور فاضل از انتخاب عنوان «ضد» برای دفتر شعرش، همان نفس اماره است. آن چیزی که انسان را امر می‌کند به مخالفت با خودش و انسان درنمی‌یابد که آن همان دشمن اوست. فرازی از دعای کمیل است که می‌گوید: «خدایا من از خودم به تو شکایت آورده‌ام.»

بیتی از فاضل

رهبر انقلاب در دیدار با طلّاب در ماه رمضان سال۱۳۹۸ در بیانات خویش یک بیت از اشعار فاضل نظری را استفاده نمودند. آن بیت است:

آب طلب‌نکرده همیشه مراد نیست

شاید بهانه‌ای است که قربانی‌ات کنند

فاضل عزیزمان

[آیت‌الله] خامنه‌ای در نشستی که با شاعران داشت به شاعران جوان هشدار داد که جریاناتی فعال هستند تا آن‌ها را از شعر معرفتی دور کرده و به سمت اشعار پوچ ببرند. ایشان برای فهم آسان‌تر این موضوع به یکی از اشعار فاضل نظری اشاره نمود و گفت: «من یک غزل قشنگی دیدم از فاضل عزیزمان

از باغ می‌برند چراغانی‌ات کنند

تا کاج جشن‌های زمستانی‌ات کنند

بارک‌الله! حالا من «می‌بَرند» خواندم. ممکن است کسی «می‌بُرند» هم بخواند؛ منتها اگر «می‌بُرند» باشد «تا» لازم دارد. از باغ می‌بُرند تا چراغانی‌ات کنند. اگر «می‌بَرند» باشد «تا» دیگر لازم ندارد؛ مثلاً فرض کنید می‌بَرند که دامادش کنند، یا عروسش کنند. لذا من می‌بَرند را به این جهت خواندم.

از باغ می‌برند چراغانی‌ات کنند

تا کاج جشن‌های زمستانی‌ات کنند

مضمون یک بیت دیگرش این است: یوسف! از چاه که بیرون می‌آیی، خوشحال نباش؛ تو را می‌برند که زندانی‌ات کنند.

رباعی برای جناب‌خان

فاضل نظری وقتی در برنامهٔ خندوانه که با اجرای رامبد جوان از شبکهٔ نسیم پخش می‌شود حضور پیدا کرد، جناب‌خان از او خواست تا شعری برای نامزدش احلام بگوید. فاضل هم یک رباعی سرود که از این قرار است:

من عاشقم و جناب‌خان نام من است		تنها سندم این دل ناکام من است
گر وقت به تلخی گذرد باکی نیست		شیرینی عمر یاد احلام من است

جناب‌خان این رباعی را برای احلام فرستاد ولی حواسش نبود و پیام برای پدر احلام رفت و پدر احلام هم به صورت شاعرانه‌ای جوابش را داد.

یادداشتِ امیری اسفندقه

زمانی که مجموعه شعر فاضل نظری به نام کتاب منتشر شد؛ مرتضی امیری اسفندقه یادداشت کوتاهی برای این کتاب نوشت که به این شرح است: ...نخست به فاضل نظری برای انتخاب این اسم خوب تبریک می‌گویم. کتاب یک منزلت و مقامی در فکر و فرهنگ دارد. نظری صاحب آواز است و آوازه هم دارد؛ او و شعرش را دوست دارند، سروده‌هایش را می‌خوانند و در حافظه دارند. او هم قدردان این موقعیت است... نظری در قالبی خشت می‌زند که در این قالب شاعران بزرگ خشت زدند و برای این‌که خشتش با خشت شاعران دیگر متفاوت باشد و پرند و پیکر تازه‌ای داشته باشد، باید مضامین تازه‌ای در این قالب به رخ بکشد. امیدوارم در این مسیر دشوار موفق باشد؛ چرا که شاعر بودن و شدن در سرزمین حافظ و بیدل و صائب و مولوی و نظامی و نیما و فروغ و پروین و اخوان و سرشک و قیصر و... آسان نیست.

زندگی و تراث

گریزی بر زندگی

چهارده یا پانزده سالش بود که به‌تدریج با شعر انس گرفت. خودِ او شعر را تفننی مبارک تلقی می‌کند که خداوند به زندگی او بخشیده است. او همیشه شعر می‌گوید. به هنر خوش‌نویسی نیز علافه‌مند است.
فاضل در یکی از شامگاه‌های ماه رمضان در شب شعری با حضور رهبر شرکت کرده و غزلی خوانده است.

شخصیت و اندیشه

رشتهٔ تحصیلی او که دکتری تولید و عملیات از گرایش‌های مدیریت صنعتی است با ادبیات در یک راستا نیستند. فاضل بر این باور است که زندگی انسان وجوه مختلفی دارد و لزومی ندارد که همهٔ بخش‌های زندگی به هم متصل باشند؛ انسان علايق مختلفی دارد. مدیریت یعنی به نظم در آوردن رفتارها و شعر یعنی به نظم در آوردن کلمات.

فعالیت‌ها

دبیری سه دوره جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم صد
دبیری علمی سومین جشنوارهٔ بین‌المللی شعر فجر
عضو شورای علمی هفتمین دورهٔ جشنوارهٔ شعر فجر
عضویت در شورای علمی ادبیات انقلاب و فرهنگستان زبان و ادب
ریاست حوزهٔ هنری استان تهران
عضو شورای عالی شعر مرکز موسیقی و سرود
مدیر عامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

از نگاه دیگران

غلامعلی حداد عادل

فاضل نظری یک اتفاق در شعر معاصر و شعر فارسی است. آنچه با شعر فاضل نظری ثابت می‌شود این است که برای شعر گفتن ضرورتا نیازی به شکستن قالب نیست. وی وزن و قافیه را حفظ کرده و موسیقی کلام را از دست نداده؛ اما مسیر تازه‌ای خلق کرده است. این ویژگی شعر او خیلی از حرف‌ها را باطل می‌کند. نظری به چهارچوب‌های وزن و قافیه ملتزم باقی مانده است.

رضا سیدحسینی

در این روزگار، غزل خوب گفتن کار آسانی نیست و غزل‌گوی خوب انگشت‌شمار است. در کشوری که حافظ و سعدی و صائب و... دارد، پس از یک دورانِ تقریباً موفق شعر نو و ادامهٔ تجربه‌های تازه‌تر، ناگهان بازگشت به غزل سبب شده است که باز هم صدها دیوان غزلیات تازه منتشر و فراموش شود. حال وقتی به پشت سر نگاه می‌کنیم به جز سه چهار غزل‌سرای خوب که از مرحلهٔ تقلید فراتر رفته‌اند و غزل‌هایشاه بی‌تردید ماندنی خواهد بود، کمتر غزل‌سرایی را می‌بینیم که دیوان او پس از انتشار بلافاصله فراموش نشود. اما طبیعی است که ظهور تک‌شاعرها ادامه و گه‌گاه غزل‌سرایی پیدا می‌شود که مقلّد هیچ‌کس نیست و می‌توان به او امید بست و منتظر درخشش آینده‌اش بود. بی‌شک فاضل نظری یکی از این استثناها است. غزل‌های ساده و در عین حال بکر او آناً این امید را در آدمی مثل من تولید می‌کند که او آیندهٔ درخشانی داشته باشد. بلی، نمی‌توان ادعا کرد که هم‌اکنون همهٔ غزل‌های او شاهکار است. اما هر غزل و حتی هر بیتی از او را می‌توان گفت که تازه است و کافی است که شعر و نثر کلاسیک را با مجال بیشتری بخواند و کلمات همین اندیشهٔ تازه و شعر تازه را با وسواس سخت‌تری انتخاب کند و آن‌گاه ممکن است به تدریج با شاعری روبه‌رو شویم که نظیر ندارد و همین شرط ماندگاری غزل اوست.

سید علی موسوی گرمارودی

هر سه مجموعهٔ نظری لبریز از تجربه‌های شاعرانهٔ اوست. غزل‌های او تمام یا اکثرشان نشانه‌های یک شعر خوب را دارا هستند. واقعیت این است که از میان همهٔ قالب‌های شعری، غزل که پری‌زادهٔ شعر فارسی است، این شاعر را برگزیده است. در واقع شاعر لحظات شاعرانه را شکار نمی‌کند، بلکه این لحظات ناب هستند که شاعر را شکار می‌کنند. تمرکز فاضل نظری بر روی قالب غزل و اکتفای او به این قالب نیز رمز دیگری از موفقیت اوست. نظری شاعر معناگراست و در شعر او معانی گسترده‌ای از دوست‌داری طبیعت، عشق زمینی و آسمانی، پذیرش تقدیر و... دیده می‌شود. در عین حال وی از سنت ادبی گذشته به خوبی آرایه‌ها را در استخدام خود گرفته است، طوری که به هیچ‌روی در ظاهر شعر به چشم نمی‌آیند و شعر را به سوی تصنع نکشانده‌اند.

مشفق کاشانی

فاضل نظری با عنایت به مطالعات پی‌درپی در فرهنگ و ادب فارسی و عربی، با شعر فارسی و متون ارزشمند گذشته و معاصر پیوندی ناگسستنی دارد. او در نقد و نظر از منتقدان صاحب‌نام و در شعر، به خصوص قالب غزل امروز، از شاعران برجستهٔ روزگار ما به شمار است. شعر او سرشار از واژگان تازه و تصویرهای بدیع است که در عمق جان و دل خواننده و شنونده نفوذ می‌کند. گریه‌های امپراطور و اقلیت دو مجمعه شعر ارجمند او که پس از انتشار به‌زودی نایاب شد و به چاپ‌های بعد رسید، گواه این مدعاست. او سوای شعر و پژوهش، جوانی است بزرگ‌منش، در دوستی استوار و در مردم‌داری زبانزد و در محبت به دیگران بی‌قرار... توفیق هرچه بیشتر او را از خداوند بزرگ مسئلت می‌دارم. چنین باد و چنین‌تر.

یوسف‌علی میرشکاک

به عقیدهٔ من اگرچه قالب شعر نظری غزل است، اما به طور واضح و آشکاری فضای مابعد نیمایی در شعرهای او اثر گذاشته است. در واقع فضای شعر او کهنه و قدیمی نیست. با این حال نظری به آرایه‌های شعر کلاسیک به خوبی آشناست و از آن‌ها در جای‌جای شعر خود بهره برده است؛ به طوری که کوچک‌ترین اشکالی را نمی‌توان در وزن و قافیهٔ اشعار او وارد کرد. از نگاه من بهترین شعرهای نظری آن‌هایی است که او در آن‌ها به زبان رمز نزدیک شده است؛ گرچه عده‌ای او را در چنین اشعاری به رعایت نکردن الگوهای زبانی متهم می‌کنند، اما به‌واقع شعرهای رمزی و نمادین او اوج شعرهایش است. من شعرهای او را بالنده می‌بینم و پر از ظرافت و عاطفه، و بالنده‌تر خواهد شد، به شرط این‌که به مضامین کلاسیک بازنگردد و به رویدادهای پسانیمایی بپردازد، چرا که تقلید از فضای ذهنی شاعران گذشته مرگ شاعر را به بار می‌آورد.

بهاءالدین خرمشاهی

فاضل نظری اکنون تنها یک‌سوم از عمر طبیعی خود را گذرانده است و در آینده معجزه‌ای در شعر امروز ما ایجاد خواهد کرد. حدود سه‌چهارم از حاضران در این مراسم با شعر آشنا هستند و همگی اذعان دارند که شعرهای فاضل نظری ویژه است.
خرمشاهی در وصف فاضل نظری شعر طنزی گفته است:

باشد عملی هر آن‌که از اهل هنر

جز فاضل ما که کلاً نظری است

ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ

محدثی خراسانی

فاضل نظری دارای شخصیتی تکامل‌یافته و از نظر تربیتی ریشه‌دار و اصیل است. همین موضوع موجب شد که ایشان خیلی زود راهش را پیدا کند و ما روز به روز شاهد تکامل و شکوفایی او باشیم. ایشان از جند کتاب قبلی، شخصیت خودش را در شعر پیدا کرد و به نحوی شعرهای او امضایش را به همراه دارد؛ طوری که هر کسی با دیدن شعری از این شاعر می‌تواند بفهمد که او شاعرش بوده است.

نظرات فرد دربارهٔ خودش و آثارش

از دوران نوجوانی‌ام که صحبت می‌کنم احساس می‌کنم از یک دورهٔ باستانی سخن می‌گویم؛ چرا که در طی این دوران همه چیز با سرعت بسیاری پیشرفت کرده است.
وقتی از غزل به عنوان قالب کهن استفاده می‌کنیم، ارزشمندی این قالب کهن در ظرفیت آن است و فکر می‌کنم در خود نوآوری نیز باید به شیوه‌ای نو و جدید نوآوری کنیم. کل هستی یک روایت تازه از واقعیت‌های کهن است و حقیقت نظرگاه تمام شاعران بوده است.
نظری پرفروش شدن مجموعهٔ اشعارش را در این روزگار با وضعیت چنین تیراژ کتاب، تنها لطف خدا می‌داند.

تفسیر خود از آثارش

در مجموعهٔ گریه‌های امپراطور جنبه‌های حسی و عاطفی خیلی به چشم می‌آید. لحظه‌ها و درگیری‌هایی که در فضا شکل می‌گیرد، سطح گفت‌وگوها و حتی شکایت‌هایی که مطرح می‌شود بیانگر حس و عاطفه است.
در اقلیت حرف‌ها گویا هستند، استفاده از احساس به حداقل رسیده و جای این خلأ را حرف‌ها گرفته‌اند.
دفتر شعر آن‌ها جمعی بین احساس و اندیشه است و در واقع از هم‌اندیشی حرف‌ها و اندیشه‌ها و افکار خیال شاعرانه در هر گونه که مخاطب خاص خود را نیز دارد شکل گرفته است.

اظهار نظرهای او دربارهٔ دیگران

سهراب سپهری

سپهری به شاعر رنگ‌ها و نقاش شعرها معروف است. شعر و نقاشی، گویی دو کفّهٔ ترازو هستند. هنر سهراب هم در شعر و هم در نقاشی‌اش والاست.

یک نقطه بیش فرق رحیم و رجیم نیست
از نقطه‌ای بترس که شیطانیت کنند

خلقیات

فاضل نظری فروتن است. اهل کارهای خیر و عمل صالح است. مغرور نیست. شعرهای او همان اندازه خوب است که شخصیتش و حتی شخصیتش از شعرهایش خوب‌تر است. او همهٔ موفقیت‌هایش را از فضل خدا می‌داند.
او خوش‌مرام است. نگاهی تیز و عمیق دارد. خاکی است. لحنی آرام و خوش‌طنین دارد.

گزارش جامعی از سفرها

عیدها به منزل پدری‌اش می‌رود، البته آن‌ها در تهران زندگی می‌کنند ولی یک خانهٔ سنتی و کلاسیک هم در خمین دارند که بیشتر به آن‌جا می‌روند.

برگه‌هایی از مصاحبه‌های فرد

آثار و منبع‌شناسی

• ''گریه‌های امپراطور'' (زمستان۱۳۸۲)، چاپ پنجاه و نهم
• ''اقلیت'' (بهار۱۳۸۵)، چاپ چهل و نهم
• ''آن‌ها'' (بهار۱۳۸۸)، چاپ پنجاه و دوم
• ''گزیدهٔ شعر'' (پاییز۱۳۹۰)، چاپ هفدهم
• ''ضد'' (بهار۱۳۹۲)، چاپ چهلم
• ''کتاب'' (بهار۱۳۹۵)، چاپ سی و چهارم
• ''اکنون'' (اسفند۱۳۹۷)، چاپ چهاردهم

کارنامه و فهرست آثار

گریه‌های امپراطور

این مجموعه سی و هشت غزل دارد. از اشعار حافظ و سعدی تأثیر پذیرفته است. زبانی نرم و ساده دارد. ابیاتش روان است و طیف گسترده‌ای از واژه‌ها را در خود جای داده است. غزل‌های این مجموعه حاوی ردیف‌های زیبایی همچون «عوض شدست، که بمیرم، عاشقت شدست، به هم می‌ریزد و...» است. شعرهای این مجموعه (گریه‌های امپراطور) مربوط به دوران دبیرستان و سال اول دانشگاه است؛ یعنی حدوداً از هجده‌سالگی تا بیست و دوسالگی.

اقلیت

این کتاب سی و هفت غزل دارد. شاعر با زبانی نرم و بدیع، مضامین و استعارات تازه‌ای را در شعر خود وارد کرده است. استفاده از عناصری همچون تخیل، عاطفه، زبان و آهنگ این مجموعه را متمایز کرده و سبب جذابیت آن شده است.

آن‌ها

این دفتر شعر پنجاه و یک غزل دارد.

اکنون

این مجموعه که چهل غزل دارد، حاوی مضامین عاشقانه و عارفانه است.

ضد

این مجموعه حاوی چهل غزل است و فضای عاشقانه و عارفانه دارد. حال و هوای آن به گریه‌های امپراطور نزدیک است و زبانش به زبان دفتر شعر آن‌ها. برخی از اشعار این مجموعه، اشعاری است که نظری در دوران نوجوانی سروده است.

کتاب

این کتاب سی و نه غزل دارد و شامل مفاهیم عاشقانه، عارفانه و اجتماعی است. فاضل نظری دربارهٔ نام‌گذاری این مجموعه می‌گوید: کتاب پیش از هر چیز نام معجزهٔ پیامبر عزیزمان است و من با این نام‌گذاری در صدد بودم تا اهمیت این معجزه را یادآوری کرده باشم. از سویی دیگر انتخاب این نام تلاشی است برای نشان دادن اهمیت کتاب و خواندن.

جوایز و افتخارات

افتخارات

آنتولوزی ادبیات زنده نام کتابی است که اشعاری از شاعران ایرانی با ترجمهٔ سید حسین طباطبایی از سوی انتشارات اسکیفیا در سنت‌پترزبورگ منتشر شده است. این مجموعهٔ ده جلدی در بازار کتاب روسیه جای خود را باز کرده است. اشعاری از فاضل نظری نیز در این کتاب به زبان روسی ترجمه شده است.
مجموعه شعر " کتاب" در ده روز هجده هزار نسخه به فروش رفت و عنوان پرفروش‌ترین کتاب نمایشگاه را در سال۱۳۹۵ به خود اختصاص داد.
در سی و دومین نمایشگاه کتاب در اردیبهشت۱۳۹۸ بیشترین جست‌وجوی نام مؤلف به فاضل نظری اختصاص دارد.
برخی از خواننده‌های سرشناس غزل‌های فاضل نظری را خوانده‌اند؛ محسن چاووشی غزل خداحافظی تلخ را، مجید اخشابی غزل بازی را و حجت اشرف‌زاده غزل همین است زندگی را خوانده‌اند.

منبع‌شناسی (منابعی که دربارهٔ آثار فرد نوشته شده است)

• «عاشقانه‌های یک ضد؛ ضد/ مجموعه شعر فاضل نظری» به قلم میرشمس‌الدین فلاح هاشمی در مجلهٔ سوره اندیشه، شهریور و مهر۱۳۹۲، شماره۷۰ و ۷۱
• «دیدار با محمدعلی بهمنی» در مجلهٔ گلستانه، مرداد۱۳۸۳، شماره۵۸
• «نامه‌خوانی فاضل نظری» در مجلهٔ شعر، زمستان۱۳۸۸، شماره۶۸
• «به همین سادگی که می‌بینی/ سیری در شعر فاضل نظری» نوشتهٔ غلامعلی حداد عادل در مجلهٔ نامه فرهنگستان،تابستان۱۳۸۹، شماره۴۲
• «زیبایی در زیبا فکر کردن است/ تخیل هنری در گفت‌وگو با فاضل نظری» به کوشش اسماعیل صدیق در مجلهٔ رشد آموزش هنر، بهار۱۳۹۰، شماره۲۵
• «تأثیر بیدل بر شعر انقلاب اسلامی (با تکیه بر اشعار علی معلم دامغانی، قیصر امین‌پور و فاضل نظری به اهتمام سید مهدی طباطبایی در مجلهٔ ادبیات انقلاب اسلامی (ویژه‌نامه فرهنگستان)، خرداد۱۳۹۳، شماره۱
• «نظری بر پازل فاضل نظری» به قلم فرامرز عرب‌عامری در مجلهٔ شعر، بهمن۱۳۹۳، شماره۷۵
• «هندی‌وارگی در اشعار فاضل نظری» نوشتهٔ غلامعلی فلاح و مهرداد زارعی در مجلهٔ زبان و ادبیات فارسی، بهار و تابستان۱۳۹۴، شماره۷۸
• «سبک‌شناسی شعر فاضل نظری» به کوشش علی‌اکبر افراسیاب، یدالله بهمنی‌مطلق و محمد بیدخونی در مجلهٔ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، زمستان۱۳۹۶، شماره۳۸

بررسی چند اثر

ضد

موضوع عرفان و عشق در این مجموعه سهم زیادی دارند و تعدادی از اشعار هم اجتماعی هستند. غزل‌ها کوتاه هستند و متوسط تعداد ابیات، شش بیت است؛ یکی از نقاط قوت این مجموعه همین کوتاهی غزل‌ها است که شاعر جانِ کلامِ خود را در کوتاه‌ترین زمان به مخاطب انتقال می‌دهد.
جو عاشقانه و غمگینی بر دفتر شعر ضد حاکم است، گاهی یأس و ناامیدی نیز بر اشعار سایه می‌افکند و مخاطب را آزار می‌دهد:

من آسمان پر از ابرهای دلگیرم		اگر تو دلخوری از من، من از خودم سیرم
من آن طبیب زمین‌گیر زار و بیمارم		که هرچه زهر به خود می‌دهم نمی‌میرم

ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ ᗙ

گاهی نیز ضد فضایی عارفانه پیدا می‌کند. فهم عاشقانهٔ شاعر از خداوند انسان را به یاد عرفای بزرگ می‌اندازد. نگاه شاعر به موضوع عشق بسیار متنوع است. این نوع نگاه از اعماق دل شاعر برمی‌خیزد.
ایرادی که به مجموعه شعر ضد وارد می‌شود این است که کتاب ضد فرزند زمان خود نیست. فضای اشعار، آرکائیک و قدیمی است. مگر نه این که شاعر باید آیینهٔ زمان خود باشد، ولیکن اشعار ضد بسیار عقب‌تر از زمان کنونی هستند.

گریه‌های امپراطور

این مجموعه شعر برای اولین بار در سال۱۳۸۲ به چاپ رسید و حاوی ۳۸ غزل است. این کتاب تا کنون به چاپ پنجاه و نهم رسیده است. در این مجموعه شاعر در سرودن شعرها تلاش ویژه‌ای دارد و تلاشش بر این است تا در غزل‌هایش موسیقی شعر درونی (صنایع ادبی)، بیرونی (عروض) و کناری (ردیف و قافیه) را حفظ کند. همهٔ سروده‌های این مجموعه غزل هستند و احساسات عاشقانه را بیان می‌کنند. فاضل بیشتر از وزن‌های متناوب‌الارکان استفاده می‌کند. در این دفتر شعر ۸۱درصد از غزل‌ها دارای ردیف هستند. درون‌مایهٔ این مجموعه عشق، غم، ذکر فراق و کام‌نیابی است. اشارات مذهبی نیز در اشعار وجود دارد.

کتاب

در مجموعه شعر کتاب، شاعر در پی مضامین جدید و امروزی است ولی از واژه‌های کهن استفاده کرده است. سبک شعری فاضل نظری همچون سنگ مرمری است که عراقی است ولی رگه‌هایی از سبک هندی نیز در آن مشاهده می‌شود. فاضل شاعری مضمون‌پرداز است و در فرم ادعا ندارد.

ناشرانی که با او کار کرده‌اند

• انتشارات سوره مهر
• انتشارات مروارید

تعداد چاپ‌ها و تجدیدچاپ‌های کتاب‌ها

فاضل نظری شاعری پرمخاطب است که آثارش در شمارگان پانصد هزار نسخه به فروش رفته است.
انتشارات سورهٔ مهر که به مدت یک ماه امکان پیش‌خرید مجموعه شعر اکنون را فراهم کرده بود؛ یک چاپ از آن را که حدوداً دو هزار و پانصد نسخه دارد، به فروش رسانده بود. همچنین با گذشت هفت روز از انتشار این دفتر شعر؛ چاپ هفتم آن روانهٔ بازار شد.

منابع

1. افرسیاب، علی‌اکبر، یدالله بهمنی مطلق و محمد بید خونی. «سبک‌شناسی شعر فاضل نظری». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، ش. ۳۸ (۱۳۹۶). 
2. صدیق، اسماعیل. «زیبایی در زیبا فکر کردن است؛ تخیل هنری در گفت‌وگو با فاضل نظری». رشد آموزش هنر ۸، ش. ۲۵ (۱۳۹۰). 
3. سیدحسینی، رضا، سید علی موسوی گرمارودی، مشفق کاشانی و یوسف‌علی میرشکاک. «چهار چهره، چهار نظر». شعر، ش. ۶۸ (۱۳۸۸). 
4. کاظمی، محمدکاظم. «نقدی بر سه کتاب فاضل نظری». در اقلیم نقد، ۱۳۹۲. 
5. فلاح هاشمی، میرشمس‌الدین. «عاشقانه‌های یک ضد؛ ضد/ مجموعه شعر فاضل نظری». مجلهٔ سوره اندیشه، ش. ۷۰ و ۷۱ (۱۳۹۲). 
6. عرب‌عامری، فرامرز. «نظری بر پازل فاضل نظری». مجلهٔ شعر، ش. ۷۸ (۱۳۹۴). 

پیوند به بیرون

• ‏ «تازه‌ترین کتاب فاضل نظری منتشر شد». خبرگزاری تسنیم، ۱۲اسفند۱۳۹۷. 
• ‏ «استقبال از شعرهای فاضل نظری در افغانستان». خبرگزاری تسنیم، ۱۳آذر۱۳۹۵. 
• ‏ «اکنون فاضل؛ نظرخواهی از ۱۲ چهرهٔ فرهنگی دربارهٔ بهترین شعر فاضل نظری». خبرگزاری تسنیم، ۱۲اسفند۱۳۹۷. 
• ‏ «فاضل نظری مدیر عامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شد». خبرگزاری فارس، ۲۱آذر۱۳۹۶. 
• ‏ «بهترین عیدی که فاضل نظری گرفت، صله ارحام را دوست دارم». خبرگزاری فارس، ۷فروردین۱۳۹۲. 
• ‏ «کتاب «اکنون» فاضل نظری در هفت روز به چاپ هفتم رسید». خبرگزاری فارس، ۲۷اسفند۱۳۹۷. 
• ‏ «شعر طنز خرمشاهی برای فاضل نظری؛ مخاطبان برای فاضل سنگ تمام گذاشتند». خبرگزاری فارس، ۱۴اسفند۱۳۹۷. 
• ‏ «از نیما یوشیج تا فاضل نظری در سنت‌پترزبورگ». خبرگزاری فارس، ۲۹خرداد۱۳۹۷. 
• ‏ «فاضل نظری اشعاری بر «ضد» خود منتشر می‌کند». خبرگزاری فارس، ۱۱شهریور۱۳۹۰. 
• [‏https://www.farsnews.com/news/13950211000541/-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%84-%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF «کتاب فاضل نظری رونمایی می‌شود»]. خبرگزاری فارس، ۱۱اردیبهشت۱۳۹۵. 
• ‏ «انتشار چاپ دوم کتاب «اکنون» از فاضل نظری». خبرگزاری صدا و سیما، ۱۴اسفند۱۳۹۷. 
• «غزل فاضل نظری در محضر رهبر انقلاب». خبرگزاری مهر، ۹خرداد۱۳۹۷. 
• «برگزیدگان دوازدهمین دورهٔ جایزهٔ ادبی قلم زرین». خبرگزاری مهر، ۱۵تیر۱۳۹۳. 
• «از فاضل نظری و سیمین دانشور تا محمود دولت‌آبادی و کریم زمانی». همشهری، ۱۸اردیبهشت۱۳۹۸. 
• «نظر قیصر امین‌پور دربارهٔ شعر فاضل نظری». رجانیوز، ۲۶اردیبهشت۱۳۹۱. 
• «فاضل نظری یک اتفاق در شعر معاصر است». باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۲اردیبهشت۱۳۹۵. 
• سید رضا آباقی. «گفت‌وگو با فاضل نظری». سایت بقا، ۱۶فروردین۱۳۹۰. 
• «فاضل نظری». پایگاه مجلات تخصصی نور. 
• فاطمه شهدوست. «رباعی سفارشی فاضل نظری برای نامزد جناب‌خان». باشگاه خبرنگاران جوان، ۲۳اردیبهشت۱۳۹۵. 
• «آرزوی امیری اسفندقه برای فاضل نظری». خبرگزاری تسنیم، ۱۸اردیبهشت۱۳۹۵. 
• ‏ «مصاحبه‌ها». غزل‌های استاد فاضل نظری. 
• «بیانات در دیدار شاعران». دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، ۱۴مرداد۱۳۹۱.